________________
હ૬, પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્ત્વ પ્રકરણ શકાય તેવી સૂમ છે અને શરીરના આકારવાળી અત્યંતરનિવૃત્તિરૂપ એકજ ભેદવાળી આ ઈન્દ્રિય છે.
૨. રસનેન્દ્રિય મુખની અંદર દેખાતી હામાં ઉપર અને નીચેના ભાગમાં પથરાયેલી છે, અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી પાતળી છે, અંગુલપૃથપૂર્વ વિસ્તારવાળી અર્થાત ૨ થી ૯ અંગુલ લાંબી પહોળી છે, આંખથી દેખી ન શકાય તેવી સૂમ છે, અને ઘાસ ઉખેડવાની ખરપી અથવા અસ્ત્રાના આકારવાળી અત્યંતરનિવૃત્તિરૂપ આ ઇક્યિ છે.
૧. જે જીવને જેવા જેવા આકારને દેહ હોય, તેવા તેવા આકારવાળી અર્થાત પિત પિતાની કાયાના આકારવાળી હોવાથી, સ્પર્શેન્દ્રિયને આકાર ભિન્ન ભિન્ન હોય છે.
૨. આપણું શરીર ઉપર દેખાતી ચામડીના બહારના તેમજ અંદરના ભાગમાં પણ અત્યંતરનિવૃત્તિસ્પર્શેન્દ્રિયના પરમાણુઓ વ્યાપ્ત થઈને રહેલા છે, જેથી ઠંડુ પાણી પીધા પછી અંદરના ભાગમાં પણ શીતળતાને અનુભવ થાય છે. વળી આ ઇન્દ્રિય અબરખના પડ જેવી છે, તેમાં ત્વચાચામડીની બહારનું ને અંદરનું પડ જુદું નથી પણ એક જ છે. કારણ કે- મધ્યભાગમાં સ્પર્શેન્દ્રિયના પરમાણુઓ નથી માટે મધ્યભાગ પોલાણ વાળા હોય છે.
૩. આ રસનેન્યિનું પણ અતિ પાતળું એક જ પડ જીવ્હાના ઉપર ને નીચેના ભાગમાં પથરાયેલું હોય છે, પણ મધ્યભાગમાં હોતું નથી
