________________
૧. વતન. દ્રિયપ્રાણુ વર્ણન.
હs.
૩ ધ્રાણેન્દ્રિય દેખાતી નાસિકાના પોલાણમાં ઉપરના ભાગમાં આવેલી છે, અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલી પાતળી અને તેટલી જ લાંબી હોળી છે, આંખથી દેખી ન શકાય તેવી સૂક્ષ્મ છે અને પડઘમ અથવા અતિમુકત નામના પુપના આકારવાળી અત્યંતર નિવૃત્તિરૂપ આ ઈક્રિય છે.
૪ ચક્ષુરિન્દ્રિય–ચક્ષુની કીકીના તારામાં રહેલી છે, અંગુલના અસંખ્યાત્મા ભાગ જેટલી પાતળી છે, તેટલીજ લાંબી પહોળી છે, ચક્ષુથી દેખી ન શકાય તેવી સૂક્ષ્મ છે અને મસૂર અથવા ચંદ્રના આકારવાળી અત્યંતરનિવૃત્તિરૂપ આ ઇકિય છે.
૫ શ્રેગ્નેન્દ્રિય– કપમ્પટિકા (=કાનપાપડી)ના પિલાણમાં રહેલી છે, અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી પાતળી તેમ જ તેટલી જ લાંબી-હાળી છે અને કદંબવૃક્ષના પુષ્પ સરખા આકારની માંસની એક ગોળીરૂપ અત્યંતરનિવૃત્તિ (આકૃત્તિ) મય આ ઇંદ્રિચ છે.
ઉપર બતાવેલ દરેક ઈદ્રિયને આકાર અત્યંતર ઇંદ્રિયને સમજ, પરંતુ બહાર દેખાતી ઇંદ્રિયને નહિં. કારણ કે– બહાર દેખાતી ઇંદ્રિયે તે બાહ્યનિવૃત્તિકભેન્દ્રિય કહેવાય છે, તેના દરેકના આકાર જુદી જુદી જાતના છોમાં જુદી જુદી જાતના
ન
