________________
૧૦૪
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ
– આયુષ્યપ્રાણ – આયુષ્ય= અંદગી, જીવન કે જીવનકાળ, અર્થાત્ જેનાથી તે તે (વિવક્ષિત) ભવમાં જીવન ટકી શકે તે, અથવા જેના પ્રતાપે પરભવમાં જીવને જવું જ પડે તે, અથવા તે (વિવણિત) ભવમાં જીવ જેટલો કાળ રહે તેટલે કાળ “આયુષ્યપ્રાણ” કહેવાય છે.
આયુષ્યપ્રાણ એ (એક જાતના પગલેના સમૂહરૂપ છે, કે જે પકેલોના સહારાથી જીવ જીવન ટકાવી શકે છે. આયુષ્યના મુખ્ય બે ભેદ છે. ૧ દ્વવ્યાયુષ્ય અને ૨ કાળાયુષ્ય.
૧. વ્યાયુષ્ય = આયુષ્યકર્મનાં પુલો. તેલ કે દીવેલ શિવાય જેમ દીવ બળી શકતા નથી, તેમ આયુષ્યનાં પુલ શિવાય જીવ જીવી શકતું નથી. એટલે કે, આયુષ્યના પુલરૂપી તેલથી જ પ્રાણધારણરૂપી જીવનતિ જગમગે છે અને તે વિના બુઝાઈ જાય છે. માટે દ્રવ્ય આયુષ્ય પિલિક મનાય છે.
૨. કાળાયુષ્ય= આયુષ્ય(કર્મ) નાં પુલની સહાયતાથી જીવ જેટલા કાળ સુધી છે, એટલે કે પ્રાણને ધારણ કરે તેટલો કાળ કાળાયુષ્ય કહેવાય, જે સ્થિતિ આયુષ્ય” પણ કહેવાય છે.
