________________
ર. અજીવતવ. ૬ દ્રવ્યોમાં ૧૨ દ્વારની ઘટના. ૨૦૧
પાંચ દ્રવ્ય અમૂર્ત છે-અરૂપી છે, કારણ કે તેમાં વર્ણાદિ હોતા નથી, માટે અમૂર્તત્વ એ પુલ શિવાયના પાંચ દ્રવ્યનું સામ્ય છે. (વર્ણ, ગંધ, રસ ને સ્પર્શ, એ ચારનું સામુદાયિક નામ “રૂપ છે, માટે તે વર્ણાદિ ચાર જેમાં હોય તે રૂપી અને ન હોય તે અરૂપી કહેવાય છે એમ સમજવું).
પાંચ દ્રવ્યો અરૂપી છે, તેમાં છવદ્રવ્ય પણ આવ્યું. અહિં સહેજે પ્રશ્ન થાય કે જીવતવમાં જીવને રૂપી ગયેલ છે અને અહિં અપ કહો છો, તે કેમ સમજાય? તેના જવાબમાં જાણવું કે જીવતત્વમાં શરીર ધારી જીવના ૧૪ ભેદની અપેક્ષાએ રૂપી કહેલ છે, અને અહિં જવદ્રવ્યના મૂળસ્વરૂપની અપેક્ષાએ અરૂપી કહેવાય છે, માટે વિરોધ નથી.
સપ્રદેશી– પ્રદેશ સહિત હોય તે (સપ્રદેશ કે) સપ્રદેશી કહેવાય. જેમાં પ્રદેશે (સૂક્ષ્મ અવયવો યાને કેવળજ્ઞાનથી પણ જેના અંશો કલ્પી ન શકાય તેવા સૂકમ અંશો) હોય તે સમદેશીદ્રવ્ય કહેવાય. જીવાસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય અને અધમસ્તિકાયના અસંખ્ય પ્રદેશ છે, આકાશાસ્તિકાયના અનંત પ્રદેશ છે, અને પદુલાસ્તિકાયના બે પ્રદેશથી માંડી અનંતા પ્રદેશ
