________________
૨. અજીવતત્વ.
૧૨૯
धम्मा-ऽधम्मा पुग्गल, नह कालो पंच हुंति अज्जीवा । चलणसहावो धम्मो, थिर-संठाणो अहम्मो य ॥९॥ अवगाहो आगासं, पुग्गल जीवाण पुग्गला चउहा । खंधा देस पएसा, परमाणू चेव नायव्वा ॥ १० ॥
અર્થ—ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પુલાસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાળ એમ અજીવતવના મુખ્ય પાંચ ભેદ છે ગતિ કરતા છે અને પુલને ગતિમાં સહાય કરવાને ધર્માસ્તિકાયને સ્વભાવ છે. સ્થિર રહેતા જીવ અને પુકલેને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરવાને અધમસ્તિકાયને સ્વભાવ છે. લા. જીવો અને પુકલને અવકાશ ( જગ્યા) આપવાને આકાશને સ્વભાવ છે સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ ને પરમાણુ એ ચાર પ્રકારે પુલાસ્તિકાય છે, તે પૂરણ ગલન સ્વભાવવાળો સેય ને રૂપી છે.
લાગણી છે, જેને લઇને હુંપણાનું ભાન થાય છે, તે જીવ કહેવાય છે. શરીરમાં જ્યાં સુધી જીવ–આત્મા છે ત્યાં સુધી જ હું સુખી છું, હું દુઃખી છું એવી લાગણું થાય છે. ત્યાં સુધીજ દરેક ઇકિય પિત પિતાના શબ્દ રૂ૫ રસ ગંધ વગેરે વિષયને જાણે છે, ત્યાં સુધી જ ગમનાગમનાદિ ક્રિયાઓ થઈ શકે છે, ત્યાં સુધી જ વધવાપણું- નાનામેટા
