________________
૨. અજીવતત્ત્વ. પુલનાં પરિણામ ને લક્ષણ. ૧૫૩
मूल- सइंधयार उज्जोअ, पभा छायातवेहि अ ।
घण्ण-गंध-रसा फासा-पुग्गलाणं तु लक्खणं ॥११॥ અથ-શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત- ચંદ્રાદિને પ્રકાશ, પ્રભા- રત્નાદિકની કાંતિ, છાયા- પ્રતિબિંબ,અને આતપ તડકો એ પલેને પરિણામ છે. વર્ણ, ગંધ, રસ ને સ્પર્શ એ પુકલેનું સામાન્ય લક્ષણ છે. (૧૧)
પદ્યાનુવાદ – (પુલના. પરિણામે, પુલનું લક્ષણ અને સમયની વ્યાખ્યા) પુકલસ્વરૂપી શબ્દ ને, અંધકાર ને ઉદ્યોત છે, જાણે પ્રભા છાયા અને, તડકે જ પુકલરૂપ છે; સામાન્ય લક્ષણ પુલનું, વર્ણ ગંધ રસ સ્પર્શ એ, સમય છે અવિભાજ્ય કાળ જ, કેવળની દ્રષ્ટિએ (૧૨).
હવે પુલના પરિણામ અને લક્ષણ કહે છે– શબ્દ નાદ-ધ્વનિ-સ્વર-સુર કે અવાજ. શ્રાનેંદ્રિયનો જે વિષય હોય તે, અથવા કોંક્રિયથી-કાનથી જે જાણી શકાય તે “શબ્દ કહેવાય.
શબ્દના પ્રકારે શબ્દના મુખ્ય ત્રણ પ્રકાર છે. ૧ સચિન, ૨ અચિત્ત અને ૩ મિશ્ર. સચિત્ત શબ્દ=જીવવડે મુખદ્વારા ઉચારાતે શબ્દ.
