________________
૧૩૮
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ.
એ દ્રવ્ય કદાપિ ઉત્પન્ન થયાં નથી, એટલે તેઓને નાશ પણ થવાનો નથી. જીવ, ધર્મ, અધર્મ અને કાકાશ અસંખ્યપ્રદેશી છે અને અલકાકાશ અનંતપ્રદેશ છે એમ જે કહેવાય છે તેમાં અસંખ્ય કે અનંતપ્રદેશો ક૯૫નાએ છે. કેવળજ્ઞાન વડે પણ જેના બે ભાગ ન થઈ શકે તેવા તેઓના સૂક્ષ્મ
1 અહિં કહેવાને સાર એ છે કે– બુદ્ધિથી એના સૂક્ષ્મતમ અંશોની કલ્પના કરતાં તેટલી સંખ્યા આવે છે, માટે જીવ, ધર્મ, અધમ અને કાકાશ અસંખ્યપ્રદેશ અને અકાકાશ અન તપ્રદેશી કહેવાય છે, પરંતુ અસંખ્ય કે અનંત જુદા જુદા પ્રદેશો મળીને તે થયેલ છે માટે તે અસંખ્યપ્રદેશી કે અનંતપ્રદેશી કહેવાય છે એમ નથી. જેમ ચાર હાથની પત્થરની અખંડ શિલા હોય, તેને બુદ્ધિથી ચાર હાથ પ્રમાણની કલ્પીને કહી શકાય છે, પરંતુ એક એક હાથના ચાર ટુકડા ભેગા કરીને કરેલ છે, એવો તેને અર્થ નથી આ વાત ધર્મ અધર્મ આકાશ ને જીવમાં પણ સમજવાની છે. પુલારિતકાય તે સંખ્યાત અસંખ્યાત કે અનંતા અંશથી–પરમાણુથી બનેલ છે, માટે તે સંખ્યાતપ્રદેશી અસંખ્યાતપ્રદેશી કે અનંતપ્રદેશી સ્કંધ કહેવાય છે. ફરક એટલો છે કે – આ અંશ સ્કંધસબંદ્ધ હોય ત્યારે પ્રદેશ કહેવાય છે અને છુટો પડે ત્યારે પરમાણુ કહેવાય છે. ધર્મ અધર્મ આકાશ ને જીવના સૂક્ષ્મતમ અવિભાજ્ય અંશે
