________________
૨. અજીવતત્ત્વ. અંધકાર વિચાર તે ઉદ્યોત સ્વરૂપ. ૧૬૧
ઉદ્યોતગીત પ્રકાશ. ચંદ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તારા, રત્ન તથા ખદ્યોત =આગિએ જવ) આદિના જે શીત પ્રકાશ તે ‘ઉદ્યોત' કહેવાય છે. અગ્નિના પ્રકાશમાં ઉષ્ણતા હૈાવાથી તે ઉદ્યોત કહેવાતા નથી, પરંતુ ચંદ્રકાન્તમણીના પ્રકાશ ઉદ્યોત કહેવાય છે, કારણકે તેને શીત પ્રકાશ હાય છે. ચંદ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર ને તારાઓને
ઉપર્યુક્ત તૈયાયિકાની માન્યતા વ્યાજબી નથી. કારણ કે, અંધકારમાં ભીંત વગેરેની જેમ ચક્ષુની શક્તિને રાકવાનું સામર્થ્ય છે. માટે ભીંત વગેરેની જેમ અધકાર પાગલિક છે એ સાષિત થાય છે.
"
નૈયાયિકાએ અંધકારને દ્રવ્યન નિષેધ કરવામાં જે જે હેતુઓ બતાવ્યા તે તમામ અસિદ્ધ છે યાને ખાટા છે. જુઓ ! નયાયિકાએ કીધું કે અધકાર અરૂપી છે' એ વાત પણ પ્રત્યક્ષવિરૂદ્ધ છે, કારણ કે અધકાર શ્યામરૂપે દેખાય છે. બીજી' અંધકાર સ્પશ રહિત છે' એ (હેતુ=) વાત પણ ગેરવ્યાજબી છે, કારણ કે,” અંધકારમાં શીત સ્પશ છે, જેમા અનુભવ ભાંયરામાં તથા ગુફાએમાં થાય છે. એટલે કે- કાઇ બાધક ન હાય તેા અંધકારવાળા સ્થળેામાં ઠંડકના અનુભવ થાય છે, માટે અધકારમાં શીત સ્પશ છે એ અનુભવથી પણ સિદ્ધ થાય છે આથી અંધકાર સ્પ યુકત છે પણ સ્પ રહિત નથી’ એ વાત નિતિ થાય છે, તેથી કરીને ‘અધકાર સ્પ રહિત છે માટે તે દ્રવ્યરૂપ નથી’ એવું નૈયાયિકાનું દ્રવ્યનિષેધક કથન અનુભવથી પણ ખાટુ કરે છે.
