________________
૧ જીવતત્ત્વ. પ્રાણનું સ્વરૂપ
પી.
આ દ્રવ્યપ્રાણા દશ છે, જે જીવને જ હાય છે, અન્ય કાઇમાં હાતા નથી, તેથી દ્રવ્યપ્રાણુરૂપ જે માહ્યલક્ષણા તે જીવનાં જ લક્ષણુ મનાય છે.
આઠ પ્રાણની ઘટના—જેએ સમૃધ્યિમ મનુષ્યને પણ શ્વાસોચ્છ્વાસપર્યાપ્ત પણુ માને છે, તે મત મુજબ શ્ર્વાસોચ્છ્વાસપર્યાપ્ત પૂર્ણ કરીને મરે તા, ઉપક્ત સાત પ્રાણ સહિત આઠમા શ્વાસોચ્છ્વાસપ્રાણ મળવાથી આઠ પ્રાણ પણ ઘટી શકે છે.
આ મતના સાર એ છે કે,—સમૂચ્છિમ મનુષ્યા ભાષાપ્તિ પૂરી કરતા જ નથી અને મન:પર્યાપ્તિ તા સમૂળગી જ નથી, તેથી વચનબળ ને મનેાખળ શિવાયના આઠ પ્રાણા હેાય છે, એ સિદ્ધ થાય છે.
નવ પ્રાણની ઘટના—સમૂ િમ મનુષ્યને પાંચ પર્યાપ્તિએ હાય છે, એવા ઉલ્લેખ કાઇ ગ્રંથમાં મળે છે. તે મુજબ પાંચમી ભાષાપર્યાપ્તિ પણ પ્રસ્તુત જીવાને માની, તેથી વચનબળપ્રાણુ પણ આ જીવાને હાય છે. સાર એ આવ્યા કે– ઉક્ત આડે પ્રાણ સાથે વચનખળપ્રાણ અધિક માનવાથી મનેામળ શિવાયના ૯ પ્રાણા પણ સંભવી શકે છે.
અમેાએ તે અહિં ક્ષયાપશમ ને અનુભવ પ્રમાણે ૭-૮-૯ પ્રાણા ઘટાવ્યા છે, પરંતુ આ ખાખતમાં તથ્ય શું છે ? તે વિશિષ્ટજ્ઞાની કે કેવલી ભગવંત જાણે. [૪૮મા પાનાથી અહિં સુધી એક સળ ંગ ટીપ્પણી છે.
