________________
૪૮.
પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ
પ્રાણ ત્રીન્દ્રિયને, ચક્ષુરિન્દ્રિય મેળવતાં આઠ પ્રાણ ચતુરિન્દ્રિયને, શ્રોત્રેન્દ્રિય મેળવતાં નવપ્રાણ અસંક્ષિપંચેન્દ્રિયને અને મનેટેગ મેળવતાં દશ પ્રાણે સંજ્ઞિપંચેન્દ્રિય જીને હેય છે.
અહિં અસંપિચેન્દ્રિય જીવથી અસંપિચેન્દ્રિય એવા તિર્યંચે અને મનુષ્યો બને લેવાના છે. અસંજ્ઞિ=ા વિનાના અર્થાત વિશિષ્ટ મનોબળ વિનાના સંમૂચ્છિમ, એટલે કે માતપિતાના સંયમ વિના (અર્થાત ગર્ભવિના) મનુષ્યના ભલમૂત્રાદિ ૧૪ અશુચિસ્થાનકે ઉપજનારા જે સંમૂચ્છિમ મનુષ્ય તથા કાદવ વગેરેમાં ઉપજનારા જે પંચેન્દ્રિય સંમૂ૭િમતિર્ય-એ બંને અગ્નિ અથવા સંમૂર્છાિમ પંચેન્દ્રિય જીવો કહેવાય છે. જેઓને નવ પ્રાણ હોય છે. અહિં આટલું વિશેષ સમજવાનું છે કે, સંભૂમિ તિર્યંચને ઉપયુક્ત નવ પ્રાણો હોય છે, પરંતુ ભાષા પર્યાપ્તિ પુરી થતાં પહેલાં મરણ થવાના કારણે. સંમૂચ્છિમ મનુષ્યને વચનબલ નહિ હોવાથી આઠ જ પ્રાણ હોય છે અને તેમાં પણ જો શ્વાસોચ્છાસપર્યાપ્તિ બાંધતો છત મરણ પામે તે સાત જ પ્રાણ રહે છે. આ બાબતમાં મતાંતરે નીચે મુજબ છે –
નવતત્વની અવચૂરિમાં આ બાબતમાં નીચે મુજબનો ઉલ્લેખ મળે છે-“નિ: પ્રવિત્તિ: શો-િ यान्विता नव, क्वचित्संज्ञिनि मनुष्येऽपि नवोच्यन्ते क्वचिदष्टावपि, न च तत्प्लम्यगवसीयते, लब्ध्यपर्याप्तकस्य असंझिमनुष्यस्योछ्वासभाषानुपपतेः।"
