________________
૧ જીવતત્ત્વ. પ્રાણનું સ્વરૂપ.
જીવન શક્તિઓ છે, અથવા પ્રાણ અને પયોખિને જન્યજનકભાવ અર્થાત્ કાર્યકારણભાવ છે. કારણ કે, પર્યાપ્તિઓ પ્રાણોને ઉત્પન્ન કરે છે, તેથી પર્યાતિઓ એ કારણ છે અને પ્રાણે એ તેના ફળરૂપ કાર્યો છે.
કઇ પર્યાપ્તિથી કયા પ્રાણુ બને છે?
તે જાણાવનારે કે મુખ્યત્વે ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિથી – ૫ ઈન્દ્રિયપ્રાણુ ઉત્પન્ન થાય છે.
છે શરીર !, ૧ કાયબળ , , ભાષા , ૧ વચનબળ , , ,
મનઃ , ૧ મનોબળ , , , , શ્વાસોસ, ૧ શ્વાસ , , આહાર (આદિ), ૧ આયુષ્ય " . "
સૂચના-આયુષ્યપ્રાણમાં આહારાદિ પયોપિઓને સારે સહકાર હોવાથી, આયુષ્ય માટે તે પર્યાપ્તિઓ સહકારી કારણુરૂપે મનાય છે. પરભવમાં જતા (વાટે વહેતા) જીવમાં આયુષ્યપ્રાણ હોય છે અને તે સમયે એક પણ પર્યાપ્તિ હતી નથી, માટે તે સમયે ઈદ્રિયને પ્રાણનો જન્યજનકભાવ ઘટતો નથી, તેથી કરીને આહારાદિ પર્યાપ્તિને અંયુષ્ય પ્રાણની જનેતા નહિ માનતાં, ચાલુ આયુષ્યને મદદરૂપ હોવાથી સહકારી તરીકે માનવામાં આવે છે.
