________________
અવતત્ત્વ.
કાળનું સ્વરૂપ.
ફાળ=નવીન વસ્તુને જીણુ કરવાના સ્વભાવવાળુ દ્રવ્ય. ભૂતકાળના નાશ થયેલ હેાવાથી અને ભવિષ્યકાળ ઉત્પન્ન થયેલ નહિં હાવાથી, વમાન એક સમયરૂપ કાળ છે, તેથીજ તેના સ્કંધ દેશ અને પ્રદેશરૂપ ભેદે થઈ શકતા નથી. વળી પ્રદેશેા નહિં હાવાથી અસ્તિકાય પણ કહી શકાતા નથી.અહિં અસ્તિકાય એટલે પ્રદેશના સમૂહ એ અથ છે.
કાળ શા માટે માનવા જોઇએ ?
૧૪૩
વત્તના, ક્રિયા, પરિણામ અને પરાપરત્વમાં કાળ(દ્રવ્ય) કારણ છે, માટે કાળ માનવા જોઈએ. વના= દરેક દ્રવ્યનું ( સાદિ—સાંત આદિ ભાંગે ) પેાતપેાતાના સ્વરૂપમાં રહેવું તે.
ક્રિયા= પદાર્થોની થયેલી, થતી અને થવારૂપ ચેષ્ટા યા પ્રવ્રુત્તિ.
પરિણામ= નવીનતા ને જીણુ તાત્તિરૂપે જે - પાંતર થવું તે. આ રૂપાંતર ( એટલે પરિણમન ) પ્રયાગ, વિસસા ને મિશ્રસાથી થાય છે. પ્રયાગ= જીવપ્રયત્ન. વિસ્રસા=સ્વભાવ. મિઅસા=ઉભય. અર્થાત્ પ્રયત્નથી, સ્વભાવથી અથવા પ્રયત્ન—સ્વભાવ ઉભયથી વ્યમાં જે નવીનતા કે જીણુતાદિ પિરણમન થાય છે, એટલે કે નવાપણું કે જીનાપણું વગેરે રૂપાંતર થાય છે, તે પરિણામ કહેવાય છે. જેમકે
