________________
૧૭o પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતવ પ્રકરણ. ચક્ષુદ્વારા જે જાણી શકાય તે “વર્ણ કહેવાય. તેના કૃષ્ણ-કાળ, નીલ-લીલે, રક્ત-રાત યા લાલ, પીતપીળે, અને તળે એમ પાંચ પ્રકાર છે. આ શિવાયના બીજા વર્ણો એક બીજાની મેળવણીથીમિશ્રણતાથી થાય છે, માટે મૂળ વર્ણ પાંચ છે અને બાકીના બધા સાંન્નિપાતિક છે-મિ છે, એમ મનાય છે.
આ વર્ણ આદિ (=વર્ણ, ગંધ રસ ને સ્પર્શ એ ચાર), ગુણ છે પરંતુ દ્રવ્ય નથી, ગુણને આધાર દ્રવ્ય છે, અર્થાત્ દ્રવ્યમાં ગુણ રહે છે. કૃષ્ણ આદિ કઈ પણ વર્ણ ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યમાં રહેતા નથી ફક્ત પુકલાસ્તિકાયમાં જ-પુલદ્રવ્યમાં જ રહે છે, માટે વર્ણ એ પુલનું લક્ષણ છે.
ધમસ્તિકાય વગેરે છ દ્રવ્ય પિકી પુકંલાસ્તિકાય જ રૂપી દ્રવ્ય છે, અને A વર્ણાદિક રૂપી દ્રવ્યમાંજ રહે છે, જે કે તે તે ઇંદ્રિયથી જાણી શકાય છે, માટે વર્ણાદિક
પર આધુનિક વિજ્ઞાનવાદિઓ તે લાલ પીળો ને વાદળી એ ત્રને જ મૂળ વર્ણ તરીકે માને છે અને બાકીના બધા વને મિશ્રવણું માને છે સદર માન્યતા સર્વજ્ઞ ભગવતના સિધ્ધાંતથી તેમજ અનુભવથી વિરૂદ્ધ હોવાથી અમાન્ય છે. - Aવર્ણાદિક શબ્દથી વર્ણ, ગંધ રસ ને સ્પર્શ એ ચાર ગુણે દરેક ઠેકાણે લેવા.
* વર્ણ ચક્ષુ ઇકિયથી, ગંધ ધ્રાણેદિયથી, રસ રસનેંદ્રિયથી અને સ્પર્શ પશે દિયથી જાણી શકાય છે.
