________________
૮૬.
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ.
[સંખ્યાની અપેક્ષાએ ઇકિની ન્યૂનાવિક્તા.
પંચેદ્રિય જગતમાં સૌથી ઓછા હોવાથી દુનિયામાં શ્રોત્રેન્દ્રિયની સંખ્યા સૌથી ઓછી છે,
જિન- અલબત્ત! અમારા મત મુજબ ચક્ષને ખલનાનો સંભવ નથી, પરંતુ ભીંત વગેરે તેનાં વ્યાઘાતક તે જરૂર છે જ. કારણ કે, ચક્ષુ દૂર રહેલ વસ્તુને લેહ ચુંબકની જેમ વસ્થાનમાં રહીને જ ગ્રહણ કરી શકે છે, પરંતુ કયારે ? જે વચમાં કઈ વ્યાઘાતક ન હોય ત્યારે.
અડક્યા વિના પણ દૂરથીજ લોહચુંબક જેમ લોઢાને ઉછાળે છે, અને જે વચમાં કોઈ વ્યાઘાતક(નરોધક) વસ્તુ આડી આવી જાય છે, તેમ બનતું નથી. તેવી રીતે ભીંત વગેરે વ્યાઘાતકના મળવાથી ચક્ષુ વિષય ગ્રહણ કરી શકતી નથી, માટે ચક્ષુની અપ્રાપ્યકારિતા અબાધિત જ રહે છે.
ભીંત તથા ભૂતળ વગેરે ચક્ષુને રોકે છે, એમ જે માને તે અંજનસિપુરૂષ ભૂમિમાં રહેલા નિધાનને પણ નિહાળી શકે છે, તે ન નિહાળી શકે. માટે ચક્ષુ અપ્રાપ્યકારી છે અને લોહચુંબકના આકર્ષણની જેમ દૂરથી જ જ્ઞાન કરાવી શકે છે, અને કઈ વ્યાઘાતક વસ્તુ મળે યા આડી આવે તો જ્ઞાન કરાવી શકતી નથી, એમ માનવું જોઈએ.
તમારા (નૈયાયિકેના) મતમાં ભીંત ચક્ષુને ખલના કરે છે અને છિદ્ર રહિત કાચનો સીસો, અંદર રહેલી વસ્તુ દેખાતી હોવાથી, ખલના નથી કરતે આમ વ્યાઘાતકની વિલક્ષણતા માનવી પડે છે એટલું જ નહિ પરંતુ અનુભવમાં નહિં
