________________
૨. અજીવતત્વ ૬ દ્રવ્યોમાં દ્રવાદિ ૬ માગણું. ૧૪૯
બીજા દ્રવ્યલક્ષણની ઘટના– ગુણ= દ્રવ્ય જ્યાં સુધી છે ત્યાં સુધી દ્રવ્યની સાથે કાયમ રહેનાર ધર્મ. જેમકે- આત્માની સાથે કાયમ રહેનારા જ્ઞાનાદિધર્મો એ આત્માના ગુણો કહેવાય.
પર્યાય = અનુકમે થનારી દ્રવ્યની ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ જેમકે,– આત્માની મનુષ્ય ને દેવ વગેરે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ તે આત્માના પર્યાય કહેવાય.
૬ દ્રવ્યોમાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ ગુણ . અને સંસ્થાન (આકૃતિ).
૧. ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય- દ્રવ્ય (=સંખ્યા)થી એક છે, ક્ષેત્રથી–સંપૂર્ણ લેકાકાશપ્રમાણ છે, કાળથીઅનાદિ અનંત છે, ભાવથી– વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને શબ્દ રહિત અરૂપી છે, ગુણથી– ગતિસહાયક ગુણયુક્ત છે, અને સંસ્થાનથી- કાકૃતિ તુલ્ય છે, અર્થાત્ વજાકારે રહેલા કાકાશ સરખા આકાર યુક્ત છે.
૨. અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય– ગુણથી- સ્થિતિ સહાયક ગુણયુકત છે. બાકી બધું ધમસ્તિકાયની જેમ સમજવું.
૩. આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય– દ્રવ્યથી એક છે, ક્ષેત્રથી– લોકાલોકપ્રમાણ છે, કાળથી– અનાદિ અનંત છે, ભાવથી– વર્ણાદિ રહિત હોવાથી અરૂપી છે, ગુણથી– અવકાશદાન ગુણયુક્ત છે. અને સંસ્થાનથી ઘન અને નક્કર ગોળાના આકારે છે.
