________________
૨ અવતત્વ. અંધકાર-વિચાર ને ઉદ્યોત સ્વરૂપ. ૧૬૩ દેહને તે શીતપ્રકાશ છે. આ શીતપ્રકાશય ઉદ્યોત, ચંદ્ર આદિના વિમાનમાંથી સમયે સમયે છુટા પડતા સિધ્ધ થાય છે. વળી ઈન્દ્રધનુષ્ય વગેરેની જેમ વૈઋસિક પ્રયોગથી (સ્વાભાવિક પ્રયોગથી) બનેલ હોવાથી અંધકાર પૌત્રલિક દ્રવ્ય જ છે, એમ માનવું જોઈએ.
વળી અંધકાર નૈયાયિકે માનેલા નવ દ્રવ્યથી અલગ દ્રવ્ય છે, એ વાત નૈયાયિકના પ્રતિપક્ષીઓએ નીચેના શોકમાં સપ્રમાણ રજુ કરી છે. જુઓ–
'तमः खलु चलं नीलं पराऽपरविभागवत् । प्रसिद्धद्रव्यवैधान्नवभ्यो मेत्तुमर्हति ॥१॥"
અર્થ - નિચે તમ–અંધકાર છે તે, ચલ છે, નીલ છે, પર ને અપર વિભાગવંત છે અને તેમાં પ્રસિધ્ધ નવ દ્રવ્યોનું વૈધર્યું હોવાથી પ્રસિદ્ધ નવદ્રવ્યથી વિરૂદ્ધ ધર્મપણું હોવાથી, પ્રસિદ્ધ નવ દ્રવ્યથી ભિન્ન દ્રવ્યરૂપે અંધકારને માનવો જોઈએ.
સાર એ આવ્યો કે- અંધકારમાં શ્યામ-કાળું રૂપ છે, ચક્ષુની શક્તિને ભીંત વગેરેની જેમ રોકવાનું સામર્થ્ય છે, ચલ-ક્રિયાવ ત છે તથા પરા૫ર વિભાગવંત છે, માટે અંધકાર એ એક પુદ્ગલના પરિણામરૂપ રૂપી દ્રવ્યપદાર્થ છે.એવી જૈન દર્શનની માન્યતા તાવિક દૃષ્ટિએ પુરવાર થાય છે. [સૂચના-૧૬ભા પાનાથી અહિં સુધી એક સળંગ ટીપ્પણી છે] | ચંદ્ર આદિ સૂર્ય શિવાયના જ્યોતિષી દેવોના વિમાનમાં રહેલા પૃથ્વીકાય જેના શરીરનો જે શીત-પ્રકાશ છે, તે તેમના “ઉદ્યોતનામકર્મના ઉદયથી છે માટે તેને ઉદ્યોત કહેવામાં આવે છે.
