________________
૨. અછત.
વ્યવહારકાળનું સ્વરૂપ.
૧૮૧
એક વાસોશ્વાસ (પપ્રાણુ)માં સાધિક ૧૭ ક્ષુલ્લકભવ થાય છે, અર્થાત એક શ્વચ્છવાસમાં ૧ળા સાડા સત્તર ક્ષુલ્લક ભવ થાય છે અને એક મુહૂર્તમાં ૬૫૫૩૬ હ્રદલાભ થાય છે (એટલે કે તેટલી વખત જન્મ-મરણ થાય છે). આ જ વાત બહુસંગ્રહણીમાં પણ કહી છે. જુઓ–“gorifyળતા, છત્તીસા इगमुहूत्तखुभवा। आवलियाणं दोसय छपन्न इग gઉમાશા અર્થ –૧ મુહૂર્તમાં ૬૫૫૩૬ ક્ષુલ્લક ભવે થાય છે અને ૧ ભુલુકભવમાં ૨૫૬ આવલિકાઓ થાય છે.”
વળી નવ સમયથી માંડીને ૧ સમય ન્યૂન (ઉણ) ૧ મુહૂર્ત સુધીને બધે કાળ અંતમુહૂર્ત કહેવાય છે. માટે અંતર્મુહૂર્ત પણ અસંખ્ય પ્રકારનું છે, એટલે કે અંતર્મુહૂર્તના અસંખ્ય ભેદો છે, તે પિકી નવ સમય (ના પ્રમાણ)નું જઘન્યઅંતમુહૂર્ત, ૧૦ સમયથી માંડીને બે સમય ઓછા રહે ત્યાં સુધી મધ્યમઅંતર્મુહૂર્ત, અને એક સમય ન્યૂન મુહુર્ત પ્રમાણુનું ઉત્કૃષ્ટઅંતમુહર્તા કહેવાય છે. પ્રાણ તરીકે લેવો, એટલે કે હષ્ટપુષ્ટ યાને ખેદ રહિત, જરા રહિત-અવૃદ્ધ, ભૂખના દુઃખથી અદુર્બલ પ્રાણીને એક ઉષ્ટ્રવાસ ને એક નિઃશ્વાસ, એ બને મળીને એક “પ્રાણું ગણાય છે. દુર્બળ કે રોગીનો નહિં.
