________________
૧. જીવતત્વ. - આયુષ્યપ્રાણ વર્ણન.
૧૧૫
લેવા-મૂકવાથી અથવા શ્વાસે છવાસ બિલકુલ બંધ કરવાથી જે મરણ નીપજે તે. આયુષ્ય કે જીવનને આધાર છે. જે જીવને જેટલા શ્વાસ
છવાસનું આયુષ્ય હાય, તેટલા તમામ શ્વાસોચ્છવાસ પૂરા થાય ત્યારે જ તે જીવનું મરણ થાય છે. કારણ કે બાકી રહેલા શ્વાસોચ્છવાસને જીવ અંત સમયે જલદી જલદીથી લઈને પૂરા કરે છે. આનું કારણ એ છે કે- આયુષ્યનો સમય થડે બાકી છે અને શ્વાસ લેવા મૂકવાના ઘણું બાકી છે. માટે આયુષ્યની સાથે જ શ્વાસોનો ઘનિષ્ઠ સંબંધ હોવાથી, તથા શ્વાસ અને આયુષ્ય બંને એકી સાથે પૂરા કરવાના હેવાથી, છેલ્લે છેલ્લે જીવ છઠ્ઠીબાજીથી શ્વાસ લે મૂકે છે.”
ઉપર્યુક્ત માન્યતા વજુદ વિનાની છે. કારણકે આટલા ધામેચ્છવાસ પૂરા કરવા એવી સંખ્યાને નિર્ણય કરીને કોઈ જીવ પૂર્વ ભવમાંથી આવતો નથી, પરંતુ આયુષ્યનાં તમામ દળ (-પુદ્ગલો) ભોગવીને પૂરા કરવા તેવો નિશ્ચય કરીને તે જરૂર આવે છે. આ રીતે જો કે શ્વાસોશ્વાસ તથા આયુષ્યને ખાસ સંબંધ નથી, છતાં જીવનપર્યત આયુખ્ય હેય ત્યાં સુધી શ્વાસોચ્છવાસને વ્યાપાર તે ચાલું રહે છે જ, એ અપેક્ષાએ બન્ને સંબંધી ગણાય. આ પરિસ્થિતિ છે, પણ તેથી કરીને અમુક જ અમુક ભવમાં આટલા શ્વાસોચ્છવાસ લેવા જ જોઈએ. એવો કેઈ નિયમ નથી જે એ કોઈ નિયમ હેત તો ઉક્ત માન્યતાને માન મળત. અરd.
