________________
૧૦૨
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુન નવતત્વ પ્રકરણ.
૨. ઉત્તર– જો કે, એ કેદ્રિય તથા દ્વીંદ્રિય અને નાસિકા નથી, તેથી તેઓમાં આપણું માફક શ્વાસોચ્છવાસની બાહ્યક્રિયા દેખાતી નથી, તેથી કરીને તેઓમાં શ્વાસેચ્છવાસપ્રાણ નથી એમ તો ન જ કહી શકાય. કારણ કે- એ કેન્દ્રિય તથા દ્વીંદ્રિય જીવમાં નાસિકા–ધ્રાણેદ્રિય નથી, છતાં પણ સર્વ શરીરપદેશે તેઓ શ્વાસે શ્વાસનાં પુલને ગ્રહણ કરે છે અને સર્વશરીરપ્રદેશે તે પુકલેને તેઓ શ્વાસોચ્છવાસરૂપે પરિણાવે છે, તેમજ અવલંબન પૂર્વક છોડી મૂકે છે; માટે શરીરપ્રદેશે કરાતી : અત્યંતર શ્વાસછવાસની ક્રિયા તે નાસિકાના અભાવમાં પણ એકેદ્રિય તેમજ દ્વયિ જીવોમાં પણ અવશ્ય હોય છે. સાર એ આવ્યું કે-નાસિકાવાળા જીવમાં બાહ્યા ને અત્યંતર બને જાતના વાસે રવાસ સંભવે છે અને નાસિકા વિનાના જીવમાં ફકત એક અત્યંતર શ્વાસોચ્છવાસ જ હોય છે.
* આ અત્યંતર શ્વાસોચ્છવાસની ક્રિયામાં જે શ્વાસછવાસનાં યુગલો લેવા-મુકવામાં આવે છે, તે આપણે મુખ કે નાસિકાથી વાયુ લઈને (એટલે કે શ્વાસ લઇને) મૂકીયે છીએ તેના નથી, પરંતુ આઠવર્ગણા પૈકી ક્કો જે શ્વાસોચ્છવાસવર્ગણા છે, તેના તે યુગલો છે.
