________________
भगवतीसूत्रे आग्नेय्यां दिशि ये जीवदेशा वर्तन्ते, ते नियमात् नियमतः एकेन्द्रियदेशा विजेया एकेन्द्रियाणां सकललोकव्यापकतया आग्नेय्यामपि नियमतः एकेन्द्रियदेशाः सन्तीति भावः । 'अहवा एगिदियदेसा य, बेईदियस्स देसे ? ' अथवा ' आग्नेय्यां दिशि एकेन्द्रियदेशाश्च द्वीन्द्रियस्य देशश्च वर्तते, एकेन्द्रियाणां सकललोकव्यापकत्वात् , द्वीन्द्रियाणां चाल्पत्वेन क्वचिदेकस्यापि तस्य सम्भवात् " एकेन्द्रियाणां देशाच, द्वीन्द्रियस्य देशश्च" इति द्विकयोगे प्रथमो भङ्ग उक्तः। 'अथवा एगिदिययह अजीव रूप भी है, अजीव देशरूप भी है और अजीव प्रदेशाप भी है। इस सब कथनका स्पष्टीकरण स्वय सत्रकार आगे कर रहे है-'जे जीवदेला ते नियमा एमिंदियदेसा' उस आग्नेयी दिशा जो जीवके देश हैं वे नियमसे वहां एकेन्द्रिय जीवके देश हैं। क्योंकि एकेन्द्रिय जीव सकल लाकमें व्यापक कहे गये हैं, अतः आग्नेयी दिशामें भी उनके अनेक देश मौजूद रहते हैं। 'भल्वा एगिदिय देना य वेइंदियस्स देसे १' अथवा आग्नेयी दिशा जीवदेशरूप इस तरहसे भी हो सकती है कि उसमें एकेन्द्रिय जीवोंके सकललोक व्यापी होनेसे अनेक देश रहते हैं और द्वीन्द्रिय जीवोंके इनकी अपेक्षा अल्प होनेसे काई एक हीन्द्रिय जीवका वहां अस्तित्व होनेकी संभावना से उस छोन्द्रियका एकदेश रहता है। एकेन्द्रियों के अनेक देशरूप और छीन्द्रियका एक देशरूप होनेसे वह दिशाजीव देशरूप है, इस प्रकार के विकसंयोगले यह प्रथम भङ्ग होता है । 'अहवा एगिदियदेसा य वेइंदियस्ल देसा २' ऐसा રૂપ પણ છે, કારણ કે જીવના પ્રદેશે ત્યાં રહે છે. તથા તે દિશામાં જીવરૂપ પણ છે અને અજીવપ્રદેશરૂપ પણ છે. આ સમસ્ત કથનનું સૂત્રકારે પોતે જ નીચે પ્રમાણે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. –
“जे जीवदेसा ते नियमा एगिदियदेसा" या रे पहेश २i छ, ते નિયમથી જ એકેન્દ્રિય જી સકલ લેકમાં વ્યાપેલા હોય છે, તેથી આગ્નેયી हिशाम पक्ष तमना भने देश भाट २९ छ. " अहवा एगिदियदेसा य बेइदिय देसे" मथवा माया हिशा पद्धेश३५ मे रीते ५ ससपी श છે કે તેમા એકેન્દ્રિય જેના અનેક દેશ રહે છે (કારણ કે એકેન્દ્રિય જી તે સકલલક વ્યાપી છે) અને કોઈ એક દ્રન્દ્રિય જીવને એકદેશ રહે છે. એકેન્દ્રિય કરતાં કીરિદ્રય જીવો અલ્પ હોવાથી ત્યાં કોઈ એક હીન્દ્રિય જીવના અસ્તિત્વની સંભાવના હોવાથી તે કૅન્દ્રિયને એકદેશ ત્યાં રહે છે, એમ કહેવામાં આવ્યું છે, એકેન્દ્રિયેના અનેક દેશરૂપ અને દીન્દ્રિયના એક દેશરૂપ હોવાથી તે દિશા જીવદેશરૂપ છે, આ પ્રકારના બ્રિકસંગથી આ પહેલે ભાંગે
