________________
૧૮૨ પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ.
મુહૂર્તના ચંદ્રગુહર્ત ને સૂર્યમુહર્ત એમ બે ભેદ છે. લેકમાં ૩૦ મુહૂર્તનો દિવસ ગણાય છે. આ દિવસની ગણત્રી ચાંદ્રમુહૂર્તથી જ ગણાય છે. કાંઈક ઉણ સાડા તેર (૧૩) ચાંદ્રમુહૂર્તનું એક સૂર્ય મુહૂર્ત થાય છે. આ સૂર્યમુદ્દતથી તેમાં વ્યવહાર ચાલતે નથી.
૩૦ ચાંદ્રમુહર્તાને ૧ દિવસ ગણાય છે, તેના પણ ચાંદ્રદિવસ ને સૂર્યદિવસ એમ બે ભેદ છે. તેમાં ૩૦ મુહૂર્તના પ્રમાણવાળો અથવા ૬૦ ઘડી પ્રમાણ જે દિવસ તે સૂર્યદિવસ કહેવાય છે અને કાંઈ અધિક ૨લા મુહૂર્ત પ્રમાણ ચંદ્રકળાની હાનિ વૃદ્ધિથી ઉત્પન્ન થતી જે તિથિ તે ચાંદ્રદિવસ મનાય છે.
લોકમાં સૂર્યદિવસ “અહોરાત્ર એવા નામથી અને ચાંદ્રદિવસ તિથિએવા નામથી ઓળખાય છે.
એક પક્ષમાં ૧૫ દિવસ અને ૧૫ રાત્રિએ થાય છે. ઉક્ત ૧૫ દિવસોનું ૧ સૂર્યપક્ષ અને ૧૫ તિથિએનું ૧ ચાંદ્રપક્ષ બને છે. લેકમાં ચંદ્રપણથી જ વ્યવહાર ચાલે છે.
બે પક્ષ (પખવાડીયા)ને ૧ માસ થાય છે. તેના પાંચ પ્રકાર નીચે પ્રમાણે છે.
