________________
૨. અજીવતત્વ
આકાશાસ્તિકાયનું સ્વરૂપ.
૧૩૫
મસ્તિકાય
મન વગેરેના
સી સજ્જ
ધમસ્તિક ને અધમસ્તિકાયની ઉપકારિતા.
ભાષા, ઉશ્વાસ ને મન વગેરેના પુકલનું ગ્રહણ તથા વિસર્જન, તેમજ કાયાગ આદિથી થતી સકલ ચલક્રિયાઓમાં ધર્માસ્તિકાયનો ઉપકાર છે, અને બેસવામાંઉભા રહેવામાં, તથા ચિત્તની સ્થિરતા વગેરે સ્થિર ક્રિયાઓમાં અધર્માસ્તિકાય ઉપકારક છે. - આકાશાસ્તિકાય છે અને પુકાને અવકાશ (=આશ્રય) આપનાર દ્રવ્ય. આ લોક, અનંતાનંત છે. અને અનંતાનંત પુકથી ભરેલું છે. આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય હોવાથી આ સઘળી વસ્તુઓ એક બીજાને બાધા ન થાય, અર્થાત્ હરક્ત ન આવે તેવી રીતે રહી શકે છે. આકાશાસ્તિકાયનો એવો સ્વભાવ છે કે, તે તમામ વસ્તુઓને પિતામાં સમાવી દે છે. ધર્માસ્તિકાય તેમજ અધમસ્તિકાયને પણ આકાશા, અવકાશ આપે છે. આ દ્રવ્ય જે ન હોય તે નિરાબાધપણે આ સઘળી વસ્તુઓ રહી શકે નહિં. આ આકાશાસ્તિકાય લેકાલેકવ્યાપી, અનંત પ્રદેશી, વર્ણ, ગંધ, રસ ને સ્પર્શ રહિત, અરૂપી તેમજ ત્રિકાળવદ્વિ–શાશ્વત દ્રવ્ય છે. આ આકાશદ્રવ્ય લોકાકાશ ને અલોકાકાશ એમ બે પ્રકારે છે. ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાય જેટલા આકાશમાં રહેલ છે તેટલા આકાશનું નામ “કાકાશ”
