________________
૬.
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ.
– ઈન્દ્રિય પ્રાણ – ઇન્દ્રિયનું લક્ષણ-ઇંદ્ર એટલે આત્મા, તેનું જે ચિત તે “ઇન્દ્રિય” કહેવાય. - અર્થાત્ આમાની સાબિતી જેનાથી થાય તે
ઈન્દ્રિય” કહેવાય. જેમકે, ત્વચા–ચામડીથી ઠંડા ઉના વગેરે સ્પશને અનુભવ કરનાર, રસના–જીમથી ખાટા ખારા વગેરે રસનો આસ્વાદ કરનાર, ધ્રાણનાસિકાથી સુગંધ કે દુર્ગધને ગ્રહણ કરનાર, ચક્ષુઆંખદ્વારા રૂપ-રંગ નિહાળનાર અને શ્રોત્રથી શબ્દ સાંભળનાર જે વ્યક્તિ તે જ આત્મા છે, એટલે કે, તે તે ઈન્દ્રિય દ્વારા તે તે વિષયને અનુભવ કરનાર કોઈ પણ હોય તે આત્મા જ છે; માટે ઇંદ્રિવડે આત્મા સિદ્ધ–સાબિત થતું હોવાથી, ઇંદ્રિય એ આત્માનું ચિહૈ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન– પિત પિતાના વિષયને અનુભવ કરનારી ઈન્દ્રિય જ માની લે ને? શા માટે આત્માને માનવે જોઈએ?
ઉત્તર–જેને જે વિષયને અનુભવ થયે હોય, તે જ તે વસ્તુનું સ્મરણ કરી શકે છે એ અનુભવ સિદ્ધ સર્વમાન્ય નિયમ મુજબ, આમાં જ અનુભવ
