________________
૯૪.
પદ્યાનુવાદ વિવેચનાદિયુત નવતત્ત્વ પ્રકરણ.
મનાય છે. અજીવ પદાર્થને પરસ્પર આસ્ફાલન આદિથી ઉત્પન્ન થતે જે અવાજ, તે “અછવભાષા કહેવાય છે. છવભાષા તેમજ અજીવભાષા બને પુગલસમૂહપ હેવાથી પૌગલિક છે.
ભાષા શબ્દમય છે. અને તે શબ્દ પુદ્ગલના સમૂહરૂપ હેવાથી મૂર્ત યાને રૂપી છે, છતાં શબ્દને તૈયાયિક આકા શના ગુણરૂપે અને અરૂપી માને છે, તે વ્યાજબી નથી. શબ્દ રૂપી છે, એ વાતની વધુ સાબિતી ફેનોગ્રાફની શોધખેળ છે. શબ્દ રૂપી છે-પૌત્રલિક છે-મૂર્ત છે. માટે ફોનેગ્રાફમાં તે પકડાય છે અને રેકોર્ડમાં ઉતરેલા-પકડાયેલા. શબ્દોને તસ્વરૂપે રેકાર્ડદ્વારા આપણે સાંભળીયે છીએ.
કેનેગ્રાફમાં શબ્દ પકડાતું હોવાથી અને પવન જે તરફનો હોય તે તરફ શબ્દ વધુ સંભળાતો હોવાથી, તથા ભીંત તેમજ મકાન વગેરેથી ઉપઘાત પામતે હેવાથી, શબ્દ પૌગલિક (કપુદ્ગલમય રૂપી) છે, એ સિદ્ધ થાય છે. કારણકે પકડાવું, વાયુ તરફ ખેંચાવું અને ઉપઘાત કર કે પામો તે પુદ્ગલને જ સ્વભાવ છે
જે શબ્દ આકાશને ગુણ હોય તો આકાશની જેમ તે સર્વત્ર વ્યાપક હેવો જોઈએ અને કોઈને ઉપઘાત કરવામાં સમર્થ હોવો ન જોઈએ, પરંતુ શબ્દ સર્વત્ર હેત નથી, તેમજ શ્રોવેન્દ્રિયને ઉપઘાત કરે છે જે અનુભવ સિદ્ધ છે, માટે તે આકાશનો ગુણ નથી, પરંતુ એક જાતના રૂપી પુદ્ગલે જ છે, એ તરતઃ સિદ્ધ થાય છે.
