________________
૨. અજીવતવ.
સ્પર્શ સ્વરૂપ.
૧૫. દરેક પરમાણુમાં જુદા જુદા સમયની અપેક્ષાએ અથવા સત્તાની અપેક્ષાએ શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ ને રૂક્ષ એ ચાર સ્પર્શી મનાય છે; અને એક સમયે એક પરમાણુમાં શીત અને સ્નિગ્ધ, અથવા શીત અને રૂક્ષ, અથવા ઉષ્ણુ અને સિનગ્ધ, અથવા ઉષ્ણ અને રૂક્ષ,–આ ચાર પ્રકારમાંથી હરકોઈ એક પ્રકારે બે સ્પર્શ હોઈ શકે. સાર એ છે કે,-એક પરમાણુમાં સમકાળે અવિરોધી એવા કઈ પણ બે સ્પર્શી રહે છે અને આઠ તે ફક્ત બાદર પરિણમી પુર્કલકધમાં જ હોય છે.
પ આ બાબતમાં તત્વાર્થવૃત્તિકાર (પાંચમા અધ્યાયના ૨૮ મા સૂત્રની વૃત્તિમાં) નીચે મુજબ ફરમાવે છે- “શ્રી સર્વજ્ઞભગવંતે “કંધમાં યથાસંભવ આઠે પ્રકારનો સ્પર્શ હોય છે એમ પ્રતિપાદન કર્યું છે. અને પરમાણુઓમાં ચાર પ્રકારનો સ્પર્શ હેાય છે તે પણ શીત ઉષ્ણુ સ્નિગ્ધ કે રૂક્ષ જાતિને જ, અન્ય નહિં, તેમાં પણ એક પરમાણુમાં પરસ્પર અવિધી બે સ્પર્શ હોય છે.”
પુનઃ આ બાબતમાં બૃહતશતક ગ્રંથમાં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે– “પરમાણમાં લઘુ ને મૃદુ એ બે સ્પર્શી પણ અફર રીતે રહેલા છે.” હવે આ મત પ્રમાણે તે, પરમાણમાં એક કાળે એકી સાથે ચારે સ્પર્શીને પણ સંભવ થયો અને સત્તાની અપેક્ષાએ અથવા યોગ્યતાનુસાર છે સ્પર્શી પણ હોઈ શકે, પરંતુ બહુમતે પરમાણુમાં ૪ સ્પર્શ ગણાય છે.
