________________
૨. અજીવતત્વ.
ગંધ તથા રસ સ્વરૂપ.
૧૭૩
માણુમાં જે ગંધ હોય તે જ કાયમ રહે છે એમ નથી, પરંતુ સમયે તેમાં પલટ થાય છે. એટલે કે,
જ્યારે સુગંધનો આવિર્ભાવ (પ્રકટતા) હોય ત્યારે દુર્ગધને તિરોભાવ (–પ્રચ્છન્નતા) હોય અને દુર્ગધ ને આવિર્ભાવ હોય ત્યારે સુગંધને તિભાવ હાય. સ્કંધમાં તે સમકાળે બન્ને ગંધ હોઈ શકે છે, તેમાં જે ગંધની બહલત્તા હોય તે ગંધવાળે તે સકંધ કહેવાય છે, એ રીતે બાકીનું સ્વરૂપ વર્ણના સ્વરૂપની જેમ જાણવું.
રસ=રસનેંદ્રિયનો જે વિષય હોય તે, અર્થાત્ રસના–આલ્હાદ્વારા જે જાણી શકાય એ જે ગુણ તે “રસ' કહેવાય. તેને કડવો, તીખું, તૂર, ખાટે ને મીઠે, એવા પાંચ જ પ્રકાર છે. આ રસ ધર્માસ્તિકાય
ક લોકપ્રસિદ્ધ છઠ્ઠો ખાર રસ હોવા છતાં, જૈન શાસ્ત્રકારોએ તેને મધુર રસમાં ગણેલો છે, માટે અહિં રસના પાંચ જ પ્રકાર લીધા છે. અનુભવ પણ જુઓ,-લવણને લોકે મીઠું તથા સબરસ કહે છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે- લવણ ખારૂં છતાં અમુક પ્રકારની મીઠાશ યા સ્વાદુતા તેમાં છે, અને મોટે ભાગે રસોઈમાં પણ મીઠાથી જ સ્વાદુતા આવે છે, કારણ કે તેમાં સર્વ જાતના રસોની મિશ્રણના અર્થાત્ સર્વ રસના અંશે રહેલા છે, તેથી ખારું હોવા છતાં, લવણ એ મીઠું તથા સબરસ કહેવાય છે.
