________________
૧. જીવતત્ત્વ.
૩ બળ-૩ યોગનું સ્વરૂપ,
વચચોગ= વચન સંબંધી (ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિરૂ૫) વ્યાપાર. અથવા વચન દ્વારા ભાષા (બાલવારૂપ) સામર્થ્યનું પ્રવર્તન. છે, કારણ કે- એકેન્દ્રિય, દ્વીંદ્રિય, ટીંદિય, ચતુરિંદ્રિય તેમજ અસંરિપંચેન્દ્રિય જીવોમાં સૂક્ષ્મ દ્રવ્યમન અને અ૫ મનેવિજ્ઞાન શાસ્ત્રમાં માનેલું છે. વળી એકેંદ્રિય વગેરે અને મૂચ્છિત-બેભાનની જેમ અત્યંત અસ્પષ્ટ મનોવિજ્ઞાન હોવાથી સુભદ્રવ્યમાન પણ છે, એ સાબિત થાય છે. '
૨. જ્યારે બેસવું હોય ત્યારે, લોકમાં રહેલ ભાવા(વર્ગણ) ના પુદ્ગલેને છવ કાગના સહકારથી ગ્રહણ કરે છે અને તેને ભાષારૂપે પરિણાવે છે, તથા તે પરિણત પુદ્ગલોનું જ આલંબન લઈને (દડા ફેકનાર તથા બાણ છોડનાર વગેરેની જેમ) તે પુદ્ગલેનું વિસર્જન કરે છે, અર્થાત તેનો ત્યાગ કરે છે.
સાર એ છે કે,-કાયાગથી ભાષાવર્ગણના પુત્રનું ગ્રહણ, પરિણમન, અવલંબન અને વિસર્જન વ્યાપાર (= ક્રિયા) રૂપ જે કાયયાવિશેષ તે વચનગ” કહેવાય છે. અહિં પણ ભાષાના પુદ્ગોના ગ્રહણમાં કાયયોગ કારણ છે અને તેના પરિણમન તથા વિસર્જનમાં વાચનયોગ કારણ છે. આ ભાષા જીવને જ હોય છે, જડ ને નહિં, કારણ કે,ભાષાવર્ગણનું ગ્રહણ તથા વિસર્જન છવજ કરી શકે છે. આ ભાષા બોલાતી હોય ત્યારે તેમાં વચનગ કારણ
