________________
૨. અજીવતત્વ.
વ્યવહારકાળનું સ્વરૂપ.
૧૯
-વ્યવહાર કાળ– કાળના મુખ્ય બે ભેદ છે. નિશ્ચયકાળ ને વ્યવહારકાળ. વર્તાનાદિ પર્યાયવાળો, અથવા વર્તમાન સમયના પ્રમાણવાળે નચકિકાળ-
નિચયકાળ છે, જેનું સ્વરૂ૫ ૯ મી ગાથાના વિવેચનમાં બતાવી ગયા છીએ, ત્યાંથી વાંચી લેવું.
સમય આવલિકા ને મુહુર્તાદિ ભેદવા વ્યવહારકાળ છે. તે ચંદ્ર ને સૂર્યની નિયત ગતિથી મપાય છે. કારણ કે–દિવસ, તિથિ, માસ ને વર્ષ વગેરેની ઉત્પત્તિ જતિષ્પકના પરિભ્રમણથી જ થાય છે. તેમાં જે કાળને વિભાગ ન થઈ શકે એ અત્યંત સૂક્ષ્મ જે કાળ તે સમયજ કહેવાય છે.
જેમ કે બળવાન યુવાન તીણુ ભાલાની તીણ અણુથી, ઉપરા ઉપરી મૂકેલાં કમળનાં સો પાંદડાંને એકી સાથે ભેદી નાંખે, અને માને કે મેં એક ક્ષણમાં એકી સાથે સો પાંદડાં ભેદી નાખ્યાં છે તે તેની ભૂલ છે. કારણ કે-એક પાંદડાથી બીજા પાંદડાંમાં ભાલાને પેસતાં જેટલો વખત લાગે તેટલા વખતમાં તો અસંખ્ય સમય પસાર થઈ જાય છે એટલે કે સે પાંદડાંને ભેદવાનો કાળ તો દૂર રહે! પરંતુ એક પાંદડાના છેદમાં અસંખ્ય સમય લાગે છે, તો ૧૦૦ પાંદડાના છેદનમાં ૯૯ વખત અસંખ્ય સમય લાગે છે, એટલે બધો
