________________
૧ જીવતત્ત્વ.
ઇન્દ્રિયપ્રાણ વર્ણન.
૨૧.
છે, પરંતુ પ્રાપ્ત વિષયને નહિ, માટે ચક્ષુ ાં અપ્રાપ્ય
કારી છે.
મૈં ચક્ષુની અપ્રાપ્યકારિતા. [જૈન તે નૈયાયિકના સંવાદરૂપ ચક્ષુ-ઈંદ્રિયની પ્રાપ્યાપ્રાપ્યકારિત્વ મીમાંસા]
જૈન માન્યતા મુજબ ચક્ષુ અપ્રાપ્યકારી છે અને નૈયાયિક વગેરેની માન્યતા મુજબ ચક્ષુ પ્રાપ્યકારી છે.
પ્રાપ્યકારી=પેાતાને પ્રાપ્ત થયેલા વિષયને જ ગ્રહણ કરી શકે તે. એટલે કે- વિષયને અડકીને એધ કરાવનારી ઇન્દ્રિય. અપ્રાપ્યકારી=સ્વસ્થાનમાં રહીને જ, નહિં પ્રાપ્ત થયેલા વિષયને દૂરથી જ ગ્રહણ કરે તે. એટલે કે– અપ્રાપ્ત ચાને અસ્પૃષ્ટ પદાના દૂરથી જ પેાતાના સ્થાનમાં રહીને જ મેધ કરાવનારી ઇંદ્રિય.
તૈયાયિક “જે જે ખાદ્ય ઇંદ્રિય હાય, તે તે પ્રાપ્યકારી જ હોય” એ નિયમ પ્રમાણે જીન્હા જેમ બાહ્ય ઈંદ્રિય હોવાથી પ્રાપ્યકારી મનાય છે, તેમ ખાદ્ય ઈંદ્રિય હાવાથી ચક્ષુઇંદ્રિય પણ પ્રાપ્યકારી છે, એમ માનવું જોઇએ.
જૈન ચક્ષુ જો પ્રાપ્યકારી હાય તા, “શાખા તથા ચંદ્રમાને હું એકી સાથે બેઉ છું.” એ પ્રમાણે પરસ્પર માલેાના અંતરવાળી એ વસ્તુના સમકાલીન દČનનું જ્ઞાન થઇ શકશે નહિં, કારણ કે, ચક્ષુદ્રારા નિરીક્ષક, પ્રથમ શાખાતે નિહાળે છે અને ત્યાર બાદ ચંદ્રમાને નિહાળે છે.
