________________
૨. અજીવતત્ત્વ. ૬ દ્રવ્યોમાં ૧૨ દ્વારની ઘટના. ૧૯૫
આ રીતે થે દ્રવ્યમાં પ્રતિપક્ષ સહિત બાર પ્રશ્નરૂપ બાર દ્વારા કહ્યાં છે, તેથી છ યે દ્રવ્યોનું પરસ્પર સાધમ્ય (=અમુક ધર્મની અપેક્ષાએ સરખાપણું) અને વૈધમ્ય (=અમુક ધર્મની અપેક્ષાએ અસરખાપણું) જણાવેલ છે, જેનું વિસ્તૃત વિવેચન નીચે મુજબ છે.
પરિણમી પિતાના મૂળ સ્વરૂપને છોડ્યા શિવાય ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાને પામનાર જે દ્રવ્ય તે પરિણામી દ્રવ્ય કહેવાય. અથવા પરિણામ જેને હેાય તે પરિણમી. પરિણામ એટલે રૂપાંતર-અવસ્થાંતર-પલટ કે ફેરફાર. અર્થાત્ એક ક્રિયાથી બીજી ક્રિયામાં કે એક અવસ્થાથી બીજી અવસ્થામાં જવું તે પરિણામ કહેવાય. આ પરિણામ જીવો અને પુલમાં જ થતો હોવાથી, તે બે દ્રવ્ય જ પરિણમી છે. જેમ કે,-નારક દેવાદિ૫ જીવને પરિણામ છે, અને ભિન્ન ભિન્ન વર્ણ ગંધાદિ તથા સ્તંભ-કુંભાદિ અનેક પ્રકારને દેખાતે પુકલને પરિણામ છે. જે કે એ દ્રવ્ય પિતપોતાના સ્વરૂપમાં પરિણામ પામે છે, પરંતુ જીવન નારક દેવદિપ અને પુલને સ્તંભ કુંભાદિપ જે સ્થૂલ પરિણામ થાય છે, તે સ્થૂલ પરિણામ ધર્માસ્તિકાયાદિ ચાર
