________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १० उ० १ सू० १ दिक्स्वरूपनिरूपणम् १६ देसा य, बेइंदियस्स देसाय २' अथवा आग्नेय्यां दिशि एकेन्द्रियाणां देशाच, द्वीन्द्रियस्य देशाश्व वर्तन्ते इति द्वितीयो भङ्गः उक्तः, प्रथमभरे द्वीन्द्रियसम्बन्धि देशपदस्यैकवचनान्तत्वेन, अत्रच तत्पदस्य बहुवचनान्ततया प्रथमभङ्गापेक्षया द्वितीयभङ्गस्य विलक्षणता वर्तते । किन्तु अयं भङ्गो यदा द्वीन्द्रियो द्वयादिभिर्देशै स्तामाग्नेयीं दिशं स्पृशति तदा वोध्या, "अहेवा एगिदियदेसाय बेइंदियाणय देसा३" अथवा आग्नेयां दिशि एकेन्द्रियाणां देशाच. द्वीन्द्रियाणां च देशा भवन्ति, इति तृतीयो भङ्गः, अत्र द्वीन्द्रियपदस्यापि बहुवचनान्तत्वेन पूर्वमङ्ग द्वयापेक्षया अस्य वैलक्षण्यम् । एवमेव त्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियपञ्चेन्द्रियानिन्द्रियैः यह द्वितीय भंग भी होता है उस आग्नेयी दिशामें एकेन्द्रिय जीवेके भी अनेक देश तथा हीन्द्रिय जीवके भी अनेक देश रहते हैं २ । प्रथम भङ्ग में और द्वितीय भंग में द्वीन्द्रिय जीवके देश पदको एकवचनान्त रखकरके भिन्नता कही गई है। यह द्वितीय भंग तय होता है कि जय द्वीन्द्रिय जीव अपने दो आदि देशोंसे उस आग्नेयी दिशाका स्पर्श करता है। 'अहवा एजिंदिय देसा य बेइंदियाण य देसा ३' अथवा आग्नेयी दिशामें एकेन्द्रियों के अनेक देश और डीन्द्रियों के अनेक देश वत्तेमान रहते हैं ऐसा यह तृतीय भङ्ग है। यहां द्वीन्द्रिय पदको यह वचनान्त करके प्रयुक्त किया गया है इसलिये पूर्व भङ्ग व्यकी अपेक्षा इस भंगमें विलक्षणता-भिन्नता है। इसी प्रकार से तेइन्द्रिय, चौइन्द्रिय, पंचेन्द्रिय और अनिन्द्रिय जीवोंके साथ एकेन्द्रियों के प्रत्येक भङ्ग त्रयको (१४६५) भन्यो छ “ अहवा एगि दियदेसा य वेइंदियस्स देसा२" भान દ્વિસંગી ભાંગે આ પ્રમાણે બને છે-“આગ્નેયી દિશામાં એકેન્દ્રિય જીવન પણ અનેક દેશ તથા શ્રીન્દ્રિય જીવના પણ અનેક દેશ રહે છે... પહેલા અને બીજા ભાંગામાં દ્વીન્દ્રિય જીવના “દેશ' પદને અનુક્રમે એકવચનમાં અને બહુવચનમાં રાખીને ભિન્નતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. આ બીજો ભાંગે ત્યારે બને છે કે
જ્યારે શ્રીન્દ્રિય જીવ પિતાના બે આદિ દેશોથી તે આગ્નેયી દિશાને સ્પર્શ કરે छ. “ अहवा एगिदियदेसाय वेइंदियाण य देसा३" श्रीम.गा-" अथवा આગ્નેયી દિશામાં એકેન્દ્રિય જીવેના અનેક દેશ અને દ્રીન્દ્રિય જીવોના પણ અનેક દેશ મોજૂદ રહે છે ” આ ત્રીજા ભાંગામાં દીન્દ્રિય પદને બહુવચનમાં વાપરીને આગલા બે ભાગાઓ કરતાં તેમાં ભિન્નતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. એજ પ્રમાણે ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિનિદ્રય, પંચેન્દ્રિય અને અનિન્દ્રિય જીવોની સાથે એકેન્દિના સાગથી ત્રણ, ત્રણ ભાંગાએ કહેવા જોઈએ. એજ વાત સૂત્રકારે
