________________
૧ જીવતત્વ. પર્યાપ્તિનું સ્વરૂપ.
૩૫.
અપર્યાપ્ત = સ્વયોગ્ય પર્યાતિઓ પૂરી કર્યા શિવાય મરે તે, અપર્યાપ્ત જીવ કહેવાય.
જીવ પર્યાપ્તનામકર્મના પ્રતાપથી પર્યાપ્ત બને છે અને અપર્યાપ્ત નામકર્મના પ્રતાપે અપર્યાપ્ત બને છે.
આ બન્ને ભેદ પણ લબ્ધિ અને કરણથી પુનઃ બે પ્રકારે છે. એટલે ચાર ભેદ થયા.તે આ પ્રમાણે– ૧ લબ્ધિ અપર્યાપ્ત, ૨ લબ્ધિપર્યાપ્ત, ૩ કરણઅપર્યાપ્ત ને ૪ કરણપર્યાપ્ત
૧ લબ્ધિ અપર્યાપ્ત = સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિઓ પૂર્ણ કર્યા શિવાય જ મરણ પામે તે, અર્થાત્ જેનામાં સ્વયેગ્ય સઘળી પર્યાપ્તિઓ પૂરી કરવાની શક્તિ કે યોગ્યતા નથી તે જીવ.
૨ લબ્ધિપર્યાપ્ત = સ્વરોગ્ય સર્વ પર્યાપ્તિ પૂરી કરી શકે તે. (અર્થાત– પર્યાપ્તનામકર્મના ઉદયવાળો જીવ, સ્વયેગ્ય સઘળી પર્યાતિઓ પૂર્ણ કર્યા પહેલાં કે પછી પણ લબ્ધિપર્યાપ્ત કહેવાય છે. કહેવાય અને જે ચાર પૂરી કર્યા સિવાય જ ફકત ત્રણ જ પૂરી કરીને કે ચોથી ચાલતી હોય ત્યારે મરે, તે અપર્યાપ્ત એકંદ્રિયજીવ કહેવાય. આ પ્રમાણે વિકષિ , અસંરિપંચંદ્રિય તથા સંપિચેંકિયમાં પણ પર્યાપ્તાપર્યાપ્તની વવસ્થા સમજીવે.
