________________
૧૪૦
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ.
અનંત પરમાણુના સ્કંધને જ નિહાળી શકે છે.
દેશ=સ્કંધની સાથે સંબંધવાળે કપેલે (બુદ્ધિથી ધારેલ) અમુક ભાગ જેમકે ધમસ્તિકાયને અમુક પ્રમાણ ક૯પેલા જે ભાગ તે ધર્માસ્તિકાયને દેશ કહેવાય. એ રીતે દરેક દ્રવ્યને અમુક પ્રમાણને કપેલ જે ભાગ તે દેશ કહેવાય. સ્કંધની સાથેના સંબંધવાળે કપેલો અમુક ભાગ દેશ કહેવાતો હોવાથી દેશનું પ્રમાણ અનિયત છે, કારણ કે તે કલ્પના કરનાર ઉપર આધાર રાખે છે.
પ્રદેશ= વસ્તુને છેલી કેટીને ઝીણામાં ઝીણો વસ્તુસંબદ્ધ ભાગ. અથવા સર્વજ્ઞના જ્ઞાનરૂપી આરિસામાં પણ જેને “આ ભાગ કે આ ભાગ” એ ભાસ ન થાય તે સ્કંધની સાથે મળેલો સ્કંધને અવિભાજ્ય સૂક્ષ્મતમ જે અંશ તે પ્રદેશ” કહેવાય છે. જીવાસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય ને લેકકાશાસ્તિકાયના અસંખ્ય પ્રદેશ છે અને એ ચારેયના પ્રદેશ સરખા છે. આકાશાસ્તિકાયના અનંતા પ્રદેશ છે અને કલાસ્તિકાયના પ્રદેશે અનિયત છે; કારણ કે- સંખ્યાતા અસંખ્યાતા તેમજ અનંતા પ્રદેશો પણ પુકેલાસ્તિકાયને હેય છે. સ્કંધના સૂક્ષ્મતમ અવયવપપ્રદેશ છે, માટે તેને સ્કંધની સાથે નિયત સંબંધ છે.
