Book Title: Jain Gurjar Kavio Part 10
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai, Jayant Kothari
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001039/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 061 QGka kavi HI-10: saMgrAhvaka amaiM saMprayojaka mAhalAla dalIcaMda dezAI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbai Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio bhAga 10 [pUraka sAmagrI khaMDa 3: jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa saMgrAhaka ane saMprayojaka mohanalAla dalIcaMda dezAI saMzodhita-saMvardhita bIjI AvRttinA saMpAdaka jayaMta koThArI ''. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Gurjar Kavio Vol. X A history of literary tradition prior to Old Gujarati and of Apabhransha literature, ed. Mohanlal Dalichand Desai, revised by Jayant Kothari, 1997, Shree Mahavira Jaina Vidyalaya, Bombay. bIjI saMzodhita AvRtti jAnyuArI 1997 nakala 500 kiM. rU. 120 AvaraNa : zaileza modI vikretAo Ara. Ara. zeThanI kaMpanI 110-112 prinsesa sTrITa, kezavabAga, muMbaI 400 002 gAMdhI mArga, phuvArA pAse, amadAvAda 380 002 navabhArata sAhitya maMdira 531, kAlabAdevI roDa, dhobI talAva, muMbaI 400 002 gAMdhI mArga, patAsA poLa sAme, amadAvAda 380 001 gUrjara sAhitya bhavana gAMdhI mArga, ratanapoLanAkA sAme, amadAvAda 380 001 prakAzaka khAMtilAla jI. zAha, prakAzabhAI pI. jhaverI subodharatna cI. gArDI maMtrIo, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, oNgasTa krAnti mArga, muMbaI 400 036 lesara TAipaseTiMga : zAradA mudraNAlaya jummA masjida sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda 380 001 ae phona H 5359866 mudraka H bhagavatI oNTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda 380 004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInA atimUlyavAna AkaragraMtha "jaina gUrjara kavionA navasaMskaraNanuM mahAkArya Aje 11 varSa pUrNAhutine pAme che ethI ame atyaMta harSa anubhavIe chIe. zrI dezAI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA sthApaka sabhyo mAMhenA eka hatA ne jIvanabhara enI menejiMga samitinA sabhya rahelA. emanA A graMthanA punaHprakAzanano lAbha A saMsthAne maLyo che enuM amane gaurava che. zrI jayaMtabhAI koThArI jevA saMniSTha vidvAnane hAthe navasaMskaraNanuM kArya uttama rIte pAra paDyuM tethI A graMthazreNInI navI mUlyavattA sthApita thaI che. viddhavarge A prakAzanane umaLakAthI vadhAvyuM che tenAthI amane baLa maLyuM che. graMthazreNInI A bIjI AvRttinA keTalAka bhAgo aprApya banavA lAgyA che e A punaHprakAzananI sArthakatAnI daDha pratIti karAve che. AzA che ke A graMthazreNInA A chellA bhAgo paNa AgaLanA bhAgonA jevo ja AvakAra pAmaze. pUrNAhutinA A prasaMge potAnI sahaja vidyAprItithI A jahematabharyA kAryanA bhAranuM vahana karanAra zrI jayaMtabhAI koThArI, A punaHprakAzananI saMmati ApanAra zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa, zrI jayaMtibhAI koThArIne emanA kAryamAM sahAyarUpa thanAra sau saMsthAo ane vyaktio, A punaHprakAzananI kadara bUjhanArA sau samIkSako, zubhecchako tathA A graMthazreNInA vikrayanI javAbadArI uThAvanAra sau vikretAo - badhAno ame hRdayapUrvaka AbhAra vyakta karIe chIe. muMbaI khAMtilAla gokaLadAsa zAha 10 Disembara, 1996 prakAza pravINacaMdra jhaverI subodharatna cImanalAla gArDI maMtrIo Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI AvRttinA saMpAdakanuM nivedana pUraka sAmagrInA A chellA khaMDamAM "jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa' e nibaMdha ApavAmAM Avyo che. pahelI AvRttinI prastAvanA rUpe "jUnI gujarAtI bhASAno saMkSipta itihAsa' e nAmano nibaMdha mUkavAmAM Avyo hato. e nibaMdhamAM vastutaH jUnI gujarAtInI pUrvaparaMparA rUpe mukhyatve apabhraMza sAhityano ItihAsa che. AthI ahIM enuM zIrSaka jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa" ema karI levAnuM yogya mAnyuM che. 70 varSa pUrve lakhAyelA A nibaMdhanI keTalIka vIgato kAlagrasta thaI gaI hoya ane emAM zuddhivRddhine pUro avakAza hoya e dekhItuM che, paNa gujarAtI bhASAmAM haju A viSayanuM ATaluM vistRta nirUpaNa prApta nathI ne bIjuM adyatana sadhdhara nirUpaNa prApta na thAya tyAM sudhI A nibaMdha upayogI che evo A viSayanA jANakArono abhiprAya thayo tethI ene ahIM sAcavI lIdho che. saraLatAthI thaI zake tevA ane nibaMdhanA mULa mALakhAne anurUpa hoya tevA sudhArAvadhArA, alabatta, karI lIdhA che. khAsa karIne keTaleka ThekANe pAThazuddhi karI che, anuvAda sudhAryA che ane kRtionA prakAzananI mAhitI umerI che. kvacit bhUlabharelI mAhitI rada paNa karI che. zabdArtha, vyAkaraNa vagerenI keTalIka noMdho Aje binajarUrI jaNAtAM choDI dIdhI che. kevaLa zabdArtha ja ApelA hatA tyAM ene saMkalita karIne saLaMga anuvAda goThavI lIdho che temaja zabdAnusArI anuvAda hato tyAM ene niyamasaranI vAkyaracanAmAM mUkI suvAcya banAvyo che. anya lakhANamAM paNa vAkyaracanA kyAMka sarakhI karavAnI thaI che. umerelI mAhitI [ ] kauMsamAM mUkI che, paNa choDI dIdhelA bhAgonI koI noMdha karI nathI. anya sudhArA keTaleka sthAne mULa lakhANa sAcavIne enAthI alaga pADI [] kauMsamAM mUkyA che, paraMtu badhe ema karavA jatAM nirUpaNa kaDhaMguM thaI jAya evuM hatuM. tethI ghaNe sthAne sudhArA mULa lakhANamAM ja aMtargata karI lIdhA che. "jaina gUrjara kavionI atyAra sudhInI saMpAdanapaddhatithI A paddhati thoDI judI paDe che ane mULa zuM hatuM te jANavuM hoya to pahelI AvRtti jovI paDe evuM thayuM che. joke evI koI AvazyakatA nahIM rahe evI pratItithI ja Ama karyuM che. dekhItI rIte ja khoTuM hoya te rada karyuM che ane sudhAryuM che ane Aje prastuta na hoya te choDyuM che. bIjI AvRttinA saMpAdakano A viSayamAM khAsa praveza nathI, tethI zuddhivRddhi mATe Do. ramaNIka ma. zAhanI madada mAgelI, je emaNe khUba premapUrvaka ApI che. emaNe keTalIka pAThazuddhi ane arthazuddhi karelI che ane vizeSe to prakAzita graMthonI mAhitI umerI ApI che. hemacaMdrIya apabhraMzanAM udAharaNonA anuvAda paratve Do. harivallabha bhAyANInA sAnuvAda saMpAdanano pUro lAbha uThAvyo che ane prabaMdhaciMtAmaNimAMnAM padyo paratve muni jinavijayanA saMpAdananI madadathI keTalIka zuddhi karI che. aneka sthAnoe pAThazuddhi-arthazuddhimAM - temaja zaMkA karavAmAM paNa - A AvRttinA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakanI madhyakAlIna gujarAtInI jANakArI kAma AvI che. khAsa karIne prAcIna gujarAtI subhASito paratve e vadhAre kAma AvI che. DaoN. harivallabha bhAyANIe paNa jhaDapathI najara pheravI che ne koIkoI sudhArA sUcavyA che. emane ane zrI ramaNIkabhAIne vAraMvAra pUchyA karavAnuM paNa thayuM che. banne vidvAnono huM atyaMta RNI chuM. apabhraMzano ItihAsa lakhavAmAM pote upayogamAM lIdhelAM sAdhano zrI dezAIe potAnA nivedanamAM darzAvyAM che. te uparAMta Aje have hiMdImAM A viSayanA traNa graMthonI mAhitI maLe che : (1) apabhraMza sAhitya, Do. harivaMza kAchaDa, prakA. bhAratI sAhitya maMdira, dilhI, 1917. (2) apabhraMza bhASA aura sAhitya, Do. devendrakumAra jaina, prakA. bhAratIya jJAnapITha, vArANasI, 1966. (3) apabhraMza sAhityaparaMparA aura pravRttiyAM, rAjavaMza sahAya. gujarAtInAM DaoN. harivallabha bhAyANInA "siddhahemagata apabhraMza vyAkaraNa'(1960)nI prastAvanAmAM tathA "anuzIlano (1965)mAM apabhraMzano saMkSipta paricaya prApya che. A AvRttimAM Avazyaka mAhitI sudhI saraLatAthI pahoMcI zakAya te hetuthI nAmasUci umerI che. dhAryA karatAM ghaNuM vikaTa ne zramabharyuM banI raheluM "jaina gUrjara kavio'nA punaHsaMpAdananuM A kArya Aje daza varSe pUruM thAya che tyAre hRdaya parama saMtoSanI, kRtakRtyatAnI lAgaNI anubhave che. gaMbhIra mAMdagIe A kAma pUruM thavA vize moTo saMzaya Ubho karelo. e saMzaya Aje niravakAza banyo emAM jagatriyaMtAnI kRpA ja rahelI che. e kRpAnA anubhavathI hRdaya Adra bane che. e kRpA varasAvavAmAM nimitta bananAra DaoN. pravINabhAI ojhA Adi cikitsakonuM paNa kRtajJabhAve smaraNa thAya che. AvA mahattvapUrNa kAryamAM mane joDIne zrI mahAvIra jaina vidyAlaye mane moTI taka pUrI pADI che. mArI sajjatA vadhI che, mArI zaktio kasAI che ane mane huM na dhAryuM evI pratiSThA paNa maLI che. vidyAlaye mane pUrI mokaLAzathI ane svataMtratAthI kAma karavA dIdhuM che e to kevI moTI cIja che e Aje samajAya che. A saMsthAno mArA para moTo upakAra che. Do. ramaNalAla zAha vidyAlayamAM A yojanAno prAraMbha karAvanAra hatA e kema vIsarAya ? emanI mArA pratyenI nirvyAja prIti Aje paNa mane pulakita kare che. A kAmamAM bhAyANIsAhebe satata mArI paDakhe hoya evo anubhava karAvyo che ne kIrtidAbahene AraMbhathI aMta sudhI mAro boja uThAvyA karyo che. bIjAM anekono paNa, judIjudI kAmagIrIomAM, sAtha maLato rahyo che. A eka virala dhanyatApreraka anubhava che. saMgata kAMtilAla korA, AcAryazrI pradyumnasUrijI, AcAryazrI zIlacandrasUrijI jevI vyaktioe A yojanAmAM haMmezAM UMDo rasa lIdhA karyo che ne Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane protsAhita karyo che. mana AbhAravazatAnI lAgaNIthI bharyuMbharyuM thaI jAya che. DaoN. bhAyANI, AcArya pradyumnasUrijI ane AcArya zIlacandrajIe graMthazreNInI pUrNAhutine vadhAvatA premabharyAM zabdo lakhI ApyA che te eka zubhAzIrvAda lekhe mAthe caDAvuM chuM. jaina gUrjara kavio'nI A zreNInI atyaMta umaLakAbharI samIkSA keTalIbadhI thaI che ! e samIkSakoe A pravRttinI sArthakatA pramANI saMpAdakane ne prakAzaka saMsthAne ghaNuM baLa pUruM pADyuM che. A pravRttine ghaNI prasiddhi paNa ApI che. vikretAmitroe cheka sudhI sAthe rahI vidyA pratyenI ane mArA pratyenI prItinuM eka aneruM udAharaNa pUruM pADyuM che. A ghaTanAo paNa mAre mATe mUlyavaMtI che. sau samIkSako ne vikretAmitro pratye RNabhAva anubhavyA vinA huM rahI zakato nathI. ane jaina gUrjara kavio'nA sarjaka mohanalAla dalIcaMda dezAI ? e paLepaLa mArI sAme rahyA che, emanI sajjatA, emano parizrama, emanI niSThA e badhAM mane prabhAvita karatAM rahyAM che, emanI narI niHspRhatAbharI vidyAsevAnI bhAvanAne to mAthuM name che. emanI samakSa mana namratAno, alpatAno anubhava kare che ane emanA kAryanI yatkiMcit pUrti karavAnuM maLatAM pitRtarpaNano puNya bhAva jAge che. chellA traNa bhAganuM suMdara TAipaseTiMga zAradA mudraNAlayamAM thayuM ne bhagavatI presanA bhIkhAbhAI paTela to A AkhI graMthazreNI sAthe saMkaLAyelA rahyA che. emano paNa AbhAra vyakta karyA vinA kema cAle ? 10 Disembara 1996 - jayaMta koThArI ' Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AvRttinA saMprayojakanuM nivedana [pahelA bhAgamAMthI * prastAvanAmAM "jUnI gujarAtI bhASAno saMkSipta itihAsa e nAmano nibaMdha lakhIne mUkyo che. te lakhavAmAM saddagata caMdrasena gulerIjI ema.e.nA "purAnI hindI e nAmanA nAgarI pracAriNI patrikA bhAga 2nA aMka 1thI 4mAM Avela lekho, dodhakavRtti (saMzodhaka pa. bhagavAnadAsa harSacaMdra, prakA. hemacaMdrAcArya graMthAvalI, pATaNa), sadUgata pro. guNenI 'bhaviyatta-kahA' (gAyakavADa orienTala sirIjha, naM. 20) paranI aMgrejI prastAvanA tathA temanA I.sa.1922nA methI oNkTobaranA vividha jJAnavistAranA aMkamAMnA marAThI bhASA saMbaMdhI lekho, zrIyuta hIrAlAla jainanA be lekha nAme hiMdI mAsika manoramA (julAI 1924)mAMno "jaina sAhityameM hindIkI jaDa' e lekha temaja alhAbAda yunivarsiTI jarnalamAMno "apabhraMza liTarecara' nAmano aMgrejI lekha (pR.1pa7thI 184), "jaina sAhitya saMzodhaka'mAM zrIyuta nAthurAmajI premIno lekha, sadUgata cimanalAla DAhyAbhAI dalAlanA lekho temaja rAvabahAdura paMDita gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhAnA "rajapUtAnekA itihAsa -- pahalA khaMDa' vagereno AdhAra laI keTalAkamAMthI anuvAda karI, keTalAkamAMthI sAra laI upayukta mAhitIo 331 pArAmAM ekatrita karI che. to te sarveno huM parama RNI chuM. A nibaMdha sAta vibhAga ane tenA 36 prakaraNamAM vaheMcela che ane te "gujarAtI sAhityanA pAyA jainoe nAkhyA che e vastusthiti sabaLa pramANathI puravAra karaze ane temAMthI navIna abhyAsIne ghaNuM navIna ane rasaprada jANavA jevuM maLI Avaze to huM mAro parizrama saphala thayelo mAnIza. A nibaMdhanI viSayasUci viSayAnukramamAM mUkI che. mohanalAla dalIcaMda desAI muMbaI, 26-6-1926 jyeSTha vada 1, zanivAra saM.1982 1. rA. zaMkarabhAI somAbhAI paTela, sAbaramatI, 5.4 e.pa-6, pR. 236. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuddhArayajJanI pUrNAhuti mo. da. dezAInA jaina gUrjara kavio e viSayanI dRSTi to te prAcIna gujarAtInI eka savistara hastapratasUci che - jaina hastapratabhaMDAromAM temaja anyatra saMgrahAyelI hastapratonI sUci. paraMtu tenI sAthe temaNe samagra jaina paraMparA vize je saMlagna sAhityika, aitihAsika ane sAMskRtika sAmagrI paNa ekatrita karIne ApI che ane je upayogI pariziSTo ane sUcio ApI che te jotAM e mahAgraMthane jaina paraMparAnAM aneka pAsAMone lagatI mAhitIkoza paNa gaNavo ja paDe. jena paraMparAno samagradarzI itihAsa taiyAra karavA mATenA kAcA mAlano e amUlya, aDhaLaka khajAno "jaina gUrjara kavionI bhUmikA ane pariziSTo rUpe Apela lakhANone sudhArImaThArIne bhAI jayaMta koThArIe (1) dezIonI sUci ane kathAnAmakoza, (2) gurupaTTAvalIo ane rAjAvalI tathA (3) jUnI gujarAtInI pUrvaparaMparAno itihAsa - ema traNa bhAgamAM prakAzita karavAnuM kAma ahIM pAra pADyuM che, ane ema potAnA samuddhArayajJanI temaNe pUrNAhuti karI che. A viSayo ja evA "mAtabara' che ke temAM atyAre prApta sAmagrInI daSTie, adyAvali thayelA saMzodhanakAryanI daSTie ane saMzodhanApaddhatinI daSTie te pratyekane adyatana kakSAe pahoMcADavAnuM kAma have pachI varSonI niSNAta koTinI mahenata mAgI le tema che. e daSTie jotAM e dizAonuM kAma have ThIkaThIka kALagrasta gaNAya. paraMtu jayaMtabhAIe to eka zrAddhatarpaNanuM pavitra kArya karyuM che. dezAIe AraMbhelAM kAmo pUrAM karavAno, vidyApUrvajonuM RNa pheDavAno bhAra AjanI peDhIne mAthe che. jayaMtabhAIno asAdhAraNa parizrama AvA anya pUrvajo - bhagavAnalAla IndrajI, haragoviMdadAsa zeTha, cI. DA. dalAla, muni jinavijaya, puNyavijayajI, maMjulAla majamudAra vageree saMzodhanakSetre je yogadAna karyuM che tenuM smaraNa-mUlyAMkana karavA thoDAka jaNane paNa nahIM prere ? thoDIka saMsthAone paNa nahIM jagADe ? tA.9-10-1996 harivallabha bhAyANI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhaMDa dIvAno vistarato ujAza vizALa vyApa dharAvatA madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jaina zramaNonA yogadAnane enA sAcA pariprekSyamAM rajU karavAnuM puNyakArya zrI mohanabhAIe "jaina gUrjara kavio'nA saMpAdana dvArA karyuM che. temaNe to eka vidyAkAryano akhaMDa mahAyajJa ja mAMDyo. jIvanane te satkAryathI ja ujALyuM ane amara banAvyuM. teone jANe potAnuM jIvanakArya jaDI gayuM, ane tene saMpUrNa samarpita thaIne teoe madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhityanA itihAsano khaMDa dIvo pragaTAvyo. thoDA kALamAM tenI zaga saMkoravAnI ane temAM ghI pUravAnI jarUra paDI. to zrI jayaMtabhAIe e puNyakArya emanI AgavI kuzaLatAthI evI rIte karyuM ke dIvAnI jyota vadhu prakAzamAna thaI ane ajavALuM dUra sudhI phelAvyuM. ujAza evo to patharAyo ke temAM rahelI jhINAmAM jhINI vastu-vIgato hastAmalakavatu spaSTa dekhAvA lAgI. jema kuzaLa taMtuvAya bIjAnA vastrane evI rIte tUNe ke jonArane asala potamAM umero kyAM thayo te na dekhAya te rIte jayaMtabhAIe mohanabhAInI mULa sAmagrIne saMmAjita karI ApI. jayaMtabhAIne paNa potAnA uttara jIvanane zaNagAravAnuM eka vizeSa kArya maLI gayuM, ane jIvaleNa mAMdagInA bichAnethI AvA kAma karavA mATe je teo jANe beThA thayA. "jana gUrjara kavionA jUnA traNa bhAga (ne cAra graMtha) joyA pachI navA daza bhAgane joIe tyAre lAge ke jayaMtabhAI mohanabhAInA mAnasaputra che. mohanabhAIe ahIM AvuM zA mATe lakhyuM che/haze, A vAta A rIte kema mUkI che, te badhuM jANe ke jayaMtabhAIe parakAyapravezanI vidyA sAdhIne jAyuM hoya ema lAge. mohanabhAIno AtmA jyAM haze tyAM, A kAmathI prasanna thaIne zubhAziSa varasAvaze. pitRtarpaNano AthI vadhu sAro prakAra bIjo kayo hoI zake ? jyAre tame eka kAmamAM saMpUrNa tanmaya ane tadAkAra thAo cho tyAre te kAma tamArI pAse haiyuM kholIne vAta kare che. tamane te kAmathI AgaLaAgaLanA kAmanI sUjha paNa paDatI jAya che. vaccevacce tamArA kAmano tamane aMdarathI hoMkAroya maLato rahe che. kyAreka to koIka kAma suMdara rIte pAra Utare tyAre aMdarathI zAbAzI paNa saMbhaLAtI hoya che. AvuM bane to ja mANasa AvA nIrasa lAgatA, mAthAkUTavALA kAmamAM varSo vitAve ane chatAMye raLiyAta bane, evuM A kAma jotAM lAge che. saMzodhananA kAmamAM jayaMtabhAInI saccAI, prAmANikatA, niSThA - A badhAM mATe to emanA zatru paNa kAna pakaDe. narmadanI jema jayaMtabhAI paNa kahI zake tema che : "vIra satya ne neka TekIpaNuM, ari paNa gAze dilathI." AvAM kAmone zakavartI kAma kahevAya. tene kALano kATa lAgato nathI. temAM haju umeravAnuM anya koInA hAthe banaze paraMtu tene korANe mUkavAnuM nahIM bane. jene madhyakAlIna sAhityamAM kazuMya jovuM haze, noMdhavuM haze, kAma karavuM haze tene AnA vinA nahIM ja cAle tevuM A kAma banyuM che. AvAM ghaNAM kAmo AdaryA adhUrAM rahe che paNa A to AdarIne tene paripUrNa karyuM che, kaho ke eka tapa pUrNa thayuM. Ameya daza bhAgamAM daza varSathI vadhu samaya vItyo che. bAra varSane tapa kahevAya. Ano occhava karIe. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haju paNa eka zeSa kArya che. mohanabhAIe jaina sAhityano je saMkSipta itihAsa karyo che tenI saMvardhita AvRtti na thAya topaNa tenuM punarmudraNa to ati Avazyaka che ja, jethI vidvAnonI AvatI kAlanI peDhInA hAthamAM A jaNasa' pahoMce. ethI paNa sAhityanI moTI sevA thaze; mohanabhAIne pUrNa aMjali ApI gaNAze. jaina sAhityanA saMkSipta itihAsanA punaHsaMpAdana ane prakAzana mATe je kAMI sahayoga joIto haze e ApavA huM vacanabaddha thAuM chuM. Ameya huM jayaMtabhAI sAthe snehabaddha to chuM ja. A dhULadhoyAnA kAmane samajanArA, poMkhanArA ochA ja hoya che paNa AmAM lAla lITI 'ochA' zabda nIce nahIM paNa 'hoya che'nI nIce mUkIne mArA haiyAno AnaMda prakaTa karuM chuM. pradyumnasUri sUrata dIpotsava, vi.saM.2052 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALajayI sAhityakRtinA punaruddhArakanuM abhivAdana sAhitya, itihAsa, hastaprato, saMzodhana A badhA viSayomAM cauda-paMdara varSanI vayathI ja rasa paDavA mAMDyo hato. tenuM kAraNa amadAvAdanI zrI vijayanemisUri jJAnazALAnA virATa graMthasaMgrahanI vacamAM saLaMga ATheka varSa sudhI rahevAnI ne adhyayana karavAnI virala taka mane maLI.te hatuM. pahelAM adhyayananA miSe, ne pachI to "pustajI NDito ve'' evI manamAM bAjhelI graMthine kAraNe, nitya navAM pustakonuM avalokana samajAya ke nA samacajAya topaNa - karyA karuM; to hastalikhita pAnAM hAthamAM Ave tyAre rasapUrvaka temAMthI kAMIka jaDe/jaDaze tevI lAlasAthI khaNakhoda karyAM karuM. e khaNakhodamAM sahAyaka graMtho te samaye mukhyatve be H 1. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, 2. jaina paraMparAno itihAsa. emAM paNa koI kRti ke tenA kartA ke tenA samaya vize adhikRta mAhitI mATe pahelAM jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' pAse javuM paDatuM ne pachI tenI vizeSa ke pUraka mAhitI mATe jaina paraMparAnA itihAsa'nI jarUra mujaba madada levAtI. te samaye ja jaina sAhityano saMkSipta itihAsa'nA kartA mohanalAla dalIcaMda dezAI vize manamAM eka AdaranI, balke ahobhAvanI saghana bhAvanA UgI gayelI. manamAM vakhatovakhata thatuM : sAva TAMcAM sAdhanomAM A vyaktie kevuM gaMjAvara ane te paNa sugrathita kAma karyuM che ! e sAthe ja manamAM vismaya paNa UgatuM H AvuM kAma A mANase ekalA hAthe zI rIte karyuM haze ? - pachInAM varSomAM muMbaI, pUnA tathA gujarAtanAM anyAnya sthaLomAM hastaprata bhaMDAronuM avalokana karavAno jyArejyAre moko maLelo tyAretyAre lagabhaga te dareka bhaMDAranI gujarAtI bhASAnI hastapratonA repara upara mohanalAla dalIcaMda dezAInA hastAkSaro ne pratanA aMtabhAgamAM kRti ke tenA kartAnAM nAmo Ave tyAM gherI bhUrI ke jAMbalI zAhIthI karela anDaralAina jovA acUka maLe. kyAreka to manamAM pAko vizvAsa hoya ke A saMgraha to mohanalAla dalIcaMda dezAInI najaramAM ke jANamAM nahIM ja Avyo hoya. paNa tevA saMgrahagata pratomAM paNa temanI uparokta khUbI jovA maLatI ja, ane tyAre mana Azcarya temaja romAMcathI chalakAI jatuM. 'jaina gUrjara kavio'nI jUnI AvRttino samAgama to tyAra pachI ghaNAM varSe thayo, ne je thayo te paNa atyalpa ja gaNAya. te pachI meM eka ThekANe lakheluM ke "mo. da. dezAI e one man university che." AmAM kahevAno Azaya eTalo ja ke je kArya, AjanI sAdhanasAmagrIthI sabhara paristhitimAM paNa, eka AkhI saMsthA ke vizvavidyAlaya ja karI zake, tevuM kArya TAMcAM lagabhaga nagaNya sAdhano dvArA A vyaktie ekalA hAthe karI batAvyuM che. - guNavattA dharAvatuM koIpaNa sarjanAtmaka kArya, jo te ciraMjIva banavAnI kSamatA hoya to tene, yogya avasare, jIrNoddhAranI ke punagraMthananI garaja rahe ja che. maMdironA ke bhavya imAratonA jIrNoddhAra jo Avazyaka manAtA hoya to sAhityakSetranI kALajayI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtionA paNa jIrNoddhAra zA mATe Avazyaka na gaNAya ? temAMya e kRti jo saMdarbhagraMtha hoya to to teno punaruddhAra, badalAI gayelA sAhityika vAtAvaraNanA saMdarbhamAM, thAya te sarvathA ucita - apekSita ja gaNAya. paraMtu AvA sarjanAtmaka kAryano punaruddhAra evI yogya vyaktinA hAthe ke najara nIce thavo joIe ke je vyaktinI kSamatA te kAryanA mULa sarjakanI kSamatAnI barobarImAM UbhI rahI zake tevI hoya. vaLI, badalAyelA sAhityika parivezano pUrepUro lAbha uThAvI te mULa sarjanane vadhu tArkika, vadhu vAstavika ane vadhu saMmArjita rUpamAM mUkI ApavAnI sajjatA ne daSTi jenAmAM hoya te ja AvA punaruddhAra mATe samartha ane yogya vyakti gaNAya. mo. da. dezAInA amara saMdarbhagraMtho "jaina gUrjara kavio'nuM e sadbhAgya ja gaNAya ke te graMthone, upara varNavI che tevI kSamatA tathA sajjatA dharAvanAra anusarjaka sAMpaDyA - zrI jayaMtabhAI koThArInA rUpamAM. "jana gUrjara kavionA navA saMpAdananA pUrvaprakAzita 7 graMtho ane avaziSTa rahelA 3 graMtho - ema daza graMthonuM jarA nirAMte avalokana karIe to jayaMtabhAInI zodhaka daSTi, cIvaTa, ane hAthamAM lIdhelA kAryanA ekAda akSarane paNa anyAya na thaI jAya te mATenI sakSama jAgRti, temAM akSara-akSare jovA maLaze. ApaNe tyAM sAhityajagatamAM mAnasaputra ke mAnasaziSyano eka khyAla pracalita che. joke A khyAlane kAraNe ghaNA sArA gaNAtA sAhityiko pote jene koI rIte AMbI zake tema na hoya tevI mUrdhanya vibhUtionA pote mAnasaputra hovAnI bhramaNAmAM rAcyA hoya tevuM banyuM che. A saMjogomAM, jayaMtabhAIne mo. da. dezAInA mAnasaputra tarIke oLakhAvavAnuM huM ucita nahIM gaNuM, tema pasaMda paNa nahIM karuM. paraMtu "jaina gUrjara kavionA anusarjananA kAryanA saMdarbhamAM eTaluM to avazya kahIza ke jayaMtabhAI e mo. da. dezAInA yogyatama uttarAdhikArI che. jaina samAjane yAda karIne huM ahIM umerIza ke mo. da. dezAI jevA potAnA mUrdhanya ane bahuzruta jaina vidvAnane tathA tenA zakavartI sarjana-saMzodhanakAryane jena samAja lagabhaga bhUlI gayo hato teve TANe jayaMtabhAIe A graMthazreNInA punaruddhAra dvArA sarjaka tathA sarjananI punaHpratiSThA karI che ane dAyakAo sudhI ApaNe A sarjanane tathA sarjakane bhUlIe nahIM tevI yojanA karI ApI che te badala samagra jaina samAje jayaMtabhAIne vadhAvavA joIe. jo mane jaina samAja vatI kahevAno haka maLato hoya to huM kahIza ke jayaMtabhAI, jema mo. da. dezAIne ane "jaina gUrjara kavio'ne ame nahIM bhUlIe, tema tamane - tamArA A punaHsarjanane paNa ame kadI bhUlIzuM nahIM. ane chelle, A bRhat kArya sAvaMta pAra pADavAnuM bIDuM jhaDapIne mo. da. dezAInuM suyogya tarpaNa karanAra saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayane paNa, ahIM ja, pUrA Adara sAthe zatazaH dhanyavAda ApavA ghaTe. zatruMjI Dema tIrtha zIlacaMdrasUri tA.6-12-1996 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama peiTAviSayanirdeza pUrvenA AMkaDA phakarAonA kramAMka darzAve che.] jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa pR.1213 vibhAga 1 : bhASAo pR.3-24 prakaraNa 1 : saMskRta ane prAkRta bhASAo pR.3-14 * 1-4 svAbhAvika bhASApravAho pR.3-4 * 5-6 jaina sUtronI bhASA pR.4-5 * 7-8 prAkRta bhASAo pR.pa * 9-13 prAkRta kavitAnuM UMcuM Asana pR.5-8 * 14-15 zaurasenI ane paicAzI (bhUtabhASA) pR.8-9 0 16-34 apabhraMza ane jUnI hiMdI-gujarAtI pR.9-14 prakaraNa 2 : prAkRta pratye jainonI ruci ane apabhraMzanI vizeSatAo * 35-37 prAkRta pratye jainonI ruci pR.15-17 * 38-39 apabhraMzanI vizeSatAo pR.17-19 prakaraNa 3 : apabhraMza ane tenI jIvaMtatA pR.19-24 * 40-42 apabhraMza pR.19-20 * pR.15-19 43-51 apabhraMzanI jIvaMtatA pR.21-24 vibhAga 2 : apabhraMza sAhitya pR.25-76 prakaraNa 1 : dazamI sadI sudhInuM apabhraMza sAhitya pR.25-31 * 52-53 hamaNAM sudhI maLatuM sAhitya pR.25 0 54-57 AThamIthI dazamI sadI vaccenuM sAhitya pR.24-28 * 58-62 dazamI sadInuM sAhitya pR.28-31 prakaraNa 2 : agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya pR.32-41 prakaraNa 3 : bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya pR.41-50 * prakaraNa 4 H teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya pR.50-65 105-133ka teramI sadInuM apabhraMza sAhitya pR.50-63 134-135ka caudamA zatakanuM apabhraMza sAhitya pR.63-64 136-137ga paMdaramI sadInuM sAhitya pR.64-65 anirNIta samayanI nAnI kRtio pR.65 prakaraNa 5 : soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya pR.65-76 0 165 jainono phALo ane haju aprasiddha sAhitya pR.75-76 138-139 * vibhAga 3 : haimayuga pR.77-123 prakaraNa 1 : hemacandrajInuM vyAkaraNa pR.77-83 * 165 pANininuM vyAkaraNa pR.77 0 166-174 hemacaMdranuM vyAkaraNa pR.77-83 * Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prakaraNa 2 : "dezInAmamAlA" ane "kumArapAlacarita" pR.83-88 * 175-176 dezInAmamAlA pR.83-86 * 177-179 kumArapAlacarita pR.86-88 prakaraNa 3 : hemacandrajInuM jIvanacarita ane kArya pR.88-90 * 180-183 TUMka paricaya ane graMtho pR.88-89 * 184 "siddhahema' vyAkaraNanI racanA pR.89-90 prakaraNa 4: hemacaMdra ane dezI pR.90-95 * 185-187 saMskRta, prAkRta ane dezI pR.90-92 * 188-19ra dezInAmamAlAnI yojanA pR.92-94 * 193-195 hemacaMdrIya apabhraMza ane apabhraMzabhedo pR.94-95 * 196 hemacaMdra pachInI sthiti pR.95 prakaraNa 5 : "kumArapAlacaritanAM apabhraMza padyo pR.95-97 prakaraNa 6thI 8 : hemacaMdrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo pR.97-121 prakaraNa 9 : vAmbhaTTanuM bhASAsaMbaMdhe vaktavya pR.121-123 vibhAga 4 : somaprabhAcAryano "kumArapAlapratibodha' pR.124-150 - prakaraNa 1 : somaprabhasUri pR.124-125 prakaraNa 2 : kumArapAlapratibodha'mAMno itihAsa ane jainakathAo pR.126-129 prakaraNa 3 : 'kumArapAlapratibodha'nI racanA pR.129-135 prakaraNa 4 : somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo pR.13pa-144 prakaraNa 5 : somaprabha ane siddhapAle racelI kavitA pR.144-150 vibhAga 5 : merUtuMgasUrino "prabaMdhaciMtAmaNi' pR.1pa1-185 prakaraNa 1 : "prabaMdhaciMtAmaNi' pR.151-1para prakaraNa 2 : te samayanI jaina saMskRta pR.1pa-157 prakaraNa 3 ane 4 : "prabaMdhaciMtAmaNimAMthI udAharaNo pR.1pa7-174 prakaraNa 5 : prAcIna gujarAtI subhASito pR.174-185 vibhAga 6 : apabhraMza saMbaMdhI keTalIka hakIkato pR.186-202 prakaraNa 1thI 3 : apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho pR.186-198 prakaraNa 4 : apabhraMzano samaya pR.198-199 prakaraNa 5 : apabhraMza ane AbhIrano dezAnadeza vihAra pR.199-202 vibhAga 7 : jUnI gujarAtI saMbaMdhI keTalIka hakIkato pR.203-213 prakaraNa 1 : gurjaro ane gurjara deza pR. 203-206 prakaraNa 2 : pUrvanI bhASAo marIne ApaNI dezI bhASAo navI banI nathI pR.207-210 prakaraNa 3 : gujarAtI eka sAhityabhASA pR.210-213 nAmonI varNAnukramaNI pR. 214-226 WWW.jainelibrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [A viSayanA prAstAvika mATe juo graMthAraMbhe pahelI AvRttinA saMprayojaka tathA bIjI AvRttinA saMpAdakanAM nivedano.] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 1 : bhASAo prakaraNa 1 : saMskRta ane prAkRta bhASAo svAbhAvika bhASApravAho 1. A AryAvartamAM jUnAmAM jUnuM sAhitya je bhASAmAM maLe che tene "saMskRta" bhASA kahevAmAM Ave che. te nAmanA artha parathI ja jaNAya che ke AryonI mUla bhASA te nathI, paNa te to zuddha karelI - sudhArelI bhASA che. keTalAM hajAro varSa vItI gayA pachI koNe tene sudhArI A svarUpamAM mUkI te jANavAnAM sAdhano bacI zakyAM nathI. ema samajo ke gaMgAnI nahera bAMdhI temAM badhuM pANI bharavAmAM AvyuM che, tenA kinArA sarakhA che, te para hariyAlI ane vRkSa rahela che, pravAha niyamita che. koI nAnAmoTA kinArAvALI, nAnImoTI, paththaravALI ke retALa jamIna para vahetI nadIonuM pANI eka tarapha vALI A nahera banAvavAmAM AvI ane te samayanA sanAtana-bhASA-premIoe jUnI nadIono pravAha "avicchinna" rAkhavA mATe kaMI paNa koI jAtanuM AMdolana karyuM ke nahIM te ApaNe jANI zakatA nathI. hamezAM A "saMskRta' naherane jotAM jotAM ApaNe asaMskRta" yA svAbhAvika, prAkRtika nadIone bhUlI gayA, ane jyAre punaH naheranuM pANI AgaLa svacchaMdI banI samatala bAMdhelA kinArAne choDI jalasvabhAve kyAMhI vAMkuM, kyAMhI sIdhuM, kyAMhI gaMduM, kyAMka svaccha, kyAMka paththaravALI, kyAMka retALa bhUmi para ane kyAMka jUnA sUkA mArgo para prAkRtika rItithI vahevA lAgyuM tyAre ApaNe evuM kahevA lAgyA ke naherathI nadI banI che, nahera prakRti che ane nadI vikRta che. diSTAMta tarIke hemacandrasUrie potAnA prAkRta vyAkaraNano AraMbha ja e rIte karyo che ke saMskRta prakRti che, temAMthI utpanna thaI tethI prAkRta kahevANI; paNa e ema na kahevA lAgyA ke nadI have sudhArakonA hAthamAMthI chUTI pharIthI sanAtana mArga para AvI che. 2. A pramANe veda yA chaMdasUnI bhASAnuM jeTaluM sarakhApaNuM jUnI prAkRta sAthe che teTaluM saMskRta sAthe nathI. saMskRtamAM gALeluM pANI levAmAM AvyuM che. prAkRtika pravAhano mArgakramAMka A che : (1) mUlabhASA, (2) chaMdasUnI bhASA, (3) prAkRta, (4) saMskRta, (5) apabhraMza. saMskRta ajara amara to thaI, paNa teno vaMza na cAlyo. te kalamI jhADa hatuM. kharuM ke tenI saMpattithI prAkRta ane apabhraMza ane pachI hindI, gujarAtI, marAThI bhASAo puSTa thatI gaI. temaNe koIkoI samaye tenI bheTano svIkAra karyo. 3. vaidika (chaMdanI) bhASAno pravAha prAkRtamAM vaheto gayo ane saMskRtamAM baMdhAI gayo. AnAM keTalAMka udAharaNa che : (1) vedamAM 'devA?' ane 'devAsa" ema baMne rUpo che, saMskRtamAM kevala 'devAH' e rUpa rahyuM che jyAre prAkRta AdimAM 'devAsa mAMno "Asas (bIjo "ja) pratyayano vaMza "Ao' AdimAM cAlyo. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 (2) devai nI jagyAe "devebhiH" ("adharahiM) kahevAnI svataMtratA prAkRtane riphyakramamAM [vArasAmAM] maLI, saMskRtane nahIM. (3) saMskRtamAM adhikaraNano smi' sarvanAmamAM ja baMdhAI gayo, paraMtu prAkRtamAM "mi', "nDi' thatAM thatAM hindInA "meM', gujarAtInA "mAM" sudhI pahoMcI gayo. (4) vaidika bhASAmAM chaThThI yA cothIno yatheccha prayoga karavAnI svataMtratA hatI, te prAkRtamAM AvI cothI vibhaktine ja uDAvI gaI, kiMtu saMskRtamAM baMne, pANI UtarI jatAM caDhANa para cITakI rahe tema rahI gaI. (5) vaidika bhASAnA 'vyatyaya' ane 'bAhuka' prAkRtamAM jIvita rahyA ane pariNAma e AvyuM ke apabhraMzamAM eka vibhakti "ha" huM ghaNA kArako tarIke vaperAI, saMskRtanI peThe jarAya piTAI nahIM. (6) saMskRtamAM pUrvakAlikano eka "vA" ja rahI gayo, ane 'ya' nIkaLI gayo, ahIM prAkRtamAM "tvAna ane vAya' ane 'ya' svataMtratAthI AgaLa vadhatA gayA, vaparAtA gayA. (AgaLa juo). (7) kriyArthI kriyA (inphiniTiva oNv parpajha)nAM keTalAMka rUpo (je dhAtuja zabdonAM bIjI, chaThThI yA cothInAM rUpa che temAMthI saMskRtane bhAge 'tuma' ekaluM ja AvyuM jyAre prAkRtamAM bIjAM ghaNAM rUpa AvyAM. (8) "pha" dhAtuno anuprayoga saMskRtamAM kevala kaMI lAMbA dhAtuonA parokSa bhUtamAM rahyo, chaMdanI bhASAmAM bIjI jagyAe paNa hato, kiMtu anuprayogano siddhAMta apabhraMza ane hindI-gujarAtI Adi bhASA sudhI pahoMcyo. A viSaya vizeSa vadhArI udAharaNo sAthe lakhI batAvavAnI jarUra che. atyAre TUMkamAM teno ullekha karyo che. 4. akRtrima - svAbhAvika bhASApravAhamAM (1) chaMdasUnI bhASA (2) jaina sUtronI mAgadhI (3) bauddha graMthonI pAlI (4) azokanI dharmalipionI bhASA (5) lalitavistaranI gAthA yA gaDabaDI saMskRta ane (6) kharoSThI ane prAkRta zilAlekho tathA sikkAonI anirdiSTa prAkRta - A ja purANA namUnA che. | vidika bhASA saMskRta karatAM prAkRtanI vadhu najIka che e mata have svIkArya rahyo nathI.] jaina sUtronI bhASA 5. mAgadhI yA ardhamAgadhI kahevAya che, tene ArSa prAkRta paNa kahevAmAM Ave che. pachIthI prAkRta-vaiyAkaraNIoe mAgadhI, ardhamAgadhI, paizAcI, zaurasenI, mahArASTrI Adi dezabheda anusAra prAkRta bhASAnA bheda karyA, kiMtu mAgadhIvAlA kahe che ke mAgadhI mUla bhASA che ke jene prathama kalpanA manuSya, deva ane brAhmaNa bolatA hatA. [mAgadhI mULa prAkRta ema zvetAMbaro kahe che to zaurasenI mULa prAkRta ema digaMbaro kahe che.] 6. hemacandrAcArye "jiNindANa vANI' - jinendronI vANIne udezInAmamAlAnA AraMbhamAM "asesa bhAsa pariNAmiNI e vizeSaNa ApI vaMdanA karatAM evuM avataraNa ApyuM che ke : Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta ane prAkRta bhASAo devA daivIM narA nArI zabarAzcApi zAbarIm / tiryaMcoDapi hi tairazrIM menire bhagavadbiram / / prAkRtanAM vyAkaraNo 7. bauddha bhASAe saMskRtano adhika Azraya lIdhela che, sikkAo tathA lekhonI bhASA paNa tevI che. zuddha prAkRtanA namUnA jaina sUtromAM maLe che. ahIM be vAta bIjI dhyAnamAM rAkhavAnI che : (1) eka to je koIe prAkRtanuM vyAkaraNa banAvyuM, teNe prAkRtane bhASA samajIne vyAkaraNa nathI lakhyuM. sAmAnya vAto jevI ke prAkRtamAM dvivacana ane cothI vibhakti nathI, e vAta eka bAju para rAkhIe to badhAM prAkRta vyAkaraNo kevala saMskRta zabdonA uccAraNamAM zuM-zuM pheraphAra thAya che tenI parisaMkhyA sUci mAtra rUpe che. (2) bIjI vAta e che saMskRta nATakonI prAkRtane zuddha prAkRtanA namUnA gaNavA ucita nathI. te to paMDitAIbharelI yA nakalI yA banAvelI prAkRta che, ke je saMskRtamAM musaddo banAvI prAkRta vyAkaraNanA niyamo pramANe 'ta'nI jagyAe 'ya', ane 'kSa'nI jagyAe 'kha' ema mUkIne saMcAmAM vastu bande tema banAvavAmAM AvI che. eTaleke saMskRtanuM rUpAMtara karI mUkelI che, [e asala] prAkRta bhASA nathI. alabatta, bhAsanAM nATakonI prAkRta zuddha mAgadhI che. jUnA kALanI prAkRtanI racanA, dezabheda niyata thaI javAthI kAM to mAgadhImAM pariNamI yA kAM to mahArASTrI prAkRtamAM. zaurasenI, paizAcI Adi kevala bhASAmAM virala dezabhedamAtra rUpe rahI gaI evuM, te bhASA para prAkRta vyAkaraNomAM keTaluM thoDuM dhyAna devAmAM AvyuM che te parathI siddha thAya che. mAgadhI-ardhamAgadhI to ArSa prAkRta banI jaina sUtromAM ja baMdha thaI gaI, te paNa eka jAtanI chaMdanI bhASA banI gaI. 5 8. prAkRta vyAkaraNoe mahArASTrInuM pUrI rIte vivecana karIne tene AdhAra rUpe mAnI. zaurasenI AdinA aMtarane temaNe apavAdo rUpe jaNAvela che. Ano artha e ke dezabhedathI keTalIka prAkRta thavA chatAM paNa prAkRta sAhityanI prAkRta eka ja hatI. je pada pahelAM mAgadhInuM hatuM te mahArASTrIne maLyuM. A paramaprAkRta ane sUktiratnono sAgara kahevAI. rAjAoe tenI kadara karI. hAle (sAtavAhane) tenA kavionI cUMTelI racanAo ekatra karI 'satasaI' (gAthAsaptazatI) banAvI, pravasene 'setubaMdha' karI potAnI kIrti te dvArA sAgaranI pele pAra pahoMcADI, vAtie te bhASAmAM 'gauDavadha' banAvyo, paraMtu A sarva paMDitI prAkRta thaI, vyavahAranI nahIM. jainoe tene dharmabhASA mAnI tenuM svataMtra anuzIlana karyuM ane mAgadhInI peThe mahArASTrI paNa jaina racanAomAM ja zuddha maLe che, ane chaMdo thavAthI jema saMskRtano 'zloka' te anubh chaMdono rAjA che, tema prAkRtanI rANI 'gAthA' che. lAMbA chaMda prAkRtamAM AvyA to tenA para saMskRtanI chAyA spaSTa jovAmAM Ave che. prAkRta kavitAnuM Asana UMcuM thayuM. prAkRta kavitAnuM UMcuM Asana 9. evuM kahevAmAM AvyuM che ke dezI zabdothI bharelI prAkRta kavitAnI sAme Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio: 10 saMskRtane koNa sAMbhaLe che ? juo lalie mahurakharae juvaIyaNavallahe sasiMgAre ! satte pAIyakavva ko sakkaI sakriya paDhiuM || - vajjAlagna, 29 * lalita, madhurAkSara, yuvatIjanavallabha, sazRMgAra prAkRta kavitA hovA chatAM saMskRta koNa paDhI zake che ? * rAjazekhara ke jenI prAkRta tenI saMskRtanI samAna ja svataMtra ane ubhaTa che, temaNe prAkRtane mIThI. ane saMskRtane kaThora kahI dIdhI. juo - parusA sakkaabandhA, pAuabadho vi hoI suumAro | purusa-mahilANa jettiamihantare tettiyamimANuM || - kapUramaMjarI * saMskRtanI racanA paruSa ane prAkRtanI racanA sukumAra hoya che. jeTaluM puruSa ane strIomAM aMtara hoya che teTaluM A bemAM che. * 10. prAkRta bhASAnuM mahattva jaina maharSioe UMcuM AMkyuM che, kAraNake jaina dharmagraMthono moTo bhAga prAkRta bhASAmAM yojAyelo astitva dharAve che. paramapUjya siddharSigaNinAM vacano paNa A vAtane puSTa kare che. upamitibhavaprapaMcA-kathAnA prathama prastAvamAM teozrI kartha che ke : saMskatA prAkA ceti bhASe prAdhAnyamahaMtaH tatrApi saMskRtA tAva6 durvidagdha-hRdi sthitA |515 bAlAnAmapi sadubodhakAriNI karNazilA | tathApi prAkRta bhASA na teSAmapi bhAsate para! * saMskRta ane prAkRta baMne bhASAo pradhAnapaNAne yogya che, temAM paNa (kevaLa) saMskRta bhASA durvidagdha puruSonA cittamAM sthita hoya che ane prAkRta bhASA (to) bAlakone paNa saMbodhakAriNI ane karNapezalA hoya che. tathApi te (prAkRta bhASA) durvidagdha puruSone rocatI nathI. * 11. A chatAM paNa pote te graMtha saMskRtamAM rao tenuM kAraNa siddharSijIe ema batAvyuM che ke "upAye sati kartavya sarveSAM cittaraMjanam' (agara upAya hoya to darekanuM cittaraMjana karavuM joIe, tethI temaNe saMskRtamAM te graMtha lipibaddha karyo. ajitazAMtistavana' e prAkRta stavana eTaluM badhuM suMdara ane judAjudA prAkRta vRttothI bhareluM che ke te jo madhura svare, chaMdonA barAbara uccAraNa ane rAga sAthe gavAya to gAnAra AkhI sabhAne citravat sthira karI nAkhe tema che. 12. "zaMbhurahasya' nAmanA jainetara graMthamAM prAkRta bhASAnI mahattA dAkhavatA keTalAka zloko che te atra ApavA yogya thaI paDaze (juo inDiana eMTikverI, sapTembara, 1916, pR.14pa) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta ane prAkRta bhASAo vacaH priya bhagavataH prAkRta saMskRtAdapi | prauDhoktarapi hRdya hi zizUnAM kalabhASitam |12|| ko vininTedimAM bhASAM bhAratImugdhabhASitam | yasyAH pracetasaH putro vyAkartA bhagavAnRSiH | I13! gArmaMgAlavazAkalyapANinyAdyA yatharSayaH | zabdarAzeH saMskRtasya vyAkartAro mahattamAH ||14 / tathaiva prAkRtAdInAM SaDubhASANAM mahAmuni | AdikAvyakRdAcAryo vyAkartA lokavizrataH 15II yazaiva rAmacarita saMskRta tenA nirmitamU | tathaiva prAkRtenApi nirmita hi satAM mude ||16 !! yAvat saMskRtabhASAyAH prAzarya bhuvi vidyate | tAvat prAkRtabhASAyA api prAzayamiSyate ||17nA pANinyAH zikSitatvAt saMskRtI syAdyottamA | prAcetasavyAkRta-At prAkRtyapi tathottamA ||18ii ! tasmAt saMskRtatulyava prAkRtI cApi bhAratI | manyate zAstratattvajJaH kimatattvajJabhASitaH || 19 * pUjanIya saMskRta bhASAthI paNa prAkRta vacana priya hoya che, kemake prauDha ukti karatAM paNa bAlabhASita manohara lAge che. 12 sarasvatInA mugdha bhASaNa rUpa A bhASAnI prAkRtanI) koNa niMdA kare ? ke jenuM vyAkaraNa karanAra pracetAno putra (vAlmikI RSi che. 13 jema gAgya, gAlava, zAkalya ane pANini Adi RSio saMskRta vyAkaraNanA kartA thayA, tevI rIte prAkRtAdi cha bhASAonA vyAkaraNanA kartA paNa Adikavi suprasiddha AcArya (vAlmika RSi) thayA che. 14-15 jevI rIte saMskRtamAM temaNe "rAmacaritra' banAvyuM che, tevI rIte prAkRtamAM paNa sijjanonA AnaMda arthe banAvyuM che. 16 saMskRta bhASAnuM jeTaluM prazastapaNuM jagatamAM vidyamAna che, teTaluM ja prAkRta bhASAnuM paNa che. 17 pANini AdithI zIkhavavAmAM AvelI hovAthI jema saMskRta bhASA uttama gaNAya che, tema vAlmike vyAkaraNa banAvela hovAthI prAkRta paNa uttama che. 18 ethI saMskRtanI barAbara ja prAkRta bhASA che ema zAstratattvajJa puruSa mAne che, to pachI atattvajJa puruSanA bolavA vaDe karIne zuM ? 19 * 13. uparanA zlokonA artha uparathI ema cokkasa joI zakAya che ke prAkRta, bhASA saMskRta karatAM koI paNa darajaje halakI - kama mahattvavALI nathI, ema jeno ja Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 nahIM, paraMtu hindu dharmAnuyAyI vidvAno ane RSio paNa svIkAra karI gayA che. zaurasenI ane paizAcI (bhUtabhASA) 14. A prAkRtanA bhedomAMthI ApaNe zaurasenI ane paizAcIno dezanirNaya karIzuM. joke A baMne bhASAo mAgadhI ane mahArASTrIthI dabAI gayelI hatI ane tenuM vivecana vyAkaraNomAM gauNa yA to apavAda rUpe ja karavAmAM AvyuM che, tathApi hAlanI hindI Adi bhASAo sAthe tene ghaNo saMbaMdha che. temAM koI moTo svataMtra graMtha nathI maLato, paraMtu tenuM kSetra e che ke je vraja bhASA, khaDI bolI ane rekhatAnI prakRta bhUmi che. paizAcInuM bIjuM nAma bhUtabhASA che. A guNADhyanI abhutAtha evI "bRhatkathAthI amara thaI gaI che. A 'baTukathA' hamaNAM nathI maLatI. be kAzmIrI paMDito(nAme kSemendra ane somadeva)e karelA tenA saMskRta anuvAda (nAme bRhatkathAmaMjarI" ane "kathAsaritsAgara) maLI Ave che. kAzmIrano uttara taraphano prAMta pizAca yA pizAza (pitrakAcuM mAMsa ane azukhAvuM) deza kahevAto hato ane kAzmIramAM ja bRhatkathAno anuvAda maLavAthI paizAcI tyAMnI bhASA mAnavAmAM AvatI hatI. kiMtu vAstavamAM paizAcI yA bhUtabhASAnuM sthAna rAjapUtAnA athavA madhyabhArata che. mArkaNDaye potAnA prAkRta vyAkaraNamAM bRhatkathAne kekayapaizAcImAM gaNelI che. keya to kAzamIrano pazcimottara prAMta che. saMbhava che ke madhyabhAratanI bhUtabhASAnI mUla bRhatkathA'nuM kaMI rUpAMtara tyAM thayuM hoya ke jenA AdhAra parathI kAramIrIonA saMskRta anuvAdo thayA hoya. (lAkaoNTe, vienA oNrienTala sosAyaTInuM jarnala, pustaka 64, pR.95 Adi). 15. rAjazekhara ke je vikrama saMvatanI dazamI zatAbdInA madhyabhAgamAM hato teNe potAnI "kAvyamImAMsAmAM eka jUno zloka uddhata karyo che ke jemAM te samayanA bhASAnivezanI carcA che : "gauDa (baMgAla) Adi saMskRtamAM sthita che, lATadezIonI. ruci prAkRtamAM paricita che, marUbhUmi, Takka (TAMka, dakSiNa pazcimI paMjAba) ane bhAdAnaka (bIjotthAnA zilAlekhamAM paNa bhAdAnakano ullekha che, to te prAMta rAjapUtAnAmAM ja hovo joIe)nA vAsIo apabhraMzano prayoga kare che, avaMtI (ujjaina), pAriyotra (benavA ane caMbalano bhAga) ane dazapura(maMdasora)nA nivAsI bhUtabhASAnI sevA kare che. je kavi madhyadeza(kannauja, aMtarveda, paMcAla Adi)mAM rahe che te sarva bhASAomAM sthita che." rAjazekharane bhUgoLavidyA para ghaNo zokha hato. "kAvyamImAMsA'nA eka AkhA adhyAyamAM bhUgoLanuM varNana ApIe kahe che ke vistArathI jovA mATe mAro banAvelo bhuvanakoza jovo. potAnA AzrayadAtAnI rAjadhAnI mahodaya(kannauja) upara potAne ghaNo prema hato. kannauja ane paMcAlanI temaNe ThekANeThekANe ati prazaMsA karI che. mahodaya(kannauja)ne pote bhUgoLanuM kendra gaNyuM che ane dUratAnuM mApa mahodayathI ja karavuM joIe - jUnA AcAryo anusAra aMtarvedIthI nahIM - ema jaNAvI (kAvyamImAMsA, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta ane prAkRta bhASAo pR.94) dIdhuM che. A mahodayanI kendratAne dhyAnamAM rAkhI teNe batAvelA rAjAnA kavisamAjano niveza ghaNo camatkAra batAve che. te kahe che ke rAjA kavisamAjanI madhyamAM bese, uttare saMskRtanA kavi (kAzmIra, pAMcAla), pUrve prAkRta (mAgadhInI bhUmi magadha), pazcime apabhraMza (dakSiNI paMjAba ane marudeza) ane dakSiNe bhUtabhASA (ujjaina, mAlavA Adi)nA kiva bese. (kAvyamImAMsA, pR.54-55). A pramANe rAjAno kavisamAja bhaugolika bhASAnivezanuM mAnacitra thayo. A bAju kurukSetrathI prayAga sudhIno aMtarveda, pAMcAla ne zUrasena ane te bAju maru, avaMtI, pAriyAtra ane dazapura A zaurasenI ane bhUtabhASAnAM sthAna hatAM. apabhraMza ane jUnI hiMdI-gujarAtI -- 16. bAMdhelA baMdhathI bacelA pANInI dhArAo maLIne have nadInuM rUpa dhAraNa karI rahI hatI. temAM dezInI dhArAo paNa AvIne maLatI gaI. dezI bhASA e bIjuM kaMI nathI, paNa baMdhathI baceluM pANI che athavA je pANI nadImArga para cAlI AvyuM ne baMdhAyuM nahIM te. te pANI paNa koIkoI vakhata gALIne naheramAMthI levAmAM AvatuM hatuM. baMdhanuM pANI paNa ghasaDAtuMghasaDAtuM ahIM AvI maLI jatuM hatuM. pANI vadhavAthI nadInI gati vegathI nimnAbhimukhI (nIcenIce jatI) thatI gaI, teno 'apabhraMza' (nIcethI vIkharAvuM) thavA lAgyo. have kinArA athavA nizcita UMDAI rahI nahIM. - 17. rAjazekhare saMskRta vANIne suNavA-yogya, prAkRtane svabhAvamadhura, apabhraMzane subhavya ane bhUtabhASAne sarasa kahela che ('bAlarAmAyaNamAM juo). A vizeSaNo antarthaMka - prayojanahita che, tethI tenI sAbhiprAyatA vicAravAyogya che. te vaLI evuM paNa kahe che ke koI vAta eka bhASAmAM kahevAthI sArI lAge che, koI bIjImAM, koI betraNa bhASAmAM. (kAvyamImAMsA, pR.48). teNe kAvyapuruSanuM zarIra zabda ane arthanuM banAvyuM che temAM saMskRtane mukha, prAkRtane bAhu - hAtha, apabhraMzane jaMghAsthala sAthaLa, paizAcane paga ane mizrane uru kahela che. 9 18. vikramanI sAtamI zatAbdIthI agiyAramI sudhI apabhraMzanI pradhAnatA rahI ane pachI te purANI hindI-gujarAtImAM pariNata thaI gaI. temAM dezInI pradhAnatA che. vibhaktio ghasAI gaI che, kharI gaI che. eka ja vibhakti 'huM' yA 'AhaM' kaMIka kAme AvI che, eka kArakanI vibhaktithI bIjInuM paNa kAma cAlavA lAgyuM che. vaidika bhASAnI avibhaktika nirdezanI vAta paNa AmAM bhaLI. vibhaktionA kharI javAthI keTalAka avyaya yA pada, luptavibhaktika padanI AgaLa rAkhatA javAmAM AvyA, ke je avyaya yA pada vibhaktio nathI. kriyApadonuM mArjana thayuM. hA eTaluM kharuM ke teNe kevala prAkRtanA ja tadbhava ane tatsama pada lIdhAM nathI, paraMtu dhanavatI aputrA mAsI(saMskRta)mAMthI paNa keTalAya tatsama pada lIdhAM che. (tabhava prayogonA adhika ghasAvAthI bhASAmAM evI avasthA Ave che ke jyAre zuddha tatsamono prayoga karavAnI Teva paDI jAya che. hindI ke gujarAtImAM have koI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 'jasa' ke 'gunavaMta' nathI lakhatuM, paNa 'yaza' ane 'guNavAn' lakhe che. bolavAmAM paNa game te rIte jemake 'mohandAsa'bolavAmAM Avaze; paNa lakhavAmAM Avaze 'mohanadAsa'.) 10 19. sAhityanI prAkRta, sAhityanI bhASA ja thatI cAlI hatI. temAM 'gata'ne badale 'gaya', ane 'gaja'ne badale paNa 'gaya'; 'kAca', 'kAka' ane 'kAya' (zarIra) e badhAne badale 'kAya' vaparAtuM hatuM. AmAM bhASAnuM je pradhAna lakSaNa sAMbhaLavAthI arthabodha -- che, teno vyAghAta thato hato. apabhraMzamAM baMne prakAranA zabdo maLe che. joke zau2senI, paizAcI, mAgadhI Adi bhedo thayA chatAM paNa prAkRta eka ja hatI, tevI rIte zausenI, apabhraMza, paizAcI apabhraMza, mahArASTrI apabhraMza Adi thaIne eka ja apabhraMza prabala thaI. hemacandre je apabhraMzanuM varNana karyuM che te zaurasenInA AdhAra para che. mArkaNDeye eka 'nAgara' apabhraMzanI carcA karI che ke jeno artha nagaravAsI, catura, zikSita (gAmaDiyAthI viparIta) lokonI bhASA yA gujarAtanA nAgara brAhmaNo, yA nagara (vaDanagara, vRdghanaga2)nA prAMtanI bhASA thaI zake che. gujarAtanI apabhraMza-pradhAnatAnI carcA AgaLa Avaze, paraMtu tenA te nagaranuM vaDanagara yA nagara nAma prAcIna nathI, tethI 'nagaranI bhASA' e artha letAM mArkaMDeyanA vyAkaraNanI prAcInatAmAM zaMkA thAya che. 20. rAjazekhare 'kAvyamImAMsA'mAM keTalAka zloko evA ApyA che ke jemAM batAvela che ke kayA dezano manuSya kevI rIte saMskRta ane prAkRta bolI zake che. ahIM A pAThazailInA varNananI carcA karavI ghaTe che. A varNana rocaka paNa che ane keTalAka aMze te haju sudhI satya paNa che. uccAraNanI rIta e paNa eka vicAraNIya vastu che. te kavi kahe che ke kAzIthI pUrva tarapha je magadha Adi dezonA nivAsI che te saMskRta ThIka bole che, paraMtu prAkRta bhASAmAM kuMThita che. baMgALIonI hAMsI karatAM teNe eka jUno zloka uSkRta karyo che ke jemAM sarasvatI brahmAne prArthanA kare che ke Apane evI vijJApanA karuM chuM ke mane mAro adhikAra choDavAnI icchA thaI che kAM to gauDaloka gAthA bolavAnuM choDI de ane nahIM to koI bIjI ja sarasvatI banAvI lyo. (bahman vijJApayAmi tvAM svAdhikArajihAsayA, gauDastyajatu vA gAthAmanyA vAstu sarasvatI') - 21. gauDa dezamAM brAhmaNo na atispaSTa, na azliSTa, na rukSa, na atikomala, na maMda ane na atitAra evA svarathI bole che. game te rasa, rIti ke guNa hoya, paNa karNATa loko ghamaMDathI, aMtamAM TaMkArA detAM bole che. gadya, padya ke mizra koI paNa jAtanuM kAvya hoya, paNa draviDa kavi gAIne ja bolaze. saMskRtanA dveSI lATa prAkRtane lalita mudrAthI suMdara bole che. surASTra (soraTha-gujarAta-kAThiyAvADa), travaNa (pazcimI rAjapUtAnA), jodhapuranA rAjA bADakanA vi.saM.894nA zilAlekhamAM potAnA cothA pUrvapuruSa ziluke travaNI ane valradeza sudhI potAnA rAjyanI sImA bAMdhI hatI ema - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta ane prAkRta bhASAo jaNAvyuM che. AmAM vala deza te bhATIonuM jaisalamIra che, ane travaNI tenI dakSiNano deza hovo joIe) Adi, saMskRtamAM apabhraMzanA aMza bheLavI eka ja rIte bole che. zAradAnA prasAdathI kAzmIrIo sukava thAya che paraMtu teno pAThakrama jozo to jANe gaLAnI picakArI che. uttarApathanA kavio bahu saMskArI chatAM paNa nAkamAMthI bole che. pAMcAla dezavALAnA pATha to kAnomAM madha va2sAve che tenuM to bolavuM ja zuM ? ('mArgAnugena ninadena nidhirguNAnAM, saMpUrNavarNaracano yatibhirvibhaktaH, pAMcAlamaMDalabhuvAH sumanaH kavInAM, zrotre madhu kSarati kiMcana kAvyapAThaH / / ') 11 22. jUnI apabhraMza saMskRta ane prAkRta sAthe maLatI che, ane pAchaLanI apabhraMza te jUnI hindI-jUnI gujarAtIne maLatI che. upara batAvI gayA chIe te pramANe zaurasenI ane bhUtabhASAnI bhUmi ja apabhraMzanI bhUmi thaI ane te ja jUnI hindI-jUnI gujarAtInI bhUmi che. aMtarveda, vraja, dakSiNI paMjAba, Takka, bhAdAnaka, maru, travaNa, rAjapUtAnA, avaMtI, pariyAtra, dazapura ane surASTra ahIMnI je bhASA te eka ja mukhya apabhraMza hatI, jevI rIte pahelAM dezabheda thatAM paNa eka ja prAkRta hatI. hamaNAM apabhraMzanA sAhityanAM adhika udAharaNa maLyAM nathI, tema te bhASAnA vyAkaraNa Adi para haju pUruM dhyAna ApavAmAM AvyuM nathI. 23. apabhraMza kyAM samApta thAya che ane jUnI hindI-jUnI gujarAtIno kyAMthI AraMbha thAya che teno nirNaya ka2vo kaThaNa che paraMtu te rocaka ane ati mahattvano che. A be bhASAonA samaya ane dezanA saMbaMdhe kaMI spaSTa lITI dorI zakAtI nathI. keTalAMka udAharaNa evAM che ke jene apabhraMza paNa kahI zakAya ane jUnI hindI-jUnI gujarAtI paNa kahI zakAya. saMskRta graMthomAM te lakhAI te kAraNe apabhraMza ane jUnI hindI-jUnI gujarAtInI lekhazailInI rakSA thaI. nahIM to mukhasukhArtha lekhanazailImAM badalatIbadalatI evI thaI jAta ke tene prAcIna samajavI azakya thAta. te prAcIna zailIne hindI ke gujarAtI uccAraNAnusAriNI zailI para lakhavAmAM Ave (ke je rIte te avazya bolAtI hoya) to apabhraMza kavitA kevala jUnI hindI ke jUnI gujarAtI thaI jAya che ane durbodha rahetI nathI. A parathI ema kahI zakAya nahIM ke jUnI hindI ke jUnI gujarAtIno kAla ghaNo pAchaLa haThADI zakAya. upamAvAcaka 'jimi' yA 'jima' 'jyama', tene AvI jUnI kavitAmAM 'jimva' lakhelo maLI Ave che. tenA uccAraNamAM prathama svara saMyuktAkSaranI AgaLa hovAthI guru thaI zakato nathI (jiva), kAraNake je chaMdamAM te Avyo che teno bhaMga thAya che. AthI tene bhale 'jimne' lakhyo hoya, paNa teno uccAra 'jiMva' thato ke je 'jima' ja che. saMskRta 'utpadyate'nuM prAkRta rUpa 'uppajjai' che ke je ghasAtAM uppajai'nA rUpamAM pariName che. have A 'uppajai'ne apabhraMza mAnavo ke jUnI hindI-jUnI gujarAtI mAnavo ? 'jai'ne tenA uccAra anusAra lakhavAthI 'upajai" thAya che (saMyukta pa'kArane kAraNe 'u'nI mAtrAnI gurutA mAnatAM 'Upajai' kharI rIte thAya) ke jene hamaNAM hiMdI tarIke pichAnIe Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina gUrjara kavio : 10 chIe ane gujarAtImAM 'upaje e rUpa svIkArIe chIe, ane A rUpa "upajjaI, upajaI, upaje, Upaje ema keTalI zatAbdIo sudhI cAlu rahyuM che. 24. A pustakonA lakhanArA saMskRtanA paMDito yA jaina sAdhu hatA. saMskRta zabdone to temaNe zuddhithI lakhyA, tema prAkRtane paNa lakhyA. paraMtu A kavitAonI lekhazailI para dhyAna ApyuM nahIM. koI vakhata jUnuM rUpa rAkhavA dIdhuM, to koI vakhata vyavahAramAM paricita thayeluM navuM rUpa mUkI dIdhuM. A AgaLanA pAThAMtarothI jANavAmAM Avaze. 25. AvI kavitAne mATe jUnI hindI-jUnI gujarAtI e zabda jANIbUjhIne vAparyo che. jUnI gujarAtI, jUnI rAjasthAnI, jUnI pazcimI rAjasthAnI Adi nAma kRtrima che ane vartamAna bhedane pAchaLa vadhAre dhakkelI banAvavAmAM AvyAM che. bhedabuddhi daDha karavA sivAya AnuM phala paNa nathI. kavitAnI bhASA prAyaH sarva jagyAe eka ja jevI hatI. jevI rIte nAnakathI laIne dakSiNanA haridAso sudhInI bhASA vrajabhASA' kahevAtI hatI, tevI ja rIte apabhraMzane jUnI hindI-jUnI gujarAtI kahevI anucita nathI, bhale pachI kavinA dezakAla anusAra temAM koI racanA prAdezika ho. 26. pachInA samayamAM hindI kavi saMta lokavinodane mATe eka adhuM pada gujarAtI yA paMjAbImAM lakhI potAnI vANIo bhASAmAM lakhatA hatA, jevI rIte kaMIka zaurasenI, paizAcInI chAMTa daI kavitA mahArASTrI prAkRtamAM ja thatI hatI. mIrAMbAInAM pada jUnI hindI ke gujarAtI ke mAravADI kahevAya ? kavinI prAdezikatA AvyA chatAM sAdhAraNa bhASA 'bhAkhA' kahevAtI hatI. jevI rIte apabhraMzamAM kyAMkakyAMka saMskRtano puTa che, tevI rIte tulasIdAsajI rAmAyaNane pUravI bhASAmAM lakhatAMlakhatAM saMskRtamAM cAlI gayA che (jevI rIte "kavihiM agama jimi brahmasukha ahamama-malinajaneSu rana jIti ripudalamadhyagata pasyAmi rAmamanAmaya' ityAdi). chApakhAnAM, prAMtIya abhimAna, musalamAnono phArasI akSarono Agraha ane navA prAMtika udbodhana na hota to hiMdI, bhASA anAyAse dezabhASA banI jAta. adhika chApavA-chapAvavA-lakhavAnuM cAlyuM ne jhagaDAo thayA tethI A gati aTakI. - 27. AjakAla loko "pRthvIrAja rAsA'nI bhASAne hindInuM prAcInatama rUpa mAne che, paNa kahevuM joIe ke apabhraMzanI kavitAone jUnI hindI-jUnI gujarAtI kahI zakAya to te rAsAnI bhASAne rAjasthAnI yA mevADI-gujarAtI-mAravADI-cAraNI-bhATI kahevI ghaTe, hindI nahIM. vrajabhASA paNa hindI nathI ane tulasIdAsajInI madhura uktio paNa hindI nathI. 28. A purANI bhASA ahIM kahIM vikharelI maLe che - koI mUkta zRMgArarasanI kavitA, koI vIratAnI prazaMsA, koI aitihAsika vAta, koI nItinA upadeza, koI lokokti ane te paNa vyAkaraNanAM udAharaNomAM yA kathAprasaMgamAM uddhata karelI. AvuM bhASAsAhitya ghaNuM hatuM ema jaNAya che. AmAM mahAbhArata ane rAmAyaNanI saMpUrNa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta ane prAkRta bhASAo 13 yA tenA Azraya para banelI nAnInAnI kathAo hatI. brahma ane muMja nAmanA kavio maLI Ave che. jevI rIte prAkRtanAM jUnAM rUpa paNa zRMgAranI caTakadAra muktaka gAthAomAM (sAtavAhananI "saptazatI'), yA jaina graMthomAM che, tevI rIte jUnI hindI-jUnI gujarAtInA namUnA paNa zRMgAra vA vIrarasanA athavA kathAomAM cUMTIne mUkelA yA to jaina dhArmika racanAomAM maLI Ave che. hemacandrajIne moTI zAbAzI e devAnI che ke temaNe prAkRta udAharaNomAM to pada yA vAkyonA kaTakAo ja ApyA, paraMtu AvI kavitAonA to pUrA chaMda uddhata karyA. AnuM kAraNa evuM jaNAya che ke je paMDitone mATe temaNe vyAkaraNa banAvyuM teo sAdhAraNa manuSyonI 'bhAkhA' kavitAne saMskRta ane prAkRta kAvyane jevI rIte kaMThastha karatA hatA tevI rIte karatA nahIM hatA. * 29. AvI kavitAno rAjA jema saMskRtamAM zloka ane prAkRtamAM gAthA tema [apabhraMzamAM] dohA che. soraThA, chappaya, gIta Adi bIjA chaMda paNa che, paraMtu ahIM dohA ne tyAM gAthA ema purANI hindI-gujarAtI ane prAkRtanA bheda che. "dahAnuM nAma koI saMskRtAbhimAnIoe "dodhaka' digdhaka] banAvyuM che, kintu zAbdika samAnatAne mUkI daIe to temAM kaMI sAra lAgato nathI ane saMskRtamAM dodhaka nAmano chaMda judo hovAthI AmAM goTALo thAya che. 'dohA' padanI niyukti be e saMkhyA parathI che, jema copAI ane chappayanI cAra ane cha saMkhyA che tema - dospada, do+patha yA do+gAthA. prabaMdhaciMtAmaNimAM eka sthale prAkRtano dodhaka' paNa Apyo che, te dohA chaMda ja che. (pR.pa6, 1pa7). pUrvArdha sapAdalakSa (ajamera, sAMbhara)nA rAjAe samasyAnA rUpamAM mokalyo hato ane uttarArdhanI pUrti hemacanTe karI hatI. (pR. 157, pra.ciM. - 'pahalI tAva na anuharaI, gorI muhakamalamsa, adiTriTha puni unnamai, paDipAyalI caMdasya.) "prabaMdhaciMtAmaNimAM ja eka sthaLe be cAraNone "dohAvidyayA spardhamAnau" arthAt dohAvidyAthI hovAhoDa karatA jaNAvyA che. temanI kavitAomAM eka dohA che, eka soraThA, kiMtu racanA "dohAvidyA' e nAmathI jaNAvI che e khAsa dhyAna devA jevuM che. 30. jUnI hiMdI ke jUnI gujarAtInuM gadya ghaNuM ochuM lakheluM maLe che. padya be rIte thayeluM che - mukhathI temaja lekhathI. baMne rItanI rakSAmAM lekhakane hastasukhathI ane vaktAne mukhasukhathI eTaluM parivartana thaI gayuM che ke mUla zailInI virUpatA thaI gaI che. lakhanArAo pracalita bhASAnA graMtho yA lokapriya kAvyomAM "mAkhInI mAkhI ema lakhatA nathI. pote jANatA na hoya chatAM navAM rUpo lakhI mAre che. "taisaI' "juguti kAlasubhAu "ariu te badale "taisehi yukti" "kAlasvabhAva" "auro' ema karI nAkhyuM che. je kavitA mukhathI kAne cAlI Ave che temAM to ghaNo ja pheraphAra thaI jAya che. hemacandranA prAkRta vyAkaraNanA AThamA adhyAyanAM udAharaNomAM eka apabhraMza' yA jUnI hindI-gujarAtIno doho laIe. apabhraMza ane jUnI hindI ke jUnI gujarAtI vacce sImArekhA ghaNI aspaSTa che, ane kahevAmAM Avaze tema jUnI hindI-jUnI gujarAtIno samaya ghaNo pUrvano jaNAze. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jaina gUrjara kavio: 10 31. A doho e che ke : vAsu uThThAvantiae, pila diTUThau sahasa-tti. adhdhA valayA mahihi gaya, adhdhA phuTTa taDa-tti. viyoginI kAgaDAne uDAvavA lAgI ke mAro piyu Ave che to UDI jA. [piyu Avato nathI ne tuM khoTA zukana kare che mATe UDI jA.] eTalAmAM teNIe acAnaka piyune dITho. teNI viyogamAM eTalI dUbaLI thaI hatI ke hAtha laMbAvatAM ja aradhI cUDIo jamIna para paDI, ane priyadarzananA harSathI eTalI vadhI gaI ke bAkInI cUDIo taDataDa phUTI gaI. 32. cAraNonA mukhethI peDhIo sudhI bolAtAMbolAtAM rAjapUtAnAmAM A dohAnuM hAla sApha kareluM rUpa e pracalita che ke : kAga uDAvaNa jAMpatI, piya dITho sahasa-tti; AdhI cUDI kAgagala, AdhI TUTa taDa-tti. AmAM nizAna ThIka lAgI gayuM, cUDIo jamIna para na paDatAM kAgaDAnA gaLAmAM pahoMcI gaI, ane cUDI tUTavAnuM apazukana maTI gayuM. 33. e ja vyAkaraNamAMthI eka doho bIjo joIe : putte jAeM kavaNu guNa, avaguNu kavaNu mUeNa; jA bappIkI bhUMhaDI, campijjaI avareNa. * e putranA janmathI zuM lAbha ane marI javAthI zuM khoTa ke jenA hovA chatAM bApanI dharatI para bIjo adhikAra karI le. * 34. A dohAnuM parivartana thatAMthatAM evuM rUpa thaI gayuM ke : beTA jAyAM kavaNa guNa, avaguNa kavaNa dhiyaNa; jo UbhAM dhara ApaNI, gaMjIje avareNa. AmAM "dhiyaNa" eTale dhI - putrIthI; UbhAM UbhAM UbhAM, dhara=pRthvI, dharA. gaMjI=gaMjana karavAmAM Ave, jItavAmAM Ave. A paNa dhyAnamAM levA yogya che ke mUla dohAmAM 'muelA putrathI zuM avaguNa ?' ema kahevAmAM AvyuM che, paraMtu pAchaLathI strI jAtinI pratye apamAnabuddhi vadhI javAthI ane tene uttarAdhikAra na hovAthI badhI (=putrI, saMskRta duhitR', paMjAbI "dhI")thI zuM avaguNa ?' ema thaI gayuM che. astu. AvI dazAmAM je purANI kavitA yA gadya, saMskRta ane prAkRtanAM vyAkaraNa ane chaMda AdinA graMthomAM bacI gayela che te purANA varNavinyAsanI rakSA sAthe te samayanI bhASAnuM vAstavarUpa batAve che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : prAkRta pratye jainonI ruci ane apabhraMzanI vizeSatAo prAkRta pratye jainonI ruci 35. zrIyuta hIrAlAla jaina 'manoramA'(bhAga 1-4)mAM 'jaina sAhityameM hindIkI jaDa' e nAmanA lekhanA prathama bhAgamAM jaNAve che ke : "saMskRta bhASA svayaM, sanAtanAgata prAkRta bhASAne zodhI banAvavAmAM AvI che ane te prAkRta bhASAno svataMtra pravAha pachI prAkRta sAhityamAM prakaTa thayo che. saMskRtano tenA para kaMI prabhAva avazya paDyo paraMtu tethI te mUlataH saMskRtopapatra kahI zakAtI nathI. A svataMtra prAkRtapravAha AgaLa jatAM hajAro varSa AjakAlanI pracalita bhASAomAM vyakta thayo che. te mATe A bhASAono sAco itihAsa ane sAcuM vijJAna jANavA mATe ApaNe prAcIna prAkRta bhASAo ane vizeSataH nikaTavartI bhUtakAlanI prAkRtonuM rizIlana karavuM joIe. pANininA samayamAM saMskRta bhASAno kaMI evo prabhAva brAhmaNa vidvAno 52 jAmyo ke teoe samayAnusAra pracalita bhASAonI kaMI paNa 52vA na karI. temaNe tene sAhityanuM rUpa ApavAno kaMI paNa prayatna karyo nahIM. hajAro varSo sudhI teo barAba2 kevaLa saMskRtanuM ja paThana-pAThana ane sAhityavardhana karatA rahI temAM dattacitta rahyA. teone prAkRta bhASAo para kaMIka ghRNA jevuM thaI gayuM. A pravRtti keTalAka paMDitomAM Aja sudhI vidyamAna che, ane zAstrArtha AdimAM teo kahevA lAge che ke 'bhASAraMDAyAH kiM prayojanam.' AvI avasthAmAM jo kevala brAhmaNa samAjanA ja zire atyAra sudhI dezanI sAhityarakSAno bhAra raheta jevI rIte AjathI kaMI aDhI hajAra varSa pUrve sudhI rahyo hato to ApaNane avazya dezanI Adhunika bhASAonA udgamasthAna (utpattisthAna)no kaMI patto lAgata nahIM, paraMtu AjathI lagabhaga aDhI hajAra varSa pUrve be anya (brAhmaNetara) samAjoe dezanI sAhityaracanAmAM bhAga levAno prAraMbha karyo jethI prAkRta bhASAnI rakSA thaI zakI. vikramanI pUrve cothI pAMcamI zatAbdImAM pUrva bhAratamAM pracalita bhASAnuM jJAna ApaNane bauddhonA pAlI' graMthothI thAya che. paraMtu A sAhitya paNa ApaNane adhika AgaLanA vakhata mATe sahAyaka nathI thatuM, kAraNake eka to bauddha sAhityanI 'pAlI' bhASA paNa sthirarUpa thaI gaI hatI, ane bIjuM bauddha dharmanuM Adhipatya paNa lagabhaga eka hajAra varSanA mahattvapUrNa itihAsanI pachI tenI janmabhUmi bhAratamAMthI cAlI gayuM. 36. vikramanI pUrve pAMcamI zatAbdIthI Aja sudhI mukhyamukhya bhAratIya bhASAone sAhitya dvArA jIvita rAkhavAnuM zreya jaina AcAryone che. teoe ja prAkRta 1. DaoNkTara jekobIe yogya kahyuM che ke "Had it not been for the Jains, we would never have known what Prakrit literature was." (jaino vagara ApaNe prAkRta sAhitya zuM hatuM te kadI paNa jANI zakyA na hota.) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 bhASAone potAnA dharmapracAranuM vAhana banAvI tene sAhityanuM rUpa ApyuM. AkhuM brAhmaNa sAhitya joI laIe, temAM rAjazekhara (ke jeno ullekha karA 9mAM karavAmAM Avyo che) jevA gaNyAMgAMThyAM udAharaNa evA kavionAM maLaze ke jeoe prAkata bhASAnI pratye kaMI sAcI sahAnubhUti prakaTa karI hoya ane tene apanAvI hoya. bAkInA sarva taraphathI tene to "bhASAraMDayAH kiM prayojanamUno zubhAzIrvAda maLyo che. alabatta nATakagraMthomAM avazya kaMI prAkRtanAM vAkya maLe che. bhAsa, zUdraka, kAlidAsa, bhavabhUti Adi sarva mahAkavioe potAnAM nATaka-kAvyomAM thoDIghaNI prAkRtanI racanA karI che paraMtu sva. paM. candradhara zarmA gulerIe kahyuM che ke te vizeSe karI "kevala paMDitAI yA nakalI yA kRtrima prAkRta che ke je saMskRtamAM musaddo banAvI prAkRta vyAkaraNanA niyamothI ''nI jagyAe 'ya' ane 'kSa'nI jagyAe "kha" mUkI saMcA para rAkhI banAvI dIdhelI che. te saMskRta rUDhiprayoganA niyamAnusAra kareluM rUpAMtara che, prAkRta bhASA nathI." (nAgarI pracAriNI patrikA, bhAga 1 aMka 2, pRSTha 8). AvI racanA nATakone sarvathA asvAbhAvika bane temAMthI bacAvavA mATe karelI che. A kAraNe tenAthI koI paNa samayanI pracalita bhASAno yathArtha bodha nathI thato. kevala jaina sAhitya ja bhinnabhinna kAlanI prAkRta bhASAone spaSTa rUpe vyakta kare che. 37. jaina AcAryonI prAkRta bhASAo pratye kevI bhakti rahI che, temAM temano keTalo utsAha che, ane kayA abhiprAya-uddezathI teoe A bhASAone potAnA utsAhanuM avalaMbana banAvI e eka prAcIna kathAthI sArI rIte prakaTa thaI jaze. vikramAdityanA siddhasena nAmanA eka mahA tarkavAdI brAhmaNa vidvAna thayA che. temaNe evI pratijJA karI hatI ke je koI mane zAstrArthamAM parAsta karaze teno huM ziSya thavAnuM svIkArIza. eka vAra bhRgakacchapura(bharUca)mAM teno eka vRddhavAdi nAmanA jaina guru sAthe bheTo thayo ane te temanI sAthe zAstrArthamAM parAjita thaI gayA. potAnI pUrva pratijJAnusAra siddhasenane temanA ziSya thavuM paDyuM. temaNe jaina siddhAntanA adhyayanano AraMbha karI dIdho, paraMtu jaina siddhAnta prAkRta bhASAmAM hatAM ane temane pote brAhmaNa hovAthI prAkRta para kaMIka dhRNA hatI. AthI te garvamAM AvI bolI UThyA ke huM A samasta siddhAntane A grAmya bhASAmAMthI saMskRtabaddha karIza. vRddhavAdi gurune prAkRtanI AvI nindA asahya hatI. temaNe kahyuM : "bAla, strI, manda, mUrkha Adi sarve cAritranA AkAMkSIonA upakArArthe tattvajJoe siddhAntane prAkRtamAM rAkhyA che. bAlastrImandamUkhaNAM nRNAM cAritrakAMkSiNAM I. anugrahArtha tattvaH siddhAntaH prAkRta kRtaH || tame prAkRtanI nindA karI ghora pApa karyuM." pachI temaNe A A pApane mATe siddhasena divAkarane bAra varSa sudhI mauna dharI paribhramaNa karavAnuM pArAMcika' nAmanuM prAyazcitta 2. siddhasena divAkara anya koI nahIM paNa vikramAdityanI sabhAnAM nava ratno paikI kSapaNaka' hatA evuM DaoN. satIzacandra vidyAbhUSaNanuM anumAna che (juo temano graMtha nAme Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta pratye jainonI ruci ane apabhraMzanI vizeSatAo ApyuM. AthI vidita thAya che ke jaina AcArya prAkRtane keTaluM UMcuM sthAna ApatA hatA. (vizeSa agAu phakarA 9thI 13mAM kahevAyuM che.) apabhraMzanI vizeSatAo 38. vikrama saMvatathI traNacAra saikA pahelAM, pUrva ane uttara bhAratamAM pracalita mAgadhI ane ardhamAgadhI bhASAonA jJAnane mATe ApaNe jaina zvetAmbara saMpradAyanAM sUtragraMthonuM avalokana karavuM joIe. A graMtho vikramanI pAMcamI zatAbdImAM devardhigaNi kSamAzramaNanA pramukhapade saurASTra-vallabhIpuramAM maLelI jaina piraSadamAM lipibaddha ka2vAmAM AvyA hatA. A kAraNe tenI bhASA kaMIka vikRta thaI che topaNa te vikrama pUrvanI keTalIka zatAbdInI bhASA samajavAmAM ghaNI sahAyaka thaI zake che. A kAlanI bhASAnuM rUpa bauddhonA pAlI graMtho ane azokanI dharmalipiothI paNa thoDuMghaNuM jJAta thAya che. AthI agAu vikrama saMvatanA prAraMbhathI sAtamI-AThamI zatAbdI sudhInI bhASAonA jJAna mATe ApaNe digambara ane zvetAmbara AcAryonA racelA zaurasenI, mahArASTrI ane mizrita prAkRtanA aneka graMtho jovA ghaTe. A sarva graMtha gAthAbaddha che ane teno viSaya dhArmika che. digambara jainonAM kundakundrAcArya svAmI, kArttikeya, vaTTakera Adi kavionA ghaNamAka graMtha temaja zvetAmbarAcArya vimalasUrinuM 'paumacariyam', hirabhadrasUrinI 'samarAicca-kahA', dAkSiNyAMkasUrinI 'kuvalayamAlA' (racyA saM.835) Adi graMtha A kAlanI bhASAnA vijJAnane mATe atyanta upayogI che. navamIthI soLamI zatAbdI sudhI jaina AcAryoe racelA seMkaDo graMtha evA che ke je dezanI Adhunika bhASAo hindI, gujarAtI, mAravADI, marAThI AdinA itihAsa ane vijJAna mATe ghaNA upayogI che eTaluM ja nahIM paraMtu bahu Avazyaka che. A adhikAMze kathAviSayaka hovAthI sarvane mATe rUcikara thaI zake tema che, ane tenAthI dezanI tAtkAlika ghaNI aitihAsika sAmagrI paNa ekaThI karI zakAya tema che. 'apabhraMza' zabda ghaNo bhramotpAdaka che. tethI je apabhraMzathI ahIM tAtparya che tene spaSTa 17 *miDivala skUla oNv inDiana laoNjika'). jaina kathAomAM e prasiddha che ke majakura prAyazcitta pUruM karatI vakhate paribhramaNa karatAMkaratAM divAkarajI ujjaina AvI pahoMcyA ne tyAM mahAkAlanA maMdiramAM eka atizaya batAvI temaNe vikramAditya rAjAne jaina banAvyo. 3. A bhASAo saMbaMdhe vAMco vicAro paMDita bahecaradAsajInA lekha (1) 'gujarAtI bhASA' (AnaMda kAvya mahodadhi, mauktika patnI prastAvanA) (2) jaina Agama sAhityanI mULa bhASA kaI athavA ardhamAgadhI eTale zuM' (jaina sAhityasaMzodhaka, bhAga 1 aMka 1) (3) prAkRta bhASA ane sAhitya' (AryavidyA vyAkhyAnamALA, pR.195thI 231) (4) 'ardhamAgadhI bhASA' (purAtattva, pu.3 aMka 4 pR.346thI 366) (5) temanuM prAkRta bhASAonuM vyAkaraNa (pra. gUjarAta vidyApITha) tathA (6) munizrI kalyANavijayajIno lekha nAme 'mAgadhI bhASA' (jainayuga, pu.1 aMka 1 ane 2). - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jaina gUrjara kavio : 10 karI devo Avazyaka pratIta thAya che, 'apabhraMzano zabdArtha vikRta bhraSTa athavA bagaDelI thAya che. A zabda ghaNA kAlathI eka khAsa prAkRta bhASAno bodhaka thayelo che. vararucinA prAkRtaprakAza' nAmanA vyAkaraNamAM to apabhraMza bhASAno ullekha Avyo nathI paraMtu AjathI lagabhaga be hajAra varSa pUrvanA eka prAkRta vyAkaraNanA kartA jainAcArya caMDe A bhASAno ullekha karyo che ane tenuM vizeSa lakSaNa kevala eka sUtramAM ApyuM che. (juo DaoN. Ara. haoNrnela saMzodhita kalakattA 1880vALI prAkRtalakSaNanI AvRttimAM prastAvanA tathA mULa - "na lopoDapabhraMzeDadhophephasya', 3-320. paraMtu Do. guNe caMDano kAla I.sa. chaThA saikA pachIno Ape che.) kintu A apabhraMza ane navamI-dazamI zatAbdInI apabhraMzamAM bahu aMtara che. DaoN. haoNrnelanuM anumAna che ke "caMDanA samayanI apabhraMzanA udAharaNa rUpe azokanI je prazastio zAhabAjagaDhI ane mansaharAnI zilAo para khodelI maLe che ane jenI bhASAne sara kaniMgahAme uttarI bhASA (naoNrthane DAyAlekTa) kahI che te prazastione gaNI zakAya tema che. A bhASA thoDIghaNI mAgadhInA ja jevI che. vizeSa bheda kevala eTalo ja hato ke mAgadhImAM ra'ne sthAne 'la' Adeza thato hato paraMtu apabhraMzamAM "ra' ja raheto hato. parantu navamI zatAbdInA pachInI apabhraMza prAkRtamAM keTalIka evI vizeSatAo che ke je tethI pUrvanI prAkRta bhASAomAM jaNAtI nathI. 39. A vizeSatAo mukhyapaNe cAra che : (1) kAraka ane kriyA vibhaktionI ghaNIkharI mandatA. kriyApadomAM rUpa banAvavAmAM pratyayo lagADavAnI maMdatA. bhASA lagabhaga pratyaya vagaranI thavAnuM valaNa pakaDatI jAya che. (2) ghaNA evA dezI zabdo ane rUDha zabdono prayoga ke jenA samAnarUpa zabdo saMskRtamAM maLatA nathI. (3) ghaNA navA chaMdo ubhave che. bIjI prAkRtamAM AryA-gAthA ke ziSTa saMskRta chaMdo sivAyanA anya chaMdo sAmAnya rIte dekhAtA nathI paNa apabhraMzamAM asaMkhya navA chaMdo vaparAyA ane te akSarameLa chaMdo vaparAyA, mAtrAmeLa chaMdo ke je vaidika kavitAmAM jovAmAM Ave che te nahIM. A asaMkhya navA chaMdonAM lakSaNo tathA udAharaNo "prAkRta-piMgalamAM maLI Ave che. (4) prAsabaMdha chaMdano prAdurbhAva. tevA prAsAnubaMdha chaMda pahelI vakhata ja apabhraMzamAM maLI Ave che.' AmAMnI pahelI ane bIjI vizeSatAo to keTaleka aMze tenAthI pUrvanI prAkRta bhASAmAM maLI Ave paNa cothI vizeSatAnuM udAharaNa tenAthI pUrve maLatuM nathI. 4. ziSTa saMskRtamAM prAsAnubaMdha chaMdano maLato eka ja prakAra pAdAntayamaka nAmanA alaMkAramAM maLI Ave che (daDInA 'kAvyAdarza prakaraNa 3, phakaro 41.44) e saMbhavita che ke A alaMkAramAMthI prAsa meLavavAnuM jakhyuM hoya. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza ane tenI jIvaMtatA 19 prAsAnubaMdha chaMdano pUrNa vikAsa Adhunika bhASAomAM ja jovAmAM Ave che. keTalAka lokono evo khyAla che ke prAsAnubaMdha chaMdano prayoga bhAratIya kavioe musalamAno pAsethI lIdho che. A matathI viruddha A samaye kaMI paNa nizcita rIte kahI zakAtuM nathI, paNa saMskRta alaMkAra nAme pAdAntayamakamAMthI teno janma thayo hoya te vizeSa saMbhavita che. vikramanI chaThThI-sAtamI sadInI pUrvathI ja araba nivAsIonuM pazcima bhAratamAM ghaNuM AvAgamana thayuM che. mahamada bina kAsamanI gujarAta para caDAI I.sa.707mAM thaI hatI ane atyAra sudhI prApta thayela apabhraMza bhASAnuM sAhitya, dezanA A bhAga - gujarAtanA kavio dvArA racAyeluM siddha thAya che, A vAtano barAbara nirNaya karavA mATe ApaNe ApaNA sAhityanI pUrNa mImAMsA karavI joIe ane A vAtano paNa nikAla karavo joIe ke musalamAnI sAhityamAM prAsAnubaMdha kavitAno pracAra kyArathI jaNAya che. A prazna ghaNo mahattvano che." prakaraNa 3 : apabhraMza ane tenI jIvaMtatA apabhraMza 40. sva. sAkSara cImanalAle "apabhraMza' e mathALA nIce "sAhitya' mAsikamAM lakhatAM jaNAvyuM hatuM ke : vaiyAkaraNoe cha mukhya bhASAo gaNAvI che. saMskRta, prAkRta, apabhraMza, pizAcikA, mAgadhI ane sUrasenI. saMskRta prAkRta cevApabhraMzotha pizAcikA | mAgadhI sUrasenI ca bhASAH Sa saMprakIrtitAH || 'vAmbhaTAlaMkAramAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane pizAcikA (bhUtabhASita) ema kAvyanI zarIrabhUta cAra bhASAo gaNelI che ? saMskRta prAkRta tasyApabhraMzo bhUtabhASitam | Iti bhASARtasropi yAnti kAvyastha kAyatAm II 2-1 ahIMA "api" zabdathI TIkAkAro mAgadhI ane sUrasenIno aMtarbhAva kare che. ekA bhASA apabhraMzaH harivijayAdi... catasropi bhASAkAvyazarIprANA Ityartha che. je je dezomAM apara bhASAthI amizrita zuddha bhASA te apabhraMza evI vyAkhyA vAtmaTa Ape apabhraMzastu taddha yadyaddeizeSa bhASitam | te-te karNATa, pAMcALAdi dezone vize bolAtI zuddha, bIjI bhASAthI amizrita bhASA te apabhraMza. je dezane vize svabhAvathI je bhASA bolAya che te apabhraMza. mAgadhI ane sUrasenIno paNa AmAM ja aMtarbhAva thAya che. yatte tevuM karNATapAccAlAdiSu dezeSa zuddhamaparabhASAdibhiramizrita bhASita sopabhraMzaH | yammideze svabhAvato yA bhASacyate sopabhraMzo 103 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jaina gUrjara kavio : 10 bhavatItyarthaH | mAgadhI sUrasenI cAtrevAntargatA || 41. vAlmaTanA "kAvyAnuzAsana' upara bhaTTAraka narendrakIrtinA ziSya zreSThI. pomarAjanA putra vAdirAjanI TIkAmAM 27 apabhraMza bhASAo gaNAvI che ? vAcaMDo lATavaidabhavupanAgaranAgarI | bArbarAvaMtyapAMcAlaTAkkamalayakaikayAH || gauDodradavapAzcAtyapAMDavyakatalasiMhalAH | kAliMgaprAcyakarNATakAMcyadrAviDagaurjarAH || AbhIro madhyadezIyaH sUkSmabhedavyavasthitAH | saptaviMzatyapabhraMzA vaiDAlAdiprabhedataH || A zloko TIkAkAre kyA graMthamAMthI lIdhelA che te jaNAveluM nathI, te ja TIkAkAre pizAcikAnA 11 bheda gaNAvelA che ? kAMcIzIyapAMDya ca pAMcAla gauDamAgadham | vAcaMDa dAkSiNAyaM ca saurasena ca kaikayam | zAvare drAviDa caiva ekAdaza pizAcajAH | A uparathI jaNAya che ke eka ja dezamAM (udAharaNa tarIke vAcaMDa) apabhraMza ane paizAcikA banne bhASAo bolAtI hatI. paizAcikA e pizAconI - bhUtonI bhASA hatI. eTale te dezonI mukhya bhASA apabhraMza haze, paraMtu pizAca loko paizAcikA bolatA haze. mArkaMDeyanA "prAkRtasarvasva'mAM tathA kRSNamizranI 'prAkRtacandrikAmAM paNa uparanA apabhraMza saMbaMdhI zloko utArelA che. 42. mArkaMDeye A satAvIza bhedomAMthI vAcaMDa, upanAgara ane nAgarane mukhya gaNIne bIjAone sUkSma bhedane lIdhe pRthaka gaNelA nathI. uparanA traNa mukhya apabhraMzonuM temaNe varNana kareluM che ane bIjAonI to phakta khAsiyato jaNAvI che. gaurjarI apabhraMza bhASAno vizeSa eTalo jaNAvyo che ke te saMskRta zabdothI bharapUra che ane Takka bhASAnI sAthe te nikaTa saMbaMdha dharAve che. saMskRtADhyA ca gaurjarI | cakArAt pUrvoktaTakkabhASAgrahaNam | vAcaMDa apabhraMza siMdhamAM bolAto hato evuM mAkeDeya kahe che. paraMtu nAgara, upanAgara ane Takka kyAM vaparAtA hatA te jaNAvyuM nathI. nAgara apabhraMza nagarakoTanA pradezamAM bolAto haze ane upanAgara te pradezanA najIkanA bhAganI bhASA haze. TAkkI bhASA uttara paMjAbamAM Takka dezanI bhASA hatI. (jarnala ovuM ro. e. sosAyaTI, oNkaTo. 1913, pR. 875-883) mArkaDeyanA nAgara apabhraMza ane hemAcAryanA saurasena apabhraMzane ghaNuM maLatApaNuM che. A uparathI DaoN. ziarsana ema dhAre che ke nAgara apabhraMza te gujarAtamAM bolAtI bhASA haze, ane upanAgara apabhraMza gujarAta ane siMdhanI vaccenA pradeza - pazcima rajapUtAnA ane dakSiNa paMjAbanA bhAgamAM bolAtI haze. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza ane tenI jIvaMtatA apabhraMzanI jIvaMtatA 43. have agiyAramA zataka sudhI apabhraMza bhASA jIvaMta hatI tenA purAvA ApIzuM. kaI bhASA kyAre maraNa pAmI, eTaleke te bolavAno vyavahAra tUTI gayo e saMbaMdhI pratyakSa purAvA maLavA ghaNA vikaTa hoya che, tema te maraNa pAmyAthI tenA sAhityanuM nirmANa thaI zake che ItyAdi vAta jarA durghaTa che, topaNa sudeve apabhraMzanA saMbaMdhamAM ApaNane pratyaMtara nikaTanA purAvA paNa maLe che. (1) agAu phakarA 1pamAM TUMkamAM jaNAvyuM che tema vizeSapaNe jaNAvatAM rAjazekhara potAnA "kAvyamImAMsAmAM (gAyakavADa oNrieMTala sirIjha, pR.54, papa) potAnI kavirAjanI kAvyaparIkSAnI sabhA kevI hovI joIe e saMbaMdhamAM lakhatAM jaNAve che ke : madhyasabha.... vedikA | tasyAM rAjAsanam | tasya cottarataH saMskRtAH kavyo nivezeranuM | tataH para vedavidyAvidaH prAmANikAH paurANikAH smAta bhiSajo maudUrtikA anyapi tathAvidhAH | pUrveNa prAkRtAH kavayaH | tataH para naTanartaka-gAyanavAdaka-vAjIvanakuzIlavatAla carA anyUDapi tathAvidhAH | pazcimenApabhraMzinaH kavayaH | tataH para citralepsakato maNikyabaMdhakavaikaTikAH svarNakAravardhakilohakArA anyapi tathA vidhAH | I. * madhye rAjyasana, tenI uttare saMskRta kavi, ane tenI pAse vaidika, naiyAyika, paurANika Adi paMDita loka, pUrve prAkRta kavi ane tenI pAse naTa, nAcanArA, gAnArA, vagADanArA Adi kalAvajo loka, pazcime apabhraMza kavi ane tenI pAse citra karanAra, raMga pUranAra, ratnakAra Adi kasabI loka ane sonI, sutAra, luvAra Adi kAru - kArIgara ItyAdi che 44. A sabhAnI racanA kAlpanika hoya topaNa pratyeka sAhityabhASAnA kavinI pAchaLa te bhASA jeomAM vyavahArasAdhana rUpe bolAtI lAge che tenA loka rAjazekhare besADyA che, e te parathI spaSTa jaNAya che. saMskRta kavi pAchaLa paMDitonuM pUra, prAkRta, kavi pAchaLa je nATakamAM prAkRta vaparAya che tene lagatA naTAdinuM mUkavuM, ane apabhraMza kavi pachavADe mAtra vaNigvarga ane kArIgara Adino varga - arthAt sAmAnya janasamUha ema besADavAthI aucitya sAdhyuM che. ema na hota to vyApArI varga ane dhaMdhAdArI loka saMskRta kavi pachavADe zA mATe na besADayA athavA naTanartakadi kalAvaMtonA vargane apabhraMza kavinI pAchaLa kema sthAna na ApyuM evA praznono bIjo samarpaka uttara nathI. A parathI rAjazekharanA samayamAM sAmAnya janasamUhanI bolI apabhraMza hovAthI temanuM te ja bhASAmAM sAhitya hatuM ema mAnavAmAM harakata nathI. rAjazekhara I.sa. navamA zatakanA chevaTamAM ane dazamAnA AraMbhamAM thaI gayA. 45. (2) rudraTanA "rudrAlaMkAranA 2-11 sUtra nAme "saMskRta prAkRta cAnyadapabhraMza Iti tridhA' e zloka para potAnI vRttimAM TIkAkAra jaina namisAdhue apabhraMzanA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jaina gUrjara kavio : 10 judAjudA bheda batAvI tenA lakSaNa saMbaMdhe jaNAvyuM che ke "tasya ca lakSaNe lokAdeva samyagavaseyam' (tenuM lakSaNa loko pAsethI - lokamAMthI ja sArI rIte samajI levuM). prAkRta saMbaMdhe bolatAM tenuM lakSaNa "graMthAntarAivayaM" (bIjA graMthomAMthI jANI levuM) ema te jaNAve che, A parathI lokAt' eTale pratyakSa lokavyavahAra parathI evuM kahevAno teno uddeza jaNAya che te spaSTa che. namisAdhu I.sa. agiyAramA zatakanA madhyamAM thaI gayA. temanA samayamAM apabhraMza jIvaMta hovA sivAya te "tasya ca lakSaNe lokAdavaze ema kahe nahIM. A parathI apabhraMza bhASA agiyAramA zatakanA madhya sudhI khAsa jIvaMta hatI e kahevAmAM harakata nathI.' 46. (3) hemacandrAcArye potAnA prAkRta vyAkaraNanA apabhraMza prakaraNamAM je apabhraMzanAM udAharaNo apabhraMza kavitAmAMthI ApyAM che temAMthI be mahattvanAM che : (ka) bAha vichoDava jAhi tuhuM, hauM tevaMI ko dosu, hiyakiu jaI nIsarahi, jANauM muMja sarosu. * hAtha choDAvI tuM jAya che, tema huM jAuM (temAM) kayo doSa ? paNa hRdayamAMthI tuM jo nIsarI jA to, he muMja, tAro mArA para roSa che ema huM jANIza * [juo A pachI hemacaMdra avatArela apabhraMza udAharaNomAM ka.161] 47. AmAM muMjarAjA para phidA thayelI taruNInA tene anulakSIne zabdo che. AmAM tenI prazasti sarakhA mahAkAvya jevo prakAra bilakula nathI. sivAya ke muMja jevo rAjA bIjo thayo nahoto ke tenA saMbaMdhe koI pachIthI paNa kAvya race. tethI muMjanI ane vizeSataH tenA strIlaMpaTatvanI vAta lokahRdayamAMthI bhUMsAI nahotI, te vakhate lokamAM rUDha thayelA A lokanAM ja pada hoya ema kahevAmAM harakata nathI. muMja dazamAM zatakanA madhyamAM thaI gayo tenA pachI thoDA kALanA tarIke A padane samajIe to dazamA zatakanA chevaTe apabhraMza bhASA lokamAM pracAra pAmI hatI ema dIse che. 48. (kha) rambaI sA visahAriNI, te kara cuMbivi jIuM, - paDibiMbia-muMjAla jila] jehi a-Dohila pIuM. * jemAM muMjAlanuM muiMjanuM pratibiMba paDeluM che te svaccha DahoLyA vinAnuM pANI je hAthe pIdhuM tenuM cuMbana laIne te pANIvALI taruNI mRiNAlavatI potAno jIva TakAve che A paNa uparanA pada jevuM tAtkAlika mahattvanuM lokasubhASita che, athavA te pracalita lokabhASAmAMnuM hovA yogya che. [uparanA padyamAM dezAIe "muMjAla" nAma vAMceluM ane ene pATaNano maMtrI muMjAla (I.sa. 11muM zataka) mAnI e vize noMdha karelI, je ahIM rada karI che. A muMja-mRNAlavatI vizenuM ja padya che. juo hemacaMdra avatArela apabhraMza udAharaNo ka.161.] Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza ane tenI jIvaMtatA 49. (4) 'prAkRtapiMgala' A nAmano prAkRta chaMdaHzAstra parano graMtha (?) [15 ke 16mA zatakano che temAM keTalAMka apabhraMza ane keTalAMka jUnAM hiMdI-gujarAtI udAharaNo che temAMthI be ja atra levAmAM Ave che : (ka) kaNNa calaMte kumma calai puSTiva asaraNA, kumma calaMte mahi calai bhuvaNa bhayakaraNA, mahie calaMte mahiharu taha a suraaNA, cakkavai calaMte calAi cakka taha tihuaNA. * karNa (saMgrAmamAM) cAlatI vakhate azaraNa (thaI) kUrma hale che, kUrma halavAthI pRthvI hale che jethI prANImAtra bhaya pAme che, pRthvI halatAM parvata Dole che, ane tethI (te para rahela) suragaNa hale che. (A pramANe) cakravartI (karNa) cAlyo tethI (dizAonuM) cakra ane tribhuvana calAyamAna thAya che : 50. (kha) 'je gaMjiya golAhivai rAu, uddaMDa uDDau sabhaa parAu, guruvikkama vikkama jiNia jujsa, tA karNA52kkama koi bujhjha. jeNe gauDAdhipatine gAMjyo, garviSTha utkala (rAjA)ne bhayabhIta karI nasADyo, (jeNe) moTA parAkramI vikramane yuddhamAM jItyo, te karNanA parAkramanI bUjha koNa kare ? 51. AmAM karyuM te kalasUri-vaMzano cedi rAjA je I.sa. 11mA zatakanA madhyanA sumAre thaI gayo. 'prAkRtapiMgala-TIkA'no hastalikhita graMtha maLyo te saMbaMdhI khulAsAmAM DaoN. sara bhAMDArakara kahe che ke : "The last two forms (the Apabhrams'a and the Vernacular forms) must represent the Vernacular speech of the period when the poets wrote, and since they could not have praised the particular princes if they had died and been forgotton at the time when they lived, the conclusion is not unwarranted that the forms of the language used by them were the forms current about the time of Karna i.e, in the first half of the eleventh century, the stage of development at which Vernacular tongues had arrived was still that represented by the Apabhramsa'' (bhAMDArakara, ripaoNrTa oNna dha sarca phaoNra maeNnyUskripTsa, 1887-94, pR.LXXI AgaLa) "chellAM be rUpo (apabhraMza ane dezI bhASAnAM rUpo) kavioe sarjana karyuM te samayanI dezI - lokabhASAnAM pratinidhirUpa ja hovAM joIe. 23 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio: 10 ane te kavio jyAre pote vidyamAna hoya tyAre te amuka rAjAo jo. marI jaI bhulAI gayA hoya to te vakhate te rAjAonAM guNagAna karI zakyA na hota; AthI e nirNaya para AvavuM ayogya nathI ke te kavioe vAparelAM bhASAnAM rUpo je vakhate te rAjAo vidyamAna hatA te vakhatanA arasAmAM cAlu hatAM. A pramANe karNanA arasAmAM eTaleke agiyAramAM zatakanA pUrvArdhamAM je vikAsanI avasthAe dezI bhASAo pahoMcI hatI te apabhraMza bhASAno ja cAlu vikAsa hato." A sarva vivecana parathI I.sa. 11mA zatakanA madhya sudhI ane vikrama bAramA zataka sudhI to apabhraMza bhASA bolAtI hatI e nirvivAda dIse che. AnI pachI navIna AryabhASAno - dezI bhASAno kALa zarU thAya che ema kahI zakAya. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 2 : apabhraMza sAhitya prakaraNa 1 : dazamI sadI sudhInuM apabhraMza sAhitya hamaNAM sudhI maLatuM sAhitya pa2. apabhraMza sAhityanuM saMkhyA pramANa zuM che A prazna dazeka varSa pahelAM hAsyajanaka lAgata kAraNake haju hamaNAM sudhI apabhraMzanuM je kaMI sAhitya vidvAnone jJAta ane mAnya hatuM te phakta eTaluM ja hatuM ke 1. kAlidAsanA 'vikramorvazIyanA caturtha aMkamAMnuM, 2. piMgalakRta kahevAtuM "prAkRta-piMgala', 3. hemAcAryanuM vyAkaraNa, sUtra 4-329thI 446 ke jemAM te judAMjudAM sthaLoethI apabhraMza TAMke che, 4. hemAcAryanuM kumArapAla-caritra" athavA "prAkRta dvayAzrayakAvya' sarca 8, zloko 14thI 82 ke je potAnA vyAkaraNanA niyamonAM udAharaNa tarIke mUkelA che, 6. jaina kathAo jevI ke kAlakAcArya-kahA' ane dvArAvatInA nAzanI kahA ane ahIMtahIM alaMkAranA graMtho jevA ke "sarasvatIkaMThAbharaNa', ane 'dazarUpa" ane "dhvanyAloka' e baMne paranI TIkAomAM maLI AvatI chUTI gAthAo; A uparAMta thoDI gAthAo "vetAla-paMcaviMzatikA', siMhAsana-dvAaizikA" ane "prabaMdhaciMtAmaNimAMnI. Ano upayoga pizale potAnA vyAkaraNamAM karyo che. AmAM pahelAM be sivAya sarva jaino-racita sAhitya che. pa3. pizalanA vakhata pachI zodhakhoLa karatAM apabhraMza sAhitya vizeSa ane vizeSa jenI pAsethI maLI AvyuM che. temAM khAsa karI "bhaviyatta-kahA' nAmanuM dhanapAlakRta lAMbuM kAvya DaoN. jekobIe amadAvAdanA rA. kezavalAla premacaMda modI vakIla pAsethI potAnA bhAratanA chellA pravAsa daramyAna tenI eka prata prApta karI jarmanI jaI tenA para khUba saMzodhana, zodhakhoLa karI, vivecana, prastAvanA vagere lakhI myunicamAM sana 1918mAM chapAvyuM temAM gujarAtI hindI Adi Adhunika bhASAnI jananI apabhraMza bhASAnuM mahattva temaNe sthApita karyuM. tyAra pachI apabhraMza saMbaMdhI hindamAM rasa levAvA mAMDyo. tenuM keTaluMka sAhitya sAkSarazrI sva. dalAle pATaNa ane jelameranA temaja zrIyuta hIrAlAla jene kAraMjAnA jaina pustaka bhaMDAro zodhatAM temaja bIje zodha karatAM maLI AvyuM. A sarvanI rUparekhA sUci sahita nIce ApIe chIe. AThamIthI dasamI sadI vaccenuM sAhitya 54. hAla aprakaTa paNa moTA be apabhraMzanAM kAvyo hamaNAM eka pustaka bhaMDAramAM jaNAyAM che, tenAM nAma "harivaMza-purANa" ane "paumacariya' che. temanuM graMthapramANa. Azare aDhAra hajAra ane bAra hajAra zloka anukrame che. baMnenA racanAranuM nAma svayaMbhUdeva che. temaNe baMne graMtho apUrNa mUkyA hatA ne tenA putra nAme tribhuvana svayaMbhUe te bannene pUrNa karyA hatA. harivaMza-purANa'mAM svayaMbhUdeva potAne "dhavalaiya'nA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio: 10 ane 'paumacariya'mAM 'dhanaMjaya'nA Azrita tarIke oLakhAve che. baMne nAmo eka ja vyaktine lAgu paDatAM hoya evo saMbhava che. tribhuvana svayaMbhU potAne 'baMdaiya' (ke je 'dhavalaiya'no putra kadAca hoya)nA Azrita tarIke oLakhAve che. 'hiravaMza-purANa'nA aMtabhAganI saMdhio parathI jaNAya che ke te graMthano eka bhAga tribhuvana svayaMbhUe lakhelo te aprApta thatAM te gvAliyaranA jatti (yazaHkIrti) nAmanA saM.1521 lagabhaga thayelA bhaTTArake punaH sthApita karyo hato. 26 55. 'hiravaMza-purANa'mAM bhAmaha, daMDI, bANa, hiraSeNa ane caumuha(caturmukha)nA ullekha maLe che ane 'paumacariya'mAM viSeNa, bhAmaha ane daMDInA maLe che. A badhA graMthakAro I.sa. 7mI sadI pachI vidyamAna jaNAyA nathI. vikrama 11mI sadInA puSpadante pote potAnA mahApurANa'mAM svayaMbhUdevano ullekha karyo che. A parathI ema nirNaya thaI zake ke svayaMbhUdeve I.sa. 7mI ane 10mI sadI vacce koI kALamAM racanA karI haze. 56. ukta paumacariya'nA prAraMbhamAM e che ke mahaNava-komala-komala-maNaha2-va2-vahalakuMti-sohilaM, usahassa pAyakamale sasurAsura-vaMdiyaM sirasA. dIha2-samAsanAlaM saddadaluM atyakesarugdhaviyuM, buha-mahuya2-pIya-2rsa sayaMbhu-kavvuppala jayau. tihuyaNa-laggaNa-khaMbhu, guru parameSThi naveppiNu, puNi AraMbhiya rAma-kahA, Arisa joeppiNu. 1. 2. ghattA 1 iya cauvIsa vi parama jiNa paNaveppiNu bhAve, puNu appANauM pAyami rAmAyaNa-kAve. vandvamANa-muha-kuhara-viNaggiya, rAmakahANai eha kamAgaya, akba2-vAsa-jaloha-manohara, suyalaMkAra-chaMda-macchoha2. dIha-samAsa-pavAhApaMkiya, sakkaya-pAyaya-puliNAlaMkiya, desIbhAsA-ubhayaDujjala, kavi-dukkara-ghaNa-sadda-silAyala. atya-bahala kallolANiyi, AsAsaya samatUha pariya, eha rAmakaha-sara sohaMtI, gaNaharadevahiM didgha vahetI. pacchai iMdabhUa-AraeM, puNu dhammeNa guNAlaMkArameM, puchu ehiM saMsArArAe~, kittihareNa aNuttaravAe~. puNu viseNAyariya-pasAeM, buddhie avagAhiya kairAe~, pamiNi-jaNaNi-gabha-saMbhUe, mArUaeva-rUva-aNurAe~, ardataNueNa paIharagoM, chivaraNArse pavirala-daMteM. 3 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamI sadI sudhInuM apabhraMza sAhitya ghattA 2 Nimmala-puNa-pavitta-kaha-kittaNu ADhappAi, INa sabhANijyaMtaeNa, thira kitti viDhappai. bRhayaNa sayaMbhu pa viSNavaI, mai sarisau, aNu NAhi kukai, vAya2NuM kayAi na jANiyauM, Nava vitti suttu vANiyau, Nau paccAhAraho tatti kiya, Nau saMdhie upari buddhi diya, Nau Nisuau satta-vihattiyAu, chabihau samAsa-pauttiyAu, chakkAraya dasalayA2e Na suya vIsovasagga paMcaya bahuya, Na valAvala dhAu zivAya gaNu, Nau liMga uNAi cakku vayaNu Nau NisuNiu paMca mahAkavvu, NauM bharahu Na lakSmaNu chaMdu savvu, Nau vujhiu piMgala patyAru, Nau bhammaha daMDiyalaMkAru, vavasAu tovi Nau piraharima, vira rayaDA vuttu kallu karama. iya eltha paumarie dhaNaMjayAsiya sayaMbhueva-kae, jiNa jammupasiiyaM paDhamaM ciya sAhiyaM paDyuM. iya eltha paumarie, dhaNuMjayAsiya sayaMbhueva-kae, jiNavara NikkamaNa imaM, vIyaM ciya sAhiyaM paDyuM. 2 1. 20 Ayarai avarai avisesaI kariya+ muNigaNa sAraeNa, paramAgame jaha uddiSThaiM Asi sayaMbhu bhaDA2eNa. iya paumacariyasese sayaMbhuevamsa kahava unvarie, tihuaNa-sayaMbhu raiyaM sabhANiyuM sIyahIva pavvami. vadai Asiya tihuyaNa-sayaMbhu kaI kahiya pomariyamsa, sese bhuvaNa pagAse teAsImo imo so. kairAyassa vijaya-sesiyassa vityAriu jo bhuvaNe tihuaNa-sayaMbhuNA poma-cariya seseNa nisseso. A graMthanI saM.1521mAM lakhAyelI prata pUnAnA sa2 bhAMDArakara insTiTyUTamAM naM.1120 sana 1894-97mAM che. saMdhi. 83 27 ['paumacariya' bhA.1, 2, 3 DaoN. hiravallabha bhAyANI saMpAdita bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI dvArA prakAzita thayela che, 1953, 1953, 1961.] 57. uparokta 'harivaMza-purANa'nA namUnA. temAM AdibhAga e che ke siri-paramAgama-NAlu sayala-kalA-komala-dalu, kahuM viIsaNa karNo jAyava-kuru-bakuhuppavu. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paNamAmi Nemi tirthaMkaraho, haribalakula-nahayala-sasaharaho tailokkalacchi-lacchiya-uraho, paripAlaya ajarAmarapuraho. jaina gUrjara kavio : 10 citavai sayaMbhu kAI karammi, harivaMza-mahaSNava ke tammi, guruvayaNa-tareMDau lagnu navi, jammuho vilajo iu kovi kavi. Nau NAIu vAhari-kalau, ekkuvi Na gaMthu parimokkalau hi avasara sarasaI dhI2vai, kari kavvu diNamai vimalamai. iMdeNa samarpAiu vAyaraNu, 2su bharaheM vAseM vicchaNu, piMgaleNa chaMda paya-patthA, bhammahaM daMDigihiM alaMkAru. bANeNa samarpiu ghaNa ghaNauM, taM akbara uMbaru appaNa. siri hariseNiya Niu zittaNauM, avare himi kaai kaIttaNauM. chaMDaNiya duvai vaehi jaDiya, caumuheNa samapriya paddhaDiya. jaya NayaNANaMda jaNeriyae, AsIsa e savvahu keriyae, pAraMbhiya putru harivaMsakahA, sasamaya pa2samaya vicaya sahA. A graMthanI saM.1582mAM lakhelI prata paNa te pUnAnI uparokta saMsthAmAM naM.1177 sana 1891-95nI vidyamAna che te parathI zrIyuta nAthurAma premIjInI noMdhamAMthI uparanAM avataraNo lIdhAM che. ['harivaMzapurANa' athavA 'riTThaGemicariu'('ariSTanemicarita')nuM DaoN. rAmasiMha tomare kareluM saMpAdana prAkRta TekSTa sosAyaTI, amadAvAda dvArA prakAzita thavAmAM che. A uparAMta A kavinI 'svayaMbhUchaMda' nAme kRti ha. dA. velaNakara saMpAdita rAjasthAna purAtattva saMzodhana saMsthAna, jodhapura dvArA 1962mAM prakAzita thayela che. be anya kRtio 'sayacarau' ('sadayacarata') ane 'paMcamIcirau' ('paMcamIcarita') jANavA maLela che. paNa e haju anupalabdha che. joke svayaMbhUnI kula 7 kRtio hovAnuM vidvAnonuM anumAna che. dazamI sadInuM sAhitya 58. dhanapAla kavie 'visayatta kahA' apara nAma 'suyapaMcamI kahA' e nAmanuM mahAkAvya banAvyuM che. te 22 saMdhio(praka2No)mAM che. A kathAmAM bhaviSyadatta rAjA e nAyaka che ane temAM kArtika zukla paMcamI(jJAnapaMcamI)nA phalavarNanarUpa viSaya che. A gAyakavADanI oNrienTala sirIjhamAM 20mA aMkamAM prasiddha thaI gayela che. kiMva potAno piracaya TUMkamAM e Ape che ke te dhakkaDa (dhArkeTa) vaNikavaMzamAM dhanazrI mAtA ane mahezvara pitAnA putra hatA. pote zrutajJAnamAM sarasvatI devInA putra hovAnuM jaNAve che. A vaNika kavinI kavitA dhavala ane puSpadaMtanI kavitA jevI che. temanI apabhraMza hemacandranA karatAM vadhAre prAcIna lAge che. hemacandrajImAM dekhAtI evI vyAkaraNanI vikRti ane rUpanI bahulatA temAM che, e parathI jaNAya che ke A bhASA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamI sadI sudhInuM apabhraMza sAhitya - 29 bolAtI baMdha nahIM paDI hoya te samayamAM dhanapAle A lakhela haze ane hemacandrajInA samayamAM te sAhitya rUpe vidyamAna rahevA uparAMta vikRta bhASA thaI gaI haze. AthI temanA ane hemAcArya vacce ochAmAM ochuM be saikAnuM aMtara gaNI zakAya. A graMtha DaoNkTara harmana jekobIe sane 1918mAM myunicamAM romana lipimAM jarmana bhASAmAM bhUmikA sahita prakaTa karyo che ne temAM apabhraMza saMbaMdhI ati suMdara, mahattvapUrNa ane zodhakhoLathI yukta vivecana vistArathI karyuM che. tyAra pachI sva. sAkSara cimanalAla dalAlathI saMzodhita gAyakavADa oNrienTala sirIjhamAM naM.20mAM sane 1923mAM bahAra paDela che temAM sva. DaoN. guNee jekobIno AdhAra laI vistRta prastAvanA ane vivecana aMgrejImAM karela che ne temAM zabdakoza paNa chevaTe Apyo che. apabhraMzano pahelo saMpUrNa graMtha prakAzamAM A ja Avyo. pa9. AmAMthI eka namUno laIe : Tukkivi sahuM jaNaNi kiu maMtu, turiu tAya parivaDhiya taMtu, maI te kaNayadIu paisivvala, acchAI tAma ehu suhasevauM, te khisuNivi parivaDhaya maMti, karayalu vayaNi digna vihasaMti, DihiM caDivi jaI te kira kisjada, vayaNuvi nau karAlu jaMpikyuI, bolahi putta jema aSNANiuM, kiM vaNiuttahaM magna na yANiuM, suhiyahi hiyauM sAhiM aprivrauM, parimituM thou thou jaMpidhvau, atyu viDhappaI vivihAyArihiM, vaMcivi karasannAsaMcArihiM, appaNa paNe bhaMDa sahiOu, aNaho citta vicitta lahebUle, appaNu aMga sAhi darisivvala, aNaho taNauM parAmarisivarDa, ghattA. parakajja suraMtu vi NI suNaI, appaNa karjIho NI calaI, Na kalAvaI kaNavi NiyacariuM, paraho aMgi paisilTi-klaI. * jananI - mAtA pAse jaI maMtra karI, pUchagAcha karI tvarita tAta pAse gayo; (kahyuM ke, te kanakadvIpamAM mAre javuM che. te sukhasevita sthAna che. teNe Avo vicAra karyo che evuM jANI vadana para karatala mUkI (tAta) hasato (bolyo). (eka kuzala vANiyo - vepArI potAnA dhaMdhAnA kevA niyamo rAkhe che te atra batAve che.) jo kaMI truTio, muzkelIo prApta thAya, kajiyo thAya to evuM kharekhara karIe ke (1) vacanomAM karAla - kaThora vadavuM nahIM, (2) he putra ! tuM ajJAnInI mAphaka bole che. zuM vaNikono mArga jANato nathI ? (3) suhRdu - mitrane haiyuM ApIza nahIM - gupta vAta karato nahIM, (4) parimita thoDuM thoDuM bolavuM, (5) vividha prakAre - hAthanI saMjJAnA saMcArathI chetarI artha - paiso kamAvo - meLavavo, (6) ApaNA pakSanA mAlanI zlAghA karavI - vakhANa karavAM, ane anyanuM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jaina gUrjara kavio : 10 citta sArI rIte samajI levuM, (7) potAnuM aMga (pakSa, hakIkata) dekhADavuM nahIM, ane anyanA aMgane khyAlamAM rAkhavuM - vicAravuM - teno parAmarza karavo, (8) parakArya sAMbhaLatAM chatAM na suNI - te pratye baherA rahI. potAnA kAja calita na karavAM - sthira karavAM - daDhapaNe vaLagI rahevuM, (9) koIne potAnuM caritra kaLAvavuM - jaNAvavuM nahIM (rakhene koI kaLI jAya) ane anyanuM aMga (pakSa - hakIkata) temAM praveza karI kaLI javuM - jANI levuM. * AnAM vizeSa udAharaNo A graMtha mudrita thayela che eTale temAMthI joI zakAze tethI atra ApyAM nathI. 60. mahAkavi dhavala paNa dazamI sadImAM thayA jaNAya che. nirNAta samaya barAbara kahI zakAto nathI paraMtu dazamI sadIthI AgaLa temano samaya lAvI zakAze nahIM ema to jaNAya che. temaNe 122 saMdhimAM - adhyAyamAM ane 18000 zlokamAM harivaMzapurANa" racelo kAraMjA bhaMDAramAM jaNAyo che, temAM mahAvIra ane neminAtha tIrthakaronAM caritra varNavyAM che. mahAbhAratanI kathA paNa temAM che. 61. AnI bhASAno paNa thoDo namUno laIe. kavi kuMDagrAma (mahAvIranA janmagrAma)nuM varNana kare che ke jabUdIvahiM sohaNu asesu, Iha bharatakhetti Ne suraNivesu, dharaharihiM sarihiM surauvavaBhiM, Asiddhi mahisihi paru gohaNahi. 1 gAmihi goThahi koTTahi purohiM, vahuvihasAyahi kamalAyahiM, suprasiddhau bhuvaNi videhadesu, bhaya-rahiu pasiddhau Niravisesu. tahiM kuMDa-mahApuru bhuvaNa-sAru, uttagu moharu to payArU; dUraho dIsaI ujjalau bhAI, maNimaMDiya suragirisiha bhAI. khAiya pUriya simmala-jaleNa, Ne vipnaI diyararaheNa; dhavalaharihi pavalihi gamaNi lagna, puru dI saI Ne suraloyamajhu. 4 du-ti-paMca-satta-bhUmIyarehi, jiNabhavaNihi dhaya dhuvaMtaehi, jANeviNu vIra-jiNAgameNa, huM chuM aIya tuThaI meNa. ghattA bahudhaNu bahuguNa bahusuya juttala, tahiM zivasaI jiNabakakhama bhattauM, Nicca pasAhitya taha zaraNAriuM, Ne suraloya mahihi avayAriu. * A samasta jaMbUdvIpamAM zobhAyamAna, suralokanI samAna bharatakSetra che. temAM parvata, nadI, devopavana, azvo, mahiSI ane godhana, tathA gAma, goSThi, koTa, pura ane aneka vikasita kamalAkarothI (susajjita) bhuvanaprasiddha videha deza che ke je bhayathI rahita ane pUrNa vikhyAta che. AmAM kuMDa nAmanuM eka bhuvanazreSTha moTuM nagara che, jenA UMcA ane manohara Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamI sadI sudhInuM apabhraMza sAhitya 31 ujvala maNimaMDita prAkAra dUrathI suragiri (sumeru parvata)nI peThe bhAsamAnuM jovAmAM Ave che. (A pura)nI khAIo nirmala jalathI bharelI che. [(A prAkAro jANe dinakaranA rathathI grahaNa karAya che (?)] gaganacuMbI vidramavALA prAsAdothI A pura evuM dekhAya che ke jANe te suralokano mArga hoya nahIM ! be-be pAMca-pAMca sAta-sAta bhUmi (khaMDa)vALAM jinamaMdironI UDatI dhvajAothI jANe te nagara vIra jinezvaranuM Agamana thavAnuM jANIne atyanta harSita ane saMtuSTa banI rahyuM hatuM. A nagaramAM bahu dhana, bahu guNa, bahu zratathI yukta, jinavacananAM bhakta, nitya prasannacitta naranArIo nivAsa kare che, jANe suraloka bhUmi para UtarI Avyo che. * 62. kavinA gurunuM nAma aMbasena hatuM ane sura nAmanA viprano te putra hatA. temanuM nAma dareka saMdhinI chellI kaDImAM temaja graMthanI prastAvanAmAM Ave che, ke jyAM bIjA graMthakAro ane temanI kRtino ullekha maLe che - jemake dhIrasena, samattajutta (pramANa paranA eka graMthanA kartA), devanaMdi (jainendra vyAkaraNa"no kartA), vajUsUri (naya paranA eka graMthanA kartA), mahasena ('sulocanAcarita'nA katA), raviNa ('padmacarita'nA kartA), jinasena (harivaMzapurANanA kartA) jaDilamuni, ("varAMgacaritanA kata), dinakarasena ('anaMgacaritanA kata), pAsena, aMdhasena ('amijArAhamAnA kartA, dhanadatta ('candraprabhAcaritanA kata), viMdhyasena (ghaNAM caritonA kartA), siMhanaMdi ('anuprekSAnA kartA), siddhasena (ke jemaNe Agama gAyuM ne "bhaviyavinoda' sArI rIte prakAzya), rAmanaMdi (ghaNI kathAonA katA), Asaga (vIracaritanA katA), goviMda (sanatkumAracarita'nA kata), zAlibhadra ("jIvaudyota'nA katA), caumuha (paumacariano kata) ane droNa. A paikI ghaNA graMthakAro ane graMtho saMbaMdhI kaMI jaNAyuM nathI. jemanA graMtho bahAra AvyA jaNAya che te sarva I.sa. 10mI sadImAM yA pahelAM vidyamAna jaNAyA che. jenoe lokabhASA para keTalo prema ane bhaktibhAva batAvyo che te A parathI jaNAI Ave che. A paikI sauthI pAchaLa thayela 'vIracaritranA kartA Asaga che ke je te caritranI keTalIka prato parathI 910nA varSamAM thayelA dekhAya che. jo te varSane vikrama saMvat gaNIe to 853 I.sa. te graMthakArano samaya gaNAya. paNa e vAta Azcaryajanaka lAge che ke dhavale "AdipurANanA prasiddha kartA jinasena ke jeno ullekha puSpadaMta kare che teno ullekha karyo nathI. dhavala puSpadaMtano paNa ullekha karatA nathI tema puSpadaMta dhavalano karatA nathI. joke baMne ghaNA sArA kavio che. tethI e saMbhavita che ke teo najIkanA sahayogI hoya. AthI A kavine vahelAmAM vahelA dazamA saikAmAM mUkyA che. te moDAmAM moDA agiyAramI sadImAM thayA hoya. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jaina gUrjara kavio: 10 prakaraNa 2 : agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 63. "saMjamamaMjarI" zvetAmbarAcArya mahezvarasUrikRta che temAM 3pa dohA chaMda che ne apabhraMzamAM ja che. A mULamAM tenA saMskRta anuvAda sahita DaoN. guNee bhAMDArakara insTiTyUTanA "enalsamAM sane 1919-20mAM vaoN. 1 bhAga rajAmAM pR.157-166 upara kaMIka vivecana sahita Apela che. te 11mI sadImAM thaI gayela haze, kAraNake eka mahezvarakRta "paMcamI-kahA" (ke je paNa apabhraMzamAM hovI joIe)nI prata saM.1109mAM lakhAyelI jesalamera bhaMDAramAM che te mahezvarakRta A kRti paNa hoI zake. vaLI "kAlakAcArya-kathAnaka' priA.] ke je eka mahezvarasUrikRta che tenI saM. 136pamAM lakhAyelI maLI Ave che. 64. A saMjamamaMjarI'nI gAthAonA namUnA nIce che : saMja, surasacihiM puarDa, saMjamu mokhkhaduvAru, jehi na saMjamu maNi dhariuM, taha duttara saMsAru. saMjabhAra dhuraMdharaha, saducchaliu na jAha, nia-jaNaNI-juvraNa-haraNa, jammu niraFu tAha. (saMyamaH surasArthe zruta saMyamo mokSadvAram | tharna saMyamo mani vRtaH teSAM dustaraH saMsAraH | saMyamabhAradhuraMdharasya zabda: uccalito na yasya nijajananIyauvanaharaNe janma nirarthaka tasya 1) * saMyama surasamUhoe vakhANyo che. saMyama mokSadvAra che. jeNe saMyama manamAM dharyo nathI teno saMsAra dustara che. - saMyamanA bhArarUpI dhurAne vahanAra tarIkenuM jemanuM nAma gAryuM nathI teno potAnI mAtAnA jobananuM haraNa karanAro janma nirarthaka gayo. * 65. A upara hemahaMtasUrinA ziSyanI karelI TIkA che te paNa apabhraMzanA mATe upayogI che. tenI prata saM.1505nI maLe che tethI te TIkAkAra tenI pahelAM avazya hovA joIe. temAM apabhraMza avataraNo ghaNAM che ane keTalAMka to lAMbAM che. nAnAM subhASita rUpe che ke je TIkAkAranA samayamAM bahu sAmAnya rIte vaparAtAM hovAM joIe. dAkhalA tarIke - diI jo na vi Alavai, kusala na pucchaI vatta, tAsu taNaI na vi jAIe, re hayaDA nIsatta. rAsahu kaMdhi caDAviyaI, lakSma latta sahassa, ApahaNe kari kampaDAM, hiyA visUrahi kasTa. maraNa ti bihaI bappaDA, dhami ji mukkA raMka, sukia susaMcie jehiM para, te tiNivAra nisaMka. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 33 66. eka nagara ane tenAM upanagaro - parAMonuM varNana te TIkAmAM A pramANe ahirAmArAvakhAulAI, surasurahisamANaya-goulAI, jahiM sayava2 bAvIsaI varAI, vasirIa ramaNi kelIharAI. mayamattaya mayagala gulagulaMta, varataralaturaya dhapamapadhAMta, jihiM rahavara dhoraNi dhaDahaData, pharaphAraka pAIka dhamadhamata. jahiM kUva maNIhara saravarAI, naranArIja-ghaNa-suMdarAI, ramaNIe ramaNikaNuM accharAI, jahiM vahaI saria kiri jalaharAI. jahiM vasahiM loya aThArahavatra, nahiM pauNa-bahattari-navaratra, jahiM pavaracahuThThaI manavahuTTa, jalathaladIvaMtasatyaghaTTa, ahiM nAgara-sAgara-kirinivAsa, jahiM lIla karaI lIlAvilAsa, jahiM suMdara maMdira-dehurAI, jazu siccha lacchIhara-gharAI. 67. A pratanA 106(2) pAnAM para takSazilAnA rAjA nAme trivikramanI kathA Ave che te traNa pAnAM sudhI laMbAya che ane te jinanamaskAranA phala vize che. te kathAnI zarUAta rasika hovAthI atra ApI che : atyi nAmiNa nakaru takhasila. paDi-vakha-vachayala-silamaNisilohaM-saha-baddhasurahara, hariNacchi-harizaMka-muhamahilacakka-caMkamaNamaNahara. dhaNakaNa kaMcana-rayaNa-nihi, surapurasurisAyA, sesuphaNAvali kiM Thiyala, pariraMbhivi pAyAru. tahiM tivikrama 2 atyi naranAsu. tialoavikhAuM. jasi daliya-sayala-balirAyavikkama sarapaMkayasaMgahiya maMkhanAvaI tiviSpamu. tAsu maMgaladevI piya, komalakamalapacchi , rUvi viNijjiya rairamaNi, ka cchavi ne lacchi. 68. "rAsahu kaMdhi caDAviyaI' vagere tema "divasi pahilaI pAhuNa sonAmu vIkAI' - AnI jevAM apabhraMza avataraNo chUTAM subhASita gAthAo jevAM lAge che ne te racanAranA samayamAM pracalita hovAM joIe temaja te ema paNa batAve che ke apabhraMzanuM sAhitya ke jemAMthI vizeSa pramANamAM te lIdhAM che te ghaNuM samRddha hovuM joIe. A vAtanI khAtrI A lAMbI kathA apabhraMzamAM che te paNa Ape che. 69. prasiddha jaina brAhmaNa paMDita dhanapAla mAlavapati muMja ane bhojanI viddhatu-sabhAmAM agraNI hatA. temaNe saM.1029mAM "pAyalacchI-nAmamAlA" nAmano prAkRta koSa, ane prasiddha jaina kathA "tilakamaMjarI" bhojanA rAjyamAM racI che. 70. dhanapAlanuM "satyapuramaMDana mahAvIrotsAha" nAmanuM eka 15 gAthAnuM nAnuM stotra apabhraMzamAM che; A dhanapAla uparokta dhanapAla hoya to teno samaya agiyAramI zatAbdI che : Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 khi sAmi pasaraMtu mohu nehuDu ya toha; sammadaMNi nANu caraNu bhaDu kohu vihoDahi, kira pasAu saccadira vIru jai tuhuM Ni bhAvai, taI tui dhaNapAlu jAu hi gayau na Avai. jaina gUrjara kavio H 10 15 A 'utsAha'nI prata saM.1350mAM lakhelI pATaNanA zeTha hAlAbhAInA bhaMDAramAM che, te pratamAM somanAtha vagerenA nAzanI vAta paNa che. mahamada gijhanavInI somanAtha para caDAI saM.1080mAM thaI, saM.1066 pachI bhojarAjA gAdI para AvyA; eTale te vakhate dhanapAla kavi vidyamAna hatA. vaLI vizeSamAM 'prabhAvakacarita'mAM jaNAvyuM che ke temaNe 'denimmala'thI zarU thatI sAcora (satyapura) mahAvIra jinastuti racI hatI eTale sAcoramAM te gayela hatA ema jaNAya che. A parathI sahIsalAmatIthI mAnI zakAya tema che ke A 'utsAha' paNa potAnI pAchalI vayamAM, somanAthanI caDAInA samaya AsapAsa A dhanapAla kavie ja racyo hato, A parathI sAcora ghaNuM prAcIna gAma che ane tyAMnI mahAvIranI mUrti - maMdira paNa prAcIna che ema nakkI thAya che. 71. mahAkavi puSpadaMta H apabhraMza bhASAnA A mahAkavi mAnyakheTanA rASTrakUTa vaMzI nareza kRSNarAja(trIjA)nA samayamAM thayA che. bIje kyAMkathI AvI temaNe rAjAnA maMtrI bharatane tyAM Azraya lIdho ane tenA kahevAthI eka 'mahApurANa'['ajitapurANa'] - 'tisakri-mahApurisa-guNAlaMkAra'nI racanA karI. A graMtha tera hajAra zloka pramANa che ane 102 saMdhimAM - paricchedomAM samApta thayo che. tene be bhAga 'AdipurANa' ne 'uttarapurANa'mAM vibhakta karyo che. temAM jinasena ane guNabhadranAM te nAmanA saMskRta graMtho che temAM je viSaya che te ja viSaya che - temAM 24 tIrthaMkaro ane anya mahApuruSonAM jIvana varNavyAM che. tenI racanA zaka saM.887(vi.saM. 1022)mAM ASADha zukla dazamI dine (11mI jUna 965 ravivAre) samApta thaI hatI. tenA pachI racAyelAM A kavinAM be bIjAM nAnAMnAnAM kAvyo anukrame cAra ane nava saMdhinAM maLyAM che tenAM nAma 'yazodhara-caritra' ane 'nAgakumAra-caritra' che. tenI racanA kavie bharatamaMtrInA putra natranA kahevAthI tenA ja gharamAM rahIne karI che. kavie potAnA sarva graMthomAM bharata ane natranI prazaMsAnAM ghaNAM gIta gAyAM che. mahApurANa' ane 'yazodharacaritra'no paricaya zrIyuta nAthurAmajI premIe potAnA eka vidvattApUrNa lekha dvArA karAvyo che ane temAM kaMI avarataNo paNa mUkyAM che. (jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 2 aMka 1.) 72. te paikI thoDAM atra laIe. mahApurANa'mAMthI -- ghattA dhaNu taNu samu majju Na taM gahaNu zehu NikAmui icchami, devIsua sudaNihi teNa hauM zilae tuhArae acchami. mahu-samayAgame jAyahu~ laliyaheM, bollaI koila aMbaya-kaliyaheM, kANaNe caMcarIu ruNuruMTai, kIru kiSNa hariseNa visaTTai. - 20 21 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 35 majhu kaIttaNu jiNapaya-bhattie, pasaraI gau siya jIviyavittiryuM, vimalaguNAharaNaMkiyadehIM, eha bharaha NisuNaI paI jehauM. 22 kamalagaMdhu vipnaI sAraMga, NI sAlUre hIsAraMge, gamaNalIla jA kaya sAraMge, sA kiM zAsijjaI sAraMga. 23 vaDUiDhayasajjaNadUsaNasaNuM, sukaI kitti ki hambaI pisuNe; kahami kaLu vamUha-saMpAraNuM, ajiyapurANu bhavaNavatAraNuM. 24 * kavi maMtrI bharatane kahe che huM dhanane taraNA samuM gaNuM chuM ane tenA grahaNane icchato nathI. huM akRtrima (NikArimu) dharmAnurAga - akAraNa prema icchuM chuM teTalA mATe (he) devIsuta mRtanidhi (bharata !) tamArA mahelamAM rahuM chuM. madhu - vasaMtanuM Agamana thatAM AMbAmAM lalita mahorakalikA Ave che, tyAre koyala bole che, ane kAnana - vanamAM bhamarA guMjArava kare che, tyAre kIra - popaTa (evo huM) harSathI zuM phulAto nathI ? jinacaraNa pratyenI bhaktithI ja mArI kavitA prasare che - skurAmAna thAya che, nahIM ke nija jIvita vRtti - AjIvikAnA khyAlathI. he vimala guNAbharaNathI jeno deha aMkita thayelo che evA bharata ! tuM have mArI A racanA sAMbhaLa. [vimala guNorUpI AbharaNathI yukta A racanA sAMbhaLa.] kamalonI sugaMdha bhramara rahe che, nahIM ke niHsAra aMgavALAM deDakAM, hAthI-haMsa(sAraMga)nI je gatinI lIlA hoya che, tevI cAlathI zuM haraNuM cAlI - nAsI zakaze ? A ja rIte jeone sajjano para dUSaNo mUkavAnI Teva paDI gaI che evA pizuna - durjana zuM sukavionI kIrtine haNI zakaze ? (have huM) manmathane saMhAranArA (ane) bhavasamudrane pAra karAvanArA ajitapurANa (nAmanA) kAvyane kahuM chuM. : ['mahApurANa' bhA.1, 2, 3 DaoN. pI. ela. vaidya saMpAdita mANikyacaMdra digambara jaina graMthamALA, muMbaI dvArA 1937, 1940 ane 1941mAM prakAzita thayela che. 73. "yazodharacaritamAMno viSaya ane tenA samakAlIna somadeve saM. 1016mAM racelA "yazastilaka-caMpuno viSaya - baMne sarakhA che. tene pote "natranA karmonA AbharaNarUpa jaNAvela che. tihuyaNa-sirimaMtaho aisayavaMta ho arahaMto vammahaho, paNavivi parameTTihiM pavimaladidvihiM caraNa juyalu yasayamahaho. dhruvake. kuMDillagutta-sahadiNayarAsu, vallahanariMda-ghara-mahayarAsu, NaNahu maMdira zivasaMtu saMtu, ahimAName kaI puphayaMtu. ciMtaI ho vaNa nArI kahAe, pakjharI kaya dumbayapahAe; kaya dhammaNivaddhI kAvi kavi, kahiyAI jAI sivasokha lahami. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jaina gUrjara kavio: 10 ['jasaharacariu" (yazodharacarita') Do. pI. ela. vaidya saMpAdita karajA jaina graMthamALA, kAraMjA dvArA 1931mAM prakAzita thayela che.] 74. have 'nAgakumAra-caritra" ke jenI prati mAtra kAraMjA bhaMDAramAM maLe che te laIe : chaMda caupAI gottama gaNahara e vaMsiTUThala, sUriparaMparAe uvaiTUThavI hAyakumAra caritu payAsila, iya siri paMcamiphala mAI bhAsile. so NaMdau jo paDhaI paDhAvaI, so gaMdau jo lihaI lihAvaI, so dau jo vivari vidAvaI, so gaMdI jo bhAveM bhAvaI. saMdau sammAi-sAsaNu samaI, baMdauM paya suhu NaMdau Naravai, ciMtiu ciMtiu varisau pAusu, gaMdI gaMNuM hou dIhAusu. , saMNaho saMbhavatuM supavittaha, himmala desaNa-sANa-carittaha; INa hou kheMca-kallANaI, roya-soya-khaya-karaNa-vihANaI4 * gautama gaNadharanA vaMzamAM sUriparaMparAmAM upadiSTa A nAgakumAracaritra" meM prakAzita karyuM ane zrI paMcamI-phalanuM varNana karyuM. je Ane zIkha-zikhAve tene AnaMda raho, je lakhe ke lakhAve tene Ananda raho, je AnuM vivaraNa kare yA karAve tene paNa AnaMda ho. saMmati eTale mahAvIranuM zAsana (zuddha zraddhAnuM zAsana - vIrazAsana) samyak prakAre AnaMdavAnuM ho, prajAne AnaMda ho ane narapatine AnaMda ho. ciMtavatAM ciMtavatAM (eka) varSa vItI gayuM (!) nanna dIrdhAyuSya thAo ane AnaMda karo. natrane supavitra ane nirmala darzana, jJAna ane cAritra (jainonA ratnatraya) utpanna ho. natrane sarva rogazokanA - kSayakArI paMca kalyANa ho. * kavie potAno TUMka paricaya karAvyo che te joIe : | sivabhattAImi jiNa saNA se, vevi mayAI duriyA ziNAme, baMbhaNAI kAsava risi gottaI, guru-vaNAmaya-pUriya-sottaI. muddhAevI-kesava-NAmaI, mahu piyarAI hoMtu suhadhAma... * huM zivabhakti. kAzyapagotrIya brAhmaNa hato. jaina gurunAM vacanAmRtathI mArAM zrotro purAyAM, tyAre huM jenabhakta thaI gayo. mugdhAdevI 5. saMmati - sanmati e mahAvIranuM bIjuM nAma hatuM. juo dhanaMjayakRta "nAmamAlA' : sanmatimahativIro mahAvIroDajyakAzyapaH || 113|| nAthAnvayI vardhamAno yattIrthamiha sAMpratam | have 24mA jinendranAM nAma kahe che : sanmati, mahativIra, mahAvIra, aMtyakAzyapa, nAthAnvaya, vardhamAna ke jemanuM tIrtha - zAsana hAlamAM pravarte che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya ane kezava(bhaTTa) nAmanA mArAM mAtApitA sukhanAM dhAma bano. * ['NAyakumA2cira'('nAgakumAracirata') DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita balAtkAragaNa prakAzaka maMDala, kAraMjA dvArA 1933mAM prakAzita thayela che. 'yazodhararita' ane 'nAgakumAracarita' banne hiMdI anuvAda sAthe bhAratIya jJAnapITha, dilhIthI paNa 1944mAM prakAzita thayela che.] 37 75. temanAM 'purANo'mAMthI vizeSa hakIkata maLe che te e che ke mevArI (melapATI athavA mAnyakheTa)nI vADImAM lAMbA pravAsathI zramita thaIne ane potAne thayela apamAnathI khinna thaI pote thAka le che. te nagaranA be jano tene laI rAjA zumatuMgadeva (vallabharAya)nA maMtrI bharata sAthe oLakhANa karAve che. bharata potAnA maMdiramAM rAkhI temanI kAvyapratibhAthI mugdha thaI 'mahApurANa' lakhavA prere che. kavi tenA A AzrayadAtAno upakAra potAnA A vI22sakAvyanI dareka saMdhinA aMte tenuM nAma joDI ane ghaNe sthaLe tenI prazaMsA karI svIkAre che. temanA pitAnuM nAma kezavabhaTTa ane mAtAnuM mugdhAdevI hatuM. temanuM zarIra kRza ane rUpa kurUpa hatuM, puSpadaMta potAne mATe bahu abhimAnI hatA ane 'abhimAnameru' e nAmanuM biruda pote dhAraNa karI vAparyuM che. 76. moTe bhAge apabhraMza kAvyo saMdhimAM (prakaraNamAM) vaheMcAyA che te pramANe A kavie saMdhimAM potAnA 'mahApurANa'ne vaheMcela che. saMdhi 1mAM 7mo chaMda che temAM pravarasenanA 'setubaMdha'no temaja sAthesAthe rAmAyaNano ullekha karyo che. navamA chaMdamAM kapila ane vyAsa uparAMta aitihAsika evA bhAriva ane bANano ullekha karyo che. vaLI te anyatra rudraTano temaja bIjA ghaNAno ullekha kare che. jevA ke kaNayara (kaNAda-kapila), bharata (nATyazAstranA kartA), pataMjali, bhAsa, kAlidAsa, harSa, piMgala, akalaMka, kuSmAMDa, droNa, svayaMbhU. AmAM droNa te e ja che ke jemano ullekha hemAcArya 'dezI-nAmamAlA'mAM dAkhalA tarIke 'aviNayavai iti droNaH' (1-18), 'aljho eSa iti droNa;' (1-50) vageremAM ullekha kare che te ja che. svayaMbhUne noTsamAM pratikAre koI akalaMke ema jaNAvela che ke 'svayaMbhU: kaviH paddhaDIbaddharAmAyaNakartA ApalIsaMghIyaH'. A parathI jaNAya che ke te jaina che ane emaNe prAkRta chaMda paddhaDImAM 'rAmAyaNa' - 'paumacariya' racela che (ke jeno agAu ApaNe ullekha karI gayA chIe. phakaro 54). : 77. zrIcaMdramuni H temano banAvelo eka 'kathAkoza' che temAM 53 saMdhi arthAt adhyAya che. temAM lagabhaga teTalI saMkhyAmAM nAnI rocaka upadezapUrNa kathAo kahelI che, kartAnI graMthane aMte prazasti che te parathI jaNAya che ke A kavie A graMtha gujarAtanI rAjadhAnI aNahilapura pATaNamAM mUlarAja nRpatinA samayamAM racyo hato. ahilapuranA cAlukya (solaMkI) vaMzamAM be mUlarAja thayA eka vi.saM.998thI 1043 sudhI; ane bIjo mAtra be varSa saM.1233thI saM.1235 sudhI. saMbhavita rIte Jain Education-ternational Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 A vi mUlarAja pahelAnA samayamAM thayA che. temanI chevaTanI saMskRtamAM prazasti che te 52thI jaNAya che ke kuMdakuMdAcAryanA gaNanI paraMparAmAM zrIkIrti ziSya zrutakIrti ziSya guNAkarakIrti ziSya vIracaMdranA teo ziSya hatA ane temaNe A graMtha mUlarAja rAjAnA goSThika (salAhakA2ka maMtrI) ane aNahilapuranA vatanI prAgdhATa jJAtinA sajjananA putra kRSNanA kuTumba mATe racyo hato. 38 1 78. temanI bhASA dhavala Adi kavio jevI che, parantu chaMda kaMIka bhinna che. paNaveppipaNu jiSNu suvisuddhamai, ciMtai bhaNi muNi sirizcaMdu kai, saMsAra asAru savvu athi, piya-putta-mitta mAyAtimiru. khiNa dIsai khiNa puNu ussarai, saMpaya puNu saMpahe [sappaho ?] aNuharai; jobaNu girivAhiNi-veyaga, lAyagnu vaNu karasalila sau. 2 jIviu jalabubluya-pheNa-Ni, hirajAlu va rajju a vajju gihu. vizuddhamati jina (bhagavAna)ne praNAma karIne muni zrIcaMdra kavi cittamAM bhaNe - ciMtavana kare che ke saMsAra asAra ane sarva asthira che. - * priya putra mitra mAyAnA aMdhakAra samAna che. kSaNamAM dIse, vaLI kSaNamAM osarI jAya cAlI jAya (evI) saMpatti vaLI 'sApa'ne anusaratI sarakhI che. jobana giri eTale parvatanI vAhinI - nadInA vega peThe janAruM che, lAvaNyavarNa - kAnti hAthamAMnA pANI jema nAzavaMta che. jIvana jalanA buddhda - parapoTAnA phINa jevuM che, ane rAjya iMdrajAla samAna che, ghara tyajavAlAyaka che.) 79. ghuvaDa ane haMsanI eka kathAno prAraMbha joIe : magahAmaMDala paya-suhaya-rammi, payapAlu rAu pADalipuramya, tatyeva ekke kosiu uyAri, nivasai mayAvi gouduvAri, sa kayAI rAyahaMsaha samIvu, gau viharamANu surasiMrahe dIvu, ekkeNa tatva kaya-sAgaeNa, pucchiu haMse vayasAgaela. bho mitta ! teM si ko hasu etyu, Aumi paesaho kaho kimatyu, ghayaraho vayaNu suNevi ghauM, bhAsai hauM uttama-kula-pasUu. kayasAvANuggahavihi payAsu, Ayaho pahu ! puhai maMDalAsu; vasatti savva sAmaMta-rAya, bhaDuM [?] vayaNu kati kayANurAya. kIlAi bhamaMtau mahi pasatya, tumhe nievi AUmi etya; iya vayahiM paraUsiu marAlu, viNaeNa payaMpiu maivisAlu. = * sukhada ane ramya pradezovALA magadhamaMDalamAM pATilapuramAM pratipAla rAjA (hato). tyAM ja (tenA) eka koTanA gopuradvAra - daravAjAmAM eka jAgato (uyAra) ane mAyAvI ghuvaDa vasato hato. te eka divase viharato-viharato surasadeza dvIpamAM rAjahaMso samIpa AvI lAgyo. tyAM 1 2 3 4 5 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 39 eka uMmare pahoMcelA - vRddha haMse svAgata karIne tene pUchyuM, "he mitra ! tuM koNa che, kyAMthI Avyo che ? A pradezamAM zA arthe Avyo che ?' dhRtarASTra(haMsa)nAM vacana suNIne ghuvaDa bole che, huM uttama kulamAM janmelo chuM. huM vidhipuraHsara zApAnugrahavidhi karIne he prabhu ! pRthvI (puSpapura !)maMDalamAMthI Avyo chuM. sarva sAmaMta ane rAjA mArA vazavartI che ane he rAjA ! teo mArA vacananuM bhale prakAre anurAgathI pAlana kare che. krIDAne mATe bhamatA rAjAo - mahiponI sAthe huM ahIM tamArA pradezamAM AvI nIkaLyo chuM." ghuvaDanAM A vacano sAMbhaLI parituSTa thayelA A vizAlamati marAle vinayapUrvaka kahyuM. 81. kavie chaMda judAjudA vAparyA che tenAM udAharaNa : (1) vaMzastha - lahevi siddhi ca samAhikAraNe, samatva-saMsAra-DrahohavAraNa pahuM jae je sarasa nirantara, suha sayA taphalaje aNuttare. (2) duhaDahau nAmano chaMda - teNANu mAu, vaddhi pamAu, sammatta khANa, tava caraNa thANa, seNAI moha, michatta joha, diya kasAya, parisaha visAya. uvasagna Ai, niddhivi arAI, pAvevi mokha, siri pahaya dukha. (3) mAlini chaMda - viviha-rasa-visAle, Neya koUhalAle; laliya-vayaNa -mAle, atya-saMdoha-sAle. bhuvaNa-vididanaNAme, savva-dosovasAme, Iha khalu kahakose, sundare diNa tose. A "kathAkoza' (kahakosu) DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita, hiMdI, anuvAda ane prastAvanA sAthe prAkRta TesTa sosAyaTI, amadAvAda dvArA 1969mAM prakAzita thayela che. zrIcaMdra muninI eka anya racanA "ratnakaraMDa-zAstra" paNa maLe che, jemAM 21 saMdhiomAM aneka upadezaprada dhArmika ane naitika kathAo rocaka zailImAM varNavAI che. AnI be hastaprato Amera zAstra bhaMDAramAM che. kRti aprakAzita che.] 82. saM.1876mAM sAgaradattanuM banAveluM jaMbusvAmicaritra' (2690 graMthAgra) tathA tenA upara Tippana (1100 graMthAgra) bRhat TippAnakArDamAM noMdhAyela che. 83. pArakIrtinA "pArzvapurANa'mAM 18 saMdhi che ne 3323 zloka che. jenonA 23mA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanuM caritra temAM che. prazasti parathI jaNAya che ke te caMdrasenanA ziSya mAdhavasenanA ziSya jinasenanA ziSya hatA. temanA kAlano nirNaya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jaina gUrjara kavio : 10 hAla thaI zake tema nathI. paNa tenA A graMthanI kAraMjA bhaMDAramAM je prata che teno lakhyA saMvat 1473 phAlgaNa vadi 9 budha che ke je vakhate vIrabhANadeva rAjya karato hato. ['pAsaNAhacariu" ("pArzvanAthacarita") DaoN. praphullakumAra modI saMpAdita prAkRta TesTa sosAyaTI, vArANasI dvArA 196pamAM prakAzita thayela che.] 84. nayanandinA "sudarzana-caritamAM 12 sabdhi che. temAM sudarzananuM caritra che. prazasti parathI jaNAya che ke kartA kuMdakundrAcAryagaNanA padmanaMdinA ziSya vizAkhanaMdinA ziSya rAmanaMdinA ziSya mANikyanaMdinA ziSya hatA ane temaNe vi.saM.1100mAM jyAre bhojadeva rAjA avaMtidezamAM dhArAnagarImAM rAjya karato hato tyAre A graMtha racyo che. teno AdibhAga A pramANe che : OM namaH siddhebhyaH | Namo arahaMtANe | Namo siddhANa | Namo AyariyANaM Namo uvanjhAyANaM | Namo loe savvasAhUNaM | Iha paMca NamokAra lahevi govahuvaka sudaMsaNu, gau mokhaho ambamitaho cariu va cauvagna-payAsaNu. ['sudaMsaNa-cariu (sudarzanacarita) DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita prAkRta jaina vidyA aura ahiMsA zodha saMsthAna, vaizAlI dvArA 1970mAM prakAzita thayela che.] 85. A ja nayanandie kadAca "ArAdhanA" nAmano graMtha racyo hoya. tenA saMbaMdhamAM sva. sAkSara dalAle jaNAvyuM che ke tenA kartA nayananti digaMbara che. graMtha be bhAgamAM - pahelAmAM pa6 ane bIjAmAM pa8 saMdhi che. pATaNa bhaMDAramAM sva. dalAle pote joyelI pratamAM mAtra 30 ane 27 saMdhio che. muNivara NayanaMdI saNivadhdha sidhdha sayalavihiNihANe eltha kalve subhaLye, - ariha pamuha sutta vattamArAhaNAe pabhaNiluM phuDa saMdhI aThThAvarNa sametti. [ArAdhanA aparanAma "sakalavidhinidhAna-kAvya" A nayanandinI ja racanA che. temAM pa8 saMdhiomAM aneka vidhividhAno ane ArAdhanAonuM varNana che. Amera zAstrabhaMDAramAM AnI prata che.] 86. kanakAmaranuM "karakaMDu-carita' 10 prakaraNa ke jene pariccheda nAma Apela che temAM che. temAM RSi karakaMDunuM caritra che. kartA temAM siddhasena, samantabhadra, akalaMkadeva, svayaMbhU ane puSpadaMtano ullekha kare che te parathI temaNe I.sa. 18mI sadImAM ke te pachI koI kALe tenI racanA karelI hovI joIe. ['karakaMDu-cariu DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita kAraMjA jaina graMthamAlA, kAraMjA dvArA saM.1934mAM prakAzita thayela che.] 87. Ano Adi-aMtabhAga nIce pramANe che : maNa-mAraviNAsaNaho sivapuravAho pAvatimiraharadiNa raho; paramappalIho vilayavihIpaho sarami caraNa siri-jiNavaraho. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 41 jaya aNuvamasivasuha-karaNa deva, deveMda-phaNiMda-NariMda-seva, jaya khANa-mahodahi kaliya-pAra, pArAviya sivapo bhaviyatAra. puNu kahami payaDu guNaNiyarabhariu, karakaMDa-riMdaho taNau carika to siddhaseNa sumaMtabhadra, akalaMkadeva suala samudda; jaya evaM sayaMbhu vilAsacitta, vAesarigharu siri puphayaMta. cirudivavaravaMsuppaSNaeNa, caMdArisigote vimalaeNa vaIrAyaI huvaI diyaMbareNa, supasiddhaNAma kaNayAmaNa. buhamaMgalaevaho sIsaeNa, uppAIya-jamaNato eNa, AsAIyaNapari saMpattaeNa, jiNacaraNasarohabhattaeNa. AnI saM.1978mAM lakhAyelI prata ailaka pannAlAla sarasvatI bhavanamAM naM.28nI [87ka. harijeNe saM.1044mAM "dhammaparikhA" ("dharmaparIkSA) 11 saMdhimAM racela che. 87kha. vIra kavie saM.1076mAM "jaMbusAmicarila" ("jabUsvAmIcarita) 11 saMdhimAM racela che, je DaoN. vimala prakAza jaina saMpAdita bhAratIya jJAnapITha, vArANasI dvArA prakAzita thayela che. 87ga. rAmasiMha munie saMbhavataH A sadImAM ja adhyAtmaparaka "pAhuDadohA" ke "dohApAhuDa' racela che, jemAM 211 padyo moTe bhAge dohA che. A hiMdI anuvAda, prastAvanA vagere sAthe DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita kAraMjA jaina pablikezana sosAyaTI, kAraMjA dvArA 1930mAM tathA gujarAtI anuvAda sAthe DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita. saMbodhi' (lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira jarnala)mAM prakAzita thayela che.] prakaraNa 3 : bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 88. abhayadevasUri bAramI sadImAM saM.1133-3pa lagabhaga svargastha thayA. temaNe "jayatihayaNa-stotra" racyuM che te paNa apabhraMzamAM che. temAM 33 gAthA che : jayatihuyaNa vara-kappaSNa jaya jiNa-dhavaMtari; jayatihuyaNa kallANa-kosa duriyakhari-kesari tihuyaNa-jaNa-avilaMziANa bhuvaNagya-sAmiya kuNasu suhAI jiNesa pAsa thaMbhaNayapuriTriya. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 eya mahAriya jatta deva Ihu nhavaNa-mahUsau; jaM aNaliya-guNa-gahaNu tumheM muNijaNa aNisiddhau. ema pasIya supAsaNAha thaMbhaNapuraya; iya muNivaru siri abhayade viSNavai aNuiMdiya. 30 ['jayatihuaNa-stotra' zabdAnvaya ane hiMdI anuvAda sAthe sAdhvI surekhAzrI dvArA saMpAdita amadAvAdathI prasiddha thavAmAM che. 88ka. abhayadevasUrinI eka racanA 'vIjiNesaracariu' ('vIjinezvaracarita') 108 padyanI prApta thaI che. ane DaoN. ramaNIka zAha dvArA saMpAdita 'saMbodhi' (vaoN.12 aM.1-4 1984)mAM prakAzita thayela che. abhayadevasUrinI A prAraMbhakALanI racanA jaNAya che. AmAM saraLa bhASAmAM bhagavAna mahAvIranuM ciratra AlekhAyuM che. enA Adi-aMtabhAga A pramANe che H vIrajiNesa2-12-cariu aisaya-sahiM mahaMtu, Ayatrijjau kannasuhu suyaNahu trijaMtu. Iya kalANa-kittaNu kiu vIraha jigRha, va2 jijJesarasUrihIM sIsiM suvihiyaha, abhayadevasUri sUSTi jiNaguNa-bhAviyaha, hoi paDhaMta-suNaMtaha kAraNu sivasuhaha. jaina gUrjara kavio : 10 108] 89. saM.1123mAM sAdhAraNanA aMka sUcita kavie 11 saMdhivALI apabhraMza bhASAmAM vilAsavaIkahA' racelI che te 'samarAicUkahA' nAmanI suprasiddha haribhadrasUrinI prAkRta kathAmAMthI uddhRta karI che ema te kavie pote jaNAvyuM che. kathAvastu jANavA mATe samarAditya kathAmAMnuM paMcabhavavarNana jovuM. graMthakAra pote koTikagaNa vajrazAkhAmAM thayelA bappabhaTTasUrinA saMtAna che ne yazobhadrasUrinA gacchanA che ema jaNAve che. kavi 'sAdhAraNa' e nAmathI pUrve suprasiddha hatA. te nAmathI temaNe aneka jAtanAM stutistotro racelAM hatAM. pAchaLathI potAnuM nAma siddhasenasUri pratiSThita thayuM e paNa temaNe ja jaNAvI dIdhuM che. A apabhraMza kathAnI prata jesalamera bhaMDAramAM che. tenuM Adi A pramANe che : bahurayaNamahaNIru nimmalapayaharu saguNu suvAhiyiu, ja(bha?)Na kassa na sohai nayaNu mohai kavvahAru kaMThayiu. paDhamaM paNameppu (vi?)Nu usahasAmi puNu ajiu vivini(Ni?)jjiyau thuNAmi, saMbhavu bhAveviSNu bhaviNAsaNa diva abhinaMdaNa guNanidhANu, jesalamera bhaMDAra sUcI pR.14, prastA. pR.45 ['vilAsavaIkahA', ('vilAsavatI kathA') DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita lA. da. 1 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda dvArA 1977mAM prakAzita thayela che.] 90. 'mANikya-prastArikA-pratibaddharAsano ullekha saM.1174mAM yazodeva upAdhyAyanA racelA 'navatattvabhASya-vivaraNamAM karelo che ne te saMdhibaddha (apabhraMza kAvya) che. 'anayozva vizeSavidhirmukuTa-saptamI-sandhibandha-mANikya-prastArikApratibaddharAsakAbhyAmavaseyaH.' A parathI jaNAya che ke gujarAtImAM jema kAvyane rAsa kahe che tevI rIte apabhraMza tathA prAkRta bhASAmAM rAso hatA. 91. saM.1160mAM zAlibhadrasUrinA ziSya vardhamAnasUrie 'RSabhacaritra' racyuM che temAM keTaleka ThekANe apabhraMza bhAga Ave che. [A RSabhaciratra 'jugAijiNiMdacariyaM' ('yugAdijinendracaritam) e nAme paM.rUpendrakumAra pagAriyA saMpAdita lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda dvArA prakAzita thayela che.] 43 91. sadgata sAkSara zrI cimanalAle apabhraMza saMbaMdhe 'sAhitya' mAsikamAM lakhatAM jaNAvyuM che ke H "atyAra sudhImAM apabhraMza bhASAnAM je udAharaNo apAyAM che te hemAcAryanA prAkRta vyAkaraNa tathA 'hrayAzrayamAMthI che. kevaLa apabhraMza bhASAmAM racAyelAM kaDavAbaddha kAvyo tathA graMtho jaina bhaMDAromAM tADapatra upara lakhelAM mojuda che. A uparAMta 10mA, 11mA tathA 12mA zatakamAM racAyelAM prAkRta kAvyomAM paNa apabhraMzamAM racAyelo keTaloka bhAga mAlUma paDe che. hemAcAryanA guru devacaMdre saM.1160mAM 'zAntinAtha caritra'' nAmanuM 16000 zlokanuM kAvya raceluM che temAMthI keTaloka apabhraMza bhAga nIce Apyo che." 92. A bhAgamAM zAMtinAthanA janma vakhate dizAkumArIe je utsava karyo hato tenuM varNana che : kavirAyacakkavanTiM vaMde siri-iMdabhUimuNinAhuM, jasta jale temmi va vANI satya vicchai. vaMdAmi bhaddabAhu jeNa ya airasiyabahukahAkaliyuM, iyaM savvAlamAMM cariyuM vasudevarAyamsa. vaMde siriharibhaE sUri viusayaNA nirgIyapayAvuM, jeNa ya kahApabandho samarAIo viNimmaviu. 6. A kAvyanA prAraMbhamAM prAcIna kavione namaskAra karavAnI prathA hoya che te pramANe devacaMdrasUri gautamasvAmI, savAlakSapramANa 'vasudevakathA' ('vasudevahiMDI')nA kartA bhadrabAhu, 'samarAicUkahA'nA kartA hirabhadrasUri, 'kuvalayamAlA'nA kartA dAkSiNyacihnasUri tathA 'upamitibhavaprapaMca'nA kartA'siddhasUrine namaskAra kare che. 'vasudevahiMDI' saMghadAsa tathA dharmasena vAcakanI banAvelI che. parantu AmAM te bhadrabAhue racelI che tathA tenuM pramANa savAlakSanuM che te vizeSa che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jaina gUrjara kavio : 10 dAkikhannaIdhasUri namAmi varavatrabhAsiyA saguNA, kuvalayamAleba suhA kuvalayamAlA kahA jassa. paNamAmi siddhasUri mahAmati jeNa savvajIvANa, paccakhUpiva raIye bhavassa ruve kahAbaMdhe. 10 jaya jaya tihuyaNadIvayadAI e, jaya jaya asesaha mAI e. jaya jaya tihuyaNasUraviyAI e, jaya jaya acchariyapasAI e. 4 ma bIhisi paramesari samiNi, janhe disAkumAri gayagAmiNi, janmakammu jiNavaraha karesaNuM, appauM sivapuripaMthi dharesaha. 6 avi ya tihuyaNanAhaha kucchidhari jaya jaya sAmiNi devi, aoNhiM tuha payapaMkAI vaMdiya siraha namevi. jaya jaya aIrAdevi tuhuM saMtiniNaMdaha mAe, paNamahaM tuha payapaMkayaI siritiyaNavikhAe. jaya jaya tihuyaNadIvu taI daMsiyasayalapatyu, ditiya sAmiNi tADiyau bhaviyahuM mohu samajyu. jaya jaya jagagihakhaMbhu jiNa ditiya samiNi loI, saMjoIyabhavabhImajaNa sayalasuha saMjoI. sayaladuriyadaMdolidavajAlAvalijalavAha, ditiya tihuyaNamAya paI pheDiu aMgaha dAhu. jaya jaya paDiboya vitriyaputrimacaMdu, mAya mahAsaidevi paI kiu bhaviyaha ANaMdu. jaya jaya bhavasAyaragaNicchAraNavohilyuM, diMtiya kiu uvayA paI loyaha aisusamantha. 16 jaya jaya sAmaNi tujha suu hosaI tihuyaNanAhu, bhaviyANa yaNaha asesaha vi je pheDesaI dAha. 29 appaDibadhu vihaMgu jiha bhU jiha khaMtisamagga, raMgavivajjiuM saMkhu jiha enusiMga jiha khagyu. huyavahu jimpa tavAtavayara bhAcuMDu va apamag, sIhu jampa duddharisu jiNu starau jimpa karima 37 paMcavatravarakusumabharu puNa sura melistRti, upari chattattarAyaNa caMdadullu dharihiMti. iya paramesari pukhta tuha hosaI guNagaNarAsi, tiM vaMdaha paNamaMta sira ahi NiviThThiya pAsi. paDivoheviNa bhaviyajaNa jahavisthArivi kitti, aMtiviheviNa tuhataNau selerI varasatti. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya devacaMda parivaMdiyaha kiyalu huDakhuDa esa, ko kira sakkaI jiNavaraha bhatti kavi asesa. aIpasilAsIhAsaNami sohammasAmi uvavisaI razmi, udghagi dharaI jiNavA~du jo pAvajalaNaulDavaNakaMDu. ekvaMtari sArI duhakhayakArI bahuvihakusumaguNAvariya, amyuyasuraNAhiM bhattisAhiM kusumaMjali niyakari dhariya. 103 jAI kuMdamaMdArasamukkala caMpayapArijAyayapiMjala, keyaIdalamacakuMdasehiya gaMdhaluddhaphullaMdhayamohiya. 104 khettarkikarahiM evaMtare sahasaapheva causakRhatyaMtare, kaNayakalasANa sahakka aThThottare vIyala rUmpamaIyANa puNa uttare. 105 evanna-sudihiM sahasuraviMdihiM makvaNu jiNavara-ahiMdayaha, kiu bahuvihubhattie niyavicchittie devacaMdaparivaMdiyaham. 114 jayahi jiNanAhayA kamyavaNadAhayA paNayasuranAhayA siddhigamavIhayA, jayahi subhakArayA mohaniddhArayA duriyasayavArayA cattasaMsArayA. 123 jayahi gayasaMsayA kAma bhaDadhaMyA nIrUnavadayA bhuvanaavayaMsayA, jayahi hayapAvayA kahiyavarabhAvayA durakattaNalAvayA sajalappaNarAvayA. 126 93. A devacaMdrajIkRta "sulAsAkhyAna' apabhraMzamAM che temAM 17 kaDavaka che. eha saMdhi purusatya vasatyiya devacaMdasUrihIM samatyiya, iya bahuguNabhUsila ji supasiMsiu sulasacariummatyiyahaM. nisuraMta-paDhaMtaha bhattie sattaNe mokhuM mokhatyiyaha. 94. hemacaMdrajInA vyAkaraNa'["siddhahema zabdAnuzAsana"]mAMthI temaja kumArapAlacarita/dvayAzraya prAkRtikAvyamAMthI ghaNuMka apabhraMza sAhitya maLI Ave che tenA saMbaMdhe have pachI judA vibhAga ane prakaraNamAM jaNAvIzuM. 95. sasipAlaka-kulasaMbhava pArzvanaMdana dhAhilanA "paumasiricariu'mAM cAra saMdhimAM padmazrI satInA zIlanuM varNa che. A kyAre racAyeluM che te jaNAveluM nathI paraMtu pATaNa bhaMDAranI pratano saMvat 1191no che. teno Adi ne aMtabhAga nIce pramANe dhAhila didhvadiTrika kavi jaMpaI, ahu jaNa rola mueviNu saMpaI, nisuNaha sAhami kannarasAyaNa, dhamma kahANa bahuguNa-bhAyaNa. sasipAlakabU-kaI Asi mAhu, jasu vimala kitti jagi bhamaI sAhu, tasu nimmali vaMsi samudbhaveNa, paumasiricariu kiu dhAhileNa. kavi pAsaha naMdaNu dosavimaddaNu surAIhiM mahAsaIhiM. jiNacalaNaha bhattau tAyaI pottI didhvadiThi nimmalamaIhiM. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio: 10 ['paumiricirau'('padmazrIcarita') DaoN. madhusUdana modI ane DaoN. harivallabha bhAyANI saMpAdita bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI dvArA siMghI sirIjhamAM 1948mAM prakAzita thayela che.] 46 96. 'saMdezarAsaka' prAkRta tathA apabhraMzamAM che. temAM dohA, gAthA, rakA, paddhaDikA, caMdrAyaNa, ardha vagere chaMdo vAparelA che. pAzcAtya dezamAM mleccha dezamAM mIraseNanA saMbaMdhIno putra addahamAna nAmano hato, tenI gItaviSayaka prAkRta kAvyane vize prItine lIdhe tenA snehathI A virahiNI-saMdezaviSayaka 'saMdeza-rAsaka' raceluM che. tenI prata pATaNa bhaMDAramAM che. paccAesi pahUo puvvapasiddho ya micchadesotyi, eha visae saMbhUo Araddo mIraseNassa. taha taNao kulakumalo pAiya-kavvasu gIya-visaesu aThThamANa pasiddho sannehai-rAsayaM raiyaM. [addaha rahamAna (abdula rahamAna)no 'saMdezarAsaka' muni jinavijaya ane DaoN. hiravallabha bhAyANI saMpAdita bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI dvArA siMghI sirIjhamAM 1945mAM prakAzita thayela che.] 97. 'carcarI' nAmanI jinavallabhasUrinI stuti sAthe caityavidhi jinadattasUrie apabhraMzamAM racI che. jinavallabhano svargavAsa saM.1168mAM thayo ne temanA ziSya jinadatte temanA pachI thoDAM varSomAM ja A stuti racI hoya tema anumAnAya che. jinadattane AcAryapada saM.1168mAM maLeluM ane temano svargavAsa saM.1211mAM thayo. teno AdibhAga : namivi jiNesara-dhammaha tihuyaNasAmiyaha pAyakamalu sasinimmala sivagayagAmiyaha, kirima jayiguNathui siri-jiNavallahaha jugapavarAgamasUrihi guNigaNadulahaha. 1 * tribhuvananA svAmI, zivagatigAmI evA jinezvara dharmanAthanA caMdra jevA nirmala pAdakamalane namIne yugapravara AgamAcArya guNigaNadurlabha evA zrI jinavallabhanI yathAsthita guNastuti karuM chuM. pirahira loyapavAhu payaTTiu vihivisau, pArataMti sahu jeNa nihoDi kumaggasau, siu jeNa dusaMgha-susaMghaha aMtarau, vaddhamAjiNatitthaha kiyau niraMtarau. 3 10 * jeNe lokapravAhane pariharI - tajI parataMtratAvALA zata kumArgane TALI vidhimArga pravartAvyo, jeNe naThAro saMgha ane sAro saMgha be vaccenuM aMtara batAvyuM ane vardhamAna mahAvIra jinanA tIrthaM[dharmaparaMparA]ne Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya niraMtaranuM avicchinna karyuM. 98. jinadattasUrinI bIjI be apabhraMza kRtiomAMthI upadeza(dharma)rasAyanarAsamAM 80 gAthA che ane 'kAlasvarUpaskulakamAM 32 gAthA che. AmAMnI chellI kRtinI trIjI gAthAmAM 'vikkamasaMvatira saya bAraha hui paNau suhu gharavAraha' AvA . zabdo che tethI te kRti vikramanA teramA saikAnA prAraMbhanA 11 varSamAM koI paNa vakhate banI hovAnuM anumAna karI zakAya kAraNake vi.saM.1211mAM jinadattasUrino svargavAsa thayo che. chatAM A sarvane sAmAnya rIte 12mI sadInI kRti tarIke levAmAM vizeSa harakata jevuM nathI. 99. A traNe jinadattasUrinAM kAvya 'apabhraMza kAvyatrayI' e nAmathI gAyakavADa orienTala sirIjhamAM prakaTa thanAra graMthamAM mUkavAmAM AvyAM che, ane temAM prathamanAM be kAvyo 52nI jinapAla upAdhyAya (jinapatisUriziSya)nI saM.1294nI racAyelI saMkSipta saMskRta vRtti paNa dAkhala karI che. chellI kRti 52 upAdhyAya suraprabha(jinapatisUriziSya)nI vivRtti che. sAthe e traNe kAvyanI saMskRta chAyA te graMthanA saMpAdaka paMDita lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhIe ka2Ine mUkI che. temAM saMpAdaka sAkSara je prastAvanA ane pariziSTa mUkavAnA che te bahAra paDavAthI vizeSa prakAza paDaze. ['apabhraMzakAvyatrayI' 1927mAM prakAzita thaI cUkela che. 100. vAdidevasUri e mahAprabhAvaka jainAcArya thaI gayA. temaNe potAnA guru municaMdrasUri (sva. saM.1178) upara te samayanI bolAtI bhASA apabhraMza bhASAmAM 'stavana' racyuM che (mudrita - jaina zve.kaoN. heralDa patrano I.sa.1917nA sapTe.thI naveM.no khAsa aMka pR.331-335). teno Adi ane aMtabhAga nIce pramANe che H nANu caraNu saMmattu jasu rayaNattau supahANu, jayao su muNisura ityu, jaMga moDi avammahakhANu. 1 jAhe pasannA tuha nayaNa, taha mayaha sayakAla, hiyacchiya suha saMpaDahiM, anu chiMdahiM duhajAla. ghUsamaM rayaNihiM sUra jimpa, tuha uThThiu muNinAha, siri muNicaMda muNiMda 52 mahu pheDai phuggAha. AnI hAlanI gujarAtI chAyA paM. bahecaradAse A pramANe ApI che : jJAnacaraNa samyaktva jenuM ratnatraya supradhAna, 25 jyo sa munisuri ahIM jage, moDayo manmathasthANu. jyAre prasanna tava nayano tathA manujone sadA kALa, hRdayaicchita sukha sAMpaDe pachI chedAya duHkhajALa. - 24 47 1 24 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina gUrjara kavio : 10 duHSama rajanamAM sUrya jema tuM UThyo muninAtha. zrI municaMdra munIMdra parama [para mama] pheDe kugrAha. caraNa - vizuddhapravRtti, samyakatva - zraddhA, manmathasthANu - kAmarUpa khIlo. duHSama rajanI - A pAMcamA duHSama nAmanA ArArUpa rAtrI. grAha-kadAgraha. 101. lakSmaNagaNie "supAsanAha-carie e nAmano prAkRta graMtha saMvata 1199mAM mAgha zuda 10 gurune dine guru maMDalIpurImAM zrI kumArapAlanA rAjyamAM racyo che temAM kyAMka-kyAMka apabhraMzamAM chaMdo che : gayabhaktimbharukminnaromaMcayA, kuNahi tithaisare tatva narcAtayA, kevi muMcaMti maMdArasumasohara, gaMdhavasa miliya salAha sumasohara. 268 kevi malla va sarjati kamadadara, avari gAyaMti suhakaMTharavasuMdara, kevi uttarAla tAlAula rAye, kuNahiM karanacciya avari varahAsaya. 269 . kevi harisuddhA tisaya galadadure, kuNahiM hayahesiye kevi suIbaMdhura, kavi gayagajjiyaM kuNahiM mayabhiMbhala, atri muThahi paharati dharaNIyala. 270 kevi phoDiMti vakkariya uzkerAM, kevi kuvaMti kaMThIravutrAyAM, kevi takhaNiyuM khIroyajala-saMtiya, kalasamuvaNiMti tiyasA hariyaMtiya. 271 * tyAM gurubhaktinA bharathI ubhinna romAMca thayAM che jenAM evA nAcatA devatAo) tIrthezvarane stave che. keTalAka devo) sugaMdhane vaza thaI jyAM sumanohara bhramaro thokabaMdha bhegA thAya che evA maMdAra nAmanAM puSpono bhara - Dhaga pheMke che, keTalAka mallonI mAphaka kamadardara (deDakAnI peThe) sajja thAya che, jyAre bIjA sArA kaMTharavathI suMdara gAya che. keTalAka UMcAnIcA tAlavALA rAsa kare che. keTalAka hAtha nacAve che, bIjA suMdara hAsya kare che, keTalAka harSathI masta banI gaLuM phulAvI deDakA jevo avAja kare che, keTalAka karNane baMdhura evA ghoDAnA haNahaNavAno avAja kare che, keTalAka madamasta hAthInI garjanA kare che. bIjA bhUmihalane mUThIthI mAre che, keTalAka...(?) ane keTalAka siMhanAda kare che. keTalAka devatAo te ja kSaNe kSIrodadhinA jalavALA kalazo Idra pAse laI jAya che. * 102. bIjo namUno e che ke : caupUI jahiM uSmajjaI jalaNuM te nizciya to DahaI, pAsaddiuM phaliMgihiM DahaI na vA DahaI, jasu puNu koha su appauM jaNu Dahila, hANi koI pattaha jiNavari Iha kahiu. 270 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bAramI sadInuM apabhraMza sAhitya 49 272 rosiNa abhUkhANu viyaraI avarajaNi, so teNavi paribhaviyaI DajhaI anu maNi, to te so Iha lodavi vaIriu bhaNi haNaI. Ali ju dinnaI pAvu ayANI na te gaNaI. 271 rosAnaliNa palitu muhittiNa DahaI naru, niyadhammaha bhaMDAru susaMThila jo suci, rosapisAINa gahiu na bhujaI na ya suI, aravallaha dhaNu mANasu viNu dosiNa muyaI. jaha kuMDala keura kirIDa vihUsaNa vihUsile, viNavihUNau soha na pAvaI naru kahavi, taha paMDiu dAyAru tavassI jaI tahavi, na lahaI suggaImagu sarosiu naru kahavi. 273 * jyAM agni Upaje - utpanna thAya tene pote rahe tyAM sudhI bALe, (paNa) pAse paDelAne (potAnA) taNakhAthI bALe ke na paNa bALe, jyAre krodha jene thAya che te potAne tathA bIjAne paNa bALIne bIje sthaLe paNa hAni kare che ema jinavare kahyuM che. je (jana) roSathI bIjA manuSyomAM abhyAkhyAna - cADI phelAve che te te (roSa)thI paNa parAbhava pAme che, ane potAnA manamAM baLe che, tethI te A lokamAM paNa tene vairI gaNI mAre che. abhyAkhyAna - ALamAM je pApa thAya che te ajJAnI samajato nathI. - je ghaNA kALa sudhI susaMskAramAM sthita hoya evo manuSya roSarUpI agnithI pradIpta thaIne (eka) muhUrtamAM nija dharmano bhaMDAra bALI nAkhe che. roSarUpI bhUta jene bharANo hoya te bhogavato nathI tema sUI zakato nathI, ane ati pyAruM dhana manuSyane vinA doSe choDI jAya che. jema kuMDala, keyUra, kirITa(mugaTa)thI vibhUSita thayelo nara vinayavihINo hoya to) koI rIte zobhA pAmato nathI, tevI rIte koI mANasa paMDita, dAtA, tapasvI hoya chatAM paNa roSavALo hoya to sugatino mArga prApta karato nathI. 103. A kavie bIjAnuM subhASita paNa mUkyuM che ane tethI te temanA samayathI prAcIna hovuM joIe ? yataH uktam appatyiya Iti jaha dubaI, sahasA pariNamaMti taha sumbaI, puvajjiyAM dharivi ko sakkaI, sapurisaha cittavi na camakkaI, * jema duHkho aprArthita (vaNamAgyAM) Ave che, tema sukho sahasA - ekadama pariName che. pUrvopArjitane koNa aTakAvI zake ? satyaruSonuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina gUrjara kavio : 10 citta chatAMya camakatuM nathI - camatkAra pAmatuM nathI - Azcarya pAmatuM nathI. 104. AvA apabhraMza bhASAmAM amuka bhAgo pR.50, 190, 213, 286, 296, 440thI 442, 468, pa70, 625, 632, 647 para che. juo 'supAsanAha-carie saMskRta chAyA karIne saMzodhaka paMDita haragovindadAsa zeTha ane prakAzaka jaina vividha sAhitya zAstramAlA, aMka 4, 8, 12, kAzI. siM. 2446]. [1046. devasene saM.1132mAM 'suloyaNAcariu ("sulocanAcarita) 28 saMdhimAM racela che. 104kha. zrIdharanI traNa kRtio maLe che - "pAsaNAhacariu (pArzvanAthacarita), 12 saMdhi, racya saM.1189; "sukumAlacariu ("sukumAracarita'), 6 saMdhi, racyA saM.1208; "bhavisayattacariu ('bhaviSyadattacarita), 6 saMdhi, racya saM. 1230. 104ga. anumAne 11mI ane 13mI zatAbdI vacce suprabhAcArye vairAgyasAra 77 padyanI racela che. e DaoN. ha. dA. velaNakara saMpAdita enalsa ovuM bhAMDArakara risarca insTiTyUTa, pUnAnA vaoN.1 (pR.272-80)mAM prakAzita thayela che. 104gha. uparAMta juo phakaro 138.] prakaraNa 4 : teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya teramI sadInuM apabhraMza sAhitya 105. yogacaMdramuninA racelA 'yogasAra' graMthamAM 105 dohA 1 soraTho ne 1 copAI che. tene "dohAsAra' paNa kahe che. teno viSaya adhyAtmopadeza che. yogacaMdramunino samaya nirNata thayo nathI. koI kahe che ke vikramanI bAramI sadI athavA vadhumAM vadhu teramI sadInA pUrva bhAga siddha thAya che, paNa bhASA sarala tethI Adhunika bhASAne eTalIbadhI maLatI che ke tene teTalo prAcIna samaya ApavAno svIkAra karavA koI khaMcAya; chatAM jyAM sudhI teno samaya nirmIta rIte siddha na thAya tyAM sudhI tene atra sthAna ApavuM yogya dhAryuM che. A graMtha prakAzita thaI gayo che. mANikacaMdra jenA graMthamAlA, aMka 21.) tenA dohAnI bhASA ApaNI hAlanI dezI bhASAnuM purANuM svarUpa batAve che, ane te apabhraMzanI sarala bhASA che tethI tene jUnI gujarAtI ke jUnI hiMdI nizcitapaNe ApaNe kahI zakIe. udAharaNa tarIke : ajaru amaru guNagaNaNilauM, jahi appA thira thAI, so kammahi Navi baMdhavaI, saMciyaputva vilAI. * ajara amara guNagaNanilaya, je AtmA sthira thAya, te karmo navi bAMdhazo, saMcitapUrva vilAya. eTaleke ajara, amara, guNanA samUhanuM sthAna (evo) AtmA jeno sthira thAya che tene te karmo bAMdhatA - baMdhana karatA nathI. pUrvanAM (je) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya @ saMcita (te ja) vilaya pAme che nAza pAme che. appa-sarUvaha jo 2mai, chaMDiva saba vavahAru, so sammAiThI havaI, lahu pAvaI bhavapAru. AtmasvarUpe je rame, chAMDe sahu vyavahAra, te samyagdaSTi thato, pAme alpa bhavapAra. lahu-laghu, thoDA samayamAM yA thoDA prayAsathI. jaha salileNa Na lippayaI, kamalaNipatta kayAvi, taha kammeNa Na lippayaI, I raI appa-sahAvi. * jalathI thAya na lipta jyama, kamalinIpatra kadApi, karmathI thAya na lipta tyama, yadi rati AtmasvabhAva. ikka upajjaI ma2I kuvi, duhu suhu bhuMjaI Ikku, Narayaha jAIvi ikka jiya, taha NivvANaha ikku. 4 ekalo Upaje, marata eka, duHkhasukha bhogave eka, naraka jAya vaLI eka jIva, tyama mukti paNa eka. 106. AmAM soraThA chaMda paNa che H * * jIvAjIvaha bheu jo, jANai so jANiyauM, mokbaha kAraNa eu bhaNai, joi joihi bhaNiu. * * jIva ane ajIvanA bheda je jANe che te jANe che (arthAt te ja jJAnI che). mokSanuM kAraNa e ja che (ema) yogI (yogacaMdra) kahe che (ke je) yogIoe kaheluM che. * dhammu Na paDhiyA hoi, dhammu Na pocchApicchayai, dhammu Na maDhiya payesa, dhammu Na mucchA lucciyai. * pacce na hoye dharma, pUchApUchIthI dharma nava, maDhI pravezya dharma nava, mUcha logme nava dharma che. * * Jail Education International 0.5 AmAM pocchApicchaya (pUchApUchI), maDhiya (maTha), mucchA (mULa) vagere dezI zabdo che. 107. A graMthamAM eka copAI paNa che : 51 kAsu samAhi karauM ko aMcauM, chopu achopu karivi ko vaMcauM, hala sahi kahi keNa sammANauM, hiM hiM jovauM tahiM appANa. 20 * kenI sAthe samAdhi karuM, kone ardhuM (pUjuM), chUta-achUta karIne kenI vaMcanA karuM, bhalA, kenI saMgAthe kalaha bhogavuM; jyAMjyAM juo tyAM AtmA ja che. * A 'dohAsAra'ne maLato ja 'zrAvakAcAra' nAmano graMtha che ke jeno ullekha AgaLa karavAmAM Avyo che. 108. prAyaH A kavino 'paramAtmaprakAza' nAmano uttama AdhyAtmika graMtha che Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio te paNa A ja prakArano che. te bhaTTa prabhAkaranI vinaMtIthI racavAmAM Avyo hato. temAM paNa dohA chaMdano upayoga karyo che. dAkhalA tarIke H para jai Nivisaddha kavi kui karai, paramappa aNurAu, agnikaNI jima kaTTugijhara, Dahai asesu vi pAu. 115 jo (eka) nimiSa kSaNanI ardhI paNa koI 5ramAtmA pratye anurAga kare - rAkhe, to jema agninI e kaNI lAkaDAno parvata - moTo Dhaga bALI nAkhe che tema te azeSa sarva pApa paNa bALI nAkhe che. hariharababhru vi jiNavara vi, muNivaraviMda vi bhavya, 52maNiraMjaNa maNu rivi, mukSu ja jhAyahi savva. 134 * ' he bhavyo ! dira, ha2, brahmA paNa, (temaja) jiNavaro paNa, (ane) munivaranA samUho paNa, paraniraMjanamAM mana rAkhI mokSane ja dhyAya che. NidguravayaNu suNevi jiya, jai maNi sahaNa Na jAi, to lahu bhAvaha baMbhu paru, jiM maNu tti vilAi. - 315 * he jIva ! jo niSThura vacana sAMbhaLI manamAM sahana thAya nahIM to parabrahmane zIghra bhAva - tenI bhAvanA kara ke jethI mana jhaTa vilIna ja tAM divvadehaM tihuvaNagurugaM sibjhae saMtajIve, taM taE jassa suddha phurai NiyamaNe pAvae so hi siddhi 334 * dravIbhUta bane. AmAM 345 chaMda che temAM 343 dohA che ne chellA be judA chaMdamAM che te paikI - je tatta NANarUvaM paramamuNigaNA Nicca jhAyaMti citte, jaM tattta dehacatta Nivasai bhuvaNe savvadehINa dehe, 10 109. uparanAM udAharaNo mUla mAtra parathI lIdhAM che; tenA para saMskRta chAyA ke koI TIkATippaNI vagere maLatI nathI tethI kyAMkakyAMka zabdo yA padonA artha spaSTa samajAyA nathI. vAcaka potAnI meLe te para vicArI karI leze. e thoDAM udAharaNothI spaSTa thaze ke vikramanI navamI sadIthI pAMca-cha sadI sudhInuM apabhraMza-prAkRta sAhitya, gujarAtI, hindI Adi dezI bhASAnA mULano patto lagADavAmAM keTaluM upayogI che. 110. ukta paramAtmaprakAza' nAmano graMtha prakaTa thayo che (rAyacaMdra jaina zAstramAlAmAM) temAM kartAnuM nAma yogIndradeva ApyuM che te ja A yogacaMdramuni ema saMbhave che. A kRtinI bhASA paNa apabhraMzanI sArI ane ucca sthiti sUcave che. uparanI ane A kRtinI bhASA sAthesAthe eka pravAhamAM akhaMDapaNe saralatAthI evI vahe che ke jANe tatkAlIna bolAtI bhASAmAM racAI hoya evuM jaNAya che. tenA para TIkA brahmacArI deve saMskRtamAM racI che. vaLI A 'paramAtmaprakAza' parathI zvetAmbarIya dharmamaMdiragaNie gujarAtImAM te ja nAmanI kRti saM.1742nA kArtika zuda 5 guruvAre mulatAnamAM racI pUrNa karI che. juo jaina gUrjara kavio, bhA.4, pR.325. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya pa3 | yogIndradeva ane yogIndra muni eka ja che ema DaoN. upAdhyae siddha karela che. temaNe mULamAMnA "joIndune AdhAre -emanuM "yogIndu' evuM nAma Apela che. DaoN. upAdhyae yogInduno samaya I.sa. chaThThI-sAtamI (saMvata sAtamI-AThamI) zatAbdI mAnela che.] "paramaprayAsu (paramAtmaprakAza') DaoN. e. ena. upAdhya saMpAdita muMbaIthI 1937mAM prakAzita thayela che temAM pariziSTa rUpe "yogasAra' chapAyela che.] 111. dazamI sadImAM dohAnI racanA thatI hatI evuM mAlUma paDe che, paNa te joIe tevI sarvatra prasiddhi ane pratiSThA pAmI nahotI e paNa sAthesAthe jaNAya che. devasena AcArye darzanasAra, nayacakra, bhAvasaMgraha, ArAdhanAsAra ane tattvasAra nAmanA prAkRta graMtha racelA te prasiddha thaI cUkyA che. te paikI 'darzanasAranI racanA vi.saM.990mAM dhArAnagarInA zrI pArzvanAtha caityAlayamAM samApta thayAnuM tenI prazasti parathI spaSTa jaNAya che, tethI A AcAryano samaya dazamI sadImAM thavAnuM nizcita che. "temaNe "nayacakra' nAmano graMtha dohA chaMdamAM eTale te samayanI apabhraMza-prAkRta bhASAmAM racyo hato paraMtu tenA samayamAM samAlocakone te chaMda pasaMda na paDyo tethI temanA ziSya mAIla dhavale tenA dohAne gAthAomAM pheravI nAkhyA. A vAta te graMthanI be chellI gAthAo parathI vidita thAya che : suNiUNa dohAsaEUR sigdha hasikaNa suhakaro bhaNaI, entha Na soha) alyo, gAhAbaMdhaNa tuM bhaNaha. * dohAbaddha graMthane suNIne zIdhra zubhaMkare hasIne kahyuM, A (chaMda)mAM artha zobhato nathI tethI gAthAbaddha karo. * davvasahAvAyAse dohayabaMdheNa Asi je diThuM, te gAhAbaMdheNa raiyuM mAIladhavaleNa. * snehathI A dravyasvabhAvano prakAza (graMtha) ke je pahelAM dohAbaddha jovAmAM Avyo hato te mAIla dhavale gAthAbaddha racyo. * 112. "dohA chaMdano te vakhate sAmAnyapaNe navo navo ja prayoga hato tethI zubhaMkara mahAzaye tene pasaMda na karyo. A dohAbaddha graMtha hamaNAM maLato nathI. koNa. jANe A jAtanA bIjA keTalAeka graMtho AvA zubhaMkaronI kRpAthI naSTa thayA haze." (gulerIjI, nA.pra.pa., bhA. 2-3, pR. 241-243). 113. A sarva graMthothI judo. eka azrutapUrva graMtha nAme "zrAvakAcAra' devasenasUrie racelo kAraMjAnA bhaMDAramAM upalabdha thayo che. AmAM lagabhaga 250 dohAmAM gRhastha dharmanuM varNana che, temAMthI ahIMthI tahIMthI be-cAra dohA laIe :. makArepiNu paMcaguru, dUridaliyaduhakammu, saMkheve payambarahi, ambami sAvayadharmo. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 * jeNe duSkarmone durdalita karyA che (evA) paMca guruone namaskAra karI saMkSepamAM pada ane akSaro dvArA zrAvakadharmane kahuM chuM - AkhyAna karuM piNa pUrvakAlanI kriyA vibhakti che ane 'kam' tathA 'dhammumAM "u" che te karmakAraka-sUcaka che. suNa desaNa jiya ! jeNa viNa, sAvayaguNa Navi hoi, jaha sAmagni vivajijayaha, sijajhaI kajU na koI. * he jIva ! darzanane sAMbhaLo, jenA vinA zrAvakanA guNa hoya nahIM (kevI rIte ?) jevI rIte yogya) sAmagrI choDIne (rahita) koI kArya sIjhatuM - siddha thatuM nathI. * 'NavimAno 'vi pAkanI pUrti mATe athavA 'na' para jora devA mATe vaparAyo che. sacca sayaNa vijANiyaha, dhammu Na caDhaI maNe vi, diNayara sau jaI ugnamaI, ghUvau aMdhau to vi. * te satyathI vizeSapaNe jANIne (jANyA chatAM) dharma mana upara caDato nathI, jo so dinakara - sUrya Uge, topaNa ghuvaDa AMdhaLuM hoya che. * mana upara caDhavuM - gaLe UtaravuM, koI vAta pUrI jANI levI e arthamAM hAlanI ApaNI bhASAmAM vaparAya che. A vANIvyavahAra ane ghuvI - ghuvaDa e zabda sarvathA dezI che. aMcaI guruvarNakuI, meli ma Dhillau tena, muha moDala maNa-hatyiyauM, saMjayabhara taru jena. * guruvacanarUpI aMkuzothI kheMca, te mATe DhIluM melIza - mUkIza mA - mana ! tuM DhIluM paDIza mA. he manarUpI hAthI ! saMyamabhArarUpI taru - jhADa pratye moM pherava ! * AmAM kheMce che, "DhIluM mela mA - mUka mA', "moM moDa - pherava" e ApaNI 7. jaino pAMca parama ISTane pUje che H ahaMnta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sarva sAdhu. Ane jaina dharmamAM paMca parameSThI' kahe che. ahaMnta eTale tIrthakara. sarva AtmaghAtI karmone dUra karI kevalajJAna prApta karI lokone bodha ApI dharmanA pravartaka. siddha eTale sarva karmono kSaya karI siddhi - mukti prApta karanAra. AcArya upAdhyAya ane sAdhu e kaMcanakAminInA tyAgI vairAgInA caDatAUtaratA prakAra che. 8. darzana' e nAma jaina dharmamAM zraddhA, vizvAsa, yakInane ApeluM che. jenamAM mokSa prApta thavA mATe samyagu darzana, samyajJAna ane samyakucAritra e traNe ekIsAthe kahyA che ane traNane ratnatraya' kahevAmAM Ave che. A ratnapatramAM paheluM ratna darzana che ke jenA hovA vagara koI dharmavAnuM kahI zakAto nathI. WWW.jainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya 55 dezI bhASAmAM rUDha che. ehu dhammu jo AyaraI, cakavaNaha maha koI, so zaraNArI bhavyayaNa, suragaI pAvaI soi. * eha dharma je Acare, cartuvarNamAM koI, te naranArI bhavyajana, suragati pAme teha. * 114. A "zrAvakAcAra'nI bhASA jotAM te dazamI sadI, jeTalI jUnI na lAge ane tethI tenA ane 'nayacakranA kartA bhinnabhinna devasenasUri hoI zake, paraMtu 'nayacakra'nI chellI be gAthA parathI ema to jaNAya che ke devasenasUrie dohAmAM racanA karI hatI, ane "zrAvakAcAra' dohAmAM che to te paNa temanI ja kRti hoI zake. tema hoya to pachI dazamI sadI jeTalI jUnI bhASA temAM nathI jaNAtI tenuM kAraNa tenI mULa bhASAmAM pachIthI pheraphAra bIjA hAthe thayo hovo joIe ema mAnavuM ghaTe. ahIM noMdhAyela "zrAvakAcAra' te DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita "sAvayadhammadohA" ("zrAvakadharmadohA') kAraMjA jaina pablikezana sosAyaTI, kAraMjA dvArA 1932mAM prakAzita thayela che te ja jaNAya che.] 115. vaTagacchanA jinacaMdrasUriziSya zrIcaMdrasUriziSya haribhadrasUrinuM neminAcariya' saM.1216nA kArtika suda 13 ne dine aNahilavADa nagare kumArapAlanA rAjyamAM prAkRta-apabhraMza bhASAmAM 8032 zlokamAM saMpUrNa thayuM che, ane te nava lITInA rahuM yA vastu chaMdamAM che. tenA pahelA bhAgamAM ariSTanemi ane rAjimatInA nava pUrvabhavonuM varNana che ane pachI tenAthI nAnA bIjA bhAgamAM A tIrthaMkaranuM caritra che ke jemAM kRSNa ane pAMDavonAM caritro otaprota che. A graMtha DaoN. jekobI saMzodhita karI pragaTa karavAnA che tethI apabhraMza bhASA ane sAhitya para avanavo prakAza paDaze. teno AraMbha A pramANe che : duha vipaDiyakaraNa AyAru duhadaMsiyadhammanihi duhanamaMtapayavihavadhAvaNa duhAmaNANaMdayaru duhasuvaraNaprahAvaNa maha suhu viyarI vimalaguNarAsijalahirayahiMdu paNayasurAsuranaraniyarakayathai risahajibiMdu. vizeSa mATe juo jesalamera bhAMDAgArIya graMthAnAM sUci (gA.oN.si. naM.21) pR. 27. [neminAhacarila' (neminAthacarita') DaoN. bhAyANI ane pro. modI saMpAdita be bhAgamAM lA. da. graMthamALAmAM amadAvAdathI 1970 ane 1971mAM prakAzita thayela 116. saM. 1238mAM siddharAjanA samakAlIna vAdi devasUrinA ziSya ratnaprabhasUri ("ratnAvatArikAnA katA)e "upadezamAlA" para "doghaTTIvRtti' racI che temAM keTaloka Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada jaina gUrjara kavio : 10 apabhraMza bhAga che. ['upadezamAlA-doghaTTIvRtti' RSabhadeva kezarImala saMsthA, Idora dvArA 1936mAM ane hemasAgarasUri saMpAdita dhanajIbhAI devacaMda jhaverI, muMbaI dvArA 1958mAM prakAzita thayela che.] 117. varadattanuM "varasAmicariya' phakta be saMdhinuM che ne te darekamAM anukrame 12 ane 9 kaDavaka (kaDavAM) che. kula graMthAgra 300 che. tenI prata pATaNa temaja khaMbhAta bhaMDAramAM maLe che. tenA AraMbha-aMta A pramANe che : aho jaNa nisuNa (Ni)jauM, kannu dharijjaI (hu) vairasAmi-munivaracarila, sAhauM sumasoharu bhaviyaha suMdaru, ji jiNa-rayaNa samurika. 1 tuMbavananAmiM puravara pahANa, alpendu bharahi varaguNanihANa, jiNabhavaNihi suMdara kiu pavitta, deulavihAramaMDiu pavitta. 2 naMdanavaNa-sarisaravarahiM ram, pAlahiM nara tityu niNaMdadham, tahiM nayari atyi dhaNu nAu seTTi, jo halyu na uThThaI kasu vi heTTi. 3 tasu dhaNagiri nAmi pahANu pukhta, puramaMDaNu atyi suguNahiM jutuka sAvayavaMsuSmavarSa suddhabhAvau, nimmalaguNamaMdiru samiyapAu. 4 uvasaMtamohamokhAbhilAsi, ahilAsu na baMdhAI gehavAti, jA kavi varijjaI tAsu vAla, navajobraNa varanayaNavisAla. pa paDisehaI so muni jema nAri, niyajoyaNa ma akayatve hAri, pavajja lesu nibinnakAmu, maI saphalu kareviNu maNuyajammu. 6 aaI pabhaNijjaI suMdarI e, niyatAjaNaNi khAmorIe, hauM avasa vasittaNi karizu ehu, mahu maNaIDjha ehu varu varehu. 7 ghattA. ehu jai na vasaI, navi paraNasaI, to maI mAI marevau, ehu nayaNasusuMdara, rUvapuraMdara, avasa nAhu karevau. 8 munivara varadarti, guNaharabhakti, varasAmigaNaharacariuM, sAhijjau bhAvuiM, muMha pAvi, ji tiyaNa niyaguNabhariu. 118. teramA zatakamAM dharmasUrinA ziSya ratnasUri thayA tene koI ratnasiMhasUri nAma Ape che paNa sva. dalAla te guruziSyanAM nAma dharmaprabha ane ratnaprabha jaNAve che, ane te ja yogya lAge che : 119. "dharmaprabhAcAryanA ziSya paMDita ratnaprabhanI aMtaraMga-saMdhinA nava adhikAro (9 kaDavA)mAM bhavya ane abhivyanA saMvAda rUpe tathA mohasenA tathA jinasenAnA yuddha rUpe aMtaraMga ripuonA vijayanuM varNana che. AnI pATaNabhaMDAramAM eka Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya pa7 tADapatranI tathA bIjI kAgaLanI ema be prato che." ['aMtaraMgasaMdhi' DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' (prakA. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda, 1980)mAM prakAzita thayela che.] 120. surata gujarAtI sAhitya pariSadanA ahevAlanA graMtha pradarzananA chevaTanA pR.62-63 para ratnasiMhasUri (? ratnaprabha) mATe jaNAvela che ke : "potAnA guru dharmasUrinAM guNagAnanAM 37 kulaka ratnasiMha (?)" sUrie racyAM che temaja bIjAM paNa keTalAMka kulaka potAnI bhASA (apabhraMza)mAM racyAM che te surata gopIpurAnA jJAnabhaMDAramAM tADapatra upara lakhelAM che. temAMthI thoDAMeka kulakonI nakala (ukta pariSadanA) pradarzanamAM mUkI hatI. namUno A pramANe : siri silasUri guru gaNaharaha payapakaya paNamUvi dhammasUri sUrihi raliyahI desaNa guNa vavi. paraviyArahaI mUlu jagi desaNa sUrizuM na dANu, sA dhammasuri tuha vatriya), jiNa jAyaI suha jhANuM. 2 aliu payaMpaI eu jaNa, kalijugi vaTTa) loi, dhammasUri saAihu vara rAyaNu, kayajugu middhi ki koI. 5 dhammasUri suNijo amiyama, kaoNMjalihiM piei, so chiMdivi bhavabaMdhaNaI, sivasokakhaI sevei. priya paumarAha gaNiNA bAvattiri jiNavarANa saMthavaNe, kumAravihAraThThiyANAM vihiyamiNe kuNI kahyANa. 14 jaMmovi tANa sahalo saMsAre bhoyaNANa tANa phala, aNahilavADa nayare rahajattA jehi saccaviyA. 9 aNahillanayara gaNe naMdau kyAraha vimANa vara jato, kamara nariMda mayaMko, saMprasamudde suhA ciMto. bArasa sattarI(?vI)se, sudA sekkArasIha bhaddavae, caMda diNe sAmituma, suramaMdi maMvaNe jAuM. 34 siri dhammasUripahuNo, nimmala-kittII bhariya bhuvaNamsa, sIsalavehi kulaya, raiyaM sirirayaNasUrIhiM. 32 A kumArapAla rAjAnA samayamAM pATaNamAM ja kumAravihAra maMdiramAM saM.1227mAM racAyela jaNAya che, nahIM ke saM.1237mAM kAraNake kumArapAla saM.1232mAM svargastha thayela che. 121. "mahAvIra janmAbhiSeka 18 TUMka, tenA kartA vAdi devasUrinA ziSya . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina gUrjara kavio : 10 rAmacaMdrasUri ziSya jayamaMgalasUri che. namUno : tAraDa DaraDakki, zRMga Dhalakti, phuTTie tuSTie Tola, trATaka traTarki, raNaNa raNaddhi, raNaNia jhaNaNie jhola, tA gajie, aMbara vajjiA , jalanihi guMji, nijajharaNAI, tA kAyara kaMviya, kAmiNi jhUphiya, tuSTie AbharaNAI 11 tA kukhya kaDukkiA , sesa dhaDukki, tharahAriu vArAha, sAyara jhalahaliA, giri DhalaDhaliyA, hu nake naranAha, digaya gaDagaDiA, giha khaDakhaDiA, jahu nakko maraMDa, sahasabu camakkiA , suragaNa saMkia kira phuTTo babhaMDa. 12 tA neka maMgala vittha karihaNi vIra jaNaNi appiu, tA sayala suravara ThAma puhutala raMga jagi thira thappika. 17 tA vAdie devasUri pAya paNamavi, anaI paNa devasUri vaMdia, ja suMdara suguru rAmacaMdasUri jagi jayau maMgalasUri buddhia. 18 122. vAdi devasUri janma saM.1143. dIkSA saM.115ra rAmacaMdra muni nAma. AcAryapada saM. 1174mAM, nAma devasUri paDyuM. saM. 1181mAM di, kumudacaMdra AcArya para siddharAjanI sabhAmAM jIta meLavI, saM. 1199mAM 24 ziSyone AcAryapada ApyuM. saM.1204mAM lodhImAM pArzvanAthapratiSThA. sva.saM.1226; AthI temaja jayamaMgalasUrie saM. 1319mAM suMdhA pahADa paranA cAcigadevanA lekhanI prazasti racI tethI Ano samaya teramI sadIno aMta vinA harakate mUkI zakAya. 123. saM.1241mAM somaprabhAcArye kumArapAlapratibodha' prAkRta kAvya racyuM che temAMthI ghaNuM apabhraMza prApta thAya che. tenA saMbaMdhamAM have pachI judA vibhAgamAM judA prakaraNamAM juduM kahIzuM. 124. mahAkavi amarakIrti caulukya karNa (kAnha ?) rAjAnA vakhatamAM eTale vi.saM. teramI zatAbdImAM vidyamAna hato. temaNe vi.saM. 1247(74)mAM bhAdrapada vada 14 guru dine "chakamyuvaeso' nAmano gRhasthonAM SakarmonA upadeza saMbaMdhIno graMtha, gujarAtanA mahIkAMThAnA pradezanA goddahaya (godhA) nAmanA gAmamAM racela che. A graMthanI racanA teNe nAgarakula ane kahaura (karNapura ?) vaMzanA guNapAla ane cacciNinA putra mahAbhavya aMgvapasAya (aMbAprasAda)nI prArthanAthI karI che, ane te apabhraMza bhASAmAM che. 125. A kavie ukta aMbAprasAdane potAnA laghubaMdhu tarIke oLakhAvela che, ethI kavi jJAtithI nAgarabrAhmaNa jaNAya che; chatAM te jaina dharmanI dIkSAthI dIkSita thayA hatA. te sAdhu tarIkenI avasthAmAM mAthurasaMgha (digaMbarI)nA caMdrakIrtinA ziSya hatA, ke je caMdrakIrti paM. amitagati (muMja-bhojanA samayamAM thayela)nA ziSya zAMtisenanA amarasenanA ziSya paM.zrISeNasUrinA ziSya hatA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya 126. kavie 14 saMdhimaya prAyaH aDhI hajAra gAthA pramANa uparokta 'chakambuvaeso'('SaTkarmopadeza') graMthane eka mahinAmAM racyo hato. tenI chevaTanI prazastimAM potAnI A kRti sAthe ATha kRtionAM nAma ApyAM che : 1. neminAthacaritra, 2. mahAvI2ciratra, 3. yazodha2ciratra (paDiyAbaMdha), 4. dharmacaritaTippana, 5. subhASita-ratnanidhi (svAdhyAya - sajhAya, zloka vagere rUpa), 6. cUDAmaNi (dharmopadeza), 7. dhyAnopadeza (dhyAnazikSA), ane 8. ukta chakampruvaesa. A sivAya lokone AnaMda pamADanAra saMskRta-prAkRta kAvyo temaNe ghaNAM racyAM hatAM. A u52thI temanuM saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAmAM keTaluM prAvINya haze te ApaNe kaMIka kalpI zakIe tema chIe. 127. 'chakampruvaeso' graMthanI saM.1544mAM lakhAyelI sAkSara zrI kezavalAla harSadarAya dhruvanI prati upa2thI hamaNAM lakhAvelI eka prati senTrala lAyabrerI, vaDodarAmAM che. A graMtha prakAzita thayo nathI, paNa prakAzita thavAnI jarUra che. A graMthamAM ApelI keTalIka kathAo vi.saM.1127mAM prAkRtamAM racAyelA 'vijayacaMdakelicariya' (aSTaprakArI pUjAviSayaka kathAo)nA anukaraNarUpa jaNAya che ke jenA kartA zvetAmbara caMdraprabha mahattara che. 128. A 'chakampruvaeso' graMthano AdibhAga nIce pramANe che : ava gujjara visayaho majDi desu, NAmeNa mahIyaDU vahUpaesu, NayarAya2-varagAmahi griA, NANApayA2saMpaisami@ tahi Nayaru asthi goddahaya NAmu, gaM saggu vicitta suresadhAmu pAsAyaha paMtiu jaha sahaMti, sayabbhahoM tisA[?]rNa vahaMti dhakiMkiNa-kalaravehi saridvi NuM kahai surahaM pAsiyai siddhi. tahi cAlukkavaMsiNa ya jANau, pAvai kaNDariMda pahANau jo bajhjhatarAri-vidhvaMsaNu, bhattie sammANiyacchaddesaNu, 59 risahaho jiNesaho tahi ceiharu, tuMgu sahAsohiu NaM sasaharu. * atha gUrjara viSayanI madhye deza nAme mahItaTa bahupradeza, nagarAka2va2 gAmoe nirudhyo, nAnAprakAra saMpathI samRddha; tyAM nagara che godharA nAme jANe svarga vicitra surezadhAma, prAsAdanI paMktio jiMhA zobhe, zaradabhonI tRSA(zobhA ?)ne vahe che; dhvajA-kikiNinA kala2voe svaRddhi jANe kahe che suronI pAse siddhi. tyAM caulukyavaMzano jANo pAle karNA (kAnha ? karNa) narendra pradhAna, je bAhyAbhyatarAri-vidhvaMsana bhaktie sanmAne chae darzana. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jaina gUrjara kavio: 10 RSabha jinezanuM tyAM caityagRha tuMga sabhA zobhato jANe candra. * 129. A graMthanA aMtano bhAga nIce pramANe che : aMgvapasAe cacciNipukhta gihatthacchakkammapavittipavitte guNavAlo sueNa virayAvika avarehimi maeNa saMbhAvi8. bArahasaya sasattacayArIhi, vikrama saMvvaccharaho visAlihi, gayahimi bhadvayaho pakhaMtari guruvAsarazmi causi vAsari. * aMbAprasAde cAcciNi-putre gRhastha SakarmapravRttipavitra, guNapAlanA sute viracAvyo avare paNa manathI saMbhAvyo; bAraso sAta sAthe cyAre (1274 ?) vikrama saMvatsaranA vizAle, gaye bhAdaravAnA pakSAMtare guruvAra ane caudaza vAsare, eka mAse eha samarmo svaye lakhyo Alasa apaharIne. (A uparanA phakarA 111thI 116nI sarva hakIkata paMDita lAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhI, seMTrala lAyabrerI vaDodarAvALAe kRpA karI zrama laI pUrI pADI che te mATe temane dhanyavAda ghaTe che.) ['chakamuvae su' ('Sakarmopadeza') pro. madhusUdana modI saMpAdita gAyakavADa orienTala sirIjha, vaDodarAmAM prakAzita thayela che.] 130. keTalIka nAnInAnI kRtio saMdhi yA rAsu e nAmathI apabhraMza che. te paikI keTalIka atre noMdhIe chIe : cariMgasaMdhi' temAM 5 kaDavaka che. temAM cAra zaraNanuM varNana che. 'bhAvanAsaMdhi jayadevagaNi (zivadevasUriziSya)kata cha kaDavAmAM che. mArI pAse muni amaravijayajIe utArI mokalelI nakala che temAM 62 gAthA che. tenA AdiaMta : paNamavi puNasAyara bhuvadivAyara, jiNa cakavIsaI IkkamaNi, akhaM paDibohai moha nirohaIkoi bhava bhAvaNa visaNu. re jIva ! nisuNa caMcala sahAya, milhaviSNu sayalavi vajha-bhAva, navabheya parigraha vivaha jAla, saMsAri atyi sahu IkSiAlu. nimmalaguNabhUrihiM sivadivasUrihiM paDhama sIsu jayadevamuNi, kiya bhAvaNasaMdhI sabhAvu sugaMdhI nisuNI avi dhara maNi. ['cariMgabhAvaNAsaMdhi' janaprabha(?)kRta, tathA bhAvaNAsaMdhi' DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' (1980)mAM prakAzita thayela che.]. 131. saM.1361mAM merUtuMgasUrie "prabaMdhaciMtAmaNi' vaDhavANamAM racyo che. temAM apabhraMza ghaNuM maLe che. teno vistAra have pachI karavAmAM Avaze. 132. teramA zatakanA aMte tathA caudamAnA prAraMbhe thayelA AgamagacchanA jinaprabhasUrie keTalAka saMdhi - TUMkA graMtho racelA che. temAM keTalAka to zatruMjaya para Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya rahIne banAvyA che. (1) "mAyaNarehA saMdhimAM 5 kaDavAmAM madaNarekhA satInuM caritra saM. 1297mAM racyuM che : esA mahAsaie saMdhI saMdhI va saMmanivarsI, je nami nivarisiNA saha sasakkarA khIrasaMjogA. bAraha sasattAue varise Asoa suddha cheDUThIe, sirisaMgha-patthaNAe eya lihiye suyAbhihiya. (2) "jJAnaprakAzakulaka' 125 gAthAmAM zatruMjaya upara racyuM. - sirijiNapahalagnA, bhavavaSNA samaggA, paramapayasuhANa jAyaI te nihANe. (3) "caturvidha-bhAvanAkulaka, 11 kaDavAM : ujjamu kuNahu jiNapUhi lagniu, mokhkhakae su vivekihiM jagniu. (4) "maddhicaritra' pa1 gAthAmAM mattA chaMdamAM candrakaMThI sAdhvInI vijJaptithI raceluM eguNavIsama mallijiNaha cariyuM Iya jayaTriuM, caMdakaMThi supavittiNIe vinnatti viraI6. cauvita saMghaha dau lacchi sagga apavagraha, nivasagna aNu vimaga vagU siri jiNapaha lagnaha. mattachaMda viNimiya graMtha mAnu patrAsa, cariu guNaMta suraMtaha vi bhaviyaNa pujjaI Asa. (5) "jIvAnuzAsti-saMdhi', 18 gAthA : iya viviha payArihiM vihi aNusArihiM bhAvihi jiNapahu maNasaraI (6) neminAtha-rAsa, 11 kaDavAM ? jiNapahi lagni bhAvai lIja), jiNavara ANa so vaMdajaI je jiNa ANA nirupamu tiltha, eu gaNaharihiM kahi paramadhU. 11 (7) yugAdi-jinacarita-kulaka, 27 gAthA : Iya bhavabhAva vibhAvaNagi kampidhaNu jAliu, kevalanANI jAI mokhi saMjam pAliu risahacariu saMthavaNu rIsipporehiM jo dei, so siri-jiNapaha-lagnau sagga apavaSNu vi lei. 27 (8) "bhavyacaritra, 44 gAthA : jiNapaha mehalika saraNu na koi, suguru bhaNaI sayala vi jIvaloi. (9) bhaviyakuDaMba-caritra, 34 gAthA, chaMda catuSpadI, draviDI bhASAmAM gavAya che : Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62. jaina gUrjara kavio : 10 cauvaI-baMdheNa Ime bhaviyakuDaMbassa saMtiyaM cariyuM, setuja-tirthIgaeNe siri-jiNapatasUriNA raiya. 36 (10) "sarvacaitya-paripATi-svAdhyAya : jiNapasArahi jo karaI su lahaI siddhi-pavesu. (11) "subhASita kulaka', 32 gAthA. (12) "zrAvakavidhi-prakaraNa, 3ra gAthA : Iya Agamavihi sAvagaI, pada diNa kiriyAsAru jANika jiNapahi raI karaha, jima chinnau saMsAru. 32 (13) "dhammAdhammavicAra-kulaka, 18 gAthA : Agama aNusArihiM jiNapatasUrihiM dhammAdhamma-viyArU kiu. 18 (14) 'vayarasvAmi-caritra', 60 gAthA, saM.1316 : caMdagacchi devabhadrasUri dakha phuraI jiNapahasUri samaguNalakha nANi caraNi guNi kitti saddhi, deu varasAmi cariu ANaMdu. 58 sohabba-mahAnihiNo guruNo sirivayarasAmiNo cariyuM, teraha solatarae raiyaM suhakAraNe jaya. (15) neminAtha-janmAbhiSeka, 10 gAthA. (16) "munisuvrata-svAmistotra', 13 gAthA. (17) "chappana-dizAkumAri-janmAbhiSeka, 15 gAthA. (18) "jinastuti, 24 gAthA. ['madanarekhA-saMdhi' ane 'jIvAnuzAsti-saMdhi uparAMta A ja kavinI "aNAdisaMdhi' 5 kaDavAnI tathA "jIvANusaddhi-saMdhi eka kaDavAnI DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvya-samuccaya' (1980)mAM prakAzita thaI che. anya kRtio DaoN. zAhe saMpAdita karI pragaTa karela che - "aMtaraMgavivAha-dhavala" "saMbodhi' (va.12-1987)mAM ane "caityaparipATI' paM. becaradAsa smRtigraMtha' (prakA. pArzvanAtha vidyAzrama, vArANasI, 1988)mAM.] 133. A uparAMta jinaprabhanuM nAma ApeluM nathI, paNa ghaNuM karIne jinaprabhanAM ja banAvelAM keTalAMka uparanA ja tADapatranA pustakamAM kAvyo che : (1) "SapaMcAzadikumArikA-stavana, 2pa gAthA. (2) "mahAvIracaritra', 24 gAthA. (3) "jaMbucaritra', 20 gAthA, dhanyAzrI bhASAmAM gavAya che, saM.1299. bArasa navANaue bhaddavasiya paDiva guri samuddhariya; dha trAsI bhAsAe bhaNiyalve saMghabhaddakae. 20 (4) "zrI jinaprabhu-moharAja-vijayokti', 21 gAthA. (5) "jinakalyANa' 4 kaDavAmAM, temAM paheluM bhAsa rAgamAM, bIjuM khaMbhAInI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teramI, caudamI ane paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya 63 bhASAmAM, trIjuM devakRti bhASAmAM, cothuM guDakRti bhASAmAM. (6) "sukozalacaritra', 18 gAthA, [2.saM.1302] tera duttara varise siri vIra jidi mokha kallANe. kallANe kuNaha sayA paDhaMta guNaMtANa bhavvANa. (7) "jinastuti, 20 gAthA. (8) "cAcarI-stuti, (velAula rAgamAM) 3pa gAthA. (9) gurustuti-cAcari, (gurjarI rAgamAM) 15 gAthA. DioN. ramaNIka zAhe "mahAvIracarita" "jarnala oNvuM, dha orienTala insTiTyUTa, baroDA' (vaoN.24 naM.1-2, 1974)mAM tathA "gurastuticarcarI' "saMbodhi' (vaoN.3, aM.2-3, 1974)mAM saMpAdita karI pragaTa karela che. e e kRtione jinaprabhasUrikRta lekhe che. 137ka. A sadImAM siMha athavA siddhakRta "pajyuSNacariu" ("pradyumnacarita') 15 saMdhinuM tathA paMDita lAkhu athavA lakhaNa(lakSmaNokRta "jiNadattacariu ("jinadattacarita) 11 saMdhinuM saM.127pamAM racAyeluM ane "aNuvayarayaNAIva ("aNuvrataratnapradIpa') 8 saMdhinuM saM.1313mAM racAyeluM maLe che. A badhI kRtio aprakAzita che. ratnaprabhasUrikRta "risahapAraNaya saMdhi 15 kaDavaka ne 2.saM.1228nI, 'vIraNipAraNaya-saMdhi' 20 kaDavakanI, "gayasukumAla-saMdhi' 14 %vakanI tathA sAlibhadrasaMdhi 15 %vakanI DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya (1980)mAM prakAzita thayela che. A kavinI 'avaMtisukumAra-saMdhi' mATe juo phakaro 13pa.] caudamA zatakanuM apabhraMza sAhitya 134. A zatakamAM nIcenA graMtho maLI Avela che ? (1) narmadAsuMdarI-saMdhi', jinaprabhaziSyakRta, 71 gAthA, saM.1328 : terasa saMya aDavIse varise, siri-jiNapahapasANa; esA saMdhI vihiyA, jihaMdavaNANasAreNa. 71 (2) gautamasvAmicaritra', jinapraziSyakRta, 28 gAthA, saM.13pa8 : goyama sAmihiM goyamacariyuM raiyaM paDhamaMjarIe bhAsAe, kattiya amAvasAe aTTAvakSassa varisarasa. 28 (3) "aMtaraMga rAsa', jinasUrikRta, 11 kaDavAmAM. (4) "caccariu, kartA solaNa, 38 gAthA; duhAmAtRkA, 58 gAthA. (5) "zAlibhadra-kAka' (kakko), kartA pauma/pA, 69 gAthA. emano ullekha jaina gUrjara kavio, 1.23, 1.16 para karavAmAM Avyo che tene apabhraMza (jUnI gujarAtI)mAM laI zakAya tema che. ['narmadAsuMdarI-saMdhi' Do. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jaina gUrjara kavio : 10 (1980)mAM prakAzita thayela che. "aMtaraMgarAsa' jinaprabhasUrikRta Do. ramaNIka zAha saMpAdita "saMbodhi' (va.9, 1981)mAM pragaTa thayela che.] 135. "caturvizatijiNa-kalyANa 13 kaDavAM, "sthUlibhadracaritra 2 kaDavAM, janmAbhiSeka-stuti 5 kaDavAM, "avaMtisukamAra-saMdhi' 11 kaDavAM - A graMtho vizeSamAM pATaNanA bhaMDAramAM jovAmAM AvyA che. ['avaMtisukumAra-saMdhi ratnaprabhasUrikRta che ane te DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita saMdhikAvya-samuccaya'(1980)mAM prakAzita thayela che. 13paka. emAM ja prakAzita vinayacasUrikRta "ANaMdasAvaya-saMdhi 9 kaDavakanI saM.13pa6 pUrve racAyela che. paMdaramI sadInuM apabhraMza sAhitya 136. paMdaramA zatakanA uttarArdhamAM nIcenA graMtho che ? (1) "zIlasaMdhi, jayazekharasUriziSyakRta, 34 gAthA. iya zIlasusaMdhi bhAvasusaMdhI jayaharasurI-sIkya, bhaviau nisuNeviNu hiyaI ThaveviNu siladhammi ujja karahu. (2) "upadezasaMdhi', hemasarakRta, 19 gAthA. uvaesa-saMdhi niramalabaMdhi (masAra Ima risi kahae jo paDhai paDhAvaI suhamaNi bhAvaI, vasuha siddhi vRddhi laIe. ['zIlasaMdhi" ane "upadezasaMdhi' DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' (1980)mAM prakAzita thayela che.] 137. paMdaramA zatakanA aMtamAM racAyela nIceno graMtha maLe che ? 'tapa:saMdhi' somasuMdaraziSya vizAlarAjasUriziSyakRta pa2 gAthAmAM. AnI prati lakhyA saMvata 150panI pATaNa bhaMDAramAM che ? siri somasuMdara gurupuraMdara pAyapaMkayahaMsao, siri vizAlarAyA sUrirAyA candragaththavatasao, para namIya tAsu sIsiI esa saMdhI vinirmoiA, sivasukhakAraNa duhanivAraNa tavaviesiI vamiA. para ['tavasaMdhi' ('tapaHsaMdhi') 4 kaDavakanI DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' (1980)mAM prakAzita thayela che.? 137ka. paMdaramA zatakamAM racAyelI jaNAtI ajJAta kavikRta 14 kaDavakanI kesI-goyama-saMdhi', jayazekharasUriziSyakRta 4 kaDavakanI 'uvahANa-saMdhi', ajJAta kavikRta 8 kaDavakanI hematilayasUri-saMdhi, tathA 11 kaDavakanI aNahi-maharisi-saMdhi' DaoN. ramaNIka zAha saMpAdita "saMdhikAvyasamuccaya' (1980)mAM prakAzita thayela che. 137kha. anumAne paMdaramA zatakamAM lakhanadeva/lakSmaNadeve 4 saMdhinuM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya 65 semisAhacariu ("neminAthacarita'), narasene "sirivAlacariu ('zrIpAlacarita') tathA jayamitra halle 1 saMdhinuM "vaddhamANacariu ("vardhamAnacarita') racela che. 137ga. saM.14pa4mAM dhanapAle 18 saMdhinuM 'bAhubalicariu ('bAhubalicarita') racela che.] anirNAta samayanI nAnI kRtio 138. "kezIgoyama-saMdhi', 70 gAthA; "mRgAputrakulaka', 40 gAthA; "vIrajinapAraNau", 47 gAthA; "RSabhapaMcakalyANaka", 14; "navakAraphala", 30; "RSabhadhavala", 26; "sItAsatI', 20, "ArAtrikanDavaNAdi', 20, "caturvizatijinakalyANaka), 36; laghuajitazAMti' kavi vIragaNikRta, 9; "caturvizatijinapratimAkoza', 11; jinacaityastavana', 15; buddhisUri (pUrNimAgacchanA) stuti'; "jinastuti', 20; vIravijJaptikA', 13; somasUrikRta "kalyANa-stotra'; "dAnAdikulaka'; "daMgaDau'; "zAkuna', 3); dharmasUriguNa'; "dharmasUri-bAramAsa" vagere paracUraNa graMtho pATaNanA bhaMDAramAM che; vaLI khaMbhAtanA tADapatranA bhaMDAramAM "mahAvIracaritra" vagere traNacAra TUMkA graMtho apabhraMzamAM che. A sarvano samayanirNaya thaI zakato nathI, paNa te paikI keTalAye tADapatra para lakhAyelA hovAthI 11 ke 12mA zatakanA hovA ghaTe evuM anumAna thaI zake che. [dharmasUri-bAramAsa' - vastutaH "dhammasUri-bArahanAvavuM (dharmasUridvAdazanAmakama) uttarakAlIna apabhraMzanI athavA prAcIna gujarAtI-rAjasthAnI bhASAnI kahI zakAya tevI kRti che. emAM prasiddha dharmaghoSasUrinI guNastuti bAramAsanA varNana sAthe sarasa kAvyamaya bhASAmAM karavAmAM Avela che. DaoN. ramaNIka zAhe saMpAdita karI ene anusaMdhAna" aMka 2-mAM pragaTa karela che. 139. apabhraMza sAhitya ghaNuM vizAla hovuM joIe e A parathI pratIta thAya che, paraMtu durlakSathI nAza pAmI gayeluM lAge che. ahIM to graMthonAM nAma mAtra thoDAka utArA sAthe ApelAM che, paraMtu temAM vaparAyelA chaMdo tathA vyAkaraNanA prayogo vize temAMthI ghaNuM lakhI-meLavI zakAya. sadgata sAkSarazrI dalAla e para lakhavA icchatA hatA, paNa temanuM akALe avasAna thatAM te maLI zakyuM nathI. uparanA paikI je zvetAmbarIya sAhitya jaNAvyuM che te mukhyatve te sAkSaranA nibaMdha nAme 'pATaNanA bhaMDAro ane khAsa karIne temAM raheluM apabhraMza tathA prAcIna gujarAtI sAhitya' (surata gujarAtI sAhitya pariSada mATe taiyAra karela)mAMthI lIdhuM che. prakaraNa 5 : soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya 140. ratnamaMdiragaNie "upadezataraMgiNi' nAmanI saMskRta graMtha racela che temAM saMskRta ane prAkRta avataraNo ghaNAM che. temAM lagabhaga 25 phakarA zuddha apabhraMzamAM WWW.jainelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 jaina gUrjara kavio : 10 che ane bIjA thoDA evA che ke jene apabhraMza ane jUnI gujarAtI athavA DaoN. TesiTorI jene jUnI pazcima rAjasthAnI kahe che tenI vacalI sImA para mUkI zakAya. te paikI thoDA atra TAMkIe chIe : patta parikhaha kiM karai, dinjaI maAtAI kiM varisaMto akhUhara, joI samavisamAI. hari-gaIda Dagamagiya caMda kara mitiya divAyara, Dulliya mahi halliyaha meru jala nRpiya sAyara, suhaDakoDi rihariya krUra krama kaDakkima, anala vinala dhasamasia pRhavi sahu pralaya palahiya. garjati gayaNa kavi Ama bhaNi, surabhaNi surabhaNi phaNamaNi ikkahUe mAmahi hima gahima magahimagahi, muMca muMcha jayasiMha tuha. suMdara sara-asurAha, jala pIdhuM vayaNehi, udaya nariMdahiM kaDUDhIu tIMha nArInayaNehi, 141. A chello doho apabhraMza ane jUnI gujarAtI vaccenI bhASAno che. je ratnamaMdiragaNie bhojaprabaMdha' saM.1517mAM racyo te ja A hovA ghaTe tethI temano samaya soLamI sadInA prAraMbhamAM che. 142. yazakIrtikRta "caMdappahacariya"mAM prAraMbhanAM be padya prAkRta bhASAmAM che. zeSa sarva graMtha apabhraMza bhASAmAM che. A yazakIrti prAyaH e ja haze ke jeNe svayaMbhUnuM harivaMzapurANa, vimala (kIti)kRta "jagasundarI prayogamAlA', "yoniprAbhUta vagere graMthono potAnA samayamAM anupalabdha bhAga jAte racI pUro karyo hato, ane te ane mAthurasaMgha puSkaragacchanA AcArya guNakIrtinA ziSya ne raIdhUnA guru yaza-kIrti ke je gopAcala (gvAliyara)nI gAdI para hatA te baMne eka ja haze, ne tema hoya to Ano samaya saM.1521 AsapAsa hovo ghaTe. 143. ukta "caMdappahacariya' graMthano AdibhAga nIce pramANe che : miUNa vimalakevalalacchI saLaMgadisya paribhaM. loyAlothapayAsaM caMdappahasAmiyaM sirasA. tikkAla vaTTamANe paMcavi poThi eti suddhAyuM, taha namiUNa bhaNisse caMdappahasAmiNo cariyuM. jiNa giriguhaNignayA sivapatasaMgayA sarisaya sarisRha kAraNiya, mahu hou pasANiNaya guNahiravANiya tihuvaNajaNamaNahAriNiya. huMbaDa-kulaNahayali pusphayaMta, vahu deha kumArUsiMha vi mahaMta, tahu sua simmalaguNagaNavisAlu, suprasiddhau pabhaNaI siddhapAlu. jasakitti vivuhari tuha pasAu, bhale pUraTi pAiya kavva bhAu, te suiNivi sobhA saMI maMdu, paMgula toDe saI kema saMdu. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya Iha huI bahu guNahara NANavaMta, jiNavayaNa2sAyaNa vicchadaMta, gaNi kuMdakuMda vacchalaguN, ko vaNNa sakkaI iyara jaN. kalikAla jeNa sasi lihiu NAmu, sai dii kevalaNaMtadhAmu. NAme samaMtabha6 vi muNiMdu, aiNimmala NaM puNNimahi caMdu. jiM raMjiu rAyA saddakoDi, jiNabhutti mitti sivapiMDa phoDa, akalaMku NAI paccakhkhu NANu, je tArAdevihi daliu mANu. ujjAliya sAsaNu jaya pasiddha, NiddhADi vighaliya sayala buddha, siri devaNaMda muNi bahu pahAu, jasu NAma gaNi NAseu pAu. jasu pujjiya aMvAiyai pAya, saMbharaNamitti takSmaNiNa Aya, jiNaseNa siddhaseNa vi bhayaMta, paravAi-6ppabhaMjaNa kayaMta. iya pamuhaha hi vANI viyAsu, taha amhaha kaha hohI payAsu, hi thuNapa phaNIsaru bahu jIhA aha sahasra khuNi ri khai, tahi paru jiNacaraNai sivasuhaka2Nai, kiha saMthuNai samikhai. - iya siri caMdappaharie mahAkai jasakitti-viraie mahA-bhava sibhU siddhapAla-savaNabhUsaNe siri paumaNAhurAya-padabaMdho NAma paDhamo saMdhI sammattA. 1 graMthAgraM 162. 144. ukta graMthano aMtabhAga nIce pramANe che H gujjara desaha ummatta gAmu, tahi cha suu hua...NAmu, siddhau tahu guMdaNu bhavabaMdhu, jiNa dhammabhAri jiM diNu khaMdhu. tahu suu jidghauM bahu deu bhavya, je dhamma kajji vivakaliu davu, tahu lahu jAyau siri kumarasiMghu, kalikAla-kariMdahu haNaNa siMghu. tahu suu saMjAyau sidghapAlu, jiNa purvA(?)dANa guNagaNa ramAlu. tahu uvaroheM iya kiyau gaMthu, haMu Na muNAmi kiMpi vi satthagaMthu. jA caMda divAyara savva vi sAyara jA kulaparvIya bhUvalau tA ehu pavaTTau hiyai cahuTTau, sarasaI devihi suhatilau. 29 iya siricaMdappaha-rie mahAkai jasakitti-viraie mahAsiddhapAla-savaNabhUsaNe siricaMdappahasAmi NivvANagamaNo NAma eyArahamo saMdhI sammatto .1. graMthAcaM 300 (?) evaM sarva 2306 saMvat 1569(?) zrAvaNa vida 1 zani dine. 67 10.6 Education International 6 9 11 A graMthanI patrasaMkhyA 74, pratipatramAM lITI 13, pharUkhanagaranA digambara jaina maMdiranI prati prAcIna ane jIrNaprAya che. 1 [144ka. yazaHkIrtine nAme saM.1497mAM 14 saMdhinuM 'pAMDavapurANa' ane saM.1500mAM 'hiravaMzapurANa' maLe che, joke e uparyukta yazaHkIrti che ke kema te Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jaina gUrjara kavio : 10 nizcita thatuM nathI.] 14pa. siMhasenanuM "mehesaracaria" ("meghezvaracarita) haju aprakaTa che. tene AdipurANa' paNa kahevAmAM AvyuM che, dareka saMdhine chevaTe "mahAbhavya-emasI-sAhuNAmaMkie" ema jaNAveluM che te parathI jaNAya che ke te carita khemasiMha yA khemarAja mATe lakhyuM che, kavinuM bIjuM nAma radhU hatuM. te harasiMha siMdhaIno putra ane guNakItiziSya yazakIrtino ziSya hato. A yazakIrti gvAliyaramAM I.sa.1464 (saM. 1621)mAM rAja karatA tomara vaMzanA kIrtisiMha rAjAnA samayanI AsapAsa vidyamAna hovAnuM jaNAyuM che tethI siMhasena yA raIdhUe paNa te ja samaya AsapAsa A graMtha racyo hovo joIe. potAnA graMthamAM temaNe guNAkara, dhIrasena, devanaMdi, jinavarasena, raviSeNa, jinasena, surasena, dinakarasena, svayaMbhU, caumuha ane puSphayaMta (puSpadaMta)no ullekha karela che. 146. raIdhUe eka bIjuM nAnuM kAvya "dahalakhkhaNu-jayamAla" (dazalAkSaNikajayamAlA') racyuM che. temAM sarva maLI 68 apabhraMza gAthAo che - jaina dharmanA daza paikI dareka lakSaNa para 6thI 7 ApI che. raIdhUnI A baMne kRtio siddha kare che ke apabhraMza bhASA vi.saM. 16mA saikA sudhI digaMbara jainomAM paNa sAhityanA vAhana tarIke cAlu hatI. A nAnA kAvyano aMtabhAga A che : bAhiraphareMdiya-suha rabbatu, parama-khaMbhu adbhutara vikhahu, eNa uvAe labbaI sivaharu, Ima raIdhU bahu bhaNaI viNAya. jiNazAha mahijjaI muNi paNamirjAI, daha lakhaNu pAliyaI zira, bho emasIMhasuya bhavva viyajuya, holu va maNa Iha karahu thiru. iya kAuNa Nijjara, je haNaMti bhavapiMjare, nIroya ajarAmara, te lahati sukhe paraM. jeNa mokakhuM phalu te pAvijjaI, so dhamaeNgo evahu kijjaI, khama khammAyaluM tuMgaya dehau, mau pallI arjAu sAha8. sacca saucca mUla saMjama dalu, duviha mahAtava zava kusumAula, cauviha cAu pasAriya paramala, pINiya bhavvalopa-chappaIyalu. diyasaMdoha-sadkala-kalayalu, suraNara vara kheyara suha sayaphalu, dINAsAha dIha samaNigrahu, suddha soma taNu matta parignahu. baMbhaceru chAyAI suhAsila, rAyahaMsa-niyarehi sabhAsile, ehau dhamma-rukha lAkhijjaI, jIvadayA vayaNahi rAkhijjaI. jhANajhANa bhalAu kijjaI, micchAmayI pavesa Na dijjaI, sIlasalila dhArahi siMcijjaI, ema payatte baDUDhArijjaI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya 69 ghattA lohAnala cakkauM, hou gurakkauM, jAI risiMdaya siTha gaI. jagatAI suhaMka, dhamma mahAtara, dei phalAI sumiTha mAM. 147. A graMtha jaina graMtha ratnAkara kAryAlaya muMbaI taraphathI 1923mAM mudrita thayela che. tenI prastAvanAmAM nAthurAma premIjIe jaNAvyuM che keH raI kavinA racelA anya graMthono ullekha maLI Ave che - zrIpAlacaritra, pradyumnacaritra, vratasAra, kAraNaguNaSoDazI, ratnatrayI, Sadharmopadeza, ratnamAlA, bhaviSyadattacaritra, karakaMDucaritra. A sarva graMtho paNa apabhraMza bhASAmAM haze ema jaNAya che. 148. A paikI. raIdhUkata "zrIpAlacaritra ane eka bIjo graMtha nAme "sammataguNanihANa" muMbaInA elaka pannAlAla sarasvatIbhavanamAM joyA te apabhraMzamAM che, temAMthI namUnA ApIe chIe : zrIpAlacaritra'no AdibhAga - siddhahe supasiddhahaM vasuguNariddhahuM hiyAM kamala dhArevi Niru, akhami puNu sArI suyasayasArau siddhacakkamAhappavaru. chAge sAhahu vaMsi alaMkiuM, muNivara guNa bhAva siMkiuM, vATU-sAhuhu pukhta dhuraMdhara, jiNasAhahu payapayaruha mahuya divacaMdahI bhajjahi puNu jo varu, dANe tivihipatta posaNaya, karamasiM ghaNaMdeNa, samANauM, sohaI mahiyali uNaImANauM. 149. sammattaguNanihANamAMthI - sivAya-suhasAsaNa, kuNayaviNAsaNa tijayapayAsaNa bhayahANa, paNavivi saddavaMsaNu duggabhesaNu vihuNiya janma jarAmaraNa. - iya siri sammattaguNiNihANe saMveyaniruvamabhAva supahANe siri buha raIdhUviraie siri saMghAhiva kamalasIhaNAmaMkie sikakaMsthA uvahaNaMta guNavaSNuNo NAma saggo imo siTho. saMdauM vIrajiPsahu sAsaNa, loyAloyasarUva-payAsaNa, saMdau sUricarita caraMtau, siri jasakitti mahAtava-tattau. gaMdI vasuNAhika vasudhArauM, cauvaNassa saMti payacArI, saMdau sayalu mahAyaNu sArauM, yayaNiya mAru kalimala hArau. [149ka. raIdhUnA anya graMtho paNa maLe che - 11 saMdhinuM "padmapurANa/ balabhadrapurANa (rAmakathA), sukozala-carita' (ra.saM.1496), "AtmasaMbodhakAvya', dhanakumAracaritra", "dhanyakumAracaritra" ane "sanmatijinacaritra'. raIdhUnI lagabhaga 2pa kRtio (badhI apabhraMzamAM)no ullekha maLe che. apabhraMza Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O jaina gUrjara kavio : 10 bhASAmAM A rIte vadhumAM vadhu kRtio racanAra kavi raIdhU che. raIdhUno samaya vikrama 15mI sadIno aMta ane 16mIno AraMbha che. 149kha. raIdhUnI kRtiono eka saMgraha 'raIdhU graMthAvalI' DaoN. rAjArAma jaina saMpAdita jIvarAja jaina graMthamAlA dvArA prakAzita thayela che.]. 150. "zreNikacaritra" ("seNiyacariya) jayamitra haddhakRta 'sirivaDhamANakabUmAM aMtargata che te apabhraMza bhASAmAM che. temAM jyAM pratyeka saMdhi samApta thAya che temAM chellA gharA chaMdamAM 'harihaMdu' e kavinuM aMkita nAma ApeluM che. te saMghAdhipa saMghavI - saMghI) holivarmA - hola mATe raceluM che. ane te holivarmA ane raIdhUe "dazalakSaNa-jayamAlAmAM ullekhita khemarAjanA putra hovuM - baMne eka ja hovA saMbhava che. te hoya to Ano samaya soLamI sadI gaNAya. paNavevi adiho carama-jisiMdaho viraho daMsaNaNavahA, seNiyaho hariMdahu kuvalayacaMdaho NisuNo bhaviyaho pavara-kahA. aha seNiya-rAyato lacchi-sahAyaho sayala sauNau suhayaru kuvalaya-AsAsaNuM tamaNiNAsaNa uyau ariyaNa (ha) himaya. - Iya paMDitasiri jayamita halla viraiya vaDhamANakaLye paDiyacaMDavaga-rasabhaO zreNiyaabhayacaritte bhaviyaNa jaNamaNaharaNe saMghAhiva holivaSma kaNAharaNe gaMdasirivivAha saMgamo abhaIkumAra jammucchava vaNaNo NAma chaThThamo saMdhi pariccheu sammatto. saMdhI 6. so NaMdahu jo ziyamaNi mai, vIracaritta vimala caya chaNai so NaMdahu jo lihaI lihAvaI, rasa-rasaTTu jo paDhaI paDhAvaI. jo pattha payaDevi subhabahaM, maNi saddahaNa kareI sukavvahaM. NaMda devarAva-khUMdaNu dhara, holivaSma kaNva uNayakara, eha caritta jaNa vitthArale, lehAvi vi guNiyaNa uvayAriu. 151. AnA aMtamAM nIcenuM ApeluM che ? Alba sAlva sAha sumahuNaMdaNa sajjaNajaNamaNa-NayANaMdaNa, hou cirAu saNiya-kula-maMDaNu, magaNa-jaNa-duha-rIravihaMDaNa. hoha saMtasayalAM parivAraha, bhatti pavaTTI guruvayadhAratuM, paumaNaMda muNizAha gaNiMdahu, caraNa saraNa guru kaI haridahu, je hINAhI kavvarasaDUDhIM, pau virai sammaI aviyaDUDhahaM. te suaNANa devi jagasArI, mahu avarAhahuM khamau bhaDArI. ghaNA diyadhamma-pavattaNu vimala-sukiraNa zisusaMto jiNa-Idahu jaM hoI sadhaNI hauM bhaNi bhaNau te suha jagi haridahu. 11 * Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya - iya sirivaDhamANa (ityAdi) - eyArahamo saMdhI pariccheo sammatto. 152. AnI prata sa2 bhAMDArakara insTiTyUTa, pUnAmAM che ne temAM chevaTe ema che keH itizrI zreNikacaritra saMpUrNa. saMvat 1766 varSe zrAvaNa vida 5 bhragu aparAlisamae zrI pAlabhanagari sthAne likhitaM brahma kRpAsAgara tatsiSya likhitaM paMDita suMdaradAsA zrI.' 153. digaMbara nityavidhimAM 40 gAthA vaparAya che te zudgha apabhraMzamAM che. temAMnI 8 'daivajayamAla', 13 'zAsrajayamAla', 13 'gurujayamAla' ane zeSa 6 'paMcaparameSThi-jayamAla' thAya che. temAMnI pahelI to agAu jaNAvela puSpadantanA 'yazodharaciratra'mAMthI uddhRta karI lIdhI che ane bAkInI paNa saMbhavita rIte bIjAmAMthI lIdhI hovI joIe, paNa kyAMthI lIdhI te hamaNAM jANI zakAyuM nathI. 154. tenA namUnA nIce pramANe che : 'daivajayamAla' 71 vattANuThANe, jaNadhaNudANe, paiposiu vruhu khattadhara tuhu caraNa vihANe, kevalaNANe tuhu paramappau paramaparu.1 jaya risaha risIsara Namiya pAya, jaya ajiya jiyaM gamarosarAya, jaya saMbhava saMbhava-kayavioya, jaya ahiNaMdaNa guMdiya -paoya. 2 'zAstrayamAla' saMpaI suhakAraNa, kammaviyAraNa, bhavasamudda-tAraNa-taraNuM, jiNavaNi Namassami satta payAmi saggamokkha-sagamakaraNuM. 1 'gurujayamAla' - viyaha bhavatAraNa, solaha kAraNa, ajjavi titphayarattaNahuM, tava kamma asaMgai, daya dharmIMgai, pAvi paMca mahAtvayahaM. 1 paMcaparameSThi-jayamAla' - 1 maNuyaNa inda-suradhariya-chattayA, paMca-kalANa sukSmAvalI-pattayA, desaNa NANa jhANuM aNaMta balaM, te jiNA kiMtu ahaM varaM maMgala. - nityapUjA (jai.graM.2.kA., muMbaI) -- 155. jasavaMtasAgaranA jaina maMdiramAM eka hastapratamAM nAnI 37 saMskRta ane prAkRta kRtio che temAM 10 apabhraMza che. nAme 'subaMdhadasamI-kahA', 'rohiNIvidhAnakathA', 'muktAvalividhAna-kathA', 'anaMtAvratA-kathAnaka', 'nirdoSasaptamI-kathAnaka', 'pAzapaikahA', 'jinapuraMdara-kathA', 'uddharaNa-kathA', 'jinarAtrividhAna-kathAnaka' ane 'solahakAraNa-jayamAla'. AmAMnI pahelI be bIjA karatAM lAMbI che kAraNake te darekamAM be saMdhi che. 'rohiNividhAna-kathA'nA kartAnuM nAma devanandi muni che. bIjI kRtionA kartA saMbaMdhI kaMI jaNAyuM nathI. 156. 'suaMdha(sugaMdha)dasamI-kathA'mAMthI namUno - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jiNa cauvIsa NaveppiNu, hiyai dhareppiNu, devattahaM cauvIsahaM, puNu phalu AhAsima, dhammu payAmi, vara subaMdhadamihiM jahuM. jaina gUrjara kavio H 10 hi kohuNa lohu, suhiNa virohu, jiu ja2-maraNa-vivajjau jAha harisu visAu, puN Na pAuM, tahi NivAsu mahudajjau. 'rohiNIvidhAna-kathAmAMthI jiNava vaMdaiviSNu, bhAu dhareviSNu, divva vANi gurubhattie, rohiNi uvavAsaho, duriyaviNAsaho, phalu akbami Niya sattie. ['sugaMdhadazamI-kathA' DaoN. hIrAlAla jaina saMpAdita bhAratIya jJAnapITha, dilhI dvArA 1966mAM prakAzita thaI che.] 157. A sivAya digaMbara jainanAM apabhraMza kAvya suratanI gujarAtI pariSadamAM mukAyAM hatAM tenI noMdha laIzuM. teno samaya nakkI nathI tethI tenA ripaoNrTanA pariziSTamAMthI jema che tema atra mUkelAM che. 'Adijinakalaza' (? 'vIrijanakalaza' jaNAya che) vamANu jINu paNavevi bhAve, kalimala kalusa vivajjiu pAve, saMcAlevi airAvau gaiMdu, jasu jammuhaviNa Ayau sureM. Niu merusiMhari taya loyaNA hu, ai-visama-kamma-vaNa-DahaNa-DAhu, kalasehi lhAyau siMhAsaNathU, cala cAmarehiM viui pasatyU. bAlau Nievi iMdamsa tAma, jala saMka paIsai hiyai jAma, tA avidha NANu rikappiu, te meru aMguSThai cappiyau. tharahiya dharaNa baMbhaMDu khasiu, giri Doliu surasamUha tasiu. ghA parameoi payAsaNu, Niruvama sAsaNa, iMde vaNiya jAsu guNa, jiNaNuvevi payatte, kahasi hiyayoM, thui aNamiya suNehu jaNahu, jaya vaDhamANa, sivauri pahANa, tailoya-payAsaNa vimalaNANa; jaya mayaNa-suhaDa-nihaNaNa-samartya, jaya dosarahiya bahu-guNa-pasatya. 158. 'nizibhojana saMbaMdhe eka kAvya' che tenA namUnA H jo dhammu karai, jiNaNAhu Navai, Na sa sAvau jaNe appANu cavai, joNa viraya nihi bhoyaNu karei, maNu khaMcivi iMdiya NijjiNevi. raNi bhujaMta N dosu hoI, erisa muNivara jayaMti loI, hiM bhamaI bhUyara khasi 2maMti, hiM viMtara meyaU saMcaraMti. hiM diki na pasa2i aMdhu jema, siMha gAsu-suddhi bhaNu hoi kema, kimi kIDa payaMgaU jijha gurAi, pippIlaI DaMsa+ macharAI, khajuraI kaNa salAIyA, ava2I jIva bahu sayAI, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya 73 aNANe zisi bhujaMtaeNa, pazu sarisu dhariu appANu teNa. ghattA jo bhoyaNu bhakhaI, appaNa rakhaI, mANu bhale jaDabuddhi gaI, bAhihaka daMtau, AI vilavaMtI, bahu saMsAru paribhamaI. 7 ahiM vari bheya bahu saMcaiti, tahiM rayaNihiM buha bhoyaNu na liMti, vasikaraNa diNAyau vagdha vAlu, jANijjaI payaDa Navi visAlu. puNe jIu sivvANe jaI, corAsi mAri kassavaNabhAI, puNe puraMdara havaI sage, puNe pakjhaliya na dahaDa agi. puNeNa hoti cakkavaIrAya, puNe Na lagnahi samare ghAya, puNe siMhAsaNa camara dhAri, kare kaNayadaMDu paDihAru bAri. puNe raha gaya ghaDa turaya thaTTa, dhaya siMdha [ciMdha ?] bherI nasANa uTTa. ghattA dhaNu dhaNu pahuzNu simpaluM taNuM, jaNaNi jaNaNa suya soyara, te dhammapahArve jiNamaya bhAveM, lahaI jIu sokhaI varaI. 159. "dohAkoza' e graMtha DaoN. haraprasAda zAstrIe potAnA baMgAlI graMtha nAme 'bauddhagAna o dohAmAM pragaTa karela che temAM apabhraMza ghaNuM che, ane te zAstrI tene jUnI baMgAlI.(bAMgalA) gaNe che. A dohAonA be bhAga che (temAM bIjA chaMdo paNa che) - eka saroruhavajUno che ke je potAne dohAmAM saraha e pramANe jaNAve che ane bIjo kRSNAcAryapAdano che, ane baMne apabhraMzamAM che. 160. sarahamAMthI namUnA : gharahi bAMsI dIvA jAlI, konehi bAMsI ghaMTA cAlI, akhi nivesI AsanabaMdhI, kannahiM khasakhasAI janAbaMdhI. raMDImaMDI anya vi vese, dIhaNakha ja maline vese zagUla hoI (a) upADiya kemeM, khavanehiM jAna viDaMbiya verse appaNu vAhiya mombau use. jaI najhA vinA hoi mutti, tA sunaha siAlaha, lomoplATane accha siddhi, tA juvaI-nitaMbaha. picchIMgahaNe dipha mokha tA kariha turaMgaha, unme bhoaNa hoi jANa tA kariha turaMgaha, eva saraha bhaNaI khavanAna mokha mahu rkAipi na bhAvaI, tattarahie kAyA Na tAva para kevala sAhaI. 1 jo bhavaso nivANathala jevu na maNaha paNa, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 161. kRSNAcAryamAMthI : eka sahArve virahiA, nirmalamai paDivaN. gharahi ma thakke ma jAhi vane, jahiM tahiM maNa pariANa, saalu NiraMtara bohi Thia, kahiM bhava kahiM nivvANa. Nau ghare Nau vane vori [bohi?] Thiu, eku riANau bheu, nimmalacitta sahAvau, karaha avikkala seu. - jaina gUrjara kavio H 10 pR.118 Agama vea purANe paMDita mAna vahaMtI, pR.113 pakva sirila alia jima, bAhera ta tumayaMti. 2 varagirisiMhara uttuMga muNi, sabare haiM kia vAsa, nau so laMghia paMcAnanehiM, karivara dUria Asa. 25 ekka na kii maMtu na taMtu, NiagharaNi laI keli karaMtu, NiagharaghariNI jAva Na majjaI, tAva kiM paMcavarga nihariI. 28 pR.130 pR.131 esa japahorse maMDalakameM, anudina asi kAhiu dharmo, to viSNu taNi niraMtara neheM, vohi ki lAhai eNa vi dehe. 29 jima loNa vilijjai pANiaihi, tima ghariNi lAi citta, samarasa jAi takhkhaNe, jaI puSu te sama Nitta. 32 [161ka. 'dohAkoza' e nAme bauddha siddho saraha ane kanhanA dohAono saMgraha rAhula sAMkRtyAyane bihAra rASTrabhASA pariSada, paTaNA dvArA 1957mAM prakaTa karela che. rAhulajI saraha ane kanhano samaya I. sAtamI-AThamI zatAbdI Ape che. uparyukta dohAkozamAM luIpAda, kilapAda, dharmapAda, TeMTayA, kaMbalAmbarapAda Adi siddhonI phuTakaLa racanAo paNa samAvAI che.] pR.119 162. bhAratanA pUrA cheka pUrva bhAga baMgAlamAMthI A graMtha maLI Ave e hakIkata upayogI che ane mahattvapUrNa che. te eTaluM batAve che ke saMskRta ane mahArASTrI prAkRta sAthe apabhraMza keTalIka sadIo sudhI tApInA uttaranA samasta hiMdanA cAre khUNAmAM sAhityanI bhASA hatI. te sAhitya zRMgAra temaja dharma-maya hovAthI lokapriya thayuM jaNAya che. te graMtha e paNa siddha kare che ke tenI bhASA pazcimanI apabhraMza vizeSa saMbhavita rIte mahArASTrI apabhraMza hatI ke je mahArASTrI prAkRtanI peThe eTalI UMcI koTie laI javAmAM AvI hatI ke sAhityanI ziSTa bhASAnI sthitie lAvavAmAM AvI ane teno upayoga pazcima ane pUrvanA kavioe sarakhI rIte karyo che. pR.131 [1626. soLamI sadInI anya kRtio - (1) zrutakIrtikRta 'harivaMzapurANa' (mahAbhAratakathA), 44 saMdhi, saM.16mI sadI madhyabhAga (aprakAzita, Amera zAstra bhaMDAramAM hastaprata), tathA 'parameSTiprakAzasAra', Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soLamI sadInuM apabhraMza sAhitya 75 2.saM.1papa3. (2) mANikyarAjakRta "amarasenacarita', 7 saMdhi, 2.saM.1576 tathA nAgakumAracarita', 9 saMdhi, 2.saM. 1579. (3) mahindu(mahendra)kRta "zAMtinAthacarita', 2.saM.1587. (4) pUrNabhadrakRta "sukumAracarita', 6 saMdhi. (5) haridevakRta "madanaparAjayacarita", 2 saMdhi, la.saM. 1576. (6) mahacaMda munikRta "dohApAhuDa', akSarAnusAra adhyAtmaparaka 333 dohA, la.saM.1602. (7) bhaTTAraka vinayacandrakRta "cUnaDI', dhArmika bhAvanAtmaka 31 padya, la.sa.1576 (5. dIpacaMda paMDyA saMpAdita nAgarI pracAriNI patrikA, varSa pa0, aMka 1-2mAM prakAzita), tathA "kalyANarAsu" ane "Nijhara paMcamIvihANa-kahA'. 162kha. saMbhavataH saM.17mI sadImAM bhagavatIdAse "mRgAMkalekhAcarita' (la.saM.1700) 4 saMdhinI racela che. 16raga. jeno racanAsamaya anirNAta che evI keTalIka kRtio maLe che : (1) tejapAlakRta "saMbhavanAthajinacarita', 6 saMdhi 170 kaDavaka. (2) AnaMda(mahAnaMdi)kRta 'AnaMdAnaMda-stotra', AdhyAtmika upadezanAM 43 padya. (3) ajJAtakartaka "jJAnapaMcamI-stavana', 11 gAthA (Do. ramaNIka zAha saMpAdita, saMbodhi, 1-8, 1980mAM prakAzita).] 163. "jaina gUrjara kaviomAM teramIthI paMdaramI-soLamI sadInA Avela sAhityamAMthI apabhraMzane maLatuM, jUnI gujarAtI bhASAnuM sAhitya che. tenA namUnA atra ApyA nathI. jainono phALo ane haju aprasiddha sAhitya 164. A sarva apabhraMza sAhityano vibhAga tenA namUnA - udAharaNa sahita Apyo che te parathI vizAlapaNe spaSTa thayuM che ke : "Under the so called Prakrit literature, especially of the Jains, published and unpublished, much valuable Apabhramba lies buried. Some works, which in the catalogue are simply dubbed Prakrit, might turn out to be Apabhramsa, and others, rightly called Prakrit might still contain some Apabhramsa quotations and stories of value from both the linguistic and literery points of view. It is also likely that the treasures at Patana, Khambhayat and other strongholds of Jainism might contain Apabhramsa works, yet unknown even to their blessed Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 possessors. It is the duty of all rightminded Jains to make such works available to scholars who would publish them according to approved methods and subject them to literary and historical criticism.'' (Prof. Gune's Introduction to 'Bhavisayatta-Kaha'.) (je hAla prAkRta sAhitya kahevAya che te ane khAsa karI jainonuM prAkRta sAhitya prakaTa temaja aprakaTa baMnemAM ghaNuM kImatI apabhraMza sAhitya daTAyeluM che. keTalAka graMtho ke je graMthasUcimAM - TIpamAM sAdI rIte prAkRta tarIke noMdhelA che te apabhraMza tarIke nIkaLI Ave evo saMbhava che, ane bIjA yathArthapaNe oLakhAtA prAkRta graMthomAM koI apabhraMza avataraNo ane bhASAvijJAna temaja sAhityanI dRSTithI mahattva dharAvatI vArtAo paNa hoya. e paNa saMbhavita che ke pATaNa, khaMbhAta ane bIjAM jaina dharmanAM kendrasthAnonA bhaMDAromAM keTalAka evA apabhraMza graMtho hoI zake, ke jenI haju sudhI tenA kabajedArone paNa mAhitI na hoya. sarve yogyadRSTivALA jainonI e pharaja che ke AvA graMtho evA paMDitone hastagata karAve ke jeo mAnya paddhati para teone prakaTa kare ane temanA para sAhityaviSayaka temaja aitihAsika vivecana kare. - pro. guNenI 'visayattakahA' 52nI prastAvanA parathI.) 76 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 3 : haimayuga prakaraNa 1 : hemacandrajInuM vyAkaraNa pANininuM vyAkaraNa 165. "zobhanA khalu pANininA sUtrasya kRtiH" (pataMjali 2-3-66). saMskRta vyAkaraNamAM je yaza pANinine maLyo te koInA bhAgyamAM nahoto. evuM sarvAMgasuMdara pUrNa vyAkaraNa koI kAlamAM koI bhASAmAM banyuM nahIM. mahAmahopAdhyAya haraprasAda zAstrI to ema kahe che ke maeNkaDonale (mugdhAnalAcAya) hAla pANini jevuM ja vaijJAnika vyAkaraNa svataMtra rItithI banAvyuM che, paraMtu A vyAkaraNanI racanA pANininuM vyAkaraNa hovAthI ja saMbhavI. vibhu AkAza, samudra ke viSNunI peThe pANininA vyAkaraNanuM mApa na IdakatAthI ke na iyattAthI thaI zake tema che. te to te ja che. ema kahI zakAtuM nathI ke te AvuM ke ATaluM che. jema pANini potAnI pahelAMnAM sarva saMskRta vaiyAkaraNono saMghAta che, te ja pramANe te potAnAthI pAchaLanA sarva vaiyAkaraNono ugama che. potAthI pahelAMnA je vaiyAkaraNonAM nAma temaNe, matabheda batAvavAne mATe yA pUjAthe ApyAM tenAM nAma mAtra paNa rahI gayAM, bAkInAM nAmono paNa patto nathI. pUrvAcAryonI je saMjJAo temaNe pracalita samajI laI lIdhI te rahI gaI, bAkInA jUnA sikkA pANininI navI TaMkazAlanI moharo AgaLa koNa jANe kyAM nAsI gayA. pahelAMnAM vyAkaraNono ekadama abhAva joIne koI evI kalpanA kare che ke pANini zAstrArthamAM je vaiyAkaraNone harAvatA gayA temanA graMthone bALatA gayA. koI kahe che ke je pANininA durbala pakSanI himAyata upara calAvavAmAM AvyAM hatAM te zivajInA huMkAra-vajUthI naSTa thayAM. koI kahe che ke sarva vaiyAkaraNa vizvAmitranI vyutpatti vizvano amitra - zatru ema karavAthI vizvAmitranA zApabhAjana thayA jyAre pANinie "mitre caSa (sUtra 6-3-130) ema kahI tenI khuzAmata karI tethI teno vara meLavyo. e. The Professor's Vedic Grammar is unique work in so far as he has done it without Panini's Vaidika Prakriya. He has evolved the grammar from the language itself and is as scientific as his great predecessor Panini. - eziATika sosAyaTI baMgAlanA vArSikotsava vakhatanuM pramukha tarIke vyAkhyAna. 10. Apizali 6-1-92, kAzyapa 1-2-25, gAgya 8-3-20, gAlava 7-1-74, cakravarmaNa 6-1-130, bhAradvAja 7-2-, zAkaTAyana 3-4-111, zAkalya 1-1-16, senaka pa-4-112, sphoTayana 6-1-123, uttarI (udIcAmu) 4-1-153, koI (ekeSAM) 8-3-104, pUrvI (prAcAmuM) yA jUnA 4-1-17. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 pANinine anyane bALavAnI ke zivakopa yA vizvAmitrAnugrahanI jarUra nahotI; svayameva potAnA tejanI AgaLa bIjAM vyAkaraNo TakI na zakyAM. hemacandranuM vyAkaraNa 78 166. hemacandranuM vyAkaraNa 'siddhahemacandra-zabdAnuzAsana' yA 'siddhahaima' kahevAya che. siddharAja jayasiMhane mATe banAvyuM tethI 'siddha' ane hemacandranuM hovAthI haima'. AmAM cAracAra padonA ATha adhyAya che ane temAM lagabhaga 4500 sUtra che. zailI 'kaumudI'o jevI che arthAt viSayavibhAgathI sUtrono krama rAkhelo che. sAthesAthe temaNe potAnI TIkA nAme 'bRhadvRtti' banAvI che. hemacandrano uddeza sarala rItithI potAnA saMpradAya, potAnA AzrayadAyaka rAjA tathA potAnA gauravane mATe evuM vyAkaraNa banAvavAno hato ke jemAM koI vAta rahI na jAya. te jaina zAkaTAyana pAchaLa lITelITe cAlela che. paraMtu bIjA anukaraNa karavAvALAnI peThe temaNe mAtra anukaraNa karyuM nathI. temaNe saMskRta vyAkaraNa sAta adhyAyomAM lakhI AThamo adhyAya kevala prAkRtanA pUrNa vivecana mATe karyo che. pANinie potAnI pAchaLa dRSTi nAkhIne vaidika sAhityane meLavI potAnA samaya sudhInI bhASA'nuM vyAkaraNa banAvyuM, pachI veda tenAthI chUTI - nIkaLI gayo ne svara paNa chUTI gayo. hemacandre pAchaLa na jotAM AgaLa dRSTi nAkhI ahIMthI nIkaLyuM to ahIM vadhArI lIdhuM ne potAnA samaya sudhInI bhASA'nuM vivecana karI nAkhyuM. A paheluM mahattva hemacandranuM che ke bIjA vaiyAkaraNonI peThe kevala pANininA vyAkaraNanA lokopayogI aMzane potAnA saMcAmAM badalAvIne te saMtuSTa na rahyA, paNa temaNe pANininI peThe pAchaLa nahIM to AgaLa dRSTi nAkhI potAnA samaya sudhInI bhASAnuM vyAkaraNa banAvyuM. temanA prAkRta vyAkaraNa arthAt AThamA adhyAyano krama zuM che te nIce batAvavAmAM AvyuM che. 167. hemacandra kahe che ke "prakRtiH saMskRta, tatrabhavuM, tata Agata vA prAkRtam" A 'bhava' ane 'Agata' kahevuM te ThIka barAbara nathI. vaci saMskRtane zaurasenInI prakRti ane zaurasenIne mahArASTrI ane paizAcInI prakRti kahe che. SabhASA' e nAma ApaNe tyAM ghaNA jUnA kALathI cAlyuM AvyuM che. eka prAkRta vyAkaraNa 'SabhASAcandrikA' kahevAya che. loSTadeva kavinI prazaMsA karatAM maMkha kahe che ke "cha bhASAo tenA mukhamAM sadA virAje che."- jayAnaka somezvaranA putra pRthvIrAjanuM mAhAtmya karatAM kahe che "cha bhASAomAM tenI zakti hatI."12 'pRthvIrAja rAsA'nA - 11. mukhe yasya bhASAH SaDadhizerate ... loSTadevasya... (zrIkaMThacarita, chello sarga) 12. bAlkeDapi lIlAjitatA2kANi gIrvANavAhinyupakArakANi / jayaMti somezvaranaMdanasya SaNyAM girAM zaktimato yazAMsi / / (pRthvIrAjavijaya, prathama sarga) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrajInuM vyAkaraNa 79 kartI, hindInA itihAsalekhakone evuM kahIne cakkaramAM nAkhI gayela ke "SaTa bhASA purAna ca karAne kathita mayA.13 ane teo AmAM paMjAbI, besavADI, rAjasthAnI zodhatA phare che. ogaNIsamI sadInA buMdInA kavi "vaMzabhAskara'nA kartA mISaNa cAraNa, "sUrajamala paNa cha bhASAo mukhe paDhI gayo hato" ema jaNAve che.14 zAmaLa bhaTTa paNa eka chappAmAM jaNAve che ke : saMskRta bhASA sarasa, mAgadhI moTe mUlya, gvAlerI guNanIdha, apabhraMzI te tulya, dezI bhASA dAkha, pizAcI paDhajo prIte cAraNa cothI bhAkha, rAjadvAre zubha rIte, e khaTe bhASA je khojaze, dhArI jotAM dharma che kavi zAmaLa bhaTa sAcuM kahe, bhogI tenA brahma (brAhmaNa) che. 168. to A cha bhASAo saMbaMdhI zuM khaTapaTa che ? saMskRta prAkRtaM caiva zUrasenI tadurbhavA, tatoDapi mAgadhI prAgvat paizAcI dezajApi ca. saMskRta, temAMthI prAkRta, temAMthI utpanna zaurasenI, temAMthI mAgadhI, pahelAMnI mAphaka paizAcI ane dezanA e cha thaI. 169. mAlUma paDe che ke prakRti' zabdanA arthamAM bhrama thavAthI "tata Agata', 'tadubhavA' ane 'tataH AdinI kalpanA thaI. "prakRtino artha ahIM upAdAnakAraNa nathI. jema bhASyakAre bahu suMdara udAharaNa ApyuM che ke sonAmAMthI rucaka bane che, racakanI AkRtine toDI toDIne kaTaka banAvavAmAM Ave che, kaTakomAMthI vaLI kheranAM lAkaDAnA aMgArathI kuMDala banAvavAmAM Ave che, sonAnuM sonuM rahI jAya che, tevI rIte bhASAthI bhASA kadI banAvavAmAM nathI AvI. ahIM "prakRti' zabda mImAMsAnA rUDha arthamAM levo joIe. tyAM prakRti ane vikRti' zabda vizeSa arthomAM levAmAM AvyA che. sAdhAraNa niyama, namUno, moDala, utsarga e arthamAM prakRti' Ave che. vizeSa, alaukika, bhinna, aMtarita, apavAda - e arthamAM 'vikRti' Ave che. agniSToma yajJa prakRti che, bIjA somayAga tenI vikRti che. Ano artha e nathI ke bIjA somayAga agniSTomamAMthI nIkaLyA ke AvyA che. agniSTomanI je rIti che tene bIjA somayAgonI rIti thoDIghaNI maLatI che ne kaMIkaMIka bhinna che. sAdhAraNa rIti prakRtimAM batAvI bhedone vikRtimAM gaNI dIdhA che. pANinie bhASA(vyavahAra)nI saMskRtane prakRti mAnI vaidika saMskRtane tenI vikRti mAnI che; sAdhAraNa yA utsarga niyama saMskRtanA mAnI vaidika bhASAno apavAda banAvyo che. ahIM prakRtino upAdAna-kAraNa evo artha 13. juo gulerI mahAzayano lekha, pratibhA, vaoN.3; pR.264-67. 14. maMkhanA "zrIkaMThacaritanI TIkAmAMthI uddhata. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i jaina gUrjara kavio H 10 mAnI zuM vaidika bhASAne 'tata Agata' yA 'tadudbhava' kahI zakAya ? UlaTI gaMgA vahI zake ? zau2senInI prakRti saMskRta ane mahArASTrInI prakRti zaurasenI kahevAno Azaya e che ke tenA sAdhAraNa niyama saMskRta yA zau2senI jevA ane vizeSa niyama potapotAnA bhinna che. prakRti sAthe jyAM samAnatA hoya che, teno vicAra vyAkaraNomAM nathI, jyAM bheda che tyAM batAvavAmAM Avela che. hemacandrajIe paheluM (mahArASTrI) prAkRtanuM vyAkaraNa lakhyuM. pachI zerasenInA vizeSa niyama lakhIne jaNAvyuM ke 'zeSa prAkRtavat' (8-4-286); pachI mAgadhInA vizeSa niyama jaNAvI kahyuM ke 'zeSa zaurasenIvat' (8-4-302); ardhamAgadhIne ArSa mAnI tenuM vivecana karyuM nahIM. pachI paizAcInuM vivecana karI dAkhavyuM ke 'zeSa zaurasenIvat' (8-4-323). te pramANe cUlikA paizAcInA niyamavizeSa batAvI kahyuM 'zeSa prAvat' eTale paizAcIvat (8-4-328). apabhraMzanA vizeSa niyama lakhI kahyuM "zaurasenIvat' (8-4-446) ane upasaMhAramAM sarva prAkRtone lakSyamAM rAkhI lakhyuM ke 'zeSa saMskRtavatsiddham' (8-4-448). to A 52thI zuM Ano artha ema karavAmAM Ave ke A bhASAonuM kuTuMbavRkSa thayuM ? zuM pahelI bhASA janaka thaI ane pachI pachInI temAMthI Agata athavA temAMthI udbhUta thaI ? nahIM, sAdhAraNa niyama "prakRtithI samajAvyo ane vizeSa niyama 'vikRti'thI. A prakRti ane vikRtino prakRta - prastuta artha che. 80 170. saMskRta ane bIjI prAkRtonA vyAkaraNamAM hemacandre potAnI vRttimAM udAharaNo rUpe prAyaH vAkya athavA pada ja Apela che, paraMtu apabhraMzanA aMzamAM temaNe pUrI gAthAo, pUrA chaMda ane pUrAM avataraNa ApyAM che. A hemacandranuM bIjuM mahattva che. AvI rIte temaNe eka ati bhAre sAhityanA namUnA jIvaMta rAkhyA ke je te ema na karata to naSTa thaI gayA hatA. Ama karavAnuM kAraNa zuM ? jema have pachI kahevAmAM Avaze tema je zvetAmbara jaina sAdhuone mATe yA sarva sAdhAraNa jana mATe temaNe vyAkaraNa lakhyuM teo saMskRta-prAkRtanA niyamone, tenAM sUtronI saMgatine pado yA vAkyakhaMDomAM samajI leta temaNe Apela udAharaNothI na samajata to saMskRta ane graMthanI - pustakI - prAkRtanuM vADmaya temanI sAme hatuM - prApya hatuM temAMthI navAM udAharaNo zodhI leta, paraMtu apabhraMzanA niyama evI rIte samajamAM AvI na zakata. madhyama puruSane mATe pa', 'zapathamAM 'tha'nI jagyAe dha' thavAthI 'savadha', ane 'makkaDaghugvi'nA anukaraNa-prayoga pUrAM udAharaNa ApyA vagara samajamAM AvatA nathI (juo pachI udAharaNa. kra.54, 88, 144). jo hemacandrajI pUrAM udAharaNa na Apata to zIkhanArAo ke jeo saMskRta ane prAkRtanA AkaragraMtho sudhI pahoMcI jAya, paraMtu jeo 'bhASA'sAhityathI svAbhAvika rIte nAka caDhAvatA teo te 'bhASA'nA niyamone samajata nahIM. - 171. A sarve udAharaNono saMgraha ane vyAkhyAna A pachI judA 6, 7 ane 8 prakaraNamAM ApelAM che. A udAharaNane apabhraMza kahevAmAM Ave che kiMtu te-te : Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrajInuM vyAkaraNa 81 samayanI jUnI hindI-gujarAtInA ja che. vartamAna hindI ke gujarAtI sAhityathI teno paraMparAgata saMbaMdha, vAkya ane arthane sthAne-sthAne spaSTa thaze. e dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke A udAharaNa hemacandranA potAnAM racelAM nathI. koI vAkyo sivAya sarve temanAthI prAcIna sAhityanAM che. te parathI te samayanA jUnI hindI-gujarAtI sAhityanA vistArano patto lAge che. jo saMskRta sAhitya bilakula rahyuM na hota to pataMjalinA "mahAbhASyamAM je veda ane zlokonA khaMDo uddhata che te parathI saMskRta sAhityanuM anumAna karavuM paData. A kAma A dohAothI thAya che. hemacandrajIe moTI udAratA karI ke A pUrAM avataraNa ApI dIdhAM. temAM zRMgAra, vIratA, kaMI rAmAyaNanA aMza (jevaDu antaru0, 101, dahamuhu bhuvaNao, 5), kRSNakathA (hari naccAvile paMgaNahio, 122, ekamekkauM jaivi joedio, 129), kaMI bIjA mahAbhAratanA aMza (ittiuM broppiNuM sauNi0, 78), vAmanAvatArakathA (maI bhaNiau balirAyao, 96), hindu dharma (gaMpiNu vANArasihiMtu, 166, gaMga gameppiNuo, 167, vAsu mahArisi0, 91), jaina dharma (jempi caIppiNu, 165, pekheviNu muhu jinavaraho, 170), ane hAsya (soevA para vAriA0, 159) - e sarvanA namUnA maLe che. muMja (162) ane brahma (103) kavionAM nAma maLI Ave che. kevuM suMdara sAhitya A saMgRhIta che ! kavitAnI daSTithI, ATalA vizAla saMskRta ane prAkRta sAhityamAM paNa, zuM 'bhallA huA ju mAriA', (31), "jaI sasaNahI to muIa (para), 'loNu vilijjaI pANieNa" (115), "akkavi nAhu mahaji ghari' (144) - AdinI joDInI kavitA maLI zake tema che ? | [upara nirdiSTa thayelAM udAharaNomAMthI keTalAMka A AvRttimAM choDI devAmAM AvyAM che, te DaoN. bhAyANImAMthI joI zakAze. muMja kavinAma nahIM, paNa rAjavInAma kahevuM joIe. brahma nAma hovAnuM zaMkAspada che.) 172. hemAcAryanuM trIjuM mahattva e che ke te potAnA vyAkaraNanA pANini ane bhaTTajI dIkSita hovAnI sAthesAthe tenA bhaTTi paNa che. temaNe potAnA saMskRta-prAkRta 'dvayAzraya-kAvyamAM potAnAM vyAkaraNanAM udAharaNa paNa ApyAM che tathA siddharAja jayasiMha ane kumArapALanA ItihAsa paNa lakhyA che. bhaTTi ane bhaTTa bhaumakanI peThe te potAnA sUtronA kramathI cAlyA che. saMskRta 'dvayAzraya-kAvya'nA vIsa sarga che. temAM siddharAja jayasiMha sudhInA gujarAtanA solaMkI rAjAonA vaMza, vaibhava AdinuM varNana ane sAthesAthe hemacandranA (saMskRta) "zabdAnuzAsananA sAta adhyAyonAM udAharaNa che. AThamA adhyAya(prAkRta vyAkaraNa)nAM udAharaNone mATe prAkRta 'dvayAzraya-kAvya' (kumArapAlacarita')nI racanA thaI che ke jemAM ATha sarga che. saMskRta 'dvayAzrayanI TIkA abhayatilakagaNie tathA prAkRta 'dvayAzrayanI TIkA pUrNakalazagaNie lakhI che ke je saM.1307 phAlgana kRSNa 11 puSya ravivArane dine pUrNa thaI. 'kumArapAlacarita" yA prAkRta dvayAzraya-kAvyanA AraMbhamAM aNahilapura pATaNanuM varNana che, rAjA kumArapAla, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jaina gUrjara kavio : 10 che. mahArASTra dezanA baMdI temanI kIrti vakhANe che. rAjAnI dinacaryA, darabAra, mallazrama, kuMjarayAtrA, jinamaMdirayAtrA, jinapUjA AdinA varNanamAM be sarga pUrA thAya che. trIjAmAM upavananuM varNana che, vasaMtanI zobhA che. cothAmAM grISma ane pAMcamAmAM anya RtuonA vihAra AdinuM sAlaMkAra varNana che. rAjA ane prajAnI samRddhi tathA vilAsonAM citra kavionI rIti anusAra devAmAM AvyAM che. chaThAmAM candrodayanuM varNana che. rAjA darabAramAM beTho che. sAMdhivigrahika vijJapti karI ke jemAM kuMkaNanA rAjA mallikArjunanI senA sAthe kumArapAlanI senAnuM yuddha ane pachI. vijayanuM tathA mallikArjunanA mAryA javAnuM varNana che. AgaLa kahyuM ke evI rIte kumArapAla dakSiNano svAmI thaI gayo. pazcimanA svAmI siMdhupati, javanadeva, udhva(? ucca), kAzI, magadha, gauDa, kAnyakunja, dazArNa, cedi, revAtaTa, mathurA, jaMgala dezanA rAjAonI adhInatAnuM varNana che. kumArapAla zayana kare che. sAtamAM sarganA AraMbhamAM rAjA UThIne paramArthaciMtA kare che, temAM kAma, strI AdinI niMdA, jaina AcAryonI stuti, namaskAra pahelAM ane pachI mRtadevInI stuti che. mRtadevI kumArapAlanI sAme prakaTa thaI ane rAjAnI sAthe tenuM dharmaviSayaka saMbhASaNa cAlyuM. AkhA AThamA sargamAM mRtadevIno upadeza che. - 173. hemacandra prAkRta vyAkaraNa (siddhahaima-zabdAnuzAsana'nA AThamA adhyAya) ane kumArapAlacaritano saMbaMdha nIcenA koThAthI jaNAvavAmAM Ave che ? lakSya lakSaNa udAharaNa aSTamAdhyAya kumArapAlacarita prAkRta bhASA pAda 1 sU. 1-271 sarga 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 pAda 2 sU.1-128 gAthA 1-93 pAda 3 sU.1-182 pAda 4 sU.1-2pa6 zaurasenI pAda 4 sU.260-286 sarga 7 gAthA 94-102 mAgadhI pAda 4 sU.287-302 sarga 8 gAthA 1-7 paizAcI pAda 4 sU.304-324 sarga 8 gAthA 8-11 cUlikA paizAcI pAda 4 sU.325-328 sarga 8 gAthA 12-13 apabhraMza pAda 4 sU.329-448 sarga 8 gAthA 14-82 : 174. A parathI spaSTa thaze ke je bhASAnuM vyAkaraNa kahyuM che temAM kumArapAlacarita'nA te aMzanI racanA karavAmAM AvI che. jUnI hindI-gujarAtInA vyAkaraNanA vizeSa niyamonAM 120 sUtra che. udAharaNomAM je udAharaNo prAcIna kavitAmAMthI ApavAmAM AvyAM che te 175 avataraNa che; koI pado, vAkyo ane doharAo avataraNonI gaNanAmAM nathI. (keTalAka dohAnA khaMDa vAraMvAra udAharaNonI peThe keTalAMka sUtro upara ApavAmAM AvyA che), paraMtu svaracita udAharaNomAM te sarva viSaya 69 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dezInAmamAlA' ane 'kumArapAlacarita' chaMdomAM AvI gayela che. AnuM kAraNa e che ke eka-eka chaMdamAM keTalAMye udAharaNa samAvyAM che. hemacandrajIne evI racanA priya hatI. [A prakaraNa paratve vizeSa mATe juo prAkRta vyAkaraNa', paM. becaradAsa dozI, prakA. yunivarsiTI graMthanirmArNa borDa, amadAvAda.] prakaraNa 2 : 'dezInAmamAlA' ane 'kumArapAlacarita' 175. hemacandrajIe 'dezInAmamAlA' nAmano eka koza paNa banAvyo che ke jemAM prAkRta racanAmAM AvanArA dezI zabdo gaNyA che. saMskRtanA bIjA kozomAM viSayavibhAga (svarga, deva, manuSya Adi)thI zabdono saMgraha thAya che, yA to aMtanA varNo (jevA ke kAnta, khAnta Adi)nA varSothI saMgraha thAya che, paraMtu A 'dezInAmamAlA' vartamAna kozonI peThe akArAdi krame banela che. tenuM paNa kAraNa e che ke vyAkaraNamAM apabhraMzanI kavitA pUrI uSkRta karavAnI che. saMskRta-prAkRta kozonI " peThe dezI kozane koI moDhe rAkhatA nathI. jyAM prAkRta kavimAM dezI pada AvyA tyAM jovAne mATe A kozano upayoga che. tyAM akArAdi kramathI ja kAma cAlI zake che.15 te kramanI aMdara paNa ekAkSara dvi-akSara Adino krama che. je akSarathI AraMbha thanA2 zabda jyAM gaNavAmAM AvyA che tyAM tevA nAnArtha zabda paNa gaNavAmAM AvyA che. tyAM jeTalA zabdonAM udAharaNa eka gAthAmAM AvI zakyAM teTalAMne ThAMsI bharavAmAM AvyA che. kaNoDhiA (eTale ghUMghaTa, cAdara, kAna+oDhI), kaMThamalla (=muDadAnI ThAThaDI), kapparia, kaDairia (=phADeluM), kaDaMbhua (=ghaDo) A zabdone sAthe gUMthI eka gAthA banAvavAmAM kadI temAM artha hoya topaNa kAvya-suMdaratA AvavI kaThaNa che. hemacandrajIe A 5ra eka mAninI khaMDitAnI ukti banAvI che ke "huM dAMtothI phADelA adharavALA, nakhothI kApelA aMgavALA, cAdara choDa burakho choDa, lAja mUka], te ghaDA jevAM stanovALI pAse jA ke je ThAThaDIne paNa yogya nathI" (dezInAmamAlA 20). A udAharaNa banAvavAnI kaThinatAthI vividha artho mATe udAharaNa-gAthAo temaNe banAvI nathI. A ja rIte 'kumArapALa-carita'mAM keTalAMka udAharaNa eka-eka dohAmAM mUkelAM che, kiMtu tyAM zrutadevIno rAjAne dharmaviSayano upadeza e eka ja viSaya che, tethI kavine thoDIghaNI svataMtratA maLI che. A 69 chaMdomAM je chaMdo AvyA che te e che ke vadanaka (14-27, 77, 78), dohA (28-74, 81), mAtrA (75, 78), 15. pAdaliptAcArya Adi viracita dezI zAstro hovA chatAM paNa A ('dezInAmamAlA')nA AraMbhanuM prayojana..... 'varNakramasukhada' athavA 'vakramasubhaga'... varNakramathI nirdiSTa zabda arthavizeSamAM saMzaya thatAM mukhathI smaraNa ane dhyAna karI zakAya che. varNakramane ullaMghI kahevAthI sukhathI avadhAraNa thaI zakatuM nathI tethI varNakramanirdeza arthavAna che. (hemacandra, 'dezInAmamAlA', bIjI gAthAnI TIkA) 10.7 83 -- Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jaina gUrjara kavio : 10 vastu-vadanaka-kapUra(ulAlA ?)no yoga (76), sumanoramA (82). AmAMthI namUnA tarIke kaMIka AgaLa udAharaNanA prakaraNamAM ApelA che, jUnAM apabhraMzanAM udAharaNothI A kaMIka kliSTa che tenuM kAraNa spaSTa che ne vizeSa have pachIthI jaNAvIzuM ane te spaSTa che ke A hemacandrajIe pote racelI jUnI hindI-jUnI gujarAtI che. 176. hemacandrajInI "dezInAmamAlAmAM kaMI zabdo te samayanA rItirivAja ane vinoda AdinA sUcaka che teno saMgraha pATharkonA manovinoda ane jJAna mATe ahIM ApavAmAM Avyo che. hemacandra je artha karela che teno anuvAda ahIM karyo che ane kiMI TUMka vivecana sAthe jarUra paDI tyAM ApyuM che. aMbeTTI (1-7) : muThThIno jugAra (hiM.bujhAvaila). aNANa (1-7) : vivAhakAlamAM je vadhUne ApavAmAM Ave che (paherAmaNI) yA je - vivAhane mATe vadhU pote varane Ape che. (sAmI moM dekhAmaNI ?) ANaMdavaDa (1-72) : patithI prathama yauvanaharaNa thatAM strInA rudhirathI chaMTAyeluM vastra. te bAMdhavone AnaMdita kare che tethI AnaMdapaTa kahevAmAM Ave che. keTalIka jAtiomAM haju paNa evI rasama che ke AvA vastramAM mIThAI rAkhIne nAtamAM vaheMcavAmAM Ave che.) Idamaha (1-81) : kaumAra, kaumArAvasthA. uDuhie (1-137) : paraNelI strIno gusso. emiNiA (1-145) : te strI ke jenuM zarIra sUtarathI mApI te sUtara cAre dizAmAM pheMkI devAmAM Ave che. koI dezanI eka jAtanI rasama che. (saM."mAparathI mInAti, minoti). olaMkI (1-153) : saMtAIne ramAtI ramata, jemAM chokarAo saMtAIne rame che, yA cakSu sthagana-krIDA (AMkhamIMcAmaNI, saMtAkUkaDI). oja (1-156) : eka jAtanI ramata ke jemAM nathI, nathI" ema kahevAmAM Ave kAklappa (2-46) : strIrahasya. khikhkharI (2-73) : sUcanAne mATe lAkaDI ke je DheDha Adi eTalA mATe rAkhatA rahe che ke bIjA loka tene aDe nahIM. (rajavADAmAM aspRzya jAtio kAgaDA ke kUkaDAnuM para [=pIchuM. A rIte zira para rAkhe che). gAgejjA (2-88) : navI paraNelI vahu. gaMjadvia (2-110) : hAsyasthAnamAM aMgasparza, jenuM lokabhASAmAM "gilagilavia" rUDha thayela che (galagaliyAM). chiMchaTaramaNa (3-30) : AMkhamIMcAmaNI. jhoMDaliyA (3-60) : rAsanA jevo khela ke jemAM kanyAo (athavA lAlaka) nAce-kUda che (rAsa). Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezInAmamAlA" ane "kumArapAlacarita" savalayA (4-21) : eka rasama ke jemAM strIne patinuM nAma puchAya che ane te nathI kahetI tethI tene palAzalatAthI mAravAmAM Ave che. (rAjapUtAnAmAM kyAMkakyAMka hiMDoLA para jhUlatI vakhate strIo A ramata hajI paNa kare che.) hemacandra eka zloka Ano artha samajAvavA mATe uddhata karela che te parathI jaNAya che ke strIpuruSa maLIne A ramata ramatA hatA ane kaMI phajeta phALako jevuM paNa thatuM hatuM. (niyamavizeSasavalayA zeyA, AdAya palAzalatAM bhrAmyati lokoDakhilo yasyAM. pRchA patinAma strI nihanyate cANyakathayantI.) teNe je svaracita udAharaNa ApyuM che temAM 'dolA vilAsasama che, kiMtu "pucchantI' sahI'(=sakhI) ja che (nAma+levAnI kriyA - layA). bhIraMgI (4-31) : mAthuM DhAMkavAnuM vastra, ghUMghaTa, ghUmaTo ("AbhANa kazatakamAM saM. "nIraMgikA' eka kahevatamAM Avela che ke aMdha zvasurane mATe nIraMgikA kevI ?) PriA (4-45) : bhAdrapada zukla dazamIno eka utsavavizeSa. tuNA (pa-16) : khUMkhA nAmanuM vAjuM - vAgha. (pataMjalinA "mRdaMga zaMkha tRNavamAMnuM tUNava ?). thevaria (5-29) : janmanA avasara para vAjAMgAjo. dukkara (pa-42) : mAgha mAsanI rAtrimAM cAra pahora (pratipahora) snAnano niyama (duSkara !). duddholaNI (5-46): je gAya eka vAra dovAya pachI pharI paNa dovAI zake te (dUdhALI !). diasie (pa-40) : sadA bhojana (divasika). diahura (5-40) : savAranuM bhojana (divAbhukta), zirAmaNI. dovelI (5-50) : sAyaMkALanuM - sAMjanuM bhojana (vALa). dhammaa (pa-63) : cora dvArA, duganI samakSa puruSane mArI tenA zarIranA lohIthI jaMgalamAM je dharmArtha bali - balidAna karavAmAM Ave che te. (te samayanA Thaga ?) paMthuThThahaNI (6-36) : sAsarIethI pahelAM prathama (piyara) lAvavAmAM AvelI navavadhU. pADiajha (6-43) : je piyarathI vahune sAsarIe pahoMcADe che. poalA (-81) : Aso mAsamAM utsava ke jemAM pati strInA hAthathI apUpa (pUA) laI khAya che. mukkaya (6-135) je strIno vivAha thanAra hoya tene choDI bIjI nimaMtrita strIono ' - vivAha thaI javo te, mukANa. maTTahiya (6-146) : vivAha thayelI - paraNelIno kopa. maTako ? laya (7-16) : navAM vivAhita strIpuruSonA joDAno arasaparasa nAma levAno utsava. A zabdanA udAharaNamAM hemacandra je gAthA banAvI lakhI che. teno Azaya e For Private *& Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 jaina gUrjara kavio : 18 che ke mahArAja kumArapAla ! ApanI senAne AvatI joIne bhAganAra ripu-daMpatI arasaparasa nAma laIlaIne pukAre che ane ApanA "layanI yAta karAve che ke vivAha thayAthI paNa Ama karyuM hatuM). juo upara 'NavalayA. layApurisa (7-20) : eka utsava ke jemAM vadhUnuM citra hAthamAM kamala daIne cItaravAmAM Ave che. vahumAsa (7-46) : jyAre navI vivAhitA strInA gharathI pati bahAra jAya nahIM tya ramaNa karato rahe tevI vizeSa rIti yA utsava. (hanImUna' !) vahuhADiNI (7-50) : eka strInI upara je bIjI strI lAvavAmAM Ave che. vorallI (7-81) : zrAvaNa suda 14no vizeSa utsava, (rAkhaDI ?). sugimmata (8-39) : phAlganotsava. A saMskRta "sugrISmakano taddabhava che; te mATe dezImAM gaNyo nathI. hemacandra bhAmahamAMthI "sugrISmaka'nA prayoganuM udAharaNa ApyuM che. (phAga ?). saMvADA (8-43) : aMgUTho ane vacalI AMgalIthI cApaTA - caTAkA vagADavA te. hiMciAhiMvia (8-68) : eka paga UMco karI bIjA eka ja pagathI cAlavAna chokarAMonI ramata. [dezInAmamAlA gujarAtI anuvAda ane TippaNa sAthe paMDita becaradAsa dezIe dezI zabda saMgraha e nAmathI yunivarsiTI graMthanirmANa borDa, amadAvAda dvArA 1974mAM pragaTa karela che.] 177. kumArapAlacarita' kumArapAlanA rAjyamAM racAyuM. kumArapAla rAjA gAdI para saM.1199mAM beTho ane teno svargavAsa saM. 1230mAM thayo. hemAcAryano svargavAsa saM.1229mAM thayo. zilArAvaMzanA mallikArjuna sAthe yuddha saM.1217-18mAM thayeluM mAnavuM ghaTe. tethI kumArapAlacarita' (dvayAzrayakAvya') ane temAM aMtargata A apabhraMza (jUnI hindI-jUnI gujarAtI) kavitAno racanAkAla saM.1218thI saM.1229 sudhImAM koI paNa samaya che. hemacandrajInuM vyAkaraNa siddharAja jayasiMhanI AjJAthI temanA rAjatvakAlamAM arthAt saM.1199nI pUrve banyuM. vyAkaraNanI bRhadravRtti ane teno udAharaNasaMgraha sUtronI sAthe ja racAyela haze. A mATe hemacandra potA sivAya anya ullekhela-uddhata kavitA pracalita thavAno samaya saM. 1199thI pUrve che. e to vAraMvAra kahevAnI jarUra nathI ke A saMvata tenI upalabdhino nimnatama - chellAmAM chello samaya che. Urdhvatama samaya - sauthI agAuno samaya muMjanA nAmAMkita dohAthI levo ghaTe, arthAt A kavitA saM.1029thI 1199 sudhI lagabhaga be saikAnI che. 178. jyAre hemacandranAM udAharaNonI vyAkhyA lagabhaga lakhAI cUkI hatI tyAre 16. siddharAja jayasiMha pRthvIrAjanA pitA somezvarano nAno pitAmaha - mAro bApa) hato tathA somezvarane kumArapALe pALyo hato. mallikArjunanI laDAImAM somezvara sAmela hato. juo nAgarI pracAriNI patrikA, bhAga 1, pR.400-1. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dezInAmamAlA' ane 'kumArapAlarita' 'dodhaka-vRtti' nAmano graMtha upalabdha thayo. A sana 1916mAM amadAvAdamAM paMDita bhagavAnadAsa harSacandre chapAvyo che, jemAM 2canAranuM nAma ApyuM nathI paraMtu aMtamAM evo lekha che ke : zrI "iti haima-vyAkaraNa-prAkRta-vRttigata-dodhakArthaH samAsaH likhito mahopAdhyAya...ya saM.1672 varSe zake 1538 pra. (vartamAne) vaizAkha vada 14 zanau." AmAM A sarve udAharaNonI saMskRta vyAkhyA che. aMtamAM eka mAgadhI gadyakhaMDa ane eka mahArASTrI prAkRta gAthAnI paNa 'dodhaka' mAnIne vyAkhyA karI dIdhI che. hemacandrajInA prAkRta vyAkaraNanA paThanapAThanano pracAra jaina sAdhuomAM rahyo tethI A kavitAonA paraMparAgata yA to sAMpradAyika artha jANavAmAM 'dodhakavRtti' kyAMka-kyAMka ghaNI sahAyatA Ape che. jyAM matabheda che tyAM batAvavAmAM Avela che. 'dodhakavRtti'nI racanA jaina saMskRtamAM thaI che. temAM ja bhASAnuga saMskRta eTale bhASA parathI karela saMskRtanAM pado AvyAM che tenI yAdI nIce pramANe ApI che H ciTataH - caDhelo, cati - caDhe che, caTAmaH ame caDhIe chIe (Diau, Dio) gityA - lagAvI bali kriye - vArI jAuM chuM (bali kijjauM) argala AgaLa (ettiu agnalau) spheTayati - (pheDai) ghere, naSTa kare kiM na sRtam - zuM nahIM saryuM ? sarva kAMI siddha thayuM mutjhalena - dAna, udAratAthI, (mokkalaDena) mokaLA hAthathI udvarita (chApeluM che urata) - UgaryuM, bacyuM (uria) uddatyaMte - Ubare, tyajyate (uvvArijjai) cUTakaH cUDo, (cUDAu) cuDalo chatra 1 * gupta, (mA2vADI chAnai), gu. chAnuM = vidhyApayati - bujhAve che, (vadhere che H dIvo vadhere che). Avartate - zoSayati, (Avazi - AvaTe che, oTe che, oTAya che) jhagaDA jhagaTakAna dhATI dhADa, dhADuM drahe - drahamAM, dhromAM, dharAmAM ('hRda'no vyatyaya) kalahApitaH kalahitaH tImoDhAnuM - ArdrazuSka, lIluMsUkuM, (tiMtuvvANa) vichoTya - vachoDI - 87 stAgha thAha moTayanti - moDe che (moDaMti) 179. udAharaNAMzamAM je akSaraniveza zaMkara pAMDuraMga paMDite potAnA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jaina gUrjara kavio : 10 kumArapAlacaritanA saMskaraNamAM keTalIka prationI sahAyatAthI rAkhyo che te rAkhyo che. pAThAMtara ghaNAM ochAM ApyAM che. AnAM kAraNa mukhAnusArIlekhana (jevuM bolavuM tevuM lakhavuM), asAvadhAnatA, 'uo, ucca, sva, ccha' Adi lakhatAM ekabIjA sAthe rahelI samAnatA, parasavarNanI anityatA, "a", e, au, o'nA vikalpa, anunAsikanI asAvadhAnatA, ane aMtanA unI upekSA Adi che. "e, onA ardhauccAraNane dhyAnamAM rAkhavAthI tathA "AthI "i une meLavI "e, o" bolavAthI chaMda sArI rIte bolI zakAya che tathA gAtAM barAbara gAI zakAya che. prakaraNa 3 : hemacandrajInuM jIvanacarita tathA kArya 18). hemacandrajInA jIvanacaritano kaMIka AbhAsa "kumArapAla-pratibodha'nA aitihAsika viSaya saMbaMdhI kahetAM have pachI Avaze. temano janma saM. 114pamAM, dIkSA saM.1154mAM, sUripada saM.1166mAM ane svargavAsa saM.1229mAM thayo. temanuM janmanAma caMgadeva hatuM, dIkSA samaye somacandra ane sUri thatAM hemacandra paDyuM. siddharAja jayasiMhanI pAse temaNe ghaNI pratiSThA prApta karI. siddharAja pote zaiva hatA chatAM sarva dharmono Adara karatA hatA. siddharAjane mATe ja hemacandrajIe potAnuM vyAkaraNa banAvyuM ke je saMbaMdhe carcA ApaNe karI che. hemacandrajInA prabhAvathI siddharAjanuM mana jaina dharma pratye jhUkyuM haze. paraMtu kumArapAla rAjA thavAthI hemacandra te hemacandra ja kharA banyA. hemacandra "kalikAlasarvajJa thayA ane kumArapAla 'paramANaMta' banyA. . 181. kumArapAlanA rAjyanA prathamanAM paMdara varSa yuddhavijaya AdimAM vItyAM. hemacanTe agAuthI ja kumArapAla rAjA thaze evI bhaviSyavANI kahI dIdhI hatI ane siddharAjanA temanA paranA dveSathI thayelI saMkaTAvasthAmAM temane sahAyatA paNa ApI hatI. have temane jinadharmopadeza ApI temanA dvArA khUba dharmapracAra karAvyo. kumArapAlanA uttarAdhikArI ajayapAlanA maMtrI yazapAle "mohaparAjaya' nAmanuM nATaka 'prabodhacandrodayanI zailInuM lakhyuM che temAM evuM varNana che ke dharma ane viratanI putrI kRpA sAthe kumArapALano vivAha saM.1216nA mArgazIrSa zukla dvitIyAne dine hemacandra karAvyo tethI mohane harAvI dharmane potAnuM rAjya punaH apAvyuM. rUpakane dUra karIe to A tithi kumArapAlanA jenadharmasvIkAranI che. hemacandrajInA upadezathI sadAcArapracAra, durAcArayAga, maMdiraracanA, pUjAvistAra, jIrNoddhAra, amArighoSaNa, tIrthayAtrA Adi ghaNI dhAmadhUmathI kumArapALe karyA ne karAvyAM. jaina sAhityamAM A guruziSyanA ghaNA prazaMsApUrNa ullekha che. 182. rAjAe 21 jJAnakoza (pustakabhaMDAra) karAvyA, chatrIsa hajAra zlokonuM triSaSTi-zalAkApuraSa-caritra' hemacandra pAse cAvI sonArUpAthI lakhAvI sAMbhaLyuM, agiyAra aMga, bAra upAMga sonAthI lakhAvI sAMbhaLyAM, yogyazAstra Adi lakhAvyAM. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrajInuM jIvanacarita tathA kArya gurunA graMthonA lakhavAvALA 700 lekhaka (lahiyA) hatA. eka dina lekhakazALAmAM jaI rAjAe lekhakone 'kAgaLo' 52 lakhatA joyA. gurue kahyuM ke zrI tADapatrono ToTo paDyo che. rAjAne zarama thaI, upavAsa karyo. khara tADo (kaThaNa tADo ke jenA pAna lakhavA mATe kAma AvI na zake)nI pUjA karI to te savAramAM zrI tADa thaI gayA pachI graMtha tenA para lakhAvAtA gayA ! (jinamaMDanano 'kumA2pAlaprabaMdha', pR.95-97). 183. hemacandre keTalAye lAkho zlokonA graMtha banAvyA che temAM pradhAna graMtho che H abhidhAnaciMtAmaNi Adi keTalAka koza, kAvyAnuzAsana, chaMdonuzAsana, dezInAmamAlA, hayAzrayakAvya (saMskRta tathA prAkRta), yogazAstra, dhAtupArAyaNa, triSaSTizalAkApuruSacarita, pariziSTaparva. zabdAnuzAsana (vyAkaraNa). temanA potAnA racelA graMthonI prAyaH vRttio paNa racAI che, 84 varSanI avasthAmAM anazanathI hemacandre prANatyAga karyo. kumArapAla paNa lagabhaga cha mAsa pachI svargastha thayA. 'siddhahaima' vyAkaraNanI racanA 89 (jinamaMDananA 'kumArapAlaprabaMdha' parathI pR.12(2), 16(2) vagere) 184. pahelAM kadI hemacandrajI 'parabrahmamayaparamapuruSapraNItamAtRkA-aSTAdazalipivinyAsaprakaTana-pravINa' brAhmI Adi mUrtione joI kAzmIra javA cAlyA to bhagavatIe temano mArgakleza bacAvavA mATe mArgamAM ja AvI darzana tathA vidyAmaMtra ApyAM hatAM. siddharAja jayasiMhane tyAM temanuM pAMDitya joI koI asahiSNu (brAhmaNo)e kahyuM ke amArAM zAstra (pANinIya vyAkaraNa) zIkhIne A vidvattA prApta thaI che. siddharAje pUchyuM tyAre hemacandre kahyuM ke zrI mahAvIra jine zizu-avasthAmAM je upadeza indra samakSa Apyo hato te jainendra vyAkaraNa ja ame zIkhIe chIe. (juo u52 pR.381 Ti.2) rAjAe kahyuM ke teTalA prAcInane choDIne koI najIkanA kartAnuM nAma Apo. temaNe kahyuM ke siddharAja sahAyaka thAya to pote navuM paMca aMgavALuM vyAkaraNa race. rAjAe svIkAryuM eTale hemacandre kahyuM ke kAzmIramAM prava2pu2 (bilhaNanI janmabhUmi)mAM bhAratI kozamAM purAtana ATha vyAkaraNonI prati che te maMgAvI Apo. pradhAnoe jaI bhAratInI stuti karI eTale bhAratIe kahyuM ke hemacandra mArI ja mUrti che, pratio ApI dyo. pratio AvI. ghaNA dezothI aDhAra vyAkaraNa lAvavAmAM AvyAM. guru(hemacandra)e eka varSamAM savA lAkha graMthanuM vyAkaraNa racI rAjAnA hAthI para rAkhI, camara DhoLatAM rAjasabhAmAM lAvI padharAvyuM ane saMbhaLAvyuM. amarSI brAhmaNoe kahyuM ke zuddhAzuddhanI parIkSA karyA vagara rAjAnA sarasvatIkozamAM rAkhavA yogya nathI. kAzmIramAM candrakAnta maNinI banelI brAhmInI mUrti che, tenI samakSa jalakuMDamAM pustaka pheMkavAmAM Ave. jo bhIMjAyA vagara nIkaLI Ave to zuddha jANo, anyathA nahIM.17 rAjAe saMzayAkula thaI tyAM mokalAvyuM. paMDito samakSa be ghaDI sudhI 17. bhAsa ane vyAsanAM kAvyonI agniparIkSAnA saMbaMdhamAM juo nA. pra. patrikA, bhAga 1, pR.100. rAjazekhare 'sUktimuktAvali'mAM bhAsanA 'svapnavAsavadatta'nA na baLavAno ullekha Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 18 vyAkaraNa kAzmIranA sarasvatI kuMDamAM paDI rahyuM. aklinna nIkaLyuM. rAjAne jyAre pradhAnoe A jaNAvyuM tyAre 300 lekhakothI traNa varSa sudhI pratio lakhAvarAvI aDhAra dezomAM paThanapAThana mATe mokalI. 19 90 prakaraNa 4 : hemacandra ane dezI 185. 'yuva()' (eTale juvAna)nA tAratamya vAcakarUpa 'yavIyas', 'thaviSTha' ane 'alpa'nA 'alpIyas' ane 'alpiSTha' thAya che. A arthomAM 'kanIyas' ane 'kaniSTha' paNa thAya che. pANininI A saMbaMdhe kahevAnI rIta evI che ke 'yuva' ane 'alpa'nI jagyAe vikalpathI 'kan' thaI jAya che (pa-3-64). Ano aitihAsika artha e che ke pANininA samayamAM ekalo 'ka" nAnAnA arthamAM vaparAto nahoto - kevala tenA tAratamyavAcaka rUpamAM vaparAto hato. vaiyAkaraNonI kahevAnI evI rIti che ke pANininA sUtrathI 'alpIyas' ane 'yavIyas'nI jagyAe 'kanIyas', ane 'alpiSTha' ane 'viSTha'nI jagyAe 'kaniSTha' thaI jAya che. AvuM kaMI thatuM nathI. vyAkaraNanuM sUtra koI navIna cIja banAvI zakatuM nathI. te to je kaMI hoya tene niyamathI rAkhI de che. 'amuka sUtrathI Ama thayuM' ene badale vaijJAnika rItithI ema kahevuM ghaTe ke Ama karyo che (dAhakoDabhUtra pAvakaH), ane 'gauDavaho'nA kartA vApatirAje prAyaH ATalA mATe bhAsane 'jalaNamitta (jvalana-mitra)' kahyo che. rAjazekharasUri(jaina)nA 'caturviMzati-prabaMdha'mAM kAzmIramAM sarasvatInA hAthamAM zrI harSanuM 'naiSadharitra' rAkhavAno ane sarasvatInA te kAvyamAM potAnA karelA vyaktigata AkramaNathI ciDAI tene pheMkI devAno ullekha che. zrI harSa ciDAI kahe che ke 'kupitaiH kiM chuTyate kalaMkAs'. (candradhara zarmAjI) pAse 'gandhottamA-nirNaya' nAmanI eka khaMDita pothI che ke jemAM zAkta pUjAmAM madyanA upayoganA vidhAnano nirNaya che. temAM lakhela che ke bhAgavatanI keTalIye TIkAo pANImAM nAkhavAmAM AvI hatI, kiMtu zrIdhara svAmInI TIkA bhIMjAyA vagara bUDyA vagara nIkaLI. e ja pramANe 'mAghakAvya' paNa. 'gandhottamA-nirNaya'kAre to eTalA mATe A kathAo mUkI che ke zrIdhara svAmInI TIkAmAM 'loke vyavAyAmiSa madya' e zlokanI vyAkhyA tathA 'mAghakAvyamAM baladevanA varNanamAM pUrNayan madirAsvAda' e zloka potAnA pakSanuM samarthana kare che. paraMtu pANImAM nAkhIne zAstraparIkSAnA saMpradAyanI kathA hovAthI ahIM lakhI nAkhI che. 18. koI saMskRtAbhimAnI mAtRkA, koza yA pratikRtinI jagyAe pratiH' ema lakhanAranI hAMsI kare che, kiMtu jaina yA dezabhASAnugAmI saMskRtamAM A zabda saM.1492mAM maLe che. jinamaMDane 'pratayaH, pratIH' keTalIye vAra lakhyuM che. 19. aDhAra deza - karnATa, gUrjara, lATa, saurASTra, kaccha, siMdhu, ucca, bhaMbherI, maru, mAlava, koMkaNa, rASTra, kIra, jAlaMdhara, sapAdalakSa, mevADa, dIpa, AbhIra. - jinamaMDanano 'kumArapAlaprabaMdha', patra 81 (1). Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandra ane dezI bhASAmAM thAya che, teno ullekha amuka sUtramAM karelo che.' 'kan' ke jeno artha nAnuM che teno ekalapaNe vizeSaNa tarIke te samaye saMskRtamAM vyavahAra thavAnuM baMdha paDI gayuM hatuM. 'kanyA'mAM te mojUda che. kanyAno putra 'kAnIna' banAvavA mATe pANinie kanyAne badale 'kanIna' mAnI pratyaya lagADyo che. (4-1-116). A kArya (jo 'kanI sattA tenuM astitva pANini mAnata to) 'kane pratyaya lagADIne paNa thaI zakatuM hatuM. nepAlI 'kAn-chA' (nAnA) hindI 'ka+aMguriyA' - nAraMgInI 'kannI' AdimAM te 'kan' cAlu rahelo dekhAya che. te rIte jyAM pANinie 'brU'nAM kaMIka rUpone badale 'Aha'nuM thavuM, 'ha'nuM 'va' thaI javuM, ane 'as'nuM 'bhU' thaI javuM jaNAvyuM che teno aitihAsika artha e che ke 'A' 'as' ane 'vadh' dhAtuonAM je samaye pUrAM rUpo pahelAM thatAM haze, te samaye je dhAtu adhUrA rahI gayA hatA tene pANinie te arthanA bIjA dhAtuonAM rUpomAM meLavI dIdhA. pANininAM vaidika rUponA vivecanathI evo patto maLe che ke keTalAka samaya sudhI kevA prayoga thatA hatA ane kyArathI te badalAyA. - 186. prAkRta vaiyAkaraNoe bandvamUla saMskRtane prakRti mAnI bandvamUla prAkRtanuM vyAkaraNa lakhyuM che. saMskRtathI zuM-zuM parivartana thAya che tene gaNavAmAM Avela che; prAkRtane bhASA mAnI te vartyA nathI, vartI paNa zakatA nahotA. temanuM lakSya prAkRta paNa pustakI eTale jaDa prAkRta hatuM. hemacandranA prAkRta vyAkaraNanA lagabhaga be pAda AmAM ja gayA che ke kayA saMskRta zabdamAM kayA akSaranI jagyAe zuM thaI jAya che. to pANininI peThe sthAna, prayatna, aMtaratama Adino vicAra prAkRtavALA karata to saMkSepa paNa thAta ane vaijJAnika niyama paNa thaI zakata. tenA vagara prAkRta vyAkaraNa aniyama parivartanonI parisaMkhyA mAtra thaI gayela che. hemacandra kahe che ke 'Dresi' (paMcamI ekavacana, apAdAna)nI jagyAe prAkRtamAM 'tto', 'do', 'du', 'hi', 'hinto' Ave che, yA korI saMjJA pratyaya vagara Ave che. bahuvacanamAM A vaga2 'sunto' paNa Ave che. (8-3-8, 9) AgaLa cAlatAM temaNe madhyama puruSa ane uttama puruSanAM keTalAMka rUpa gaNAvyAM che. (8-3-90-117) zuM A sarva rUpa prAkRtamAM eka samaye ja cAlu thayAM yA samayesamaye AvatAM gayAM - e jANavuM ghaNuM rocaka ane jJAnadAyaka thAta. AthI prAkRtanA prakAro mAlUma paData. saMbaMdhanA arthamAM 'keraa' (saM.'keraka', hindI-gujarAtI 'kerA') pratyaya Ave che, hemacandre tene apabhraMzamAM Adeza gaNyo che (8-4-422), prAkRtamAM nathI gaNela, paraMtu te 'mRcchakaTika' ane 'zAkuMtala'nI prAkRtamAM keTalIye jagyAe maLI Ave che. 91 187. prAkRtomAM je saMskRtasama yA tatsama zabda che te saMskRta parathI jaNAya che. je saMskRtabhava yA tadbhava che tenI lopa, Agama, varNavikAra AdithI A vaiyAkaraNoe samaja ApI che. have bAkI rahyA dezI. te avyutpanna prAtipadika che ke jeno navI-jUnI prAkRtovALA vyavahAra karatA AvyA che. tenA prakRti-pratyayano vicAra kaThina che. saMbhava che ke adhika zodha karatAM temAMthI kaMIka bIjI-trIjI peDhInA tadbhava Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 siddha thaI jAya. hemacandrajIe dezInuM vaijJAnika vivecana karyuM nathI. 188. potAnI 'dezInAmamAlAmAM pote zuM lIdhuM che, zuM nathI lIdhuM teno ullekha teo evI rIte kare che ke (1) je lakSaNagraMtha ("siddhahaima-zabdAnuzAsana')mAM prakRtipratyaya Adi vibhAgathI siddha karavAmAM AvyA nathI te tyAM levAmAM AvyA che; (2) je dhAtu vaiyAkaraNa tathA kozakAroe dezImAM gaNela che, paraMtu jene ame dhAtuonA Adeza mAnela che te levAmAM nathI AvyA; (3) je prakRti-pratyaya vibhAgathI saMskRta ja siddha thAya che kiMtu saMskRta kozomAM prasiddha nathI te ahIM levAmAM AvyA che - jevA ke 'amRta-nirgama' eTale candra, 'chinna-udbhavA' eTale bIja, 'mahAnaTa' eTale ziva ityAdi, (4) je saMskRta kozomAM nathI kiMtu gauNa lakSaNA yA zaktithI jeno artha bese che jevo ke 'baila' (eTale bela, baLada=mUrkha) te levAmAM nathI AvyA. - jaina gUrjara kavio: 10 189. vaLI te kahe che ke mahArASTra, vidarbha, AbhIra Adi dezomAM je zabda prasiddha che (jevA ke magA'=marAThI 'maga'=pachI, 'hiMga' eTale jAra) tene gaNavAmAM Ave to dezo anaMta hovAthI puruSAyuSathI paNa teno saMgraha thaI zake tema nathI te mATe 'anAdiprasiddhaprAkRtabhASAvizeSa' ja dezIne kahevAmAM Avela che. potAnI puSTimAM eka jUno zloka uSkRta karela che ke divya yugasahasramAM vAcaspatinI buddhi paNa eTalI samartha thaI zakatI nathI ke je dezomAMnA prasiddha zabdo saMpUrNapaNe cUMTI zake. (dezInAmamAlA, gAthA 2-3)20 AthI spaSTa che ke manamAnI potAnI marajImAM Ave tevI A mAlA karavAmAM AvI che. saMskRta prayogane pramANa na mAnatAM kozone mAna ApyuM che. 'amRtanirgama' ane 'mahAnaTa' candramA ane zivanA arthamAM saMskRta kozomAM na ApavAmAM AvyA hoya tethI zuM thayuM ? prakRti-pratyaya-vibhAga ane zakti, rUDhi AdithI te saMskRta ja che. tevI rIte (3) ane (4)mAM paraspara virodha Ave che. 21 190. saMskRtamAM 'aprayukta'no vicAra karatAM pataMjalie kahyuM che ke upalabdhimAM 20. sarakhAvo pataMjali - bRhaspatie indrane divyavarSasahasra zabdapArAyaNa karAvyuM paraMtu aMta Avyo nahIM. bRhaspati jevo kahenAra, indra jevo zIkhanAra, divyavarSasahasra jeTalo adhyayanakALa topaNa aMta na Avyo. AjakAla je jIvo che te ghaNuMghaNuM so varSa jIve', ityAdi. (prathama Aphrika) 21. vaiyAkaraNonI manamAnI purANI lakhavAnI rIti paNa naSTa thaI. prAkRta pothIomAM lakhanArA 'zodhazodha' karI lakhavA lAgyA tethI dakSiNanAM prAkRtanAM pustakomAM jUnA pATha maLI Ave che. uttaranAM pustakomAM te 'sudhAravAmAM' AvyA che (bArneTa, jarnala oNv raoN. e. sosAyaTI, oNkTo. 1921). Ama zodhI - sudhArI mUkavAnA pariNAme mRganetrAsu rAtripu'nuM 'sugadvaitAsu rAtripu' thaI gayuM hatuM. (pratibhA, varSa 3). bhAgavatanA dakSiNI vaiSNava TIkAkAroe bhAgavatamAM je vaidika prayoga (ArSa) che tene badalI vartamAna saMskRta karI dIdhuM che, zrIdhara svAmIe nahIM, e vAta kuMbhakonA saMskaraNanI TippaNIothI spaSTa thAya che. teoe bhAgavatane 'zuddha' karyuM kiMtu zuM tenI prAcInatAno lopa potAne hAthe nathI karyo ? Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandra ane dezI 93 yatna karo." zabdano prayoga-viSaya moTo che. sAta dvIpanI pRthvI, traNa loka, cAra veda, aMga ane rahasya sahita, tenA ghaNA bheda, 100 zAkhA adhvaryuvedanI, sAmavedanA 1000 mArca, 21 prakAranA vAdyucya (Rgvada), nava jAtanA atharvaNa veda, vAkyovAkya, itihAsa, purANa, vaidyaka - ATalA zabdanA prayogaviSaya che. ATalA zabdanA prayogaviSayane sAMbhaLyA ke vicAryA vagara zabda aprayukta che ema kahevuM te sAhasamAtra che (paheluM Alika). e pramANe ja (1) (2)mAM virodha Ave che. dhAtuomAM hemacandra bhAre abhuta kArya karyuM che. eka dhAtune pradhAna - mukhya gaNela che ane tenA arthanA bIjA dhAtuone teno Adeza mAnI jhaghaDo patAvyo che. jemake "kahaI' ('kathati) dhAtu lIdho - mAnyo. have vajjaraI, pajjara), utpAlaI, pisuNaI, saMghaI, bollaI, cavaI, jampaI, sIsaI, sAhaI - A badhAne vikalpa "kahaInA Adeza karI dIdhA che. (8-4-2) "ubUkai'ne AmAM gaNela nathI kAraNake tene "ut+bukamAMthI nIkaLela mAnela che. Ama jovAmAM Ave to "vajjaraI" "uccaratimAMthI, "pajjara)" procaratimAMthI, "pisuNaI" "pizunayatimAMthI, "saMghaI "saMkhyAtimAMthI, "jampai" jalpatimAMthI nIkaLI zake che. 191. vaLI hemacandra lakhe che ke "bIjAoe Ane dezI zabdo tarIke lIdhA che, kiMtu ame tene dhAtvAdeza karI dIdhA che ke jethI vividha pratyayomAM pratiSThita thaI jAya. Ama karavAthI vajjario' eTale "kathita' 'vajjariUNa' eTale "kathayitvA" Adi hajAro rUpa siddha thaI jAya che." A to potAnI manamAnI thaI. yA to tene svataMtra dhAtu mAnI levAta, yA temAM taddabhava ane dezInI chAMTa nAkhI zakAta. vaiyAkaraNonA svabhAva pramANe hemacandra kahe che ke ame tene Adeza eTalA mATe gaNela che ke tene pratyaya lagADI zakAya, te vividha pratyayomAM pratiSThita thaI jAya. pataMjali vaiyAkaraNone cetavaNI ApI gayela che ke "jema ghaDAnuM kAma paDatAM loka kuMbhArane tyAM jAya che ke amane ghaDo banAvI Apa tema zabdanuM kAma paDatAM koI vaiyAkaraNane tyAM jato nathI ke bhAI ! amAre kAma che mATe zabda banAvI Apa." (paheluM Ahnika); kiMtu vaiyAkaraNa samaje che ke tene pratiSThita karyA vagara loka A dhAtuo sAthe pratyaya ja nahIM lagADI zake. kUkaDo savAra thatAM bole che. kiMtu pheMca bhASAnA eka nATakamAM eka kUkaDAne evuM abhimAna thayeluM batAvyuM che ke huM nahIM boluM to savAra paDaze ja nahIM. astu. 192. A cothA pAdamAM keTalIka dhAtuonA Adeza gaNAvyA che ke jemAM keTalAka to taddabhava dhAtu che ane dezI che, jemake "bhrama (eTale ghUmavuM)nA aDhAra AdezomAM (8-4-161) "cakkamaI" "caMkrama' parathI, "bhammaDaI', "bhamAI" "bhrama' parathI svArthamAM 'Da' lagADI, 'talaaSTaI', 'talaaTa' parathI, bhumaI' "jumaI" "bhrama' parathI, parIi', paraI' "pari+I' parathI taddabhava mAnI zakAya che. TiriTillaI, TuhllaI, DhaDhalaI, jhaSTaI, jhampaI, gumaI, phusai, humai, susa) - e bAkI rahyA tene dezI dhAtu mAno Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 jaina gUrjara kavio : 10 athavA anukaraNa AdithI banelA samajo. dezanA bhaMDAramAMthI saMskRtavALA "saMskRta karIne ane prAkRtavALA ema ja letA rahyA che. pahelAe ema nathI kahyuM ke ame lIdhA che, te to emaja kahetA gayA ke amArA ja che, bIjAe dezI ane tabhavonI vaheMcaNI karI, kAraNa ke tabhavone potAnA thoDA niyamothI ja bAMdhelA mAnyA, vyatyayano vicAra karyo nahIM. 193. hemacandrasUrie potAnI janmabhASAnuM gujarAtI, hindI ke marAThI Adi koI khAsa - viziSTa nAma na rAkhatAM "apabhraMza' evuM sAmAnya nAma rAkhyuM che. AnuM kAraNa e che ke te bhASA te samaye tevA ja rUpamAM kaMIka thoDA bheda sAthe bhAratanA ghaNAkharA pradezomAM bolAtI hatI. AthI AcArya hemacandra tene khAsa koI pradezanI bhASA na mAnatAM sAmAnya apabhraMza bhASA mAnI. A 'apabhraMza' eTale vikRta svarUpa svarUpa kaI bhASAnuM samajavuM ? A praznano uttara ApaNane kevala jaina sAhityathI maLaze, anyathI nahIM. ATalA mATe je prAkRta graMtho hemacandrAcAryanI pahelAM kramathI traNacAra zatAbdIothI lakhAyelA che te jovA ghaTe. joke sarvanuM avalokana atyAra sudhI ThIkaThIka pramANamAM karavAmAM AvyuM nathI topaNa jeTaluM karavAmAM AvyuM che te parathI niHsaMkoca kahI zakAya tema che ke te apabhraMza, zaurasenI ane mahArASTra prAkRtanuM rUpa hatuM. dazamI sadInAM pahelAMnA jeTalA jaina prAkRta graMtha che temAM A baMne bhASAonI pradhAnatA che. dazamI sadInA pachInA je graMtha che temAM te bhASAo kamekrame lupta thatI jAya che ane apabhraMzano udaya daSTigocara thAya che. mahAkavi dhanapAla, mahezvarasUri ane jinezvarasUri AdinA graMthomAM apabhraMzanA Adi AkAra, tathA ratnaprabhAcAryanI upadezamAlA'nI "doghaTTIvRtti ane hemacandrasUrinA graMthomAM zuddha zaurasenI ane mahArASTra prAkRta che ane te pachI tenuM vikRta rUpa che. kAlanI gatinI sAthe bhASAonA parivartana - tenA svarUpanA bhraMzane ja hemacandrasUrie apabhraMza nAma ApyuM ane zaurasenI tathA prAkRta pachI potAnA vyAkaraNamAM apabhraMzanuM vyAkaraNa paNa lipibaddha karI dIdhuM. ('siddhahaima-zabdAnuzAsana' nAmanA mahAna vyAkaraNamAM pahelA sAta adhyAyomAM saMskRtanuM savagapUrNa vyAkaraNa ApI AThamA adhyAyamAM prAkRta vagere vyAvahArika bhASAonuM vyAkaraNa Apela che temAM caturtha pAdarA 329mAM sUtrathI aMtima sUtra 448 sudhInAM 120 sUtromAM A apabhraMzanuM vyAkaraNa che.) 194. hemAcAryanA "kAvyAnuzAsanamAM mahAkAvyanI vyAkhyA ApatAM apabhraMzanA be bheda pADelA che. "tatra prAyaH saMskRtaprAkRtApabhraMzagrAmyabhASAnibaddha mahAkAvyam' ane te bhASAonA dAkhalA ApatAM kahe che ke "apabhraMza bhASAnibaddhasacibandham abdhimanthanAdi grAmyApabhraMza bhASAnibaddhAvaskandhanakabandham bhImakAvyAdi." apabhraMza bhASAmAMnuM mahAkAvya sandhinA baMdhavALuM hoya che, dAkhalA tarIke "abdhimanthana' vagere ane grAmya apabhraMza bhASAmAMnuM mahAkAvya avaskandhakanA bandhavALuM hoya che, dAkhalA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kumArapAlacarita'nAM apabhraMza padyo tarIke 'bhImakAvya' vagere. A parathI apabhraMza ane grAmyApabhraMza e bhASAnA bheda paDelA che eTaluM ja nahIM paraMtu temAM lakhAyelAM kAvyo paNa hatAM. e benI sAthe ApaNI jUnI gujarAtIno saMbaMdha che. : 195. sandhi eTale kaDavako(kaDavAM)no samUha ema hemAcArya potAnA 'chaMdonuzAsana'nA chaThThA adhyAyamAM kahe che H 'sandhyAdau kaDavakAnte ca dhruvaM syAditi dhruvA dhruvaka ghattA vA kaDavakasamUhAtmakaH sandhiH tasyAdI caturbhiH paddhaDikAyaicchandobhiH kaDavakam". eTale kaDavAno samUha te sandhi. ane tenI AdimAM cAra paddhaDikA Adi chaMdovALuM kaDavuM joIe. kaDavAnI aMte dhruva - nizcitapaNe je hoya te dhruvA, dhruvaka ke ghattA e nAmano chaMda Ave..... sAhityadarpaNamAM apabhraMza bhASAnA kAvyonA sargane 'kaDavaka' e nAma ApeluM che H apabhraMzanibandhesmin sargaH kaDavakAbhidhAH / tathApabhraMzayogyAni chaMdAsi vividhAnyapi / yathA karNaparAkramaH || 196. hemacandranA dehAnta pachI thoDAM ja varSomAM bhAratamAM rAjyakrAMti thaI ane rASTrIya paristhitimAM ghora parivartana thavA mAMDayuM. paraspara IrSyAgni saLagavA lAgyo ane videzI vijetA teno lAbha levA lAgyA. dezono pArasparika snehasaMbaMdha tUTyo ane eka rAjyamAM rahenArA bIjA rAjyamAM vasanArAne zatru mAnavA lAgyA. A kAraNe gujarAta, rajapUtAnA, avantI - mAlavA ane madhyaprAMtanA nivAsIono AthI pahelAM je vyAvahArika saMbaMdha vistRta hato temAM saMkucitatA AvI. A saMkucitatA e A pradezonI je vyApaka bhASA apabhraMza hatI tenA bhAvI vikAsane prAntIya bhASAonA bhinnabhinna bhedomAM vibhakta karI nAkhyo. tyAMthI gujarAtI, rAjapUtAnI, mAlavI ane hindI bhASAonA garbhano sUtrapAta thayo ane dhIredhIre paMdaramI sadI sudhI pahoMcI A bhASAoe potAnuM svarUpa spaSTapaNe prakaTa karI dIdhuM. [A prakaraNa paratve vizeSa mATe juo 'dezI zabdasaMgraha', paM. becaradAsa dozI, prakA. yunivarsiTI graMthanirmANa baoNrDa, amadAvAda.] prakaraNa 5 : 'kumArapAlacarita'nAM apabhraMza padyo 197. 'kumArapAlacaritamAM je pote apabhraMzanAM kAvyasUtra samajAvavA racyAM te atra mUkyAM che : (1) girinheM vi ANiu pANiu pijjaI, tahevi niDiu phalU bhakbijjaI, girihuM va tarahuM va paDiau acchai, visayahiM tahavi virAu na gacchai. 95 19 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 hindIsama : giriduM bhI Avyo pAnI pIjai taruDuM bhI nipatyo la bhakkhIjai girihuM bhI tarahuM bhi paDiyo Ache viSayahaM tadapi virAga na gacche. guja. : girithI ANeluM pANI paNa pIe, tarunuM paDeluM phala paNa khAIe. girithI ane taru parathI paDIe chIe, tathApi viSaya para virAga jato nathI. (2) jo jahAM hoMtau so tahAM hotau, sattu vi mitte vikihe vihu Avahu. jahiM viSNu tahiM vihu margo lINA, ekkaeM dikihi darevi joahu. hindIsama : jo jahuM hoto so tahaM hoto, zatru bhI mIta bhI koihi Avo, jahAM bhI tahaM bhI mAraga lInA, ekahiM dIiihaM dohiM joho. (3) amhe nindhu kovi jaNu, amhaI varNIu kovi, amhe nirdehuM kaMvi niva, na haI vaNahuM kaMvi. hindIsama H hameM nindo koI jana, hameM varano koI, : jaina gUrjara kavio : 10 hama nirde koI (ko) bhI nahIM, na hama varanIe koI. guja.sama H amane niMdo koI jana, amane vakhANo koI, ame nindIe koIne paNa nahIM, na ame vakhANIe koI. (4) re maNa kasika AlaDI, visayA acchahu dUra, karaNaI acchaha rundhiaI, kaDhauM sivavu bhUri. 41 * re mana ! (tuM) kare che kyama AlaDI, he viSayo ! thAo - raho * dUra, he karaNo (indriyo) ! raho rundhita - rUMdhAyelI, (huM) kADhuM zivaphala (mokSa) ghaNuM. . AlaDI - ALa, anartha, khoTuM, sarakhAvo H 'ma jhaMkhahi Alu', AgaLa hemacaMdrIya apabhraMza udAharaNa kra.63. 39 (5) saMjamalINahoM mokkhasuhu, niccha+ hosai tAsu, piya bali kIsu bhaNattiau, NAI puhuhiM jAsu. 43 he priya ! huM balihArI vArI jAuM chuM' ema kahetI strIo jemanA para prabhutva meLavI zakatI nathI te saMyamalInone mATe mokSasukha nizcayapUrvaka haze. * * (6) kau vaDha miai bhavagaNi mukkha kahantihu hoi, ehu jANevauM jai masa to jiNa Agama joi. 61 * zuM, baDha (mUrkha) ! bhame che bhavagahanamAM ? mokSa kyAMthI hoya, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo 9 e jANavAnuM jo manamAM hoya, to jinAgama jo. * (7) niyama-vihUNA raririvi khAhiM ji kasararkehiM, huhuru paDanti te pAvadrahi bhamaDahiM bhavalakhehiM. 68 * rAtamAM paNa je karakasara karato khAya te pApadrahamAM hahara karato paDe che, ane bhavalakSomAM - lAkho janmamAM bhame che. * (8) sagahoM kehi kari jIvadaya, damu kari mokhkho resi, kahi kasu resi tuhuM avara, kammArambha karesi. * svargane mATe jIvadayA kara, mokSane mATe dama (saMyama) kara. kahe kenA mATe tuM bIjA karyAraMbha kare che ? * (9) kAyakuDulI niru athira, jIviyaDI calu ehu, e jANivi bhavadosaDA, asuhau bhAvuM caehu, 72 * kAyAnI kuDalI jhUiMpaDI] nakkI asthira che, jIvita cala - caMcala che, e jANI bhava - saMsAranA doSo, azubha bhAva tajo. * (10) te dhannA kannullaDA, hiaullA ti kayatva, jo khaNi khaNi vi navullaDa, ghUMTahi dharahiM suatya.73 te kAna dhanya che, te hRdaya kRtArtha che je (kAna) kSaNekSaNe navA suartho (vA kRtArtho)ne ghUMTe che ane (je hRdaya) ene dhare che - dhAre che. (11) paIThI katri jiNAgamahIM vattaDiAli hu jAsu, amhArauM tumhArauM vi ehu mamatu na tAsu. hindIsama ? paiThI kAna jinAgama(kI), bAtaDI bhI jAsu, hamAro tumhAro yaha mamatva na tAsu. gu. chAyA : peThI kAna jinAgamanI vAtaDI paNa jAsa, amAruM tamAruM paNa eha mamatva na tAsa. A udAharaNomAM vyAkhyAna yA vyAkaraNano vistAra karavAmAM Avyo nathI. prakaraNa 6 : hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo dizAIe badhAM ja apabhraMza padya udAharaNo anuvAda ane TippaNa sAthe ApelAM. have DaoN. harivallabha bhAyANInA "siddhahemagata apabhraMza vyAkaraNamAM e vadhu adhikRta rIte prApya che. tethI dezAIe karelA kAmano aMdAja Ave ane apabhraMza sAhityanI samRddhinI jhAMkhI thAya e hetuthI, je paratve dezAInI sAcavavA jevI noMdho che te udAharaNo ja ahIM rAkhyAM che, bAkInAM choDI dIdhAM che. kramAMka jUnA ja rAkhyA che, tethI kayAM udAharaNo choDI dIdhAM che e dhyAnamAM raheze. rAkhelAM udAharaNomAM paNa DaoN. bhAyANInA kAmano lAbha laI Avazyaka pAThazuddhi ane arthazuddhi karI lIdhI che.] . Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jaina gUrjara kavio: 10 198. hemacandra potAnA agAunA samayanA je dohA Adi uddhata karelA che te atra mUkyA che temAM jyAM AnI sarakhA jevAM dohA ane pada AvyAM che tyAM lakSa rAkhavuM ghaTe. potAnA vyAkaraNamAM sUtrone pahelAM prAcIna udAharaNothI samajAvI hemacandra navAM udAharaNonA saMgrahazloka banAvyA che ke jemAM te ja yA tene maLatAM udAharaNa viSayanI anusAra yathAsthAna saMgRhIta karyA che. (1) DholA sAmalA dhaNa caMpA-vaNI, NAI suvaNareha kasavaTTaI diNI. * Dholo (nAyaka) to zAmaLo che, dhaNa (priyA - nAyikA) caMpakavartI che, jANe ke suvarNanI rekhA kasoTInA paththara para lagAvI hoya tema. * DholA - saM. durlabha, nAyaka. mAravADI gItomAM 'DholA' bahu premano zabda che jemake "gorI chAI che rUpa DholA dhIrA dhIrAM Ava" "nizadina jouM tArI vATaDI mama ghara Avone DholA' - AnaMdaghana; dhaNa - gRhanI svAminI. vIkAnera tarapha haju paNa strIne "dhaNa" kahevAmAM Ave che. "thAne Aya pujAsyA gaNagora suMdara dhaNa ! jAvA ghojI' - mAravADI gIta. zAI - hiM. nA, gu. jANe, saM."jJA' dhAtu parathI "Iti zAyate' (ema jANavAmAM Ave che), athavA sa.iva'nA arthamAM. reha - rekha. A bhAvano eka doho kumArapAla-pratibodha'mAMthI ApavAmAM Avaze. dodhaka-vRttinA kartAe nakAmuM vyaMgyane kholIne A citrano AnaMda bagADI nAkhyo che ke 'viparItaratAvetatadupamAna saMbhAvyate.' (2) DholA maI tuhuM vAriyA, mA karu dIhA mANu, nidrae gamihI rattaDI, daDavaDa hoi vihANuM. * DholA ! meM tane vAryo hato ke dIrgha mAna - abhimAna mA kara. nIMdathI jaze rAta ane jhaTapaTa thaze vahANuM - savAra. * nAyikA nAyakane manAve che. A doho vararucinA "prAkRtaprakAzanI pratimAM pahoMcI gayo che je parathI prAkRta vyAkaraNakAra vararuci tathA vArtikakAra kAtyAyana e baMnene eka samajIne eka vidvAnuM bhramathI A kavitAne ghaNI jUnI mAnI le che. jUnI pothIothI jemane kAma paDyuM che teo jANe che ke zIkhatI vakhate udAharaNa, TippaNI Adi pAnAnI bAju para lakhI levAmAM Ave che ane tevI pothImAMthI prata utAranArA tene mULamAM ghusADI de che. te vidvAne e nahIM joyuM ke A doho tathA tenuM sUtra eka ja pratimAM che. temaNe chApela pustakane AdithI aMta sudhI je pramANe hatI te sarva kRti vararacinI mAnI lIdhI. vyAkaraNanA graMthane vicAratAM ema jaNAya che ke te udAharaNa, TippaNIothI ema ja vadhatA jAya che. A viSaya para vadhAre kahevuM vyartha che. saMskRta vyAkaraNanA vArtikakAra vararuci - kAtyAyana, pAlI vyAkaraNanA "kaccAana" ane prAkRtaprakAzanA kartA vararuci e traNe eka kadApi paNa nathI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo 99 (3) biTTie, maI bhaNie tuchuM, mA karu vaMkI diddhi, putti, sakaNI bhaddhi jivuM, mAraI hiaI paiThi. 3 * he beTI ! mArAthI tane kahevAmAM AvyuM ke vAMkI daSTi mA kara he putrI ! kAnavALA bhAlAnI jema [AMkaDAvALI barachInI jema] (tArI daSTi) haiyAmAM peThI to mAre ja. * vRddha kuTaNI nAyikAne samajAve che. (4) eI ti ghoDA eha thali, eI ti nisio khagga; etyu muNIsima jANiaI, jo navi vAlaI viSNa. * e ja te ghoDA, e ja sthala (che), e ja te "nizita' - aNIdAra khaDraga che. emAM manuSyatva =pauruSa] jANIe ke je (ghoDAnI) vAgha na vALe - ghoDo pAcho nA pherAve. * e ja ghoDo hoya, e raNasthala hoya, ane e dhAradAra talavAra hoya ke jyAM jo ghoDAnI vAgha - vAga vALIne bhAgI na jAya ane sAmo ja cAlyo jAya to tyAM manuSyatva - maradAnagI jaNAya. muNIsima - saMskRtamAM keTaleka sthaLe Ima' lAgI puMliMga bhAvavAcaka bane che, prAkRtamAM to sarva sthaLe ema thAya che. rAjapUtAnAmAM A doho pracalita che ane ThAkura bhUrasiMhajI zekhAvatanA vividha saMgrahamAM teno utAro karyo che. (5) dahamuhu bhuvaNa-bhayaMkara tosia-saMkara siggau rahevari caDiau, caumuhu eNmuhu jhAIvi ekkahiM, lAivi NAvaI daIneM ghaDiala. * bhuvanane bhaya upajAvanAra, zaMkarane tuSTa karanAra dazamukha (rAvaNa) rathavara para caDelo, nIkaLyo. jANe caturmukha (brahmA) ane Samukha(kArtikeya)nuM dhyAna dharI temane ekamAM lAvI deve tene ghaDelo hoya ! * brahmAnAM cAra ane kArtikeyanAM cha mukha maLI daza mukha thayAM. A koI jUnI rAmAyaNamAMthI che. *NAvaI - mAno, jANe ke, (saM.jJAyata). sarakhAvo hiM. 'nA', 'nAu', mAravADI - 'cUM, upamAmAM 'nAvaI', 'nA' uakSAmAM ane vaidika 'na' upamAvAcaka. (7) aMgahiM aMga na miliala, hali Ahare ahara na patta, pia joanti muha-kamala emnaI surau samag. 7 * aMgeaMga na maLyuM, he sakhi ! adhara - hoThane hoTha prApta na thayo - maLyo nahIM. priyanA mukhakamalane jotI jotI (rahIne) ema ja surata samApta thayo. * A artha 'dodhaka-vRttikAre lIdho che kiMtu A vizuddha (pleTonika) premacitrane ema kahI bIbhatsa karyuM che ke "atirasAtirekAtu saMbhogAtu pUrvameva drAva iti bhAvaH. A vagara kayo artha UThato nahoto ? -90. Education International Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jaina gUrjara kavio : 10 (8) je mahu diNA diahaDA, daIe pavasantaNa, - tANa gaNantie aMguliuM, jarjariAu naheNa. * pravAsa karavA jatAM jatAM dayite mane je [avadhinA divaso ApyA hatA te gaNatI (gaNatI) (mArI) AMgaLIo nakhathI jarjarita thaI gaI. * giNatAM giNatAM ghasa gaI, AMgaliyAM rI rekha" - mAravADI dohA. A doho nATakamAM paNa baMsIvAlA Ayo hamAre deza !' e gItamAM vaparAyo che. [nirdiSTa gIta paMkti mIrAMnAM che.] (13) jo guNa govaI apUNA, payaDA karaI paramsa, tasu hauM kalijugi dulahaho, bali kijjauM suaNastu, * je potAnA guNa gopave che - gupta rAkhe che, paranA - bIjAnA guNone prakaTa kare che te kaliyugamAM durlabha sajjanane huM bali karuM chuM. * bali kijjauM - balihArI jAuM, vArI jAuM, balaiyA lauM, sarakhAvo prakaraNa 5, kra.pamAM bali kasu, 'dodhakavRttikAra teno artha pUjA karuM ema jaNAve che. (15) daIvu ghaDAvai vaNi taNuM, sauNihuM pakka-phalAI, so vari sukhu paITUTha Navi, kaNahahiM khalavaNAI. * deva vanamAM taruonAM pakva phalo zakuni - pakSIone mATe nirmita kare che. te vinavAsanuM phaLabhakSaNanuM sukha kharuM. paNa karNamAM khalavacano te (sukha) nathI. AmAM bhartuharinA eka prasiddha zlokano bhAva che. (16) dhavaluM visUraI sAmiaho garuA bhara pimbavi. hauM kiM na juttau duhuM ditihiM, khaMDaI doNi karevi. * dhavala - dhoriyo - baLada svAmIno guru - bhAre bhAra joIne vichare che - viSAda kare che - kheda kare che ke huM mArA be khaMDa karIne baMne - dizAe - bAjue jutANo kema nahIM. * dhavala'no artha zveta che, paraMtu rUDhithI teno dhorI - dhoriyo - baLada yA dhuri - dhoMsarI kheMcanAro prabala, gADIno bela e artha thayela che. hemacandranI 'dezInAmamAlAmAM "dhavalano artha "je jAtimAM uttama che te dhavala che' ema karyo che. dhavalonI daDhatA ane svAmIbhakti para keTalAMye muktakakAvya saMskRta tathA prAkRta subhASitomAM maLe che. doNi - be, marAThI "dona.' (18) taruhuM vi vakkala phalu muNi vi parihaNa asaNa lahanti, sAmihuM ettiu agalauM Aya2 bhicca gRhanti. * munio paNa tarumAMthI valkala, phala, paridhAna, azana (bhojana) lahe che - meLave che, paraMtu) svAmI pAsethI nokaro Adara meLave che te Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo 101 enAthI adhika. * tAtparya ke khAvuM-paheravuM to jaMgalamAM vRkSomAMthI paNa maLI Ave che. svAmI pAsethI Adara ja adhika maLe che. agnalauM - saM. agrala, AgaluM. rAjasthAnImAM pAMca upara sattarane "pAMca AgalA sittara' kahe che. (29) tuccha-majhahe tuccha-jampirahe tucchaccha-romAvalihe, tuccha-rAya, tucchayara-hAsahe, piyavayaNu alahantihe, tuccha-kAya-vasmaha-nivAsakhe, anna ju tucchauM tahe dhaNahe, te akhaNavuM na jaI, kaTAra tharNataru muddhaDahe jai maNu vicci Na mAI. * he tuccharAga (zithila premavALA) ! jeno madhyabhAga kiTi] tuccha [pAtaLI] che, jenuM jalpana - bhASaNa tuccha [thoDuM. dhImuM che, jenI romAvali tuccha [nAjuka ane accha - acchI - sArI che, priya - vallabhanAM vacanathI vaMcita evI jenuM hAsya vadhu tuccha AchuM, durbaLa] che, jenA tuccha phiza kAya - zarIramAM manmathano nivAsa che, evI dhaNa - strInuM je anya tuccha che te kahyuM jAya tema nathI. Azcarya to e che ke te mugdhAnuM stanAMtara (eTaluM tuccha che) ke jenI vacce mana mAya - samAya tema nathI. * dUtI nAyakane kahI rahI che. stano ghaNA jADA che ne aMtara ati tuccha che ema kahevAno hetu che. kAri - AzcaryavAcaka. 'dodhakavRttikAre Ane yugma noMdhyo che, paraMtu A eka Akho raDDA chaMda che. AvA chaMda somaprabhasUrinI racanAmAM maLI Ave che ke je have pachI mUkavAmAM Avaze. (30) phoDenti je hiyaDauM appaNauM, tAhaM parAI kavaNa ghaNa, rajjejjahu loaho apUNA, bAlahe jAyA visama thaNa. * je potAnuM hiyaDuM - haiyuM phoDe che, tene pArakAnI dayA zuM hoI zake ?) he loko, potAnuM rakSaNa karo, (kAraNake) bAlAnA stano viSama thayA che. * thaNa - thAna, thAnoluM, stana. 'thAna' haju pazuonAM AMcaLa mATe vaparAya che. (31) bhallA huA ju mAriA bahiNi mahArA kantu, lajjejja tu vayaMsiahu jai bhaggA gharu entu. * he bahena ! bhaluM thayuM ke mAro kaMtha marAyo. jo bhAgIne nAThelo - hArelo ghera Avata to vayasyamAM - bahenapaNIothI yA temAM huM lajjA pAmata. * bhaggA - bhagna, hArelo. vayaMsiahu - sarakhI uMmaravALI vayasyAomAM, saM. 'vayasu' eTale uMmara parathI. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 (32) vAyasu uDDAvattiae, piu TThiu sahasa-tti, ahvA valayA mahihi gaya, aA phuTTa taDa-tti. * vAyasa eTale kAgaDo uDAvatI (eka strIe) sahasA - ekAeka piyu dITho; tethI tenA baloyAno ardho bhAga mahI para paDyo ne ardho taDa deto taDa avAja karI phUTyo. * prasiddha doho che. [emAM virahanI kRzatA tathA pratidarzananA harSAvezanuM sAthelAnuM sUcana che. cAraNone mukhe A duho Ave svarUpe TakI rahelo maLe che H * kAmana kAga uDAvatI piyu Ayo jhabakAM, AdhI cUDI ka2 lagI, AdhI gaI taDakAM, * kAga uDAvaNa dhaNa khaDI, Ayo pIva bhaDakka, AdhI cUDI kAga-gaLa, AdhI bhuMya taDakka. (36) jahiM kappijjai sariNa saru chijjaI khagniNa khaggu, tahiM tehai bhaDa-ghaDa-nivahi kantu payAsai mangyu. * = jyAM za2thI - bANathI zara bANa kapAya che, khaDgathI khaDga chedAya che tyAM - te saMgrAmamAM tevA bhaDa eTale bhaTa - yoddhAnI ghaTA eTale senAnA nivaha eTale samUhamAM (mAro) kaMtha mArga prakAze che kADhe che - kare che. * jaina gUrjara kavio H 10 'bhaDa' kAThiyAvADamAM bahAduranA arthamAM vaparAya che. 'tuM bhaDa ho to AvI jA', 'bhaDanA dIkarA ! bhALyo tane !' (37) ekkahiM ambihiM sAvaNu aNahiM bhaddavau, mAhau mahiala-sari gaMDasthale sarau. aMgihiM gintu suhacchI-talavaNi masaru, tahe muhe muha-pakaI AvAsiu sisiru. te mugdhAnI eka AMkhamAM zrAvaNa che (ane) bIjI (AMkhamAM bhAdaravo che. (zrAvaNa ane bhAdaravo e be mAsamAM varasAda paDe che, tevI rIte A be AMkhamAM AMsu paDe che tethI te be AMkhane te be mAsa sAthe sarakhAvela che). mahItala-sAtharA - bhUtala-astara - bhoMya 52nA sAtharAmAM mAdhava - vasaMta che, (vasaMta pallavamaya thAya che te rIte sAtharAmAM navAMnavAM pAna bichAvyAM che), gaMDasthalamAM - kapolamAM (pAMDutA - pILAza parathI) zarada, aMgamAM (sukAvAthI) grISma - unALo, sukhasthitirUpI talanA vanamAM mAgazara (mAgazaramAM talanAM khetaro laNI nAkhavAmAM Ave che tethI ujjaDa thavAthI - sukhano nAza thavAthI mAgazara) (ane) mukhapaMkajamAM zizira (ke je vakhate kamalo sukAya che.) AvAsa karI rahela che. * Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo 103 A virahAvasthAmAM paDelI strInuM varNana che. DioN. bhAyANI mAhau" eTale "mAghaka' (mAgha mAsa) evo artha kare che ane bhoMya paranI pathArI ThaMDI tethI mAgha mAsa ema ghaTAve che. anyatra paNa koIe evo artha lIdho che. paraMtu ema karatAM virahiNInI sthitimAM cha Rtu darzAvavAmAM AvI che temAMthI eka - vasaMta - bAkI rahI jAya che. "mAhauno "mAdhava e artha vadhAre svAbhAvika che.] suhacchI - saM.sukhAsikA - sukhasthiti. A paNa yugma nathI paNa eka Akho chaMda che. (38) hiyaDA phuSTi taDa tti kari, kAlakheleM kAI dekhauM haya-vihi kahiM ivai, paI viNa dukha-sayAI. * he haiDA ! taDa karIne phUTa, kAlakSepathI zuM ? (pachI) jouM ke mUo - abhAgiyo vidhi tArA vinA, seMkaDo duHkho kyAM sthApita kare che ? * ThavaI - saM.sthApati. marAThI Theva' dhAtu, jainamAM 'ThavaNi' vagere sarakhAvo. (41) pragaNi ciThadi nAhu chuM, - raNi karadi na bhaMtri. * je nAtha AMgaNe bese che, te raNamAM (vIratA) kare che (temAM) bhrAMti nathI. * | DioN. bhAyANI "raNamAM bhramaNa karato nathI evo anuvAda kare che te aspaSTArtha che. 'maMtri' (brAnti)no "bhramaNa' artha paNa jANIto nathI. "raNamAM bhrAnti - bhUla karato nathI' evo anuvAda thaI zake.] je-tene mATe badhuM-tra' Ave che (hemacandra, 8-4-360). "tramAM te "ta(tu)' che ja. "2' lAgyo che jevI rIte "dhaMtrimAM (bIjuM rUpa "bhaMti maLe che. de.45). "2 lAgavAne mATe AgaLa "vyAsa'no vAsa thayo te juo kra.91. eka mAravADI dohA anusAra - bholo bolo dIsato, sadA garIbI sUta, kAkI ! kuMjara kATatAM, jAviyo jeDUta, * bhoLobhoLo dekhAto hato, sadA garIbIthI sIdhosAdo hato paraMtu kAkI ! laDAImAM hAthIone kApatI vakhate mArA jeThano dIkaro jaNAyo ke temAM A javAhara che mioTo vIrapuruSa che enI khabara paDI.] * (48) sAhu vi lou taDaphaDai, vaDuttaNaho taeNa, vaDDappaNu pari pAviaI, hatyi mokalaDeNa. * sarve - badhAya loka vaDapaNane mATe taraphaDe che. paNa vaDapaNa mokaLA hAthathI prApta thAya che - pamAya che. * gujarAtImAM kahevata che ke jeno hAtha pahoLo teno jaga golo. dAnathI janamAM mahattva pamAya che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jaina gUrjara kavio H 10 (49) jaI su na Avai, dUi, gharu, kAI aho muhu tujju, vayaNu ju khaMDaI tau sahie, so piu hoi na majbu. * he dUtI ! jo te ghera na Ave, to tAruM adhomukha - nIcuM moM zA mATe ? he sakhI ! je tAruM vacana [ke vadana] khaMDe te mAro priya nathI thato. * 'kumArapAla-pariziSTa'mAM 'siMha eso' evuM chapAyeluM che. adhomukha khaMDita vadanane chupAvavA mATe che. vacananuM khaMDana, vayaNuM - vacana ane vadana baMneno zleSa che. (54) 5+ mukkAhaM vi varata, phTiMi pattattarNa na pattANuM, hojja, kaha-vi tA tehiM pattehiM. tuha puNu chAyA jaI he varata ! UMcA prakAranA vRkSa ! tArAthI mukAyelA tajAyelA patronuM - pAMdaDAnuM patratva pAMdaDApaNuM phITatuM nathI - bagaDI jatuM nathI, cAlyuM jatuM nathI. vaLI tArI je chAyA hoya te koI paNa prakAre te ja patrothI che. -- A dUtIne upAlaMbha che. kaheluM na mAnavAthI che. -- A anyokti che. tuM jene taje che tenAthI ja tArI zobhA che. phiTai cAlI jAya che, bagaDe che. sarakhAvo dUdha phATavuM, phiTakAra, strInuM phITI javuM, phITela srI. 'dodhakavRtti'kAra 'vivarataru' eka pada laIne vi(pakSI)vara(sArA)nA taru - sArA pakSInA taru evo artha paNa kare che ane varataru ema eka pada laIne paNa bIjo upa2 jaNAvelo artha kare che. (55) mahu hia taI, tAe tuhuM savi aNNa viDijjai, pia kAI karauM hauM, kAI tuhuM macchu macchu giliI. (nAyikA anyamAM Asakta nAyakane kahe che ke) mAruM hRdaya tArAthI (levAyuM), tuM teNIthI grahAyo, teNI paNa .bIjAthI nacAya che, he piyA ! huM zuM karuM ? tuM zuM (kare ?) (e to) maccha macchane gaLe che (tevuM che.) * moTo maccha nAnA macchane gaLe tevo 'mAtmya nyAya' che. bhartRharinA dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca'vALA zlokano bhAva che. prakaraNa 7-8 : hemacandre avatarelAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) (62) mai jANiuM piyavirahiahaM, ka-vi dhara hoi viAli, navara miaMku vi tiha tavai, jiha diNayaru khayagAli. * he priyA ! meM jANyuM ke priyathI virahIone kAMIka dhara Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 10pa avalaMbana vikAle - saMdhyAkALe thAya che. paraMtu (UlaTuM) mRgAMka - candra paNa tevI rIte tape che jema sUrya pralayakALa (tape che tema). * juo somaprabha, kumArapAla-pratibodha' ka.18 have pachI. (63) mahu kanto be dosaDA, haddhi, ma jhaMkhahi Alu, dentaho hauM para uvaeNria, jujhanto karavAlu. * heli ! (he sakhI !) mArA kanvanA be doSo (che), ALa - vRthA jhaMkha nahIM - bola nahIM. (te kayA be doSa ? -) tenA dAna detAM huM kevala UgarI - bacI. ane jhUjhatAM - yuddhamAM laDAI laDatAM talavAra bacI. * AmAM eka stuti che ne bIjI nindA ema baMne sAthesAthe che. [vyAjastuti che.] (71) khagna-visAhiu jahiM lahahuM pia, tahiM desahiM kahuM, raNa-dubhikhuM bhagnAI, viSNu jurge na valAhuM. * he priyA ! je dezamAM khaDuMgathI sAbita thayeluM maLe tyAM jaIe. (ahI) raNa - durbhikSathI bhagna thayelA chIe (tethI) yuddha vagara prasanna thatA nathI - AnaMda Avato nathI. * jyAM talavAra calAvI jIvikAno nirvAha thaI zake tyAM cAlo, ahIM to raNa-durbhikSa - yuddhanA dukALathI (dila) tUTI gayuM yuddha vinA AnaMda Avato nathI. valAhuM - na rati prApnamaH (majA AvatI nathI) ema "dodhakavRttimAM artha karyo che tene anusarI upara artha mUkyo che, paNa te ThIka lAgato nathI. valAhuM eTale vaLuM - pAcho AvuM. raNa-duSkALamAM bhAgyA chIe. vinA yuddha pAchA nahIM AvIe, (jema durbhiA kAraNe dezathI bhAgyA te subhikSa vagara pAchA Avato nathI) - A artha barAbara che. [DaoN. harivallabha bhAyANI A bIjo artha ja le che.] (72) kuMjara, sumari ma salaiuM, saralA sAsa ma meli, kavala ji pAviya vihi-vasiNa, te cari mANuM ma meli. * he kuMjara ! salakIo (eka jAtanA baLado) [>, e nAmanAM vRkSa, jenAM pAMdaDAM hAthIno priya AhAra che]ne smara nahIM, sarala eTale dIrgha zvAsa mUka nahIM. vidhivaze je kavaLa - koLiyA maLyA te cara, mAna rAkha nahIM. 'dodhakavRtti' pramANe "melino artha baMne sthaLe choDavuM karavAthI nirarthaka vAkya thAya che. je maLe te khA, ne mAna choDa nahIM - e yogya nathI lAgatuM. tyAM "meli" eTale rAkha e artha yogya lAge che. priAkRta "mela' "choDa" artha ja Ape ane DaoN. bhAyANI ema ja kare che. paraMtu dezAIe lIdhelo vAMdho yogya che. kAM to "melino emaNe karelo artha karavo joIe. 'mANu a meli' evo koI pATha hovAnuM mAnIe to "ane mAna choDa' evo artha thaI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jaina gUrjara kavio : 10 zake.] (76) sattA bhoga ju pariharaI, tasu kastUho bali kasu, tasu daIveNa vi muMDiyauM, jasu khalihaDauM sIsu. * vidyamAna hoya chatAM bhogone - pAse hoya chatAM bhogone je parihare - taje te kaMthane vArI jaIe. jenuM mAthuM TAliuM che tenuM deve ja muMDana karyuM che. * eTale jenI pAse bhogo nathI te to svayameva - devAtu taje che. AmAM 'saheje bAvA brahmacArI' yA vRddhA nArI pativratA' e kahevata lAgu paDe che. hiMdImAM 'binA milatI ke brahmacArI' e kahevata che. (80) cUDallI cuNI hoisaI, muddhi kavoli nihittau. sAsAnala-jAla-jhalakiauM, vAha-salila-sittau. he mugdha ! kapola para rAkhelo cUDalo, zvAsarUpI agninI jhALathI dagdha thaIne, (ane) bASparUpI pANIthI saMsikta thaIne cUrNa thaze - cUrecUrA thaze. * juo 'kumArapAla-pratibodha', kra.23 have pachI. (84) purve jAeM kavaNu guNa, avaguNu kavaNu mUeNa, jA bApIkI bhUMhaDI, campijjaI avareNa. * janmelA putrathI zuM guNa - phAyado ? marelAthI zuM avaguNa ? ke jenA bApanI bhoMya bIjAthI caMpAtI hoya - levAtI hoya. * putte jA - bhAvalakSaNa. campijjaI - dabAvavAmAM Ave. sarakhAvo pagacaMpI - paga dabAvavA te. [A duho rAjasthAnamAM nIcene rUpe pracalita che -- beTA jAyA kavaNa guNa, avaguNa kvaNa mUvAM, jo UbhAM dhara ApaNI gaMjIje avara.. (85) te tettiI jalu sAyaraho, so tevaDu vityAru, tisaha nivAraNa palavi navi, para ghuThuMaI asAru. * sAgaranuM te jala teTaluM, tevaDo te(no) vistAra ! tRSAnuM nivAraNa pala paNa nahIM, chatAM asAra - nakAmo ghUghave che - garjanA kare che. * tisa - saM. tRSA, rAjasthAnI tisa. ghuTyubaI - avAja sUcavatuM kriyApada, garja che. sarakhAvo rAjazekharasUrinA "caturvizatiprabaMdha' sAthe - vari viyaro nahiM jalu piyaI, ghuTuMghuTu culueNa, sAyari atyi bahuya jala, chi khAuM kiM teNa. * vIraDo sAro ke jemAM jala ghaTaghuTu cApathI pI zakIe. sAgaramAM ghaNuMya jaLa khAruM che tethI tene zuM karavo ? * Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 107 viyaro - vIraDo, nAno kUvo rAjasthAnI berA. culueNa -- hiM.cihna, gu.cApavuM (nAma). (86) je diThauM somangrahaNa, asaIhiM hasika nisaMku, pia-mANasa- vicchoha-gara, gili gili rAhu miyaMku. * candragrahaNa dIThuM asatIothI niHzaMka hasAyuM - teo hasI : "he rAhu ! mayaMka - candra ke je priya manuSyonA viyoga karanAra che tene khA - tenuM bhakSaNa kara." * vicchohagarU - vikSobhakara. AmAM 'ka'no "ga" thAya che, ne pAlI bhASAmAM "karanA" dhAtuno pheraphAra "garanAmAM thayo che. 'ka' temAM rahyo ja nathI, "ga" che. pragaTa'ne zuddha karI 'prakaTa' lakhanArA A vAta para lakSa Ape. (87) ammIe satyAvasthehiM, sudhe cittijjaI mANuM, pie diTUThe hallAhaleNa, ko ceaI appANa. * he amba (mAtA) ! svastha avasthAvALAothI sukhe karI mAna - ahaMkAra ciMtavAya che - teo ciMtave che, paNa piyu dekhe sate halavalathI - vyAkulatAthI AtmAne koNa jANe che ? - AtmAne bhUlI jAya che. zudha rahetI nathI. * 'svastha hoIe tyAre mAnagumAnanuM sUjhe che, piyAne dekhatAM eTalI halacala mace che ke potAnI zudha jAtI rahe che tyAM bicArA mAnane koNa saMbhAre ? pie diThe - bhAvalakSaNA, ceaI - jANe che. sarakhAvo caitya, cihna. (88) savadhu karempiNa kadhidu maI, tasu para sabhalauM jammu, jAsu na cAu na cArahaDi, na ya pappaThau dhammu. * zapatha laIne (sogaMdapUrvaka) mArAthI kahevAyeluM (ke) teno janma kevala saphala (che ke, jeno tyAga, ane cArabhaTI - zUravRtti ane dharma pramuSita - prabhraSTa thayela nathI. * dodhakavRttimAMno bIjo artha 'jene apavyaya nathI ane dharmabhraSTa nathI thayo e ThIka nathI. (90) ua kaNiAru paphulliala, kaMcaNakantipayAsu, gorI-vayaNa-viNijjiAuM, na sevaI vaNavAnuM. * o - jo karNikAra vRkSa kAMcananI kAMti prakAzita karatuM phUleluM che, jANe ke gaurIvadanathI vizeSe jitAyeluM te vanavAsa seve che. * kaNiAra - saM. karNikAra, paMjAbI pahADI kayAra, amalatAza. tene ghaNAM pILAM phUlo thAya che. ne - jANe ke, umekSA mATe vaparAya che. vedano upamAvAcaka 'na' vyAkaraNamAM na baMdhAyo, paNa pravAhathI prAkRtamAM - bhASAmAM cAlyo Avyo. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jaina gUrjara kavio : 10 (91) vAsu mahArisi eu bhaNaI, jaI suIsatyu pamANuM, mAyaha calaNa navantAha, dividivi gaMgAsahANu. * vyAsa mahASi e bhaNe che ke jo kRtizAstra pramANa che (to) mAtAnA caraNa namanArAne dinadina gaMgAsnAna che. * vAsa - vyAsa. AmAM 'rane mATe sarakhAvo zApano sApa - sarApa. divi divi - vedamAM 'dive dive, juo upara kra.90mAM "na'. (94) bimbAhari taNu raNavaNu, kiha Thika siri-aNanda, niruvama-rasu pimeM piavi jaNu, sesaho diNI mudda. * he zrI ANaMda (kavinuM nAma) ! biMba (phala) jevA adhara uparano, radanano nAjuka vraNa - dAMte mArela niAjuko ghA kevo rahyo (che) ? jANe ke piyue nirupama rasa pIne bAkInA (rasa) mATe mudrA ApI - mArI (hoya). * adhara para detakSata kevo che, jANe ke anupama rasa pIne piyue bAkI para potAnI mahora lagAvI che ke koI bIjA na pIe.) biMbAharitaNuM - biMgAdhara uparano. biMgAdhara para, tanvInA' e artha karavAnI jarUra nathI. 'dodhakavRttimAM tema karyuM che. taNuM eTale tanvInA - strInA. kharI rIte 'taNu, taNA yA taNo' e saMbaMdhasUcaka chaThThI vibhaktino pratyaya che. vistutaH "tanu' (-nAjuka) 'vaNanuM vizeSaNa che. lokasAhityamAM ANaMdakaramANaMdanA duhAo maLe che tenuM pageruM ahIM sudhI jAya che.] (95) bhaNa sahi nihuauM tevuM maI, jaI pila diThuM sadosu, . jevuM na jANaI mannu maNuM, pakhAvaDie tAsu. * he sakhI ! jo teM piyune sadoSa dITho hoya to te evI nibhUta - gupta rIte kahe, ke jethI tenuM pakSapAtI mAruM mana te na jANe. * AmAM amarano 'nIceH zaMsa, hadi sthito hi nanuM meM prANezvaraH zroSyatimAM je bhAva che te bhAva che. "teM bIjAnA pAse sthita mAruM mana jema na jANe', bhatta iti adhyAhAra (!!) - Avo 'dodhakavRtti'no artha barAbara nathI. (96) maI bhaNiau balirAya tuhuM, kehau magaNa ehu, jehu tehu na-vi hoI vaDha, saI nArAyaNa ehu. * (koI vAnAvatAranI kathAmAMthI - zukrAcArya kahe che) he balirAja, meM tane kaheluM "evo kevo mAgaNa (maLyo) che ? jevo tevo na hoya. he mUrkha, e svayaM nArAyaNa che." * vaDha - mUrkha. sarakhAvo vaMDha (harSacarita'no). "dodhakavRtti' ema kahe che ke A dohAno uttarArdha te balino uttara che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 109 (90) jaI so ghaDadi prayAvadI, kendu vi lekhriNa sikakhuM, jeltha-vi teltha-vi elyu jagi, bhaNa to tahi sArikhu. * jo te prajApati jyAM-tyAMthI game tyAMthI zikSA laIne paNa A jagamAM (rUpa) ghaDe to kahe te (nAyikA)nA sarakhuM thAya kharuM ?). * cothA caraNano pATha A hoya ema saMbhave che - "bhaNa ko tahe sArikakhu' (kahe, koNa tenA sarIkhuM che ?) DioN. bhAyANImAM paNa 'bhaNa to tahi sariSna' ema ja pATha che. paraMtu dezAInI pAThasudhAraNA tArkika che.] (99) tilahaM tilattaNu tAuM para, jAuM na neha galanti, nehi paNaTUThaI te sji tila, tila phiTTavi khala hotti. * jyAM sudhI sneha - tela gaLatuM nathI - cAlI nathI gayuM tyAM sudhI ja talanuM talapaNuM che. sneha - tela praNaSTa thatAM te ja tala, tala maTIne khala - khoLa thAya che. * ahIM 'nehanA be artha che : cIkaNApaNuM (tela), ane prema, khalanA be artha khoLa ane durjana. neha gayo eTale khaLa thayo. 'dodhakavRttimAM nehane bahuvacanamAM laI 'galanti'nA kartA tarIke lIdhela che, adhika saMbhava e che ke tila' kartA hoya ne "naha' karma hoya. vistutaH "neha' bahuvacanamAM ane galantinA kartA tarIke che.] | (100) jAmahiM visamI kajjagaI, jIvahiM majhe ei, tAmahiM acchau iyara jaNu, suaNu-vi antara dei. . * jyAM sudhI jIvonI madhya viSama kAryagati Ave che, tyAM sudhI Iitara jana (eka bAju - alaga) raho, svajana paNa antara de che - pITha dekhADe che. * acchau - hiM. Acho, ho, 'tenI vAta javA do e arthamAM. (101) jevaDu antaru rAvaNa-rAmaha, tevaDu anta paTTaNa-gAmAM, * jevaDuM aMtara rAvaNa rAma vacce, tevaDuM aMtara pATaNa - zahera ane gAmaDA vacce (samajavuM). * A koI rAvaNanA pakSapAtInI ukti che, tethI "dodhakavRttikAre karyuM che tema pATaNa-gAma'nI badalI "gAma-pATaNa' e rIte karavAnI jarUra nathI. | DioN. bhAyANI rAma ane rAvaNane sthAne nagara ane gAma ema ja anvaya kare che. prAsa mATe "rAvaNa-rAma' ane pATaNa-gAma" evA krama thayela che ema kahI zakAya. tethI rAvaNanA pakSapAtInI ukti mAnavAnuM anivArya nathI. joke dazamukha rAvaNane nagarane sthAne ane rAmane gAmane sthAne kalpela hoya e sAva asaMbhavita nathI.]. Jair Education International Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 (102) te muggaDA harivaA, je piriveTTA tAruM, avaroppa joantAhaM, sAmiu gaMjiu jAhaM. * jeonA 52spa2 jotAM (temanA) svAmIne gAMjavAmAM Avyo hoya, temane je maga pIrasyA te nakAmA gayA. * jaina gUrjara kavio : 10 ahIM 'maga pIrasavA' e moTA Adara ane utsavanI vAta che. jamAI Ave che yA tahevAra Ave che tyAre magacokhA bane che. je kAyaronA ahIMtahIM jotAM jotAM svAmIne mAra paDe tene maga pIrasavA vRthA che maga barabAda karavA jevuM che. rAjazekharasUri(saM.1405)nA 'caturviMzati-prabaMdha'mAM A gAthA ratnazrAvaka prabaMdhamAM jyAM eka rAjakumAra bIjAnI rakSA mATe prANa devA taiyAra thAya che tyAM jaNAvavAmAM AvI che. (103) bambha te viralA ke-vi nara, je saLaMga chaila, je TUMkA te vaMcayara, je ujjua te baila. @ he brAhmaNa [brahma], je koI paNa no sarva aMge prakAre chela dakSa hoya che te viralA hoya che. je vAMkA hoya che te vaMcaka Thaga hoya che ne je Rju sarala hoya che te baLada (jevA) hoya che. * - khaMbha brahma, kavinuM nAma. prAkRta piMgalasUtranAM keTalAMka udAharaNo para koIkoI TIkAkAre lakhela che ke baMbha(brahma) baMdI yA bhATanA arthe vaparAya che, jemake 'hirabaMbha' eTale hira nAmano baMdI=brahmabhATa ? beMka saM.vakra. AmAM joDAkSa2nI 'na' zruti thAya che. 'paMcayara' eTale vaMcakatara ema mAnavAnI jarUra nathI. 'ara' yA 'ayara' e kartRvAcaka pratyaya che. ujjua - Rju. temAM RnI 'u' zruti thAya che. [brahma kavinAma hovAnuM zaMkAspada che.] (106) prAiva muNihaM-vi bhantaDI, teM maNiaDA gaNanti, akhaI nirAmai 52mapai, ajju-vi lau na lahanti. prAyaH munione paNa bhrAnti thAya che - te maNakAo - pArAo gaNe che mALA pherave che. akSaya, nirAmaya, paramapadamAM Aja paNa teo laya pAmatA nathI. * tethI zUnya dhyAna karavAthI zuM ? sarakhAvo kabIranuM 'manakA pherata juga gayA' maNakA pheravatAM juga cAlyo gayo. maNiaDA - maNika maNakA temAM 'Da' pratyaya kutsAnA arthamAM. (109) virahAnala-jAla-karAliyau, pahiu ko-vi buddhiviThiau, anu sisikAli sIalajalahu, dhUma kahantihu uoiau. * (koI kiva jalamAM dhUma joI bolyo) koI paNa pathika - musAphara virahAnalanI jvAlAthI kAlita eTale pIDita thaI DUbI rahyo che, nahIM to (anyathA) zizirakAle zItajalamAMthI dhumADo kyAMthI UThyo. * Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) pANInI bApha joIne utprekSA karI che. pahiu - mAravADI 'pahI' (pAvaNo pahI), pathika, [gu.'paI'] (110) mahu kanhaho guTThaTThaaho, kau jhumpaDA balanti, aha riu-ruhireM ulhavaI, aha appaNuM, na tti. goSTha(goThA)mAM beThelA mArA kAnta kaMthanAM jhUMpaDAM kema baLe ? kAM to zatrunA lohIthI olave che, kAM to potAnA(rudhira)thI olave temAM bhrAMti - zaka nathI. * * kaMtha goSTha saMbhALato gayo che, pAchaLa zatruoe jhUMpaDAM bALI nAkhyAM. potAnI jAtathI to tene umeda che ke mAraze yA maraze. guSTha - saM.goSTha. sarakhAvo gusAMIjInI 'gAigoTha'. - (111) piya-saMgami kau niddaDI, piaho parokkhaho kemna, maI bitri-vi vinnAsiA, nidda na emna na tempa. priyasaMgamamAM kema nidrA (Ave ?), priya parokSa hotAM - tenA virahamAM (paNa) kema nidrA (Ave ?). huM to baMne (bAju)thI - saMyoga ke viyogathI vinAzita thaI. Ame na nidrA Ave, na tema (nidrA Ave). 'maI bitrivivinnAsiA' Ano artha 'dodhakavRtti'kAra "mayA ddhe api vinAzite' evo vicitra kare che. * - ['dodhakavRtti'nI saMskRta chAyA yathArtha che ane DaoN. bhAyANI paNa e ja Ape che. DaoN. bhAyANIno anuvAda che meM to (te) baMne (rIte) gumAvI.'] (114) mANi paNaTThai jai na taNu, to desaDA caijja, mA dujjaNaka2pallavehiM, daMsijjantu bhamijja. * mAna pranaSTa thatAM jo tanu - zarIra na (tajAya) to deza tajavo, paraMtu durjananA ka2pallavathI dekhADAtA evA tarIke bhamavuM na joIe. * 111 mANi paNarTAi bhAvavAcaka saptamI. desijjantu dekhADAtA evA, 'dodhakavRtti' DaMzAtA - DaMkha khAtA evo artha kare che te yogya nathI lAgato. (115) loNu vilii pANieNa, ari khala meha ma gajju, bAliu galai su jhumpaDA, gorI timmai arjyo. pANIthI loNu (lavaNa, lAvaNya e be artha che) vilaya pAme che. are ! khala megha ! garaja nahIM. baLyAM jhUMpaDAM gaLe che ane gorI Aja bhIMjAya che. . 1 saM.lAvaNya, hiM.launa, gu.luNa - lavaNa (jemake 'saluNI' temAM 'luNa' e lAvaNyanA arthamAM che), phArasI 'namaka' sauMdaryanA arthamAM vaparAya che. 'amaruzataka'mAM prakSipta zloka che ke jyA2thI premapriyAthI meM tenA adharanuM pAna karyuM tyArathI tarasa vadhatI ja jAya che. kema na vadhe ? temAM lAvaNya che ne ? namakathI tarasa vadhe che. A para TIkAkAra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jaina gUrjara kavio: 10 A kalpanAnI grAmyatA para mazkarI che ke vAha, kavi kevo che, koI sAMbharanI khANa khodanAro che ! ahIM namaka pANI paDavAthI gaLe che - e laI ukti karI che ke duSTa megha, garaja mA. jhUMpaDuM gaLatuM jAya che, gorI bhIMjAya che; lavaNa - lAvaNya gaLe che, basa kara. bAli - baLyo, rAjasthAnI gAlI, dagdha. "dodhakavRttimAM be artha karelA che chatAM bhAva aspaSTa che. (123) sAva saloNI goraDI, navakhI ka-vi visa-gaMThi, bhaDu paccaliu to maraI, jAsu na lagnaI kaMThi. * sarva saluNI sivagasuMdara] gorI koI anokhI - navIna viSagraMthi che. te evI ke je subhaTanA kaMThe te na lAge te mare. * viSagAMTha gaLe lAgavAthI maraNa nipajAve ane A na lAge to mAre eTalA mATe te anokhI. navamI - saM.navakA (navInA), paMjAbI naukhI, anaukhI - anokhI. paccaliu - pratyuta (hemacandra 8-pa-420). anabUDe bUDe tare e ahIM bhAva che. (125) ek kaIaha vi na Avahi, azru vahilau jAti, maI mittaDA pramANiala, paMi jehau khaluM nAhiM. * eka, kadI paNa Ave nahi, bIjo, [bIjuM vahelo cAlyo jAya. he mitra ! meM pramANita karyuM che ke tArA jevo nizcaya [< duSTa] koI paNa nathI. * A artha ThIka lAge che. "dodhakavRtti' evo artha bIjI kaDIno kare che ke he mitra, mArAthI jevo priya pramANAyo, tevo tArAthI nizcaye jaNAyo nathI; bIjo artha e ke meM, he mitra pramANita karyuM ke tArA jevuM nahIM - nathI. A artha aspaSTa che. [khala - khala, duSTa. tArA jevo duSTa koI nathI ema artha che.] (128) devihi viDhattauM pAhi vaDha, saMci ma ekkavi drammu, ko-vi dravakkau so paDaI, jeNa samapUI jammu. * he mUrkha ! devathI soMpAyeluM - kamAyeluM khA, eka paNa dramano saMcaya na kara. koI paNa bhaya - Dara AvI paDe ke jethI janmAro samApta thaI jAya. * viDhatta - saM.arjita ? (dodhakavRtti), soMpela. saMci - saMcavuM, saMcaya karavo, bheguM karavuM, jUnI hiMdImAM tathA paMjAbImAM "saMcanA' che. gujarAtImAM kahevata che ke "kIDI saMce tetara khAya." drammu - drama - eka jAtano sikko, te parathI dAma eTale nANuM. dravakkI - dravane, Darane. vaDha - mUrkha 'Dha' eTale mUrkha ema gujarAtImAM vaparAya che. | DioN. bhAyANImAM 'divehiM pATha che ane tethI anuvAda "divasedivasanuM raLeluM khAI nAkha." A artha vadhAre saMgata che. dezAIthI pAThadoSa thaI gayo jaNAya che. 'viDhatta' eTale arjita, kamAyeluM.] Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 113 (129) ekamekkauM jaI-vi joedi, hari sUThuM sanvAyareNa, tAvi Tehi nahiM kahi-vi rAhI. ko sakkaI saMvarevi daDhanayaNA nahiM paluTTA. * ekaeka (gopIne) joke hari sArI rIte sarvAdarethI jue che, topaNa jyAM kyAM paNa - game tyAM rAdhA (hoya) tyAM ja daSTi che. snehathI vyAkuLa banelAM dagdha - baLyAM (daDha) nayanonuM, saMvaraNa karavA koNa zaktimAna che ? * dodhakavRttino artha garabaDiyo lAge che. te ema che ke ekeka aMgane jema che tema harine joke sukhuM, sarva AdarathI rAdhA jue che topaNa daDha daSTi rAgasnehathI je koI aMgapradeze sthApita thayelI daSTine saMvaravA koNa samartha thAya ? DioN. bhAyANIe "ekeeka vastu)' evo artha karyo che kemake "ekkamekauM e napuMsakaliMga che. "gopI'no artha tarkasaMgata lAge paNa pAThano koyaDo bane.] (133) kheDUya kayamaoNhiM, nicchayuM, kiM payapaha, aNurattAu bhattAuM, aste mA caya sAmia. * amArI sAthe nizcaye khela karavAmAM Avyo che), zuM kaho cho ? svAmI ! anurakta bhakto evA amone mA taja. * anuSpa chaMda. kheDu - khela. paMjAbI gItamAM "sADe kheDaNa de dina cAra'. (135) hiaDA paI ehu bodviauM, mahu agnaI savAra, phuthrisupie pavasatti hauM, bhaMDaya Dhakkari-sAra. * haiDA ! (tuM) mArI AgaLa so vAra ema bolyuM ke piyunA pravAsa karatAM (ja) phATIza. he bhaMDa, he adbhuta daDhatAvALA ! (hajI tuM phATyuM nahIM.) * pie pavasatti - bhAvavAcaka saptamI. bhaMDya - pAkhaMDI. DhakkarisAra - DhakarI gayo che eTale nIkaLI gayo che jeno sAra - baLa te, tevo DhIlo - nabaLo, ("dodhakavRtti), paraMtu adbhuta sAravALo (hemacandra). (136) ekka kuDullI paMcahiM ruddhI, tahaM paMcataM-vi juaMjua buddhI, bahiSNue te gharu kahi kiMva nandala, jeltha kuDumbauM appaNa-chandauM. * eka kuTI (zarIrarUpI jhUMpaDI) che, (te) pAMca Indriyo)thI rUMdhAyelI che, te pAMcane paNa judIjudI buddhi (che), bahena ! te ghara ke jyAM kuTumba ApajIMdIluM (hoya) te kema naMde - prasanna thAya te kahe. * kuDullI - "kuTInA kutsita ke alpanA arthamAM. appaNachaMda - ApamatIluM, potapotAnA matavALuM. hindImAM eka doho che ke : khasama pUjate deharA, bhUta pUjinI joya; eke gharameM do matA, kusala kahAM te hoya. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 (139) gayau su kesari, piahu jalu, niccinataI hariNAI, jasu kerai huMkAraDaeM, muhahuM panta tRNAI. * he hiraNo ! te kesarI ke jenA huMkArathI (tamArA) mukhamAMthI tRNa (kharI) paDatAM hatAM te gayo. (have) jala nizrcitapaNe pIo. * jasu keteM - jenA kerA, taNA. 'jasu' (saM.yasya)mAM chaThThI vibhakti 'su' yA 'u' judI che; 'kerameM' vizeSaNanI peThe 'huMkArae'ne lAgu paDe che. 'kera' vibhakti nathI ke jethI 'jasu' sAthe joDavAmAM Ave. A 'kera' hindI 'kA, kI, ke'no janaka pitA kahevAmAM Ave che paNa A pote ja vibhakti nathI tema judo paDato nathI. vaLI tenA putra-pautra kevI rIte chUTA paDI zake ? Ane maLato eka mAravADI prasiddha doho che ke : jiNa mAraga kehari vuvo [?], raja lAgI tiraNAMha, te khaDa UbhI sUkhasI, nahIM khAsI hiraNAMha. * je mArge siMha gayo tyAM tRNone raja lAgaze, te khaMDa UbhuM-UbhuM sukAI jaze, hiraNo khAze nahIM. [gujarAtImAM pracalita dohAmAM 'vuvo'ne sthAne 'gayo' maLe che.] (140) satthAvatyahaM AlavaNu, sAvi lou karei, AdahaM malbhIMsaDI, jo sajjaSNu so dei. mabbIsaDI svasthAvasthAvALA sukhI (puruSo) sAthe Alapana kathana vAtacIta (juo kra.48) saue loka kare che, (paraMtu) Arta(jano)ne 'ma DarIza' (evI abhayavANI) je sajjana che te Ape che. * mA Da2, mA bhaiSI:' e vAkyathI banAvelI saMjJA. 'DI' che te svArthamAM che. jaina gUrjara kavio H 10 * 1 (142) mai jANIu buTTIsa hauM, premadrahi huhuru-tti; navari acintiya saMpaDiya, vippiya-nAva jhaDa-tti. * meM jANyuM (ke) huM huhura [ghaLaghaLa] karatI premarUpI drahamAM bUDIza, paraMtu aciMti jhaTa ekadama vipriya (rUpI) nAva (viyoga beDA) [priyatamanA aparAdharUpI nAva] saMprApta thaI. - 1 C navara - saMskRta chAyAkAra 'kevala' e artha kare che te nahIM, paNa teno artha atra 'paraMtu', hindI 'varana' che. vippiyanAva vipriya, rUThavo yA viyogabeDA e 'dodhakavRtti'mAM artha che. [vastutaH vipriya eTale aparAdha, priyatame karelo.] (143) khai nau kasaraddhehiM piI nau ghuMTehiM, emnaI hoI suhacchaDI, pie diTheM nayaNehiM. - piyu koLiyAthI khavAto nathI, ghUMTaDAthI pivAto nathI. ema ja nayanothI pIyu dIThe sati sukhasthiti hoya che. * Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 115 kasarata - moTAmoTA koLiyA. evuI - ema ja, athavA ema hovA chatAM paNa ('dodhakavRtti). suhacchaDI - sukha ane astipaNuM, 'DI' lagADI nAma banAvAyuM (juo ka.37) athavA sukhAzA ("dodhakavRtti'). pie diThe - bhAvavAcaka saptamI. (144) ajja-vi nAhu maha-jji, ghari siddhatthA vandai, tAuM-ji virahu gavakhehiM, makkaDu-ghughiu dei. * Aja paNa haju paNa] nAtha mAre ja ghera che ne) siddhArthone vaMde che, to paNa viraha gavAkSo - jALIomAMthI markaTavatu ghurakiyA (ceSTArUpa) de che - kare che. * have hindu] nAtha paradeza gayA nathI, gharamAM ja che. yAtrAkAlanAM maMgala dravyone mAthe lagADe che topaNa viraha samajI gayo ke mAro vakhata AvI gayo. have te mukhya daravAjAmAMthI ghUsI zakato nathI tethI jALInA mukhamAMthI vAMdaro DokiuM kare tema dekhADe akkavi, maharji, tAuMji -- emAM 'vi' ane 'ji' zabdane jora Ape che. siddhatya - siddhArtha, pIlAM sarasava, maMgala zakuna. gavakha - gavAkSa, jUnI zailInI jALIonAM cheda taddana gaunI AMkha jevA hovAthI, hindI gokhA, gU. gokha, daravAjA parano jharUkho. makkaDaghughiu - hiM.baMdara-vRMDakI. "ghughiuno artha "dodhakavRttimAM cApalya (!) Apyo che. cApalya=cALA.] (14pa) siri jara-khaMDI lobaDI, gali maNiyaDA na vIsa, to-vi goThaDA karAviA, muddhae uTha-baIsa. * zira para jIrNa lobaDI - kAMbaLI (che), ne gaLAmAM (pUrA) vIsa nahIM evA maNakA (nI mALA) che topaNa mugdhAthI goTha - gAmanA nivAsIo evA gAmanA yuvako pAse UThabesa karAvAI. * mugdhA pAse zRMgAranAM sAdhanomAM jUnI kabaLa che ane gaLAmAM pUrA vIsa maNakAnI mALA paNa nathI topaNa teNInuM lAvaNya evuM che ke AkhA gAmanA chelone UThabesa karAvatI rahI che. jarakhaMDI - jIrNa, khaMDita, loaDI - loi, lokapaTI, kAmaLI. "maNiaDAmAM "Da" kutsAnA arthe goThaDA - juo goTha' kra.110mAM. gAmanI bahAra gosthAna hoya che ke jyAM yuvako ekaThA thAya che. tyAMnA nivAsI. goSTha eTale gokula - gosthAna, tyAM je bese che te goSTha-goSThaka-goSThapuruSa ("dodhakavRtti). (146) akhkhaDi pacchAyAvaDA, piu kalahiau viAli, ghaI vivarerI buDI, hoI viNAsaNo kAli. * (strI pati sAthe mAna karyA pachI pastAya che :) he ambA - mAta ! pazcAttApa (thAya che) ke vikAle - saMdhyAsamaye piyu sAthe jhagaDo karyo. vinAzanA kAle buddhi viparIta thAya che. * Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jaina gUrjara kavio : 10 ammaDi, buddhaDI - emAM 'DI' svArthamAM yA anukaMpAmAM che. pacchAyAvaDA - ahIM paNa "pazcAttApanI AgaLa 'DA' che. viAli - juo 'kumArapAlapratibodha'nAM udAharaNa kra.18 ane upara kra. 62. ghaI - hemacandra anarthaka kahela che, pAdapUraNa yA avadhAraNano artha che. ['khare' evo artha.]. (147) DholA eha parihAsaDI, aI bhaNa, kavaNahiM desi. hauM jhijjauM tau kehiM pia, tuNuM puNu annahe resi. * he DholA ! e ! kahe (ka) kayA dezamAM A parihAsa - majAka FrIta che ? he piyu ! huM tArA mATe chIjuM - sukAuM, (ne) tuM vaLI anyane mATe (sukAya che.) * sarakhAvo kra.papa. parihAsaDI - majAka, hAMsI yA paribhASA (dodhakavRtti). aI bhaNa e ! bhaNa, kahe. "dodhakavRtti "aIbhana' eka zabda mAnI teno artha "atyadbhuta (!) kare che. hemacandramAM paNa "ajIbha na" e pradhAna pATha mAnyo che. jhijjauM - jhINuM thavuM, sukAvuM. tala kehi - tArA mATe; resi - vAstu (hema. 8-4-425). parihAsaDI - saM.paribhASA, rIta.? (150) ekkasi sIlakalaMkiahe, dejyahiM pacchittAI. jo puNu khaMDaI aNudiahu, tasu pacchinta kAI. * eka vAra zIla kalaMkita (karanArA)ne prAyazcitta ApavAmAM Ave che; je pharI vAra (anudina - rojeroja) (zIlane) khaMDita kare che tene prAyazcittathI zuM ? * ekkasi - ekaza eka vAra, mAravADI ekaraNyAM, ekazyAM. aNudiahu - anudina, dinedine. (151) virahAnala-lAla-karAliala, pahiu panthi je diTha8, te melavi satvahiM pasthiahiM, se-ji kia agiThI. * je pathika virahAnalanI jvAlAothI karAlita paMthamAM jovAmAM Avyo, tene sarva pathikoe maLIne agnimaya karyo - vadhAre tapta karyo - uttejita karyo. [tApavA mATenI sagaDI ja banAvI dIdho. * virahatApanI adhikatAthI atizayokti. sarakhAvo kra. 109. "dodhakavRtti' to e artha kare che ke pathikoe teno agnisaMskAra karyo, agniSThaH kRtaH agniTUThau - aMgITho, strI. aMgIThI, (AmAM anusvAra mATe mATe juo prabaMdhaciMtAmaNinAM udAharaNamAM ka6 - "maMkaDa'.) "aMgIThI'no artha gujarAtImAM e che ke sonInI sagaDI, poMka pADavA mATe khADo karI agni karavAmAM Ave che te, krodhAgni. 'lAgI yamane aMgIThI, poDhI gayo te paLe' - vallabha. (152) sAmi-pasAu salajju pila, sImAsaMdhihiM vAsu, pekhivi bAhubalullaDA, dhaNa melaI nIsAsu. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) 117 * svAmInI maherabAnI, piyu salajja, (teno) sImAsaMdhimAM vAsa - e joIne bAhubalathI ulalita piyune mATe) [bAhunI baliSThatA joIne] dhaNa - nAyikA niHzvAsa mUke che. * rAjAnI kRpA, jethI te kadI chUTI de nahIM ane kaThina kAma para ja mokale, piyu saMkocI eTale kAma mATe nA pADe nahIM ne chUTI mAge nahIM, sImADA para rahevuM ke jyAM nitanita navAnavA jhagaDA thAya ane bAhubaLathI garviSTha piyu jhagaDo AgaLa AvI vecAto le. bicArI ATalAM kAraNothI virahanA aMtano saMbhava na jANIne nisAsA nAkhe che. bAhubalullaDA - bAhubalathI ullala - ulaTa - ulalita, athavA 'bAhunuM vizeSaNa bakSullaDa eTale balagarvathI bharelA bAhu. [vastutaH 'bAhubalUlaDA' eTale bAhunuM baLa.] (157) eka gRhempiNu chuM jaI, maI Diu ulvArijaI, mahu karieva6 kiMpi na-vi, marievauM para diwi. * A grahaNa karIne te piyune mArAthI ugArI levAya to mAruM kartavya kaMI paNa nathI (bAkI rahetuM). maravuM paNa devAya - huM mAruM maraNa daI dauM (maraNa paNa sahI lauM). * dodhakavRtti anusAra "koI siddha puruSane vidyA siddhi mATe dhana Adi ApI nAyikA pAse badalAmAM pati mAgyo to teNI kahe che ke jA A laIne pati utkaryate " tyajyate - badalAmAM ApavAmAM Ave to mAruM kartavya kaMI kevala maraNa ApI zakuM chuM." (cAhe mAro prANa laI le, patine ApIza nahIM). uvvArijjaI - (1) ugAryo jAya. (2) vaheMcAyo jAya ? juo upara TIkA. karieOuM, marieOuM - karavuM, maravuM. rAjyasthAnImAM karabo, marabo, saMskRtamAM kartavya, martavya: [DaoN. bhAyANIno anuvAda : "e laIne jo huM priyatamane bAkI rAkhuM, (to pachI) mAre kAMI paNa karavAnuM (rahetuM ja) nathI. mAtra maravAnuM (ja) prApta thAya che."] (159) soevA para vAriA, puSkavaIhiM samANa, jagevA puNu ko dharai, jai so veu pamANu. * puSpavatInI sAthe sUvuM vizeSa vAryuM - niSiddha karyuM che (evuM) jo vedapramANa hoya to, vaLI jAgavuM koNa dhare - aTakAve che ? vAriA - vArita (dodhakavRtti paravAriA - parivArita sAthe le che) eTale niSiddha. puphavaI - puSpavatI, rajasvalA. AmAMnA "puSpano upacAra hindImAM haju sudhI rahyo che, kAraNake, prathama rajodarzanane 'phulerA' kahe che. A dohA sAthe sarakhAvo nIcenI 'sarasvatIkaMThAbharaNa' 3-29nI gAthA : Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 loo jUrai jUrai vaaNijja hoi hoi hou satrAma, ei Nimajjasu pAse puI Na eI me NiddA. . jaina gUrjara kavio H 10 loko khIje, khIje, vacanIya (niMdA) sannAmanI thAya to thavA gho; Ava, puSpavatI ! pAse sUI jA, mane nidrA AvatI nathI. * (161) rakbai sA visahAriNI, be ka2 cuMbivi jIu, paDibiMbia-muMjAlu jalu, jehiM aDohiu pIu. * jemAM muMjAlanuM (muMjanuM) pratibiMba paDeluM che te svaccha [DahoLyA vinAnuM] pANI je hAthe pIdhuM tenuM cuMbana laIne te pANIvAlI (taruNI) [mRNAlavatI] potAno jIva rAkhe TakAve che. koI taLAvanA kAMThe milana thayuM hatuM. kinArA para muMja UgI hatI, teno paDachAyo pANImAM paDyo hato. piyue tenA hAthothI jala pIdhuM hatuM, pachI maLavuM nahIM thayuM. nAyikA te hAthone cuMbatI-cuMbatI jIvatI rahI che. visa - jala, saMskRtamAM paNa aprayukta che; jo bisa (kamalanI nAla) lAvanArI evo artha karIe to ThIka, kAraNake kamalanAlanuM mUla tyAM rahe che ke jyAM jalamAM muMjanuM pratibiMba paDyuM hatuM. A mATe kamalanAla toDatI vakhate badhuM smaraNa AvatuM jAya che. be - 'dodhakavRtti' kadAcit 'jehi'nA nitya saMbaMdhathI tene vartamAna hindInA 've' eTale 'te' ema mAnatI jaNAya che. muMjAlu 'AlA' pratyaya 'vALA'nA arthamAM. juo A pUrve phakaro kra.48. - [saMskRta-prAkRtamAM 'viSa-visa'no eka artha 'jala' che ja ane DaoN. bhAyANI paNa 'visa-hAriNi' eTale panihArI e artha karI upara mujaba anuvAda Ape che. paNa 'bisa' eTale 'mRNAla' e artha paNa yukta ja che ane tethI bisahAriNi' 'mRNAlavatI'nA arthamAM hovA saMbhava che. 'muMja' zabda zliSTa hoya, enAthI muMja nAmanuM ghAsa ane muMja rAjA banne sUcavAtA hoya evoye saMbhava che. visahAriNImAM paNa zleSa hoya.] (162) bAha vichoDava jAhi tuhuM, hauM tevaMi ko dosu, hiaya-u jaI nIsarahi, jANauM muMja sarosu. * hAtha choDI tuM jAya che, tema huM paNa jAuM (temAM) kono doSa ? paNa hRdayamAMthI tuM jo nIsarI jaze, to pachI muMjano mArA para roSa che [muMja, tAro mArA para roSa che] ema huM jANIza. juo phakaro kra.47 ane have pachI 'prabaMdhacitAmaNi'nA udAharaNa paikI kra.10. 'dodhakavRtti' 'muMjo bhUpatiH saroSaH' batAvI ema artha kare che ke nAyikA nAyaka muMjane kahI rahI che. koI 'muMjasu rosu' ema batAve che. 'mujasu' eTale muMja sAthe. (163) jepti asesu kasAya-balu, deppiNu abhau jayastu, levi mahatvaya sivu lahahiM, jhAeviSNu tattastu. * Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrIya vyAkaraNanAM apabhraMza udAharaNo (anusaMdhAna) azeSa - saMpUrNa kaSAyabala jItIne, jagatane abhaya ApIne mahAvrata laIne, tattvanuM dhyAna karIne ziva mokSapada lahe che - pAme 99.. * - kAya jainomAM te zabdanA arthamAM krodha, mAna, mAyA, lobha e cArano samAveza thAya che ne te jainano ja pAribhASika zabda che. (166) gaMpiNu vANArasihiM na2, aha ujjaiNihiM gaMpi, muA parAvahiM parama-pau, divyantaraI ma jaMpi. - * je na2 vANA2sImAM jaIne atha(vA) ujjayinImAM jaIne marelA, te parama pada prApta kare che, bIjA svargonI (vAta) ma kara; athavA bIjA tIrthonI (dodhakavRtti') vAta na kara. * vANArasI yA vArANasI - vara+anas - sArA rathovALI e artha thAya che paraMtu teno varaNA+asI e be nadIonI vacce hovAthI e nAma banyAnI kalpanA karI lIdhI che. hemacandre vyAkaraNamAM vArANasI, vANA2sImAM kevaLa vyatyaya mAnela che (8-2-116thI 119). Avo vyatyaya bolavAmAM thaI jAya che. (168) ravi-asthamaNi samAuleNa, kaMThi viiSNu na chiSNu, cakke khaMDu muNAliahe, nau jIvaggalu diNu. * ravi Athamyo tyAM samAkula cakravAke mRNAlikA - kamalinIno khaMDa kaMThe sthApita (karyo), chinna na (karyo), jANe jIvane AgaLiyo dIdho. - cakravAke mRNAlano kaTako moMmAM lIdho ke sUryAsta thaI gayo. viyogano samaya Avyo. bicAre eka kaTako paNa na kApyo, moMmAM nAkhyo. jANe ke viyogamAM jIva na nIkaLI jAya te mATe AgaLiyo daI dIdho. viiSNu saM.vitIrNa. nau - upamAvAcaka, juo upara kra.pa. jIvaggalu - jIva+argalA. saMskRtanA nIcenA zlokano bhAva che H mitre kvApi gate saroruhavane baddhAnane tAmyati krandatsu bhramareSu jAtavirahAzaMkAM vilokya priyAm / cakrAana viyoginA vilasatA nAsvAditA nojjitA kaMThe kevalamargaleva nihitA jIvasya nirgacchataH / / 119 (169) vAlayAvali-nivaDaNa-bhaeNa, dhaNa uddabhuMa jAI, vallaha-viraha-mahAdahaho, thAha gavesai nAi. - subhASitAvali saM., 3483, piTarsana * valayAvalinA nipatananA bhayathI nAyikA urdhvabhuja jAya che. cAle che, jANe ke vallabhanA viraharUpI mahA daha - hUdano tAga gaveSatI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jaina gUrjara kavio : 10 - zodhatI hoya nahIM). * viyogamAM dUbaLI thaI gaI che. cUDIo paDI na jAya tethI hAtha UMcA karIne jAya che, cAle che. jANe ke priyanA virahanA pANInA mahA dharAno tAga levA lAgI che, paNa pAmatI nathI. je UMDA pANIno tAga levA mAge che te mAthA para hAtha UMcA karI le che, e jovA ke mAthA para pANI keTaluM UMcuM che. daha - hUdAno vyatyaya. (170) kheviNu muhu jiNavaraho, dIhara-nayaNa-saloNu, nAvaI guru-maccha2-bhariuM, jalaNi pavIsaI loNu. * jinavaranuM dIrgha nayanothI salUNA mukhane pekhIne - joIne jANe guru - bhAre matsarathI bhareluM loNu - lavaNa jvalana eTale AgamAM praveze che. * eTaluM suMdara mukha che ke lavaNa matsarathI pUrNa banI AgamAM kUdI paDe che. suMdaratA para najara na lAgI jAya e mATe "rAImIThuM AgamAM nAkhe che. (172) abbA laggA DuMgarehiM, pahika raDansau jAI, jo ehA giri-gilaNa-maNu, so kiM dhaNahe dhaNAI. * DuMgara para abhra - megha lAgelA (che), pathika raTato jAya che ke je (megha) Avo girine gALavAnA manavALo che te zuM nAyikAnuM dhaNIpaNuM karaze ? - bacAvaze ? * raDattahu - raDatto, paMjAbI raDyAnA=pukAravuM. dhaNa - juo upara kra. 1. dhaNAI - 'dodhakavRtti" "dhanAni Icchati' eTale dhana cAhe che (!) evo artha kare che e ThIka nathI. dhaNI eTale dhanI - svAmI, te parathI nAmadhAtu dhaNAI - dhaNI thavuM, dhaNIpaNuM karavuM (AcAra kvipu), arthAt svAmitva dekhADavuM, rakSA karavI, bacAvavuM. rAjasthAnI dhaNiyApa eTale dhaNIpaNuM, svAmitva. gujarAtImAM dhaNI eTale mAlika, te parathI dhaNiyANI - svAminI, pariNIta bairI; vaLI dhaNiyAtuM - svAmitvavALuM (vizeSaNa). sarakhAvo dhaNIjoga huMDI, dhaNIdhorI, dhaNIraNI. (174) siri caDiA khanti phalai, puNu DAlaI moDanti, to-vi mahaduma sauNAha, avarAhila na karanti. * zira para caDIne phalo khAya che, vaLI DALone moDe-toDe che, topaNa mahAdruma - mahAvRkSa zakuno (pakSIo)ne aparAdhI karatA nathI - doSa detA nathI. * mahApuruSonI kSamA. moDanti - saM.moTayanti, toDavuM phoDavuM. zakunIone aparAdha karatA nathI evo artha "dodhakavRtti kare che. [avarAhila' (aparAdhita) eTale aniSTa evo eka artha che te ahIM vadhu upayukta che - "mahAvRkSa zakunonuM aniSTa karatA nathI.' DaoN. bhAyANI "zikSA karatA nathI" evo artha Ape che.] Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAbhaTTanuM bhASA saMbaMdhe vaktavya 1 2 1 (175) sIsi seharu khaNu viNimmavidu, khaNu kaMThi pAlaMbu kidu, radie vihudu khaNu muMDamAlie, je paNaeNa te namahu, kusuma-dAma-kodaMDu kAmaho. * kAmanA kusumadAmakodaMDa - phUlarUpI dhanuSyane namana karo. kevuM phUladhanuSya ? to kahe che ke jene ratie premathI potAnA) zIrSa para kSaNa mATe zekhararUpa vinirmita karela che, kSaNabhara kaMThamAM prAlaMba (lAMbI mALA) karI, kSaNabhara muMDamAlikAmAM vihita karyuM tevA. * kAmanA phUla-dhanuSyane koI vakhata rati potAnuM sIsaphUla banAve che, koI vakhata gaLe laTakAve che, koI vakhata mAthA para mAlAnI peThe pahere che tene praNAma karo. paNa eNa - praNayathI, Ane 'dodhakavRtti' "namaNunuM vizeSaNa mAne che. hemacandranA vyAkaraNanA A vibhAgamAM je zabda udAharaNavat ApelA che teno ullekha atra nimprayojana che. A rIte potAnA samayathI pUrvanI kRtiomAMthI udAharaNo avatarelAM te atra pUrNa thAya che. A parathI jaNAya che ke apabhraMza zrI hemacandranA samaya pahelAM sAhityabhASA - ziSTabhASA banI gaI hatI. upara apAyelAM udAharaNomAMnA zabdono koza ApavAmAM Ave to vizeSa yogya thAta, paNa avakAzanA abhAve tema thaI zakyuM nathI. . have prakaraNa 9 : vAbhaTTanuM bhASA saMbaMdhe vaktavya 199, hemacandranA samayamAM vAlmaTTa thayela che ke jemaNe 'vAbhaTTAlaMkAra' nAmano alaMkAra para graMtha racela che temAM bhASAo saMbaMdhe bIjA paricchedamAM je jaNAveluM che te atra ApavuM yogya che. saMskRta prAkRta tasyApabhraMzo bhUtabhASita || iti bhASAzcatasroDapi yAnti kAvyasya kAyatAm |1|| saMskRta, prAkRta, tenI apabhraMza ane bhUtabhASA (paizAcI) e bhASA kAvyanuM zarIra prApta kare che. (e cAre bhASA kAvyanA zarIraprAya che.) 200. have te cAra bhASAnuM spaSTIkaraNa kare che : saMskRta svargimAM bhASA zabdazAeNSa nizcitA | prAkRta tajjatatulyadezyAdikanekadhA ||2|| devonI bhASA saMskRta che (ane te) zabdazAstra - vyAkaraNomAM nizcita thayelI che (sArI rIte vyutpattithI nirNata che); prAkRta tadbhava, tatulya - tatsama ane dezya Adi aneka prakAranI che. TIkAkAra siMhadevagaNi A traNa - tadbhava, tatsama ane dezyanAM udAharaNo Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 2 jaina gUrjara kavio: 10 Ape che : 201. taddabhava - te eTale saMskRtamAMthI utpanna thayela che. jemake : sirisiddhArA sacce, sAhasarasika tti kintarNa tujha, kahamaNahA maNe maha, paDattamaNatvamakkamasi. AmAMnA dareka zabda saMskRtamAMthI AvelA che ne nIce pramANe mUkI zakAya ? zrIsiddharAja ! satya sAhasarasika iti kIrtanaM tava | kathakanyathA mano mama patanmadanAstramAkrAmasi || * he zrI siddharAja (jayasiMhadeva), tAruM sAhasarasika evuM kIrtana (prasiddhapaNuM) satya che; (kAraNake) nahIM to (anyathA) zA mATe mAruM mana ke jyAM madananAM bANo paDe che tyAM paga mAMDe ? * 202. tatsama - te eTale saMskRtanI tulya - samAna, samasaMskRta. tenuM udAharaNa "saMsAradAvAnaladAhanIra ItyAdi stutio che. AmAM prAkRtamAM paNa saMskRta zabdo hoya che, te bIjI rIte - bIjA rUpamAM thatA nathI. 203. dezya - dezamAM utpanna thayela te, dezI. jemake : sattAvIsajoaNa karapasaro jAva akkavi na hoI, paDihanjabimbagahavaivaaNe tA vajja ujANe. AmAM "sattAvIsabhyoaNa' e zabda candranA arthamAM dezI che, tenA karaprasara eTale kiraNano prasAra jyAM lagI adyApi na thAya tyAM sudhI huM paDihatya' (dazI zabda, "saMpUrNa' e arthamAM) - pUrepUrA biMba - kaMDalavALA gahavaI' (dezI zabda, candranA arthamAM) - candra jevA vadanavALI ! udyAnamAM jA. 204. "Adi - A zabda uparanA bIjA zlokamAM mUkela che temAM zaurasenI ane mAgadhImAM prAkRtathI thoDo ja bheda che. zaurasenImAM 'IdAna" (hamaNAM) e zabdamAM i'no lopa thAya che - "je dANIM duvvalo aham' (jema hamaNAM huM durbala chuM); "tad' e zabdano 'tA thAya che - 'tA pahi; "nanuM' zabdano 'Nam thAya che - "Ne bhaNAmi tuma'; "ammahe zabda harSamAM vaparAya che - "ammo, eso vallo jaNo; ane vidUSako mATe harSamAM hI hI bho' e zabdo vaparAya che - hI hI bho, esa naru jampaI' IityAdi. mAgadhI bhASAmAM akArAntanA sauno "e" thAya che - esa valahe; "tathA ahaM e zabdano "hage thAya che - hage agadA". "tiSThatimAM 'takArano 'cakAra thAya che - 'ciTTa tuma' tathA rephano la" thAya che ane 'NakArano "na' thAya che, jemake "taraNane badale "talune, rukSane badale 'lukakhaM' ityAdi. AvI rIte aneka prakAre prAkRta jANavuM. 205. have vAbhaTTa apabhraMza bhASA ane paizAcI bhASA mATe kahe che ke : apabhraMzastu yazruddha tAdzeSa bhASita I, yabhUaurucyate kiMcittad bhautikamiti mRta |3| * apabhraMza ke je te-te dezomAM (karNATapaMcAlAdimAM) zuddha (bIjI . Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAbhaTTanuM bhASA saMbaMdhe vaktavya 123 bhASAthI amizrita) bolAya che te. * TIkAkAra kahe che ke AmAM kvacit "ra" na hoya topaNa "ra Ave che, jemake - cAtruga tuNuM aI paMDiyauM, dIsaI sava paDaMtu, kahi maI kaIahaM AvisaI, ahauM kerala kaMtu. paizAcI : je bhUto - pizAcothI bolAya che te bhautika - pezAcika kahevAya che. TIkAkAra kahe che ke - AmAM "dakArano 'ta thAya che, jemake, "mAlatevuM tava namaha" - mArudevane tuM nama; "hRdayanA 'ya'kArano "pakAra thAya che, jemake "hita| paMkei'; "rano la' thAya che jemake "raudrano 'luddo thAya che, ItyAdi. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 4 : somaprabhAcAryano 'kumArapAla-pratibodha' prakaraNa 1 : somaprabhasUri 206. merutuMgAcArye prabaMdhaciMtAmaNi' graMtha saM.1361mAM banAvyo, temAM koI kavitA temanI potAnI nathI. jUnI kavitA ke je temaNe uddhRta karI che teno nIcAmAM nIco (nimnatama) samaya to teno samaya che te che, ne UMcAmAM UMco (Urdhvatama) samayano nirNaya thato nathI. te kavitA AgaLa upara utkRta ane vyAkhyAna karavAmAM AvI che. saM.1241nA ASADha zuda aSTamI rivavAre aNahilapaTTanamAM somaprabhasUrie 'jinadharmapratibodha' arthAt 'kumArapAlapratibodha'nI racanA karI temAM je purANI gujarAtI-hindI-kavitA che te atra carcIzuM. 22 somaprabhasUrino 'kumArapAlapratibodha' gAyakavADa oNrienTala sirIjhanA 14mA naMbaramAM chapAyela che. [I.1920] tenuM saMzodhana purAtattva maMdiranA AcAryazrI jinavijayajIe karyuM che. tenA pAMca prastAva che ane temAM sarva maLI lagabhaga ATha hajAra AThaso zloka che. graMtha prAkRta, saMskRta ne apabhraMza gadyapadyamaya che, kiMtu 32 akSarano eka anuSTup zloka mAnI zlokomAM gaNanA karavAnI jUnI prathA che. tenI eka prati saM.1458nI tADapatra para lakhelI saMpUrNa tathA eka tenAthI jUnI vinA mitinI khaMDita maLI hatI ne tenA parathI muni jinavijayajIe A mahattvapUrNa graMthanuM saMpAdana karyuM che ane bhUmikAmAM paNa keTalIka bahu upayogI vAto batAvI che ke jemAMthI AdhAra laI keTaluMka atra jaNAvavAmAM Ave che. 24 207. somaprabha AcArya vRdghagacchanI paTTAvalImAM zrI mahAvIra svAmIthI 43mA gaNavAmAM Ave che. temanA ziSya jagaccandrasUrie tapAgacchanI sthApanA karI. somaprabhAcAryanuM banAveluM 'sumatinAtha-caritra' prAkRtamAM che temAM pAMcamA jaina tIrthaMkaranI kathA ane prasaMga para jainadharmano upadeza che. tenI saMkhyA sADAnava hajAra graMtha (zloka) che. bIjo graMtha 'sUkta-muktAvalI' che ke je prathama zlokanA AraMbha zabdothI 'siMduraprakara' athavA kavinA nAmathI 'somazataka' paNa kahevAya che. temAM paNa sadAcAra ane jaina dharmano upadeza che. je graMtha ati adbhuta che te mAtra eka zlokano che; paraMtu kavie A eka zlokanA so artha karyAM che ke je 52thI kavinuM nAma paNa 'zatArthI' paDyuM che. A eka ja zlokanI vyAkhyAnA prabhAvathI covIse tIrthaMkara, keTalAka jaina AcArya, 22. zijaladhisUryavarSe zucimAse ravidine sitASTamyAm / jinadharmapratibIdhaH klumoDAM gUrjarendrapure 11 pR.478 23. prastAvapaMcake'pyatrASTau sahasrANyanuSTubhAm / ekaikAkSarasaMkhyAtA nyadhikAnyaSTabhiH zatruH / / pR.478 24. klATa, IMDiana eNnTikverI, vaoN.11, pR.154. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhasUri 125 zivaviSNu Adi ajaina devothI laIne svarNa, samudra, siMha, hAthI, ghoDA AdinuM varNana kare che ane jenAcAryo nAme vAdidevasUri, prasiddha vaiyAkaraNa hemacandra, gujarAtanA cAra kramAgata solaMkI rAjA - jayasiMha (siddharAja), kumArapAla, ajayadeva, mUlarAja - kavi siddhapAla, somaprabhanA guru ajitadeva ane vijayasiMha tathA svayaM kavi somaprabhanuM varNana karIne potAnA 100 artha pUrA kare che. padacchedothI, samAsothI ane kAryothI A eka zlokanA bhAgavatanA pahelA zloka "janmAghasya yataH'nI peThe so artha karavA te pAMDityanI vAta che." temano cotho graMtha te A "kumArapAlapratibodha che. zatArthakAvyamAM kumArapAla saMbaMdhI vyAkhyAmAM be zloka "yadavarecAmA' eTale jema ame (anyatra) kahyuM che ema kahI je lakhyuM che te temanAM bIjAM kAvyomAM nathI, tethI saMbhavita che ke somaprabhasUrie bIjI paNa racanA karI hoya. A zatAtha kAvyanI prazasti parathI jaNAya che ke somaprabha dIkSA lIdhA pahelAM poravADa jAtinA vaizya hatA, pitAnuM nAma sarvadeva ane dAdAnuM nAma jinadeva hatuM, dAdA koI rAjAnA maMtrI hatA. 208. "sumatinAthacarita'nI racanA kumArapAlanA rAjyakAlamAM thaI. te samaye kavi aNahilapATaNamAM siddharAja jayasiMhanA dharmabhAI poravADa vaizya sukavi zrIpAlanA putra, kumArapAlanA prItipAtra, kavi siddhapAlanI pauSadhazAlAmAM rahetA hatA. zrIpAlano ullekha "prabaMdhaciMtAmaNimAM che. A zrIpAla somaprabhanI AcAryaparaMparAmAM thayelA guru devasUrinA ziSya hatA ane somaprabhanA satIrthya hemacandra (prasiddha vaiyAkaraNathI bhinna)nA banAvelA nAbheyanemi' dvisaMdhAna kAvyane temaNe saMzodhita karyuM hatuM. te kAvyanI prazastimAM zrIpAlane "eka dinamAM mahAprabaMdha banAvanArA' kahela che. kumArapAlanuM mRtyu saM.1230mAM thayuM. temanI pachI ajayadeva rAjA thayo ke jeNe saM.1234 sudhI rAjya karyuM. tenA pachI mULarAje be ja varSa rAjya karyuM. zatArthI kAvyamAM tyAM sudhIno ullekha che. A mATe te zloka ane tenI so vyAkhyAonI racanA saM. 1236 sudhImAM thaI. kumArapAlapratibodha' saM.1241mAM arthAt kumArapAlanA maraNa pachI agiyAra varSe saMpUrNa thayo. te samaye paNa kavi ukta kavi siddhapAlanI vasatimAM rahetA hatA. tyAM rahI te graMtha racavAnuM kAraNa neminAganA putra zreSThI abhayakumAranA putra harizcandra 25. A zloka te e che ke : kalyANasArasavitAnaharekSamohakAntAravAraNasamAnajayAghadeva | dharmArthakAmadamahodayadhIravIra somaprabhAvaparamAgamasiddhasUre | 26. sarakhAvo vi.saM.1208nI AnaMdapuranI vapra(vAva)nI prazasti (kAvyamAlA prAcIna lekhamAlA naM.45)no chello zloka : ekAha niSpannamahAprabaMdhaH zrIsiddharAjapratipannabaMdhuH | zrIpAlanAmAM kavicakravartI prazastitAmakaratu prazastAm | Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jaina gUrjara kavio: 10 Adi ane kanyA zrIdevI AdinI prIti arthe jaNAvyuM che. saMbhavataH harizcandra A graMthanI keTalIka pratio lakhAvI, kiMtu prazastino te zloka ke jenA AdhArathI A kahevAyuM che te truTita che. zeTha abhayakumAra kumArapAlanA rAjyamAM dharmasthAnonA sarvezvara arthAt adhikArI hatA. kumArapAlapratibodhanI prazastimAM somaprabhasUrie potAnA bRhagaccha (vRddhagaccha, baDagaccha)nA AcAryonA ullekha yathAkrama A rIte karela che ke : municandrasUri ane mAnadeva (baMne sAthe), ajitadevasUri (sAthe ja devasUri Adi), vijayasiMhasUri, pachI svayaM somaprabha. A graMtha racAI gaye hemacandranA ziSya mahendra munirAje vardhamAnagaNi 9 ane guNacandrasUri (prabaMdhazatanA kartA, mahAkavi rAmacandrane nATyadarpaNa' nAmano graMtha lakhavAmAM sahAya ApanAra)nI sAthe A graMthanuM zravaNa karyuM. A sarva vAto lakhyA pachI e kahevAnI jarUra nathI ke somaprabhasUrie siddharAja jayasiMhano, kumArapALano ane hemacandrano samaya joyo hato. prakaraNa ra : kumArapAlapratibodha'mAMno ItihAsa ane jaina kathAo 209. "kumArapAlapratibodhamAM aitihAsika viSaya eTalo che ke aNahilapuramAM solaMkI rAjA mULarAjanI pachI krame cAmuMDarAja, vallabharAja (jagajhaMpaNa), durlabharAja, bhImarAja, karNadeva ane siddharAja) jayasiMha thayA. chellAnuM maraNa saMtAnarahita thavAthI maMtrIoe kumArapAla ke je bhImarAjanA putra kSemarAjanA putra devaprasAdanA putra tribhuvanapAlanA putra ane tethI jayasiMhanA bhatrIjA hatA, temane gAdI para besADyA. temane je dharmajijJAsA thaI te brAhmaNonA pazudhamaya yajJonA varNanathI zAMta thaI nahIM, tyAre bAhaDa maMtrIe hemacandrano paricaya e rIte karAvyo ke guru dattasUri hatA temaNe DiMDavANApura (vAgaDa)nA rAjA yazobhadrane upadeza karyo, tethI tyAM "cauvIsa jiNAlaya' nAmanuM moTuM jainamaMdira baMdhAvyuM ane pachI te rAjAe gRhasthAzrama choDyo ne dIkSA lIdhI te yazobhadrasUri thayA, ne giranAra para svargastha thayA. temanA pachI pradyumnasUri ("sthAnakaprakaraNa'nA kata), temanA guNasenasUri ane devacandrasUri anukrame thayA. devacandrasUrinA moDha jAtinA vaiya cAca ane cAhinInA putra caMgadeva ziSya thayA ke je mAtApitAnI anicchA chatAM paNa potAnA mAmA taMbhatIrtha (khaMbhAta)vAsI neminA samajAvavAthI dIkSita thaI somacandra muni thayA. A somacandra vidvAna thaI AcArya hemacandra thayA ane siddharAja jayasiMhane tyAM mAnya thayA. ne te rAjA jaina dharmamAM 27. A vardhamAna te "gaNaratnamahodadhi (saM.1197)nA kartA vardhamAnathI bhinna che. te 'gaNaratnamahodadhinA kartA vardhamAna siddharAja jayasiMhane tyAM, saMbhavataH hemacandra pahelAM, hatA ane temaNe "siddharAjavarNana' nAmanuM kAvya paNa banAvyuM hatuM. 40 varSathI ochI avasthAmAM 'gaNaratnamahodadhi jevo graMtha koI paNa racI zake nahIM ane saM. 1241mAM te 84 varSanA hovA ghaTe. A vardhamAnagaNie "kumAravihAraprazasti' banAvI che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kumArapAlapratibodha'mAMno itihAsa ane jaina kathAo anurakta thayo. temanA kahevAthI siddharAje pATaNamAM 2AyavihAra (rAvihAra) ane siddhapuramAM siddhavihA2 nAmanAM jinamaMdiro baMdhAvyAM ane temaNe 'niHzeSazabdalakSaNanidhAna' 'siddhahaima'vyAkaraNa jayasiMhadevanA vacanathI banAvyuM. (pR.22) temanA amRtopameya vANIvilAsane pUchyA vagara zravaNa karyAM vagara jayasiMhane kSaNabhara paNa tRpti thatI nahotI, vizeSa sAMbhaLavAne IcchA thayAM ja karatI hatI. jo Apa paNa yathAsthita dharmasvarUpa jANavA iccho to te munivarathI pUchI jANo. basa. hemacandrajI AvyA ane rAjAe upadeza sAMbhaLyo. - 127 ahIM bAhaDa maMtrI dvArA hemacandrajIno paricaya karAvyAno ullekha kevala pUjArtha mAnArtha che. kAraNake rAjA thayA pahelAMnI durgati avasthAmAM paNa kumArapALa hemacandrajInA kRpApAtra hatA. hemAcArye temanA prANa bacAvyA, rAjA thavAnI bhaviSyavANI kahI ityAdi vAto keTalAya prabaMdhomAM prakaTa che. astu. hemAcArye eka-eka dharmanI vAta laI tenA para koI itihAsa yA kathA kahI ne rAjAe kahyuM ke huM A karIza ane A tajIza. pachI rAjAe te saMbaMdhamAM zuM-zuM karyuM te paNa A graMthamAM varNaveluM che. guruziSyasaMvAda rUpe kathA dvArA dharma kahevo e sanAtana rIti che. purANomAM 'atrApyudvAharantImitihAsa purAtanam', 'hanta te kathayiSyAmi'nI dhArA vahetI jAya che, jaina sUtromAM, bauddha graMthomAM sarva jagyAe che. upadezanI kathAo paNa sarvasAdhAraNa che, madyapAnaniMdAmAM dvArakAdAha ane yAdavonA nAzanI kathA, dyUtanA viSayamAM nalanI kathA, (suvarNa)corI mATe varuNanI kathA, tapasyAmAM rukmiNInI kathA Adi te ja che ke je hindu puruNomAM che. vizeSa jaina dharmo upa2 prasiddha jaina AkhyAnonI kathAo che. keTalIka sthUlibhadra jevI ardha-aitihAsika kathAo paNa che. paMcataMtra jevI siMhavAghanI kathA paNa che. kula 57 kathAo che ke jemAM eka 'jIva, mana ane indriyonI vAtacIta', pUrve jaNAvelA kavi sidghapAlanI banAvelI che. A sarvamAM sAmAjika, aitihAsika, paurANika, kathAnaka, AlaMkArika Adi keTalAka camatkAra che. 210. vadhumAM, gulerI mahAzaya kahe che ke je kathAone 'hindu kathAo' kahevAmAM Ave che temAM kaMI bheda che. kRSNane ariSTanemie upadeza ane yaduvaMzanA nAzanI cetavaNI ApI hatI, damayaMtInI rakSA koI jaina sAdhunA AzIrvAdathI thaI, rumiNInuM saubhAgya koI jinapratimAnA arcanathI thayuM ityAdi jainone tyAM rAmAyaNa-mahAbhArata-purANa pRthaka che ke jemAM kathAo bhinna che. jainoe hiMduonI kathAo badalAvI potAnA dharmanI prabhAvanA vadhAravAne mATe tenuM rUpAMtara karI nAkhyuM ema kahevuM e kaMI sAhasanI vAta che. nadInuM jaLa lAla bhUmi 52 vahetuM hoya to lAla thaI jAya che ane kALI para kALuM thAya che. kathAo jUnI Arya kathAo che, jaina, bauddha, vaidika sarvanI samAna saMpatti che. purANomAM paNa kathAomAM bhinnatA jovAya che. eka ja nirdiSTa rAjAnI putraprApti eka sthaLe ekAdazI-vratathI kahevAI che, ne bIjI jagAe koI judA vratathI. himavatnI putrI umAe ziva jevo pati koI kahe che ke Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 ghora yoga ane tapasyAthI meLavyo, koI kahe che ke pitA sAthe asahayoga karIne arthAt haritAlikA vratathI meLavyo. jo bauddhonA dazaratha-jAtakamAM sItA, rAmanI bahena che? to yajurvedamAM aMbikA rudranI svasA (bahena) che. A rIte A kathAonAM pAThAMtaronuM samajavuM joIe. hemacandra bahu dUradarzI ane sarvamitra hatA. jinamaMDanaracita 'kumArapAlaprabaMdha'(saM.1492)mAMthI be kathAo uddhRta karI atra batAvavAmAM Ave che ke A kathAo 52 temano zuM mata hato. siddharAja jayasiMha sAthe maLatAM ja temaNe 'purANokta' sarvadarzananA visaMvAdanI e kathA kahIM ke : zaMkha nAmanA zeThanI strIe zokanA duHkhathI koI baMgALI jAdugaranuM auSadha khavarAvI patine baLada banAvI dIdho. pachI bahu roI pITyuM ane baLada-patine jaMgalamAM carAvavA laI jatI. zivapArvatI pharatAMpharatAM tyAM AvyA. pArvatIe kathA sAMbhaLI ane tenA atyAgrahathI zive batAvyuM ke A vRkSanI chAyAmAM pazune puruSa banAvanArI auSadhi che. strIe A vAta sAMbhaLI badhI chAyAne rekhAMkita karI tenI nIcenAM sarva ghAsapAMdaDAM baLadane khavarAvyAM ne te puruSa thaI gayo. A rIte sarva dharmonI sevA karavAthI satya dharma maLI jAya che, dayA, satya Adine mAnI sarva dharmonuM pAlana karavuM joIe, ghAsamAM jaDI paNa maLI jAya che. bIjI vAta e che ke brAhmaNoe hemacandra para evo AkSepa karyo ke pAMDava Adi amArA hatA, jaina jUThuM ja kahe che ke teo mukti mATe himAlaya gayA nathI ityAdi. hemacandrajIe kahyuM ke "amArA pUrvasUrionA varNanAnusAra temanI himAlayamAM mukti nathI thaI, kintu e jaNAtuM nathI ke amArAM zAstromAM je pAMDava varNavyA che te teo ja che ke jemanuM vyAse varNana karyuM che ke bIjA; kAraNake mahAbhAratamAM bhISme pAMDavone kahyuM hatuM ke mAro (deha)saMskAra tyAM karavo ke jyAM pahelAM koI paNa bALavAmAM AvyuM na hoya. teo temano deha pahADanA zikhara para laI gayA ne te sthAna asparzita samajI dAha karavAnA hatA tyAM AkAzavANI thaI, 'ahIM so bhISma baLI cUkyA che, traNaso pAMDava, hajAra 128 28. kaMIka baMgALI rAmAyaNo tathA kAzmIranI kathAomAM rAmAyaNanA AdhAra paranI evI adbhuta kathA che ke sItA rAvaNanI strI maMdodarInI putrI hatI. nArade lakSmIne zApa dIdho hato ke tuM rAkSasInA garbhamAM janma leje. ahIM nRtsamada RSinI strIe icchA karI ke mArA garbhamAM lakSmI kanyA rUpe utpanna thAo. RSie eka maMtrita kuzA A mATe ghaDAmAM rAkhI. rAvaNe RSione satAvI temanuM lohI lIdhuM te A ghaDAmAM bharyuM ane maMdodarIne evuM kahIne te saMbhALavA Apyo ke A viSathI paNa bhayaMkara che. rAvaNe devakanyAo sAthe vilAsa karavAthI maMdodarIne hRdayamAM jhALa lAgI ne teNe AtmaghAta karavA ichyuM ane A viSathI paNa bhayaMka' ghaTanA rudhiranuM pAna karyuM. teno garbha rahI gayo ane rAvaNanI anupasthitimAM AvuM thayAnI lajjAthI bacavA mATe te sarasvatItIre garbhane pADI AvI. tyAM haLa calAvatA evA janake te garbha kanyA rUpe prApta karyo ane tenuM nAma sItA rAkhyuM. (gniarsana, jarnala oNT raoN.e.so., julAI 1921, pR.422-4) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha'nI racanA 129 duryodhana, ane karNonI to gaNatrI ja nahIM. A bhAratanI uktimAMthI ame kahIe chIe ke koI pAMDava jaina paNa rahyA haze."29 basa AvA prasaMgo para ApaNe tyAM je gaDabaDa maTADavAnA mahAstra che - pachI cAhe aitihAsika dRSTie temAM DhIlApaNuM ke kaDakapaNuM hoya - te ahIM kAma Ave ke 'kalpabhedena vyAkhyayam.30 prakaraNa 3 : "kumArapAlapratibodha'nI racanA 211. somaprabhanI racanA mukhyataH prAkRtamAM che. aMtamAM ekabe kathAo taddana saMskRtamAM ane ekAda adhika apabhraMzamAM che. Ama prasaMgaprasaMga para vacamAM-vacamAM saMskRta zloka ane jUnI dezI bhASAnA dohA paNa AvI gayA che. kiMtu graMtha prAkRtano ja che. prAkRta bahu sarasa, phIta ane zuddha che, kyAMka-kyAMka zloka bahu sArI rIte lAvavAmAM AvyA che. eka sthaLe prAkRta lakhatAM lakhatAM kavi gadyamAM ja te samayanI hiMdI-gujarAtI para UtarI gayA che paraMtu jhaTa te sAvadhAna thaI gayA che ? bho Ayaaha maha vayaNa, taNu-lakhaNihiM muNAmi, bahu bAlaka eyaha gharaha, kamiNa bhavissaI sAmI. * bho - are, mArAM vacano sAMbhaLo; tanu-lakSaNothI jANuM chuM (ke) A bALaka A gharano krame svAmI thaze. * Ayaaha maha vayaNu' AmAM Ayaaha' parathI ekano eTale sAMbhaLavuM mAravADImAM vaparAya che. tulasIdAsajInA "avanipa akani rAma pagu dhAre e padamAM "akani' zabda che temAM dhAtu "akabU'=AkaNuM (sAMbhaLavuM) che. AvA aitihAsika vikAsane na mAnanArA bhale mahArASTrI prAkRta kahe paraMtu A dezabhASA che. 212, "kumArapAlapratibodhamAM jUnI dezI kavitA be jAtanI che - eka to te svayaM somaprabhanI ane bIjI siddhapAlanI racelI che. te hiMdInI DiMgala kavitA sAthe ghaNI maLe che ane tenAM avataraNa vadhu ApyAM nathI. te pustaka chapAI gayuM che tethI tene pharI prakAzita karavAnI jarUra nathI rahetI. AnA je namUnA ApyA che tenA be judA bhAga pADyA che eTaleke bIjA bhAgamAM (juo prakaraNa pAMcamAthI) A banne kavionI racanAonI kavitAonI saMkhyA ane pRSThaka ApI dIdhAM che ane keTalAka cUMTelA namUnA che, jyAre prathama bhAgamAM (prakaraNa cothuM) jUnI kavitA eTaleke 29. atra bhIkhazata dagdha pANDavAnAM zatrayam | duryodhanasahastra tu karNasaMkhyA na vidyate || 30. eTale bhinnabhinna kalpomAM bhinnabhinna ghaTanAo thaI ema mAnI vyAkhyA karo. 'kalpa'no artha kalpanA paNa thAya che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 somaprabhathI jUnI kavitAno saMgraha karyo che ane tene dareka sthAnethI udbharI lIdhI che. prAkRta racanAmAM kyAMka-kyAMka AvA eka ardhA dohA AvI gayela che. somaprabhe grAmophonanI peThe hemacandrajInI ukti lakhI nathI. temaNe to koI vizeSa dharmanA upadezArthe koI jUnI vizeSa kathA ke je lokamAM pracalita hatI te hemacandrajInA mukhathI temaja potAnA zabdomAM kahevarAvI che. te kathAo kartAe pote racI nathI paNa te samaye dezabhASA gadyapadyamAM je pracalita haze te pracalita ane purANI lIdhI che. nahIM to evuM zuM kAraNa hoya ke badhI kathA prAkRtamAM kahIne te kartA koI bIjazloka athavA kathAno saMgrahazloka, athavA nale je damayaMtIne kahyuM te, athavA nalane zodhavA janAra brAhmaNano 'kva nu tyuM kitava chitvA'nA DhaMgano doho, prAkRtamAM ja na kahetAM apabhraMzamAM kahI rahela che ? jyAM temaNe itihAsa athavA kumArapAlanuM dharmapAlana svayaM lakhela che tyAM to te kartA graMthanI samApti najIka bAra bhAvanAonA varNana sivAya apabhraMzano upayoga karatA nathI. te kartA kathAone rocaka batAvavA mATe tene sAmiyaka ane sthAnika raMga ApavA mATe, ajJAta ane aprasiddha kavionA dohA paikI keTalAka hemacandrajInA vyAkaraNanAM udAharaNomAM che, keTalAka prabaMdhaciMtAmaNimAM che, keTalAka jinamaMDananA 'kumA2pAlaprabaMdha' sudhI paNa cAlyA AvyA che. je dohA saM.1199 (siddharAja jayasiMhanuM mRtyu, saMpUrNa haima vyAkaraNanI racanAno saMbhavita aMtima samaya)mAM maLe che, je saM.1241 (somaprabhano racanAkAla) sudhI maLe che, je saM.1361mAM (prabaMdhaciMtAmaNi'no racanAkALa) upalabdha thAya che, je saM.1492 (jinamaMDananA 'kumArapAlaprabaMdha'no racanAsaMvata) sudhI kathAomAM paraMparAthI cAlyA Ave che eTaleke AvI rIte jenI Ayu traNaso varSa che te tenI pelI bAju so-savAso varSanA jUnA nahIM hoya ? AmAM kathAonA bIjazloka che, pracalita uktio che. nAyikAonAM snehavAkyo che, viyogIo ane viyoginIonA vilApa che, kahevato che, RtuvarNana che, samasyApUrtio che (ke jai paikI koI amukanI rAjasabhAmAMnI jaNAve che ane koI bIjAnI rAjasabhAmAM), arthAt evI sAmagrI che ke je alikhita daMtakathAomAM surakSita rahe che tathA sadA ne sarvatra kathA kahenArA dilane pyArI che. 213. Aja paNa rAjapUtAnAmAM vArtA kahenArA jyAM suMdarInuM varNana Ave che tyAM vacamAM A dohA joDI de che H kada teM nAga visAsiyA, naiNa diyA mRga jhalla, gorI sa2va2 kada gaI, haMsAM sIkhaNa hA. 130 * kyAre teM nAgone vizvAsamAM lIdhA (ke te tArA kezonA rUpa thaI gayA ?) mRgoe tane nayana kyAre soMpyA ? gorI ! haMsonI cAla zIkhavA tuM sarovara kyAre gaI hatI ? * jyAM mitratAnuM varNana Ave che tyAM teo A doho ghusADe che H Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha'nI racanA 131 mo mana lagA to manA, to mana mo mana lagna, dUdha vilajJA pANiyAM, (jimi) pANiya dUdha vilagna. * mAruM mana tArA manathI lAgyuM ne tAruM mana mArA manathI lAgyuM, jema dUdha pANIthI lAgyuM ane pANI dUdhathI lAgyuM tema. * jyAM koI vIra nArIno prasaMga Avyo ke turata A dohA Avaze : Dhola sugaMtAM maMgalI, mUchAM bhauha caDhaMta, caMvarI hI paricANiyo, kaMvarI maraNo kaMta. Dhola bajaMtA he sakhI, pati Ayo mohi haiNa. bAgAM DholAM meM calI, patiko badalo leNa. meM paraNatI parakhio, toraNarI taNiyAMha, mo cUDalo utarasI, jada utarasI ghaNiyAMha. * (vivAhanA samaye) maMgaLanA Dhola sAMbhaLatAM (nAyakanI) mUcho bhavAM sudhI caDhatI hatI tethI (nAyikAe) corI vivAhamaMDapomAM ja kaMthanuM (yuddhamAM) maraNa pichANI lIdhuM. he sakhI ! pati mane levA Dhola bajAvato Avyo. huM paNa yuddhanAM bAgA [vAghA] (vastro sAthe (paherI) aMte Dhola vAjatAMvAjatAM patino badalo levA cAlI. | toraNanI taNa (chidromAMthI - toraNanI pAse vivAha samaye (nAyakanI vIratA joI) pichAnI lIdhuM ke jyAre mAro cUDalo Utaraze (huM * vidhavA thaIza) tyAre ghaNI (strI)nA Utaraze (te ghaNA mArIne pachI maraze.) * A dohA jarUra vAratA kahenArAonA racelA nathI paNa prAcIna che. 214. vastutaH A gAthAonuM 'kumArapALapratibodhamAM te sthAna che ke je vizeSa rAjAonA yajJa ane dAnanI prazaMsAnI abhiyajJa gAthAonuM brAhmaNomAM sthAna che. aitareya ane zatapatha brAhmaNamAM meMdra mahAbhiSeka ane azvamedha AdinA prasaMga para evI nArAzasI gAthAo ApavAmAM AvI che ke je avazya brAhmaNonI racanAnA samaye lokamAM pracalita hatI ane jene "tadeSA abhiyajJagAthA gIyate' ema kahIne brAhmaNomAM AvI ja rIte uddhata karelI che. te athavA tevI ja keTalIka gAthAo 31. juo gulerI mahAzaye AvI keTalIka aitihAsika gAthAono anuvAda "maryAdAnA rAjyAbhiSeka aMkamAM karelo che te maryAdA, DiseMbara 1911 tathA jAnevArI 1921). AvI gAthAono eka namUno A che : marutaH pariveSTAro maruttasyAvasanuM gRhe | AvikSitasyAgniH kSattA vizvedevA sabhAsadaH ||. (zatapatha, 13, 5, 4, 6) 0.10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina gUrjara kavio: 10 mahAbhArata Adi purANomAM uddhata karelI che. A purANo ane brAhmaNonI pahelAMnI gAthAo purANonA bIjasvarUpa che ane evA prasaMgo para te uddhata karavAmAM AvelI che ke jema somaprabhanI racanAmAM apabhraMza kavitA karavAmAM AvI che. bhASAvicArathI joIe to jema brAhmaNonI racanAthI A udbhata gAthAomAM adhika saralatA che, te ja pramANe somaprabhAcAryanI kRtrima prAkRtanA navA TaMkazAlI sikkAothI A ghasAyela lokapracalita sikkA adhika paricita ane priya mAlUma paDe che. 215. kRtrima prAkRtanI carcA thaI tethI tenI paNa keTalIka vAta karI levI joIe. koI ema na samaje ke jevI prAkRta pothIomAM maLe che tevI kadI yA koI sthaLanI dezabhASA hatI. mahArASTrI, mAgadhI ane zaurasenI nAmothI teone tyAMnI dezabhASA mAnavI na joIe. saMskRtamAM navAjUnAM nATakomAM bhinnabhinna pAtronA moMmAMthI je bhinnabhinna prAkRta kahevarAvavAnI prathA che, tethI paNa ema na jANavuM ke te samaye te jAti yA varga tevI bhASA bolatA hatA. A kevala sAhityano saMpradAya che ke amuka pAsethI amuka bhASA yA vibhASA bolAvavI joIe. prAkRta paNa eka jAtanI saMskRta jevI rUDha kitAbI - pustakanI bhASA thaI gaI hatI. jUnAmAM jUnA paththara ane dhAtu paranA lekha saMskRtamAM nathI maLatA, te prAkRta yA gaDabaDI saMskRtanA maLe che. te prAkRtane koI dezabhedamAM bAMdhI na zakAya. mAgadhInuM mukhya lakSaNa 'ranI jagAe "la" ane akArAMta zabdonA kartAkArakanA ekavacanamAM saMskRta "su" () yA zaurasenI "o'nI jagAe "e"nuM AvavuM e giranAra Adi pazcimI lekhomAM maLe che ane mahArASTranAM keTalAMka cihna pUrvataTanA lekhomAM maLe che. zaurasenInAM keTalAMka mAnelAM lakSaNa dakSiNanI kanherI Adi guphAonA abhilekhomAM maLe che. sAhityanI bhASA to, vyAkaraNanA jJAna, rUDhaprayogonA thatA badalA ane kavisaMpradAyanA prabhAvathI badalAtI jAya che, pustakomAM prAcIna bhASAnI zailI samayAnusAra badalAtI rahe che, paraMtu paththaranI korelI lITI te paththaranI korelI lITI ja rahe che. jUnAmAM jUnA lekha anirvacanIya prAkRtamAM 32. jemake mahAbhAratamAM zakuMtalAnI duSyanta sAthe vAtacIta : mAtA bhagnA pitu putro yasmAjjAtaH sa eva saH | bharasva putra dauSyati satyamAha zakuMtalA | retIdhAH putra unnayati nRdeva mahataH kSayAt | 'cAsya dhAtA garbhastha satyamAha zakuMtalA || athavA karNaparvamAM zalya ane karNanI vAtacItamAM keTalIka vinodAtmaka gAthAo tathA je keTalIka 'gAthAmakhyatra gAyaMti ye purANavido janA' ema kahIne uddhata karelI che, jemake, viSNupurANamAM - zanaiyatyabalA ramyA hemaMta candrabhUSitA | alaMkRtA tribhibharvistrizaMkugrahamaDitA || AvI gAthAono pUro tathA tulanAtmaka saMgraha ghaNo upAdeya - upayogI nIvaDaze. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha'nI racanA 133 maLe che, vaLI prauDha saMskRta Ave che ke jenA AvavAthI ja lekhonuM prAkRta geba thaI jAya che. ahIM sAhityanI prAkRtanA udayathI tAMbA-paththaranI prAkRta geba thaI jAya che. ahIM sAhityanI prAkRta lekhomAM kadI prApta thatI nathI ane lekhonI prAkRta sAhityamAM kadI maLatI nathI. sAhityanI prAkRta lekhamAM korelI maLe che to te bhojanA "kUrmazataka', jevA kAvyanI maLe che. lakhelI prAkRta sAhityanA je ekatrita karelA niyama che - kyAMka 'na' to kyAMka baNa', kyAMka "kha"no kukha ane kyAMka "gha', kyAMka 'ta, ga'nI jagAe tha" ane kyAMka "a" - A sarvano bhaMga, sarvano vikalpa zilAlekhanI prAkRtamAM maLI Ave che. jyAre prAkRtonI mAgadhI, zaurasenI, mahArASTrI Adi dezanAma rAkhavAmAM AvyAM tyAre temAM kaMIka to te dezanI prAkRta bhASAno Azraya levAmAM Avyo, koI vizeSalakSaNa tyAMnI cAlu bolInAM levAmAM AvyAM, paraMtu azuddha saMskRtanAM paNa levAmAM AvyAM. ema mAnI zakAya ke magadha, oDIsA (orIsA), madra AdinA pUrvanA lekhonI vizeSatAo mAgadhImAM, gujarAta, kAThiyAvADa kanDerI guphA AdinA pazcimanA-dakSiNanA lekhonI rItio mahArASTramAM, ane madhyadeza arthAt mathurA-kuzanA tathA kSatraponA saMskRta ane mizra lekhonI vAto saMskRtaprAya zaurasenImAM maLI jAya che. paraMtu ema kahevuM ke sAtavAhana (hAla)nI "saptazatI ane vA5tinA 'gauDavahonI mahArASTrI mahArASTranI dezabhASA hatI e barAbara nathI. vastutaH zabdonuM bodhagamya rUpa apabhraMza ane paizAcI Adi 'nIcI prAkatomAM adhika rahI gayela che. UMcI prAkRtomAM "ra" UDI. jaI "mUrkhano paNa "mukha" ane "mokSano paNa "mukha', 'uSTrano "uTha" thaI jAya che. paraMtu apabhraMza ane paizAcImAM 'mUrukha', ane "uSTa' yA "uI paNa jaLavAI rahyA che. prAkRta kavitA vyAkaraNanI madadathI samAjane lAyaka thatI gaI, athavA ema kahI zakAya ke jema pahelAM gaMgApravAhamAMthI saMskRtanA narInenA [koI baMdhanuM nAma ?] bAMdha bAMdhI tUTAchUTA kinArAnI nahera banAvavAmAM AvI hatI tema pharIthI mAgadhI, zaurasenI ane mahArASTranI nahero judI karavAmAM AvI ke jenA kinArA paNa saMskRtanI prakRtinI peThe ADAavaLA karavAmAM AvyA, paraMtu bhASApravAha - sAcI gaMgA - apabhraMza ane jUnI hiMdI-gujarAtInA rUpamAM vaheto gayo. apabhraMza pravAha kaMI (amuka sthaLe) nahoto, apabhraMza (amuka) eka dezanI bhASA nahotI, kyAMka-kyAMka naherono paDoza hovAthI tene nahera e nAmathI bhale kaho paraMtu te samasta dezanI bhASA hatI ke je naheronI samAnAMtara vahetI cAlI jAtI hatI. vaidika bhASA, sAcI saMskRta, sAcI prAkRta, apabhraMza, jUnI hiMdI-gujarAtI dezanI eka ja bhASA rahI che. paMDitonI saMskRta, vaiyAkaraNo yA nATakonI prAkRta, mahArASTrI athavA evA ja nAmanI apabhraMza, pazcimI rAjasthAnI yA jUnI gujarAtI yA baMgalA, gujarAtI Adi sarve tenA sAiDa-zojha - AjubAjunA khela che, naTanI judIjudI bhUmikA che. 216. hemAcArya prAkRtano kaI rIte artha kare che te agAu kahevAI gayuM che. mAkaDeyanA vyAkaraNamAM prAkRtanA ATalA bheda ApyA che ke : Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaina gUrjara kavio : 10 1. bhASA : mahArASTrI, zaurasenI, prAcyA, AvatI, mAgadhI, ardhamAgadhI. 2. vibhASA : zAkArI, cAMDAlI, AbhIrI, TAkkI, auDI, DrAviDI. 3. apabhraMza. 4. paizAcI. A vibhAga parisaMkhyA rUpe mAtra che, tarkanusAra vibhAga nathI. koI nAma dezo parathI ane koI nAma jAtio parathI banyA che. prAcyA e pUrvI bolI che ke je zUrasena ane avaMtInI prAkRtothI banelI kahevAya che. avaMtInI bhASAmAM ema kahevAya che ke "rano lopa thato nathI ane lokokti ane dezabhASAnA prayoga adhika Ave che. to te apabhraMzanI bahena jevI thaI. avaMtI (mAlavA) mahArASTra ane sUrasena e be dezonI vacamAM ja che. ardhamAgadhI to ahIM gaNAvI, paraMtu cUlikA paizAcI (nAnI paizAcI) gaNAvI nahIM zakAranI koI alaga bhASA nathI; jema nATakanuM koI pAtra hai so ne" athavA "jo hai zo' adhika bolato hoya to tenI bolImAM te "takiyA-kalAma' adhika Avaze, evI bolI zakArI che. caMDAla, zabara e jAtio che. AbhIra jAti paNa che ne deza paNa che. Takka paMjAbano dakSiNa-pazcimI bhAga che ke jenI carcA AvI cUkI che ane jyAMnI lipi TAkarI kahevAI. uDa e uDIsA - orIsA - utkala che drAviDI draviDanI anArya bhASA tAmila nahIM paraMtu eka bAMdhelI apabhraMza bhASA che. rAjazekhare "kapUramaMjarI'mAM kavitAmAM mahArASTrano ane gadyamAM zaurasenIno upayoga karyo che. nATakomAM pAtrAnusAra bhASAvizeSano prayoga daizika tattva upara nathI temaja jAtika jAtinA tattva para paNa nathI, kevala rUDha saMpradAya che. vararucinI mahArASTrI ane hemacandrajInI jaina mahArASTramAM paNa be mukhya aMtara che. vararuci kahe che ke varNano lopa thAya tyAre be svaronI vacamAM tha' hoto nathI tyAre jaina 'ya' zruti mAne che, jemake, kavitAnI mahArASTrImAM "sarituno "sariA', jaina mahArASTrImAM ISatu spaSTatara 'ya' zrutithI "sariyA' thAya che. bIjuM aMtara e che ke kavitAnI mahArASTramAM saMskRta "nano sadA 'Na' thAya che, jena baMnene khapamAM lagADe che, ane padAdimAM 'Na" kadI paNa lAvatA nathI. sAhityanI prAkRtane jyAre jarUra lAgI tyAre teNe dezI zabda lIdhA ane saMskRtane paNa jyAre icchA thAya tyAre tene sudhArI sApha karI lIdhAM kare che. sAhityanI prAkRtamAM A paNa vAta che ke pratyeka saMskRta zabdane te potAnA ja niyamothI tatsama athavA tadbhava rUpa banAvI kAmamAM laI zakatI nathI. je zabda AvI gayA hoya tenuM vivecana tenA niyamo kare che, te niyamothI navA zabda banAvI zakAtA nathI. hemacandrajI kahI gayela che ke (8-2-174) "A mATe kaSTa, dhRSTa, vAkyu. viddhasa, vAcaspati, vikTarazravasu, pracetasa, pophata, prota Adi zabdono athavA jenA aMta kvipU Adi pratyaya hoya tevA agnicit, somasuta. sugla, susta Adi zabdono ke jeno prayoga pahelAMnA kavioe karyo nathI teno prayoga karavo na joIe, kAraNake tema karavAthI pratItimAM viSamatA Ave che, bIjA zabdothI ja teno artha kahevAya. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo 135 jemake, "kRSTa'ne mATe kuzala, "vAcaspati'ne mATe "guru', 'viSTarazravA mATe "hari ItyAdi." 217. AgaLa udAharaNAMza be rIte vaheMcyA che. pahelAmAM somaprabhAcAryanI uddhata kavitA che, bIjAmAM temanI tathA siddhapAlanI racanAnA namUnA che. vistArabhayathI artha ApavAmAM evI rIta rAkhI che ke pratyeka padane maLato gujarAtI-hiMdI artha krame Apyo che, pachI svataMtra anuvAda karyo nathI. tene meLavI bolavAthI yA bolatI vakhate manamAM anvaya karavAthI artha pratIta thaI jaze. [padAnusArI artha jyAM hatA tyAM be vyavasthita anuvAdanuM svarUpa ApI dIdhuM che.] prakaraNa 4 : somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo 218. atra somaprabhasUrie potAnA kumArapAlapratibodha' nAmanA graMthamAM je jUnI bhASA - apabhraMzanAM udAharaNo uddhata karyA che te mUkyAM che. (1) mANi paNagI jaI na taNuM, to desaDA caIjja, mA durjanakarapallavihiM, daisirjatu bhami. * mAna pranaSTa thAya (to zarIra tajavuM joIe), jo zarIra na (tajAya) to dezane (to avazya) tajI devo joIe. paNa durjano potAnI AMgaLIothI cIMdhI ApaNane batAve tevI rIte bhamavuM na joIe. * daMsa - dekhADavAnA arthamAM prAkRta dhAtu ("da" uparathI), paMjAbImAM dasa. juo 4.46. A doho hemacandramAM paNa che. juo A pUrve kra.114.' (2) eka manuSya yajJa mATe bakarAne laI jato hato ane bakaro rADo pADato hato. eka sAdhue tene eka doho kahyo eTale bakaro chAno rahI gayo. sAdhue samajAvyuM ke A bakaro A puruSano bApa rudrazarmA che, teNe A taLAva khodAvyuM, pALa para jhADa vAvyAM, prativarSa ahIM bakarA mAravAno yajJa Adaryo. te radrazarmA pAMca vAra bakarAnI yonimAM janma laI potAnA putratha mAryo gayo che. A chaThTho bhava che. bakaro potAnI bhASAmAM kahI rahyo che ke beTA, mAra nahIM, huM tAro bApa chuM. jo teno vizvAsa na paDe to A nizAnI batAvuM chuM ke gharanI aMdara tArAthI chupAvIne eka nidhAna dATyo che te batAvI ApuM. muninA kahevAthI gharamAM nidhAna batAvI Apyo ane pachI bakarAne tathA tenA manuSya-putrane svarga maLyuM. kharuM khaNAviya saI chagala, saI Aroviya sukha, paI ja pavattiya janna saI, kiM bubsayahi murukma. * he jAgala - bakarA ! teM svayaM khADo khaNAvyo, svayaM vRkSa ropyAM, svayaM yajJa pravartita karelA. (have) zA mATe beM beM kare che, mUrkha ? * (3) eka nagaramAM azubhanI zAMti pazuvadhathI karavAmAM AvanArI hatI, tyAre devatAe kahyuM ke : Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vasaI kamila kalasa jimna, jIvadayA jasu citti, tasu paya-pakbAlaNa-jaliNa, hosai asiva nivitti. * kamalamAM, kalahaMsInI, jema, jIvadayA jenA cittamAM vase che tenA pada (paga) pakhAlavA(dhovA)nA jalathI aziva akalyANanI nivRtti thaze. * (4) AbharaNa-kiraNa-dipaMta-deha, aharIkiya-suravahU-rUpareha, * Ad ghaNa-kuMkuma-kaddama ghara-duvAri, khuuta-calaNa nasyaMti nAri. AbharaNonAM kiraNothI jenA deha dIpe che, jemaNe devAganAMonI rUparekhAne halakI pADI che evI nArIo gharaAMgaNe kuMkumanA gADha kAdavamAM paga khUMpAvatI nAce che. * (5) tIyaha titri piyArAI, kali kajjala siMdUra, jaina gUrjara kavio: 10 annai titri piyArAI, dudhdhe jamyAI uM tUru. * strIone, traNa pyArA (che) kali (jhaghaDo), kAjaLa (ane) siMdUra. anya (paNa) traNa pyArA (che) dUdha, jamAI ane vAjuM. tUra - sUrya. (6) eka rAjA potAnI rANI sAthe potAnI gAdInuM bhaviSya kahI rahyo che ke H naravai ANu ju laMghihai, visa rahai ju hiMdu, hirahai kumira ju kaNagavaI, hosaI Iha su nicaMdu. narapatinI ANa, je, ullaMgha oLaMge, je karIMdrane vaza kare, kumArI kanakavatIne je harI jAya te ahIM nareMdra thaze. * abhayasiMha kumAre traNa vAto pUrI karI che. ahIM 'ANa'ne saMskRta 'AjJA' sAthe sarakhAvI che ane te jainamAM sarvatra jovAmAM Ave che. gulerI mahAzaya teno artha zapatha ke duhAI kare che jemake rAjapUtAnAmAM 'darabArakI Ana', tulasIdAsa rAmAyaNamAM niSAdanuM vAkya mohi rAma rAri Ana (rAvalI Ana) dasaratha sapatha.' ne vadhumAM jaNAve che ke AgaLa kathAmAM spaSTa thAya che ke 'Ana'no artha ahIM kAMI AjJA nathI. aradhI rAte abhayasiMha cAlyo jato hato tyAM nagarIrakSake aTakAvyo ane te na aTakyo tyAre rAjAnI 'ANa' dIdhI. tArA bApane rAjAnI ANa de' ema kahI abhayasiMha cAlyo gayo. 33 A kathAmAM AgaLa cAlatAM eka adbhuta rUDhiprayoga Ave che. rAjakumArI kanakavatI para hAthIe humalo karyo. tenA parijane bUma mArI ke che koI 'cauddasIjAo' - caturdazIjAyo ke je amArI svAminIne A kRtAMta jevA hAthIthI bacAve ? ahIM caudazajAyo caudazane dine janmelo ghaNo bhAgyavAna athavA parAkramInA arthamAM 33. nayarArakkhaNa dinnA ratro ANA. desuniapiuNo ratro ANaMti bhaNaMto abhayasIho baccai. pR.38. * Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo Avyo che. jemake jenI chAtI para vALa hoya te A kAma kare, jeNe mAnuM dUdha pIdhuM che, je UjaLI caudaze janmyo che. (7) vasaMtavarNana aha koIla-kula-2va-muhula, bhuvaNi vasaMtu paya, bhaTTha va mayaNa-mahA-nivaha, paDia-vijaya-maraTTha. * atha koyala-kula-2va-mukhara, bhuvane vasaMta peTho, bhaTa iva madana mahAnRpanA prakaTita-vijaya-puruSArtha. maraTha - vIratA, marAThApaNuM ? [maraDa, ga] (8) sUru paloivi kaMta-kara, uttara-didisa-Asattu, nIsAsu va dAhiNa-disaya, malaya-samIra pavattu. sUrya pralokI kAntaka2, uttara-dizA-Asakta, niHzvAsa Iva dakSiNadizanA malayasamIra pravRtta. * [malayanA samIra vahe che te jANe suMdara kiraNovALA sUryane utta2 dizAmAM Asakta joIne dakSiNa dizAe mUkelA niHzvAso. ] AmAM 'kumArasaMbhava'nA 'kuberaguptAM dizamu2mau, gantu pravRtta samaya vilaMghya, digdakSiNA gandhavahaM mukhena vyalIkaniHzvAsamivotsasarja'no bhAva che, 'ka2'mAM zleSa che. paloivi - praloksa, joIne. vibhaktiono barAbara anukrama na jALavyAthI A zabda vacamAM AvI gayo che ane 'sUra' tathA 'kaMta' dUra paDI gayA che. (9) kANaNa-siri sohai aruNa-nava-pallava-pariNaddha. naM rattasuya-pAvariya, mahu-piyayama-saMbaddha. kAnana-araNyanI zrI aruNa navapallavothI DhaMkAyelI zobhe che, jANe raktAMzuka(lAla vastro)thI DhaMkAyelI, madhu(caitra, vasaMta)rUpI priyatamathI saMbaddha (hoya nahIM). hato ke * * lAla vastra gujarAtI strIo pahere che. tene 'kasuMbo' kahe che. pAriya - prAvRta. (10) sahayArihi maMjira sahi, bhamara-samUha-sazAha, jAlAu va mayaNAnalaha, pariya-dhUma-pavAha. * sahakAra (AMbA) para maMjarI sohe che bhramarasamUhathI sanAtha, jvAlAo iva madanAnalanI prasarita dhUmra-pravAha. ahIM 'sahahi'no artha 'sahe che' ema thaI zakato nathI. sohe che' e artha bese che. 'so'mAMnA 'o'nI eka mAtrA mAnavAthI kAma cAlyuM che. juo kra.22, 41. - 137 [prAkRtamAM 'sa' 'virAj - zobhavuM' e arthamAM paNa che.] (11) damayaMtInA vastra para nala tene tajatI vakhate potAnA lohIthI lakhI gayo Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jaina gUrjara kavio : 10 vaDa-rakhaha dAhiNa-ditihiM, jAI vidakhkhahi maLyu, . vAma-disiddhi puNa kosalihi, jAha ruccaI tahiM lagna. * vaDa(nA) jhADanI dakSiNa dizAmAM jAya (che) vidarbhano mArga, vAma dizAmAM punaH kozalano (mArga), jyAM ruce tyAM lAga. * jyAM cAhe tyAM jA. (12) kuzala nAmano vipra (mahAbhAratanA nalopAkhyAnano paryAda) khuddakane (mudraka, mahAbhAratano vikRta nala rUpe bAhuka) joIne nIceno doho (durya) gAya che ? nirTura nikkidhu kAuMrisu, ekRji navu na hu bhaMti, mukkiya mahasaI jeNa vaNi, nisi sunnI damayaMti. * jeNe mahAsatI damayaMtIne rAtrie vanamAM sUtelI choDI dIdhI te niSphara, niSkapa (kRpArahita) kApuruSa eka ja nala e vAtamAM bhrAMti nathI ja. * (13) paradAragamananA saMbadhe ujjayinInA rAjA pradyotanI kathA lakhI che, temAM prasaMgavazAt udayana, vatsarAja, vAsavadattA, yaugaMdharAdharAyaNa AdinI kathAo paNa AvI che ke je bauddha jAtakomAM, bRhatkathA (kathAsaritsAgara) ane bhAsanA nATaka pratijJAyaugaMdharAyaNanI kathAthI kaMIka pheravALI che. kiMtu be zloka te nATakamAMthI uddhata karavAmAM AvyA che. astu. rAjagRhanA rAjA zreNikanA putra abhayane pradyote chalathI bAMdhI potAne tyAM rAkhelo hato. teNe kaMI dhyAna kheMce tevAM kAma karyA. pradyote tene vara mAgavA kahyuM tyAre teNe evo uTapaTAMga - gUMcavaDiyo vara mAgyo ke jeno sAra e hato ke mane ahIMthI vidAya karo. abhaya kahe che ke - nalagiri hatyihi miMThita, sivadevihi udghagi, agmibhIru-rAhadAruIhi, agni dehi maha aMgi. * nalagiri hAthImAM (para) beThAM beThAM zivAdevInA khoLAmAM agnibhIru rathanAM lAkaDAMothI mArA aMgamAM Aga de. * pradyotane tyAM nalagiri nAmano prasiddha hAthI hato; zivAdevI hatI, agnibhIru ratha hato ke je AgamAM baLato nahoto. (14) jotI vakhate abhaya badalo levAnI nIcenI pratijJA karIne gayo ane pachIthI AvI paradAragamanarasika pradyotane be strIo dvArA lalacAvI bAMdhI laI gayo : karivi paIDu sahassAru, nagarI majhiNa sAmi ! jaI na raDatu taI harauM, (taI) agnihiM pavisAmi. * he svAmI ! sahastrakara - sUryane pradIpa karI arthAt dhoLe dahADe nagarInA madhyathI tane raDato jo huM harI na jAuM to huM agnimAM praveza Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo 139 (15) vesa visiThaha vAriyAM, jaI vi mohara-gara, gaMgAjala-pakakhAliya vi, suNahi kiM hoi pavitta. * yadi manohara gAtravALI (hoya) topaNa viziSTone mATe vezyA vAravA - tajavA yogya che.] kUtarI gaMgAjalathI prakSAlita (hoya) toye zuM pavitra thAya ? * juo nIcenuM udAharaNa 4.16. suNahi - saM.zunI, kUtarI. (16) nayaNihi royaI maNi hasaI, jazuM jANaI sau tatta, veza visiThaha te karaI, je kaphaha karavatu. * AiMkhathI raDe ne manamAM hase. loko ema jANe ke A badhuM sAcuM che. paraMtu) vezyA viziSTonuM evuM kare che evuM karavata kASThanuM.] * uparanA baMne dohAmAM 'vesa visiTThaha judAjudA pada mAnIe to pahelAmAM vezyA viziSTo(sArA loko)thI vArati karavAmAM Ave che, e artha thaze ane bIjAmAM 'vezyA viziSTonA (=ne) te kare' ityAdi thaze. [pahelAM veza-viziSTA - sArA vezavALI evo artha karelo tene anulakSIne uparanI noMdha che. have anuvAda sudhAryo che te mujaba banne sthAne 'vezyAartha laI zakAya che.) karava7 - saM.karapatra, hiM. karautI, gu.karavata. (17) piya hauM thakriya sayala diyuM, tuha virahagi kilaMta, thoDaI jala jima macchaliya, talloviddhi karata. * piyu ! huM sakala - Akho dina tArA virahanA agnimAM UkaLatI rahI. (kevI rIte ?) jema mAchalI thoDA jalamAM taDaphaDATa kare che (tema). * thakriya - thAkavuM - rahevuM (baMgalA "thA'); tallopilli - tale upari, uparanIce thavuM te, taraphaDATa. (18) mAM jANiyaluM piya-virahiyaha, kavi dhara hoI viyAli, navari mayaMku vi taha tavaI, jaha diNayaru khayakAli. * meM jANyuM ke priyanA virahitane koI paNa AdhAra rAtamAM [sAMja paDyuM hoya, paraMtu te javA dyo - te dUra rahyuM - UlaTuM) mayaMka paNa jema dinakara pralayakAlamAM (tape) tema tape che. * dhara - AdhAra, AlaMbana. viyAli -- vikAle. vi=ddhi, bIjI veLA arthAt rAta. [vikAla eTale viruddha kAla, sUryAstakAla, sAMja.] navari - A dezI zabdanA kaMIka yogya bhAva prAkRtanI saMskRta chAyA banAvanAra lAvI zakato nathI. tenI upara artha Apyo che. A doho hemacandrajInA vyAkaraNamAM paNa che. juo A pUrve kra.62. (19) aju vihANavuM aju diNa, ajaju suvAu pavastu, ajugalatyika sayalu duha, jaM tuhuM maha ghari patu. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio : 10 * Aja vahANuM (prabhAta) thayuM, Aja divasa Ugyo, Aja suvAyu pravRtta thayo. Aja sakala duHkhane galahattho (dIdho) - kADhI nAkhyuM. kemake tuM mArA gharamAM prApta thayo - Avyo. * galatyiu saM.galahastita, gaLAmAM hAtha daI kADhI mUkyuM. (ardhacandra dIdhuM, 'galahastena mAdhavaH") (20) Divivi daya deva guru, deva supattihi dANu, viraivi dINajaNuddharaNu, kari salauM appANu. * dayA, deva ane guru prApta karI, supAtrone dAna daI dInajananuM 140 uddharaNa karI AtmAne - potAne saphala kara. - cothA caraNanI samasyApUrti che. viraivi - saM.viracya. appANaM - AtmAnaM. tulasIdAse 'apAna' vAparela che. (21) puttu ju raMjai jaNayamaNu, thI ArAhaI kaMtu, bhiccu pasannu kaI pahu, ihu bhazcima-pajyuMtu. * je putra janaka eTale pitA(nA) mananuM raMjana kare, strI kaMtha(ne) ArAdhe, bhRtya prabhu - svAmI(ne) prasanna kare e bhalAInI sImA (paryaMta) che. cothA caraNanI samasyApUrti che. (22) ma2gaya-vannaha piyaha uri, piya caMpayapaya deha, (samasyA) kasavaTTai ditriya sahai, nAi suvannaha reha. (pUrti) marakata-varNanA (zyAmala) piyAnA u2 para caMpaka (jevI) prabhA(vALA) dehavALI priyA kasoTI para suvarNanI rekhA dIdhI hoya tenA jevI zobhe che. * * hemacandranA vyAkaraNamAM Ane ghaNI maLatI eka bIjI kavitA che tenuM vivaraNa juo A pUrve kra.1. A kaI avasthAnuM varNana che te kahevAnI jarUra rahe che ? sahai juo upara kra.10 ane 41. (23) cUDau cunnIhoisai muddhi kavoli nihindu, (samasyA) sAsAnaliNa jhalayiu, vAhasalila saMsittu. (pUrti) * he mugdha ! kapAla para rAkhelo cUDo zvAsanA anala - agnithI jvAlita baLelo thaI ane bASpa(varALa)nA salila eTale jaLathI saMsikta eTale sIMcAyelo thaIne cUrNa (cUrecUrA) thaze. pahelAM to baLato zvAsa cUDAne tapAvaze pachI tenA 52 AMsu paDaze to te zuM cUrecUrA nahIM thaI jAya ? mudghikavoli - ene samAsa laIe to mugdhAnA kapola para evo artha thAya. cunnIhoisai - abhUta-tadbhAvano 'I' AmAM che. muddhi - juo pra. ciM. udAharaNamAM 'muMdhi' (kra.8). jhalakkiyau - jhala jvAlA, juo pra.ciM. (kra.6), * Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcArye avatArela apabhraMza udAharaNo jhALa. A doho hemacandramAM paNa che. juo 4.80. (24) hauM tuha tuou nicchaiNa, maggi maNicchiu ajju, to govAliNa vajjarau, pahu maha viyarahi rajju. (devatAe kahyuM ke) huM tArA para nizcaye tUTho (chuM), Aja mananuM ichyuM mAga. tyAre govALe kahyuM, "prabhu ! mane rAja Apa.' * variu - (dezI) UcaryuM, kahyuM. viyarahi - saM.vitara(hi). A somaprabhanI potAnI ja racanA hoya evo saMbhava che, paraMtu adhika saMbhava to e che ke A kahANIno saMgrahazloka hoya. (25) eka kohala nAmano kabADI - jaMgalI hato, te lAkaDAnI kAvaDa khAMdha para laIne pharato hato. tene siMhalA nAmanI strI hatI. teNe patine kahyuM, "devAdhideva yugAdidevanI pUjA karo ke jethI janmAMtaranAM dAridraya-duHkha Ave nahIM.' patie kahyuM ke 'tuM dharmaghelI thaI cho. parasevaka evo huM zuM karI zakuM tema chuM ?' tyAre strIe nadIjala ane phUlanI pUjA karI. te ja dine te viSucikA - maraDAthI marI gaI ane janmAMtaramAM rAjakanyA ane rAjapatnI thaI. potAnA navA pati sAthe koI divasa te ja jinamaMdiramAM AvI ke jyAM pUrva pati divra kabADIne joI mUrchita thaI gaI. te samaye jAtismaraNa thatAM teNe nIceno doho kahyo. kabADIe svIkAra karI janmAMtara-kathAnI puSTi karI. ahi pattI naihi jalu, to vi na vUhA hattha, avyo taha kavvADiyaha, ajja vi sa jji avattha. aTavI(jaMgala)nAM pAMdaDAM, nadInuM jaLa (sulabha hatAM) topaNa (te) * hAtha na halAvyA. hAya ! te kabADiyA[nI hajI paNa evI ja avasthA che.] (ane huM rANI thaI gaI.) * vahA - bhUhita karyAM. avyo - Azcarya ane kheda arthe. (26) je paradAra-parammuhA, te vaccahiM narasIha, je piraraMbhihaM 522Ni, tAruM phusijjai lIha. * je paradArA(thI) parAbhukha (che) te narasiMha kahevAya che. je 522maNI(ne) AliMgana kare che, tenI rekhA [yazorekhA, pratiSThAno AMka, UMcuM sthAna] phasakI jAya che - maTI jAya che. 141 vuhi saM.ucyate. phusiI maTI jAya che, hiM. poMcha dI jAtI hai, [gu.bhUMsAya che], saMskRtamAM 'poMchane' mATe 'upuM' dhAtuno kAzmIrI kivioe prayoga karyo che. lIha-reha, rekhA. (27) eka vahu pazupakSInI bhASA jANatI hatI. ardhI rAte ziyALane evuM kahetAM sAMbhaLyuM ke nadInuM maDaduM ApI de ane tenAM ghareNAM laI le, eTale te nadI 52 tema karavA gaI. pAchI AvatI hatI te sasarAe joI lIdhuM. teNe jANyuM ke te asatI che. te tene piyara pahoMcADavA gayo. mArgamAM karIranA jhADanI pAse kauo bolavA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jaina gUrjara kavio : 10 lAgyo ke A vRkSanA nIce daza lAkhano nidhi che, kADhI le ane mane dahIM-satu khavarAva. potAnI vidyAthI du:kha pAmelI te strI kahe che ke : eke dunnaya je kyA, tehi nIhariya gharamsa, bIjA dutraya jaI karauM, to na milau piyaramsa. * je eka durNaya karyo tethI gharathI nIkaLI - nIsarI, bIjo durnaya jo karuM to pyArAne vistutaH piyarane (paNa) na maLuM. huiM kyAMyanI na rahuM.] * piyara - priyakara. pitR - pitara - piyara.] (28) rUkamiNIharaNanA samaye kRSNa ramiNIne kahe che : akhta thoDA riu bahaya, Iu kAyara ciMtati, muddhi nihAlahi gayaNayalu, kaI ujjou karaMti. * ame thoDA (chIe), ripu ghaNA che ema kAyara ciMtave che. bhoLI ! gaganatalamAM ja, keTalA udyota - prakAza kare che ? (ghaNA tArA che ne ke eka candra ja ?). * muddhi - mugdha ! juo ka. 23. A hemacandramAM paNa che, ka.60 [je A AvRttimAM choDI dIdhela che.] (29) so ji vikhkhaNa akhiyAM, chajjaI sojji chaUhyuM, upUha paThika pahi Thavai, citta ju neha-gahil. * te ja vicakSaNa kahevAya che, te ja chela chAje che (zobhita thAya che) je utpatha-prasthita (kumArga para cAlatA) nehadhelA cittane patha para TakAve akhiyaI -- ApavAmAM Ave, "A+khyA" parathI, paMjAbI AkhanA, kahevAmAM Ave. sojji - souji, te ja. chachuM - saM.cheda eTale vidagdha, catura. prApta kavitAmAM 'chailano artha catura che. paMjAbImAM "chela" eTale sAruM. A chaila tathA te parathI banAvela premI chelA' (chabila, chabilA)no bheda tulasIdAse batAvyo che ke chare chabIle chela saba.... gahilU - saM.grahila, AgrahI, te parathI "gheluM' thayela che, haThIluM. (30) riddhi vihUNau mANusaha, na kuNaI kuvi sammANa, sauNihi muccahi phalarahiuM, taruvaru ityu pamANu. * riddhivihUNA mANasanuM koI paNa saMmAna karatuM nathI. zakuni - pakSIo phalarahita taruvarane choDI de che (e) ahIM pramANa che. * vihUNa - saM.vihIna. niSThA[karmaNi bhUtakRdaMta ane vartamAna kRdaMtanA pratyAyanA rUpamAM I' ane 'UnI badalI mATe sarakhAvo 'jIrNa" uparathI "jUrNa ane te parathI jUnA'. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcArya avatArela apabhraMza udAharaNo 143 (31) jaivi hu sUra surUvu viaSmaNa, tahavi na sevaI lacchi paIkhaNa purisa-guNAguNa-musaNa-parammuha, mahilaha buddhi payaMpahiM je buha. * yadyapi zUra, surUpa, vicakSaNa hoya tathApi lakSmI (te manuSyane) pratikSaNa sevatI nathI. (kAraNake) mahilAonI buddhi puruSonA guNa ane aguNanA vicArathI parAmukha hoya che ema budha - paMDito kahe che. * muNaNa - vicAravuM, manana. (32) jeNa kulakkama laMghiyaI, avajasu pasaraI loI, te guru-riddhi-nibaMdhaNu vi, na kuNaI paMDio koi. * jenAthI kulakrama ullaMghAya, (a) apajaza lokamAM prasare, tevuM (kAma), bahu saMpatti upajAvanAra hoya to paNa koI paMDita karato nathI. * (33) je maNuM mUDhaha mANusaha, vaMchaI dulaha vahyuM, te sasi-maMDala-gahaNa-kihiM, gaNi pasAraI halyu. * jo mUDha mANasanuM mana durlabha vastune vAMche che, to zuM zazimaMDalane grahaNa karavA mATe gaganamAM hAtha pasAre che ? * (34) rAvaNa jAyau jahiMyahi, daha-muha ekka-sarIru, ciMtAviya taIyahi jaNaNi, kavaNu piyAvahauM khIru. * daza mukha ane eka zarIravALo rAvaNa je divase janmyo tyAre mAtAe ciMtA karI - ciMtavyuM ke kayA mukhane khIra pivaDAvuM ? * zaMkhapuranA rAjA puraMdarane tyAM eka sarasvatI-kuTuMba AvyuM. rAjAe A dohAnuM cothuM caraNa putra mAtAthI samasyAnI rIte pUchyuM. gRhapatnIe pUrti karI. "prabaMdha ciMtAmaNi'mAM sarasvatI-kuTuMba bhojane tyAM AvyuM hatuM, tyAM paNa A samasyA gRhapatnIe A ja rIte pUrNa karI che. AmAMthI e phalita thAya che ke A doho jUno che. kathAlekhaka AnI racanA koI paNa rAjAnI sabhAmAM ThesavI de che. have pachInA "prabaMdhaciMtAmaNivALA lekhamAM Ano temaja AgaLanA dohAno artha Apela che. juo have pachI temAM kra.12. | [A duho rAjasthAnamAM A svarUpe maLe che - rAjA rAvaNa jalamiyo, dasa mukha eka sarIra, jananIne sAMso bhayo, kiNa mukha ghAluM khIra ?] (35) Iu accammuu diThuM maI, kaMTha valullaI kAle, kIdavi viraha-karAliyahe, uThThAviyau varAu. * A atyabhuta meM dIThuM huM kaMThamAM zuM lagAvuM. koI paNa viraha-karAlitAe varAka (bicArA - pati)ne uDAvI dIdho. [?] . putranI strIe A samasyApUrti karI che. A doho hemacandramAM paNa che, ka.32. himacandramAM virahiNI strIe kAgaDAne uDADavA jatAM ardhA baloyAM kRzatAne kAraNe jamIna para paDI gayAM ane adha priyatama ekAeka dekhAvAthI hAtha phUlI javAthI Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jaina gUrjara kavio : 10 phUTI gayAM evuM varNana che. enuM eka rUpAMtara evuM AgaLa noMdhyuM che ke kAgaDAne uDADavA jatAM baloyAM kAgaDAnA gaLAmAM parovAI gayAM. ahIM e bhAva jaNAya che. varAka eTale "bicAro (kAgaDo)'. "kAu paNa "kAgaDo' hovA saMbhava che. "valullaIne sthAne 'prabaMdhaciMtAmaNi'nA padya kra. 13mAM "vikrulaI che jeno artha 'uchALe che' 'jhulAve che' thAya. "valaya" adhyAhata mAnavuM ? "valaya laInuM valUlaI' thayuM haze ? (36) sahu damevi ju vAhihaI, izka vi jiNihaI satta, kumari piyaMkari devi tasu appaNu rajju samag. * siMhane damana karIne je vAhe - savArI kare, ekalo paNa zatruone jIte, tene kumArI priyaMkarI ne rAjasamasta arpaNa karo. * gajapuranA rAjA khemakarane sutArAdevIthI eka kanyA utpanna thaI. rAjA ane rANI marI gayA pachI maMtrIoe tene piyaMkara e nAma ApI puruSa hoya tema gAdI para besADI, pachI kuladevI ayyatAnI pUjA karIne pUchyuM ke Ano pati kene karavo ? devIe upara mujaba uttara Apyo. Avo ja pati maLI gayo ne vArtA vArtAnI peThe cAlI AvI. prakaraNa 5 : somaprabha ane siddhapAle racelI kavitA 219. have somaprabhasUri ane siddhapAla kavinI racelI kavitAnA namUnA ApIe chIe. kumArapAlapratibodha (gAyakavADa saMskRta sirIjha, pR.77)no eka chaMdaH (37) kula kalaMkiu malika mAhapu maliNIya sayaNamuha dilsa hatyu niyaguNa-kaDauha jagu kaeNpiu avajasiNa vasiNa vihiya sannitiya apraha. dUraha vAriu bhadu tiNi, DhakkiI sugaIduvAra, ubhayabhavumbhaDadumbaka, kAmila jiNa paradAru. * jeNe banne bhava (A bhava ane parabhava)mAM ubhaTa duHkha karanArI paradArAne kAmita karI - cAhI eNe kuma kalaMkita karyuM, mAhAsya masaLI nAkhyuM - cUro karI nAkhyuM, svajanonAM mukha malina karyA, nija guNasamuhane hAtha dIdho (dhakko daI bahAra kADhyo, galahatvo dIdho - DhAMkI dIdho), jagane apajazathI jhaMpyuM (DhAMkyuM), vyasanane potAnI pAse rAkhIne bhadra-kalyANane dUrathI vAyuM - rokyuM, sugatinAM dvAra DhAMkI dIdhAM. * A sAta padavALo - saptapada chaMda te samayanI racanAmAM bahu maLe che. aMtanA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabha ane siddhapAle racelI kavitA 145 be pada dohAnA che. kaDappa - samUha. jhaMpa - DhAMkavuM. Ane maLato eka zloka somaprabhanI ja "sUktimuktAvalI' (siMdUra prakara-stotra)mAM che ? dattastana jagatyakIrtipaTo gotre malIkUrcaka cAritrasya jalAMjaliguNagaNArAmasya dAvAnalaH | saMketaH sakalApadAM zivapuradvAre kapATo daDha: zIla yena nirja viluptamakhila vailokyaciMtAmaNiH || - kAvyamAlA, gucchaka 7, pR.37. kula 14 chaMdamAM bAra bhAvanAo che (pR.311) temAMthI traNa namUnA : (38) piI mAya bhAya sukalatu pukhta pahu pariyaNa mitu sarehajud, pahavaMtu na rakhaI kovi maraNa viNu dhammaha na rakhaU] kovi maraNa viNu dhammaha anna na atyi saraNa. * pitA, mAtA, bhAI, sArI strI, putra, svAmI, sevaka, mitra - e koI snehayukta ne samartha hovA chatAM maraNane koI rokI zakatuM nathI. dharma sivAya bIjuM koI maraNane rokI zakatuM nathI. dharma vinA bIjuM koI zaraNuM nathI.] * rakha- saM.rakSati, rakSA kare che, bacAve che. ['na rakhaI" eTale "rakSaNa karatuM nathI" e to asaMgata thAya tethI 'rakhaI' eTale "rAkhe, roke evo artha levo joIe ema lAge che. anya zabdonA artha anuvAdamAM laI lIdhA che.] (39) rAyA vi raMku sayaNo vi satta jaNao vi taNau jaNaNi vi kalag, Iha hoI naDa-bdha kukammavaMtu saMsAraraMgi bahurUvu jaMtu * kukarmavaMta jIva A saMsArarUpI raMgabhUmi para, naTanI peThe rAjA tema raMka, svajana tema zatru, pitA tema putra, mAtA tema patnI - ema bahu rUpa dhare che.] * (40) ekallau pAvaI jIvu jammu ekalau maraI viDhatta kamma, ekallau parabhavi sahaI dukhu ekallau dhamiNa lahaI mukhu. * jIva ekalo janma pAme che, ekalo karma arjita karIne maraNa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina gUrjara kavio : 10 pAme che, ekalo parabhavamAM duHkha sahe che ane ekalo dharmathI mokSa meLave vasaMtavarNananA chaMda pAMca, temAMthI eka namUno (pR.350-51) : (41) jahiM ratta sahahiM kusumiya palAsa ne phuTTaI pahiyagaNa-hiyayamAsa, sahayArihi rehahi maMjarIo ne mayaNa-jalaNa-jAlAvalIo. * jyAM kusumita rakta palAsa sohe che jANe ke pathikagaNa(nA) hRdayanuM mAMsa phUTe che; sahakAro (AMbA)mAM maMjarIo virAje che jANe ke madana (rUpI) jvalana (agni)nI jvAlAvalIo. * sahahiM - juo kra.10 tathA 22. grISmavarNananA chaMda cAra, temAMthI eka namUno (pR. 178) : . (42) jahiM duTha nariMdu va sahelu bhuvaNa, paripIDaI tivra kahi tavaNu, jahiM dUhava mahila va jaNasamagga, saMtAvaI lUya sarIralagna * jyAM tapana - sUrya tIvra karothI - kiraNothI dukha nareMdranI peThe sakala bhuvanane pIDe che, jyAM kabhArajAnI jema lU sau lokonA zarIre lAgIne saMtApe che, kara - rAjanA kara temaja kiraNa. pR.423thI 437 para jIvamana karaNasaMlApa che temAM chaMda 1-2, 4-ra7, 29-30, 47, 51-para, pa4-pa9, 61, 64-6567-104 e badhA apabhraMzamAM che, bAkInA prAkRtamAM che. kavi siddhapAle jIva, mana ane IdriyonI vAtacIta rAjA kumArapAlane saMbhaLAvI che. deha nAmanA paTTaNa (nagara)mAM AtmA rAjA, buddhi mahAdevI, mana mahAmaMtrI, ane pharisaNa (sparza), rasaNa (rasa), gvANa (prANa), loyaNa (locana), * savaNa (zravaNa) e pAMca pradhAna ema kathA cAle che. temAMthI traNa namUnA ApIe chIe : (43) je tiluttama-rUva-vakhitu khaNa baMbhu caumuhu huu dharaI gori addhagi saMkara, kaMdappaparavasu calaNa je piyAI paNamaI puraMdaru je kesava nAvile, goiMgaNi govAhiM, Idiyavagraha viSphario, te vatriyaha kaIhiM. 61 * tilottamAnA rUpathI vyAkSipta - vyAkula thayelA brahmA caturmukha thayA, zaMkara gaurIne adhagamAM dhare - dhAraNa kare che, kaMdarpane paravaza evo puraMdara priyAnAM caraNone praName che, kezava goSThanA AMgaNe gopIothI nacAyo - IdriyavarganAM A je viskurita te kaviothI varNavAya che. * Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabha ane siddhapAle racelI kavitA 147 (44) vAlazNa asuI-vilitta-dehu duhakara daMsaNuggama katraveNu, citaMtaha savva viveyarahila maha hiyauM hoI ukeMpasahi8. 85 * bAlakapaNuM, azuci (padArthothI) vilita deha, duHkhakara dazana eTale dAMtono uddagama, karNavedha - A sarvane ciMtavatuM vivekarahita (evuM) mAruM haiyuM utkaMpavALuM thAya che. * (45) IsA-visAya-bhaya-moha-mAya maya-koha-loha-vamUha-pamAya, maha saggagayassa vi piTrika lagna vavaharaya jeva riNiaha samaga. 97 * IrSA, viSAda, bhaya, moha, mAyA, mada, krodha, lobha, manmatha, pramAda e mArA svargagatanA paNa pITha para lAgelA che, jema vyavahArI (leNadAra) badhA RNI (karajadAra)nI pIThe lAgelA hoya tema. pRSTha 443-461 para sthUlibhadra kathA che temAM 1-4, 1[7?]-14, 23-25, 31-32, 34-38, 40-45, 46-62, 64-66, 68-82, 84, 94, 97-98, 100, 101-105 chaMdo apabhraMzamAM che, bIjA prAkRtamAM che. pADalipuranA rAjA navamA naMdano maMtrI sagaDAla (zakaTAra) hato, teNe koI rIte potAnI zrutadhara kanyAonI sahAyatAthI vararucine navI kavitAo saMbhaLAvI naMda pAsethI dhana meLavato baMdha karyo hato. vararucinuM gaMgA pAsethI dInAra meLavavAnuM ceTaka, naMdano sagaDAla para krodha, sagaDAlanA putra siriye (zrIyake) pitAne mAravo, siriyanA moTAbhAI dhUlibhadrano kozA nAmanI vezyA sAthe prema, sthUlibhadranuM zramaNa thavuM, te zramaNanuM kozAne tyAM jaI saMyamathI rahevuM vagere varNana ghaNuM suMdara che. temAMthI 6 namUnA lIdhA che : (46) jasu vayaNa viNijjiu ne sasaMku, appAha nizihi desaI sasaMku, jasu nayaNa kaMti jiya lajjabhariNa, vaNavAsu pavannaya nAI hariNa. 8 * jenA vadanathI vinirjita - jitAyelo jANe zazAMka (caMdra) potAne nizAmAM - rAtrimAM sazaka [bhayabhIta dekhADe che, jenI nayanakAMtithI jitAyelo hariNa jANe lajjAbharathI vanavAsa pAme che - seve che. * (47) naMdu jaMpaI paDhaI parakavvA kaha esa vararuI sukaI kahaI maMti maha dhUya satta vi, eyAI kavvAI pahu paDhaI bAlAu huMta vi. tatva tumha naranAha jaI, maNi vaTTaI saMdehu, .11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tAu paatiya kougeNa, tA tumhe nisuNe, 32 * naMda kahe che, 'A sukava vaca bIjAnuM kAvya bole che te kevI rIte ?' maMtrI kahe che, 'mArI putrIo bAlA hovA chatAM paNa A sAteya kAvyone, prabhu ! bole che. tamo naranAthane jo manamAM saMdeha hoya to temane e kAvyo bolatI tame sAMbhaLo.' kanyAomAM pahelI eka vAra sAMbhaLI, bIjI be vAra ema sAtamI sAta vAra sAMbhaLI zloka kaMThastha karI letI hatI. vararucie navo zloka bolatAM ja pahelI kaMThastha karIne bolI jatI. Ama be vAra sAMbhaLI bIjI bolI jatI ityAdi. pachI naMde kupita thaI vararucine kADhI mUkyo. (48) khivivi saMjhihiM salila dINAra gosigga su2sira thuNaI haNaI aMtasaMcAruM pAiNa, ucchilivi te vivaihiM cahiM hatyi teNa ghAINa. lou paSpai vararuiha, gaMga pasatriya dei, muvi naMdu vutaMtu ihu, sayaDAlassa kaheche. 35 jaina gUrjara kavio H 10 * sAMje jalamAM dInAra pheMkIne savAramAM gaMgAnI stuti kare che ane pagathI yaMtrane gati karAve che. halAve che. e prahArathI pelA dInAra vararacanA hAthamAM caDe che. loko kahe che ke gaMgA prasanna thaIne (dInAra) Ape che. A vRttAMta jANIne naMda sagaDAlane kahe che. * khivivi - saM.kSip. gosagga saM.gosarga, savAra. thuNaI saM.stu (stuti ka2vI). 'hu' (homa karavo) dhAtu 'nu'vALI arthAt pAMcamA gaNanI paNa mAnavI joIe. purANo tathA paddhatiomAM 'hunet'ane 'hunuyAt' Ave che. (tulasIdAsanA rAmaciratamAnasamAM - 'hune anala maMha vAra bahu'). 'kR'nuM kRoti vedamAM tathA 'kuNaI' prAkRtamAM Ave che. [stu' dhAtu paNa AvI mAnavI joIe ema sUcana lAge che. A pachI zakaTAre paDhAvelA mANasa mokalI vacine sAyaMkAle nadImAM dInAra rAkhato joI lIdho. pote te kaDhAvI lIdhI. savAre naMdanI samakSa vararucie ghaNI stuti karI ane maMtra calAvyuM. paNa kaMI na maLyuM. (49) kozAe vicAryuM ke zramaNa mArA anurAgamAM eTalo magna che.to tene sumArgamAM lagAvuM. teNe kahyuM ke mane dhammalAbhu'thI zuM saryuM, 'damulAbhu' (dAma-lAbha) joIe. teNe pUchyuM 'keTalA ?' kozAe lAkha mAgyAM. tIi vuttai so nivyeu mA khijjasikiMci tu N jhatti vacce nevAlamaMDalu, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabha ane siddhapAle racelI kavitA 149 tahaM deI sAvau nivAI lakakhuM muhu sAhussa kaMbalu. so nahiM pattI didhu niva, dinnaI kaMbala teNa, te govivi daMDaya talaI, to vAhuDiu jaNa. 89 * duHkhI thatA tene tenAthI (kozAthI) kahevAmAM AvyuM, 'tuM jarA paNa duHkhI na thA. jhaTa nepALa dezamAM jA. tyAM zrAvaka nRpati lAkhanA mUlyanuM sAdhunuM kaMbala Ape che. te tyAM pahoMcyo, nRpane dITho - maLyo. eNe kaMbala ApyuM. ene daMDa taLe chupAvIne tyAMthI vegathI pAcho pharyo. * vRtta - saM.ukta. vacca - saM.vraja. vAhuDi - saM.vyAghuTita. mArgamAM cora maLyA, jemane lAkha dInAro maLavAnA zakuna thayA hatA. (50) to mukkala gaI dinu tiNa, kaMbala kosahi hatya, so pecchataha tII tasu, khiju khAli apatyi. 91 * pachI coroe mukta karyo tyAre jaIne kozAnA hAthamAM kaMbala ApyuM. te jotAM teNe (kozAe) ene gaMdI khALamAM pheMkyuM. * pepzata - saM. prekSatu. (51) samaNuM dukhkhaNu bhaNaI to eu, bahumukSu kaMbalarayaNuM kIsa kosipa kakhAli khittala, desaMtari paribhamevi maI bhahaMta duSmaNa pattauM. koNa bhaNaI mahApurisa, tuhuM kaMbalu soesi,. je dulahu saMjama-khaNu, hArisa ta na muPsi. 92 * tyAre zramaNa durmana [udvigna thaIne kahe che, "A bahumUlya kaMbalaratna, zA mATe, kozA ! teM khALamAM pheMkyuM ? dezAMtaramAM paribhramaNa karI meM mahAduHkhathI, prApta karyuM hatuM." kozA kahe che, "mahApuruSa ! tuM kaMbala (no) moTo vicAra kare che paNa je durlabha saMyama(nI) kSaNa tuM hArI gayo chuM te jANato nathI." * muNa - jANavuM, juo kra.35. pRSTha 471-72, ATha chappaya mAgadhIe gAyA che ke jene sAMbhaLI prAtaHkAle kumArapAla rAjA jAgato hato. temAMthI eka namUnA tarIke ahIM ApI tenuM vartamAna gujarAtI anusAra akSarAMtara karavAmAM Ave che. ema pahelAM kahevAI gayuM che ke jUnI kavitAthI somaprabhanI kavitA kilaSTa che tathA tenA namUnAothI pAThakone paNa tema jaNAyuM haze. A kavitA hiMdImAM hiMgala kavitA jene kahe che te jAtanI che ane pRthvIrAja rAsAnA kalpita samayathI keTalAMka varSo pahelAMnI vAta che. AmAM sarva Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jaina gUrjara kavio : 10 saMskRtanA tatsama che. adhika kaThina nathI. (52) gayaNamammasaMlagnalolakallolaparaMparA nikkaraNukkaDanacakkacaMkamaNaduhaMkaru, ucchalaMtagurupucchamacchariMcholiniraMtara vilasamANajAlAjaDAlavaDavAnalaghuttara, AvattayAyala jalahi lahu gopI jivu te nittharahi, nIsesavasanagaNanivaNa pAsanAhu je saMbharahi. * gagana-mArga-saMlagna-lola-kallola-paraMpara, niSkaruNotkaTa-nakra-cakra-caMkramaNa-dukhakara, UchaLata-guru-puccha-masya-riMcholi-niraMtara, vilasamAna-jvAlA-jaTAla-vaDavAnala-dustara, Avarta-zatAkula jaladhi laghu gopada jema te nistare, niHzeSa-vyasana-niHsthApana pArzvanAtha je sAMbhare. jinAM caMcaLa mojAMonI paraMparA gaganamArga sudhI pahoMce che, je nirdaya ane utkaTa magarasamUhonA pharavAthI duHkhakara che, jemAM moTAM pucchavALAM matsyonI paMktio niraMtara UchaLI rahI che, je vilasatI jvAlAonI jaTAvALA vaDavAnalane kAraNe taravo muzkela che, evA seMkaDo AvartAvALA jaladhine, pIDAone saMpUrNapaNe miTADanAra pArzvanAthanuM je smaraNa kare te nAnakaDA gAyapagalAnI jema tarI jAya che. * richoli - paMkti dazI). nivaNu - saM.niHsthApana, vitADanAra, samApta karanAra. nITha javuM - vItavuM (mAravADI). saMbharahi - saMbharavuM, saMbhAravuM, sAMbharavuM. marAThImAM saMbhAlanA, paMjAbImAM susnAlanA - yAda karavuM. [A be prakaraNomAM rajU thayelAM apabhraMza padyo AkjhaoNphanA pustaka 'Dera kumArapAlapratibodha (1928)mAM jarmana anuvAda, vyAkaraNa, zabdakoza Adi sAthe prApta che.] Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 5 : meruDaMgasUrino 'prabaMdhaciMtAmaNi' prakaraNa 1 : 'prabaMdhaciMtAmaNi' 220. A nAmano saMskRta graMtha jainAcArya meruttuMge saMvat 1361mAM kAThiyAvADanA vaDhavANamAM racyo. muMbaInA DaoNkTara piTarsananA zAstrI dInAnAtha rAmacandre muMbaImAM saM.1944mAM koI hastalikhita pratio sAthe meLavI tenuM mUla chapAvyuM te hAla duSprApya che. temaNe tenI vardhita AvRttinuM gujarAtI bhASAMtara paNa chapAvyuM che. sana 1901mAM TonIe vaLI koI mUla prationI sahAya laI teno aMgrejI anuvAda chapAvyo che. AmAM keTalAka aitihAsika prabaMdho yA kissA che. zrIyuta candradha2zarmA gulerI bI. e. vizeSamAM kathe che ke "keTalIka bAbatamAM te 'bhojaprabaMdha'nI DhabavALuM pustaka che. jaina dhArmika sAhityamAM potAnA matanI 'prabhAvanA' vadhAravA mATenA kissAonuM sthAna ghaNuM UMcuM che. jaina dharmopadezaka potAnA sAdhu tathA zrAvaka ziSyonA manovinoda ane upadeza mATe kaMIka kathAo kahyAM kare che ke je paurANika, aitihAsika yA ardha-aitihAsika hoya che. A kathAonA keTalAya saMgrahagraMtha che ke jemAM purANA kavionI racanA, navA kavionAM nAma, purANA rAjAonAM kartavya, navAnAM nAma, vikramAditya paNa jaina, sAlivAhana paNa jaina, varAhamihira paNa jaina, brAhmaNa vidvAno ane anya zAkhA-saMpradAyonA vidvAnono potAnA AcAryothI parAjaya vagere bAbato rahe che ke je vartamAna dRSTithI aitihAsika kahI zakAtI nathI. kiMtu te samayanA hindu graMtha paNa evA ja che. temAM jo jovAmAM Ave to aitihAsika tattvanI upekSA jaino karatAM vadhAre karavAmAM AvI che. AthI kevala jainone upAlaMbha ApI zakAto nathI. ATaluM chatAM paNa jaina vidvAnoe itihAsa pratye ruci rAkhyAnAM tathA tenI mUla bhIMtano AdhAra na choDyAnAM pramANa maLe che. ema to samrATa azokanI dharmalipinA zabdomAM 'AtmapAkhaMDe pUjA parapAkhaMDe gA~' sahu batAve che." 221. saM.1361no samaya pRthvIrAja ane tenA rAsanA kalpita kartA candranA samaya (saM.1250)thI 110 varSa pachI che. te samayanI pracalita bhASAkavitA avazya manana karavA yogya che. saM.1361mAM meruttuMge A 'prabaMdhaciMtAmaNi'no saMgraha karyo che. koI paNa uddhRta kavitA temaNe pote racI nathI. kathAomAM prasaMgeprasaMge je kavitA temaNe ApI che te avazya tenAthI jUnI che. keTalI jUnI che teno vadhAremAM vadhAre samaya to sthira karI zakAto nathI, paraMtu prabaMdhaciMtAmaNi'nI racanAno samaya teno nIcAmAM nIco upalabdhi kAla avazya che. tenAthI pacAsa-sATha varSa pahelAM kavitA lokakathAomAM pracalita hoya yA AvA ghasAyelA sikkA jo so-baso varSa jUnA paNa hoya to temAM Azcarya nathI. 222. keTalAka dohA evA che ke je dhAranA prasiddha rAjA bhojanA kAkA muMjanA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra jaina gUrjara kavio: 10 nAmanA che ane tenA banAvelA kahevAmAM AvyA che. eka doho gopAla nAmanI vyaktie bhojane kahelo hato. be dohA cAraNoe hemacandrane saMbhaLAvyA hatA, keTalAka navaghaNa rAjAnA marasiyA (rAjiyA) che. saM.1361nA lakhelA ItihAsa anusAra te te-te samayanA che. A kavitAone zAstrIe mAgadhI ane TonIe prAkRta jaNAvI che. 223. sevele gaNitathI siddha karyuM che (raoN.e.so. jarnala, julAI 1920, pR.337 Adi) ke gujarAtanA cAvaDA rAjAonA saMvat Adi, merUtuMge azuddha lakhyA che ane miti, vAra, nakSatra, lagna sarvamAM gaDabaDa che, tenuM aitihAsika mUlya kaMI nathI. jUnI ghaTanAonA saMbaMdhamAM game teTalI aitihAsika gaDabaDa hoya, paNa potAnA najIkanA kAlanI ghaTanAo to merataMge jyAM sudhI te prabaMdhanI puSTi karI zake che tyAM sudhI prAmANika lakhI che. siddharAja jayasiMha, kumArapAla, hemacandra, vastupAla, tejapAlano kALa gujarAtamAM saMskRta ane prAkRtanI vidyA tathA jaina dharmanA pracArano suvarNayuga hato. bhojanA samayamAM dhArAmAM je vidyA ane vidvAnonI jyoti camakI hatI te baso-aDhIso varSa pachI pazcima gujarAtamAM paNa dedIpyamAna thaI. te samayanI vAto jainonA gauravanI che ane tenI surakSA temaNe ghaNI sAvadhAnIthI karI che. [dohAo muMjanA racelA hovAnI saMbhAvanA ochI che. | durgAzaMkara kevaLarAma zAstrIe saMzodhita AvRtti tathA gujarAtI bhASAntara phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI taraphathI anukrame I.sa. 1932 ane 1932mAM pragaTa thayela che. A pachI muni jinavijaya saMpAdita 'prabaMdhaciMtAmaNi' siMghI jenA granthamALAmAM I.sa.1933mAM pragaTa thayela che, jeno pATha vadhu parizuddha che.] prakaraNa 2 : te samayanI jaina saMskRta 224. "prabaMdhaciMtAmaNi'no je anuvAda gujarAtImAM thayo che, tenA karatAM ghaNo sAro anuvAda thavAnI jarUra che ke jemAM aitihAsika ane zAbdika TippaNIo hoya. A graMthanI bhASA saMskRta che, paraMtu te saMskRta paNa dezabhASAonI utpatti ane vikAsane samajavAmAM upayogI che. te samayanI "jaina saMskRtamAM eka manohAritA e che ke jaina lekhaka gujarAtI yA dezabhASAmAM vicAra karato ne saMskRtamAM lakhato. pariziSTa parva (1-75)mAM hemacandrajI lakhe che ke 'sa kAla yadi kurveta ko (ka) labhata tato gatim' - AmAM maravAnA arthamAM "kAla karavo' e saMskRta rUDhiprayoga nathI paNa dezabhASAno che. aNizuddha saMskRtanA premI Ane barbara saMskRta kahe paraMtu A jIvita saMskRta che. temAM bhASApaNuM che. e to racinI vAta che ke koIne kAzamIranI kotaraNInA kAmavALo akharoTanA lAkaDAno sArA DhaMgano takhato sAro lAge ne koIne lIlA kUMpaLothI bharelI vAMkI TahanI. nIce keTalAka zabdo ane vAkya AvI saMskRtanAM ApavAmAM Ave che. jenA para * AvuM cihna che te anyatra zilAlekho, kAvyo Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te samayanI jaina saMskRta 153 vageremAM jovAmAM Avela che. chuptavAnuM - phUelA. *ucchIrSaka - takiyA, osIsA, (rAjasthAnI, bANanI "kAdambarI). karavaDI - be hAtha bhegA karI pANI pIvA mATe pAtra jevuM banAvavuM (karapuTI). dhavalagRha - pradhAna mahela. "dhavala" eTale je jAtimAM uttama hoya te, dezI zabda che. (hemacandra, dezInAmamAlA, pa-pa7.) tulasIdAsajInA "dhavaladhAmano A artha che, sapheda mahela nahIM. sarvAvasara -- rAjAnuM sarvathI maLavuM, dIvAneAma. rAjapATikA - rAjamArga. *dharmavahikA - (dharmanA lekhanI) vahI, copaDo. chUTTitaH - chUTyo. jholikA - jholI (jo 'jholikA' saMskRtamAM rUDha na hoya to A paNa dezI zabda che. | hemacandra, dezInAmamAlA, 3-156). dhATIprapAta - dhADa pADavuM, dhADa pADavI. paMcakula - paMcolI, rAjakarmacArI. (nA.pra. patrikA, bhAga 1, saMkhyA 2, pRSTha 934) ugrAhaNaka - [ugharAvanAra), udmAhya - ugharAvI), udghAhita - [ugharAveluM. niruddha - (amuka kAlathI) laIne, lagADIne, jyAM sudhI. vahamAna - cAlato ('siMhalagna vahamAne'). cUMchana - noMchAvara. nRpateH kaH samayaH - mahArAja zuM kAma karI rahyA cho ? kevo avasara che ? gurUdara - tambu. *vasahikA - maMdira (nA.pra. patrikA, 1-2, pR.450). cintAyaka - saMbhALanAra, rakhevALa. davaraka, kaTIdavarakara - doro, kaMdoro (Dora kaTisUtra - harSacaritanI TIkA). *rasavatI - rasoI. yamalapatra - (rAjAonA potapotAmAM) patra. bheTitaH - bheTyA, maLyA. pAdoDavadhAryatAM - padhAro. *khattaka - gokhalo. madanapaTTikA - mINanI paTTI. "maiNa' (eTale mINa)nuM saMskRta kareluM "madana'. kolaka - kacoLuM (gu.), kacolA, kacolI (rAjasthAnI). sarakhAvo AnaMghanajInuM "nizadina jouM tArI vATaDI" e padamAMnuM. jIrNamaMcAdhirUDhaH - tUTelI khATa para paDelA (krodhamAM). savAhaTiko ghaTaH - vATakA sahita ghaDo. 'vATako' e zabda kAThiyAvADamAM amuka pAtra WWW.jainelibrary.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 mATe vaparAya che. hakkitaH bolAvelo, saMbodhita, hAka mArelo. kAmuka kAma karanAra nokara, (paMjAbImAM 'kAmmA', mAravADImAM 'kAmetI', 'kArma' 'harSacarita'). chimpikA - chIMpI (vastra raMganArI jAta). nijatanaka gRha 'kA'.) vyAghuTantI - [pAchI pharatI]. (mAravADI 'bAvaDanA', paMjAbI 'bauDhanA') vyAghuTituM - [pAchA pharavAne]. valitaH - vaLyo, pAcho pharyo. vAsaNa vAsaNa, rUpiyAnI thelI. 'vAsaNI' 'vAMsaLI' che ne keDe AvI vAMsaLI baMdhAtI. vihaMgikA - kAvaDa. *kAryaNa kAmaNa, jAdu karavuM, ('kAmaNa' - mAravADI). uttejitaM nirmApya - uttejita karAvI, nizo caDAvI. - saMgrahaNI - vezyA. V *pakila - paTela, paTTaka (jillo)no prabaMdhaka. sejavAlI - pAlakhI. sthApanikA - gIro rAkhavuM te, gharANe rAkhavuM. samAropayam - soMpI dIdhuM. pAdau tyajasi pota - potAnuM ghara. ('taNA' yA 'taNuM' yA 'taNI' - mAravADI-gujarAtI, - vastra, (mAravADI potiyA'). ArAtrikamuttArya - AratI utArIne. - paga taje che, choDe che, DarI bhAge che. jaina gUrjara kavio H 10 tatpaTTakaM vipATya mumoca - paTTo phADI (rAja karI) mUkI dIdhuM. *ri - mAravuM te. adira abhaya, na mAravuM te. - yugalikA - TapAlanI ciThThI (halakArA be sAthe doDe che - TonI). w zakunuM bharita vidhehi - zakuna bharo, zakuna lyo. pASANasatkajAtIya - 'satka' eTale hindI 'kA'. *kArApaka karAvanAra. *tApikA - tavI, kaDAI, tapelI. 'tApakoDapUpAdikaNasthAnaM tApikA kAkapAlikA yaMtra tailAdinA bhalyAH pacyante' - 'harSacarita' para 'saMketa' TIkA. vasA bApa (juo AgaLa kra.11). catuHsara - cosara, eka jAtano phUlano hAra. phullAvayisi - phulAvaze, phUla upajAvaze. A kAThiyAvADamAM vaparAya Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te samayanI jaina saMskRta "katuM lagnaH karavA lAgyo. 225. dhAtuonI anaMtatA, AkRtigaNa ane uNAdinA akSayanidhithI saMpanna evA je vidvAno 'mA' dhAtuthI 'DiyAM', 'Dulak', 'DaulAnA' pratyaya banAvI 'miyAM, 'mulaka', 'maulAnA' siddha karI le che athavA amArA AcAryadezIya sugRhItanAmA sarvataMtra satIrthya ke je jayo jayazIlau urU yasyAH sA jayorUH - jorU' (strI) banAve che te hindI vidvAnone A udAharaNomAM kaMI camatkAra nahIM jaNAya, paraMtu A dezI bhASAthI atalaga saMbaMdha dharAvatAM saMskRtanAM udAharaNo che. game teTaluM bAMdho, paNu jala to nIcI bAju tarapha DhaLe che. dezI zabda ane vAgdhArA saMskRta mATe abhaDAyelI nahotI. saMskRtamAM eTalI samaja hatI ke tene te potAnAM banAvI letI. 226. 'prabaMdhaciMtAmaNimAM eka jagyAe 'AziSa' zabda akArAMta tarIke upayogamAM lIdhela che ('mAturAziSazikhAM kuritAgha' vastupAlanI racanA, pR.269). 'zvAna' paNa te ja rIte vaparAyo che ('satri hita zvAnena zuuAdaNDe nihatya', pR.180; 'kukkarastu zuni zvAna iti vAcaspatiH' zAstrI). jayamaMgalasUri 'cAturyatA' lakhI hindI-gujarAtInA bevaDA bhAvavAcakanAM bI vAve che (pauravanitAcAturyatA nirjitA', pR.154). 227. kavi zrIpAle siddharAja jayasiMhanA sahasraliMga sarovaranI prazasti banAvI hatI. temAM A zloka paNa hato ke - kozenApi yutaM dalerupacitaM norcyunnumetat kSamaM, svasthApi sphuTakaTakavyatikaruM purUM ca dhatte nahi / ekopTeSa karoti kozarahito niSkaSTakaM bhUtala, maraivaM kamalA vihAya kamala yasyAsimAzizriyam / / * kamalamAM koza DoDI ane myAna che, dala - pAMdaDI ane senA - che, chatAM potAne phUTelA kAMTA - zatruone ukhADI nAkhavA samartha nathI, ane te pustya - puMlliMga (narajAti) ane puruSatva dhAraNa karatuM nathI. 155 * - siddharAja jayasiMhanuM khaDga ekaluM, koza-myAna vaga2, bhUmaMDalane niSkaMTaka [zatrurahita] karI de che. AthI lakSmI kamalane choDIne temAM cAlI AvI. 228. ema kahevAya che ke AmAM rAmacandra paMDite be doSa kADhyA. eka to 'dala' zabdano artha 'senA' bhASAmAM che paraMtu saMskRtamAM nathI, bIjo doSa e ke 'kamala' zabda puMlliMga ane napuMsakaliMga (narajAti ne nAnyatarajAti) baMne che, haMmezAM napuMsaka - klIMba nathI. AthI rAjAe sarva paMDitone Agraha karI ('uparudhya') 'dala' zabdane rAjasenAnA arthamAM pramANita karAvyo. ('dala'no saMskRtamAM 'senA' artha jayasiMha ane zrIpAle karAvyo e kahevuM pUjArtha - mAnArtha che, kAraNake saMvat 1083 ane 1107nI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jaina gUrjara kavio : 10 vacce 'udayasuMdarIkathAnA kartA soDhala kAyastha lakhe che ke "nanu kathamasAdhyoDayamarAtirasmad dalAnAm - gAyakavADa oNrienTala sirIjha, kra.11, pR.4) paraMtu liMgAnuzAsanamAM 'kamala'nI jAti nitya napuMsakA nahotI eno koNa nirNaya kare ? A mATe " purva ca dhare na vA' (puruSatva dhAraNa kare che yA nahIM) evo pATha badalAvyo. (prabaMdhaciMtAmaNi, pR.155-6). 229. A rIte viSayAMtara thaI javAya che, paraMtu A jaina saMskRtanI eka vAtanI carcA karyA vagara AgaLa vadhI nathI zakAtuM. hindI-gujarAtI-marAThImAM kriyApadomAM liMga joIne ghaNA loka coke che. "vaha AtA hai, vaha AtI hai (hindI) "te Avato nathI, 'te AvatI nathI." (gu.) Avo prakAra saMskRtamAM nathI, laeNTinamAM nathI, tema nathI aMgrejI, phArasI AdimAM. AthI keTalAka anyabhASAbhASI hindI-gujarAtI-marAThI zIkhatAM gabharAya che. kriyApadomAM liMga Avela che teno rocaka itihAsa che. dhAtunA zuddha kriyAvAcaka rUpa (saMskRta viDanta)mAM to liMgabheda thato nathI; dhAtuthI bananArAM kriyAvAcaka vizeSaNo (vartamAna yA bhUtakRdaMta)mAM tenA vizeSaNa thavAne kAraNe liMgabheda thAya che. hindImAM kevala hai' dhAtunuM zuddha rUpa che, temAM liMga nathI ane je pada vartamAna yA bhUtakAla batAve che te dhAtu ja vartamAna yA bhUta vizeSaNa che. "AtA hai' eTale AtA (huA) hai," "AtI hai" eTale "AtI (huI) hai. 'karatA hai, karatI hai', "AtA thA', 'AtI thI', 'karatA thA', 'karatI thI". saMskRtamAM 'AyA(AyAnta), 'AyAntI', 'karva" (kurva', 'karanta'), 'kurvantI' ('karantI'). avazya AjJA, vidhi e kriyAmAM liMga nathI, kAraNake e dhAtunAM ja rUpa che. A dhAtuja - vartamAna ane bhUta dhAtuja - vizeSaNone kriyAne sthAne upayogamAM levAnuM bhASAnA vikAsamAM eka navo yuga prakaTa kare che. vaidika saMskRtamAM bhUtakALanI kriyAnA tiDantarUpa (dhAtunA zuddha kriyAvAcakarUpa) ja Ave che. "sa gata , 'tena kRtam, "ahaM pRSTavA" Adi rUpa kriyA tarIke vaparAyAM, temAM vizeSaNa hovAne lIdhe liMgabheda paNa hato. bhASAmAM ghaNI saralatA AvI. "saH (sA) cakAra, "akarota, akArDIne badale 'sa kRtavAnuM, sA kRtavatI, tena kRtam, tayA kRtam" ethI kAma cAlavA lAgyuM. A bhUtakAlavAcI dhAtuja kRdanta (pAsTa pArTisipala)ne pachI te kartari prayoga hoya ke karmaNi yA bhAvaprayoga hoya, vizeSaNanI peThe rAkhI AgaLa "asti' (hovuM' e kriyAnuM vartamAnakALanuM rU5)no adhyAhAra rAkhI bhUtakAlanuM kAma calAvAtuM gayuM. ArSa prAkRtamAM kaMI bhUtakAlika kriyApada che, pachI prAkRtamAM 'AsI' ("AsI, paMjAbI sI)ne choDIne ema samajo ke bhUtakAlika kriyA rahI nahIM. A 'ta-'vALAM vizeSyanidana vizeSya-AdhArita zabdothI kAma cAlyuM. A to pahelI sIDI bhASAnI saralatAmAM thaI. saMskRta ane prAkRtanA racanAvaicitryamAM AthI ghaNI sahAyatA maLI ke vaidika saMskRtathI prAkRta ane laukika saMskRtamAM AvatAM-AvatAM bhUtakAlika kriyAnuM kAma vizeSaNa ApavA lAgyAM. vaiyAkaraNonI bhASAmAM "kudabhihita AkhyAta thaI gayuM. A rIte vartamAnakAlanI kriyA paNa kevala "asti' ('hovuM e dhAtunI) rahIne Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo 157 vartamAna dhAtuja vizeSaNo kriyApadanuM kAma ApavA lAgI jAya e bIjI sIDI che ke je prAkRtathI apabhraMza yAne purAnI hindI-gujarAtI-marAThI Adi banavAnA samaye banyuM. upajaI, upaje, "karaI, kare' - A to dhAtunAM ( tinta - zuddha kriyAvAcaka) rUpa che, temAM liMgabheda nathI. teno "i" (yA mukhasukhano "ai)) e saMskRta 'ti ane prAkRta "i" che, paraMtu hindInA "upajatA hai (yA 'upajatI hai), "karatA hai, (yA karatI hai')mAM hai (ahai - ahaI - asti) dhAtunuM rUpa che ane paheluM pada 'upajatA' Adi vartamAna dhAtumAMthI janmeluM vizeSaNa (prejhanTa pArTisipala) che (utpardhAnuM - utpadyanta - upajanta; utpadantI - upajantI - upajatI; kurvanuM - kurvanta - karanta - karata; kurvantI - karansI - karatI). A vizeSaNanA vAstavarUpanA aMtamAM "anta', "antI' e ja che ke je saMskRta ane purAnI hindI baMnemAM spaSTa che; tenA ata', "atI' thaI jAya che. karato', 'upajato" emAM "o' che te 'unI jagyAe che ke je narajAtinA kartAnA ekavacananA cihna (saMskRta 's' athavA ':')nuM apabhraMza che. gujarAtImAM 'nathI sAthe eTale nakAra-vAcaka vartamAna dhAtuja rUpamAM Avo prayoga thAya che, jemake, "Avato nathI', AvatI nathI' vagere, ane bhUtakRdaMtamAM jarUra thAya che, jemake, "Avato hato', "AvatI hatI" vagere. 230. have A viSayane adhika na laMbAvatAM prasaMganI vAta para AvIe chIe ke A kAlanI jaina saMskRtamAM paNa vartamAna dhAtuja vizeSaNane kriyAnI jevuM kAma ApatA jovAmAM Ave che: "yathAgata vrajAmItyApRcchannasmi' (prAci., pR.11), "nRpastasya sIdhamayaMkurva" (pR.55), 'vandinaH zrIsiddharAjasya kIrti vitattvataH" (pR.182) ityAdi. dezabhASAmAM vicAra karanAra kavie tenI chAyA saMskRtamAM pahoMcADI ane saMskRtanI sthira bhASAmAM paNa samayanI gatino prabhAva paDyo. vartamAna dhAtuja vizeSaNa hindImAM "honA kriyAnA vartamAnanA rUpanI sAthe vartamAna kriyAnuM kAma devA lAgyA, ane bhUtakAlika dhAtuja vizeSaNa niSThA - hindI "thA-thI', 'bhayo-bhathI hotA-hotI, gujarAtImAM paNa hato, hatI.')nI sAthe bhUtakALanI kriyAnuM kAma devA lAgyA. hindI 'thA" ane "hotA', gujarAtI hatA e "a" (asti)nI ane hindI bhayA e "bhU' ('bhavati')nI kriyAnuM kAma devA lAgyA. prakaraNa 3 : "prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo 231. have prabaMdhaciMtAmaNinuM kaMIka pANI joIe - 34. hindI temaja gujarAtImAM pANI' motInA opa - kAntine mATe vaparAya che. kiMtu jena vaiyAkaraNa vardhamAne potAnA 'gaNaratnamahodadhi' nAmanA saMskRta vyAkaraNagraMthamAM paNa eka udAharaNa nAme "bhujaMgayeva maNiH sadaMbhA ApI 'maNi'ne mATe paNa "aMbha (pANI)no prayoga batAvyo che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jaina gUrjara kavio : 10 (1) ammaNio saMdesaDao, tAya kanha kahijja, jagadAlidihi DubdhiuM, bali baMdhaNaha muhijja. (jUnI jaina pothIomAM 'o', 'au' ne 'u', i' lakhe che. AthI herAna thaI chApavAvALA kyAMka 'u' ane kyAMka 'o' chApI de che. zuddha pATha mAtrAo anusAra bolavo joIe. 'au' ane 'ai' jUnI lakhAvaTa che, tene badale 'o' ane 'ai' e pAchaLanI che ema upara batAvI dIdhuM che. A mATe ahIM paNa ammaNiau, saMdesaDau, Dubdhiau pATha ucita che; pachInA lekhonI mukhasukhAnukArI lakhAvaTathI te ammaNio, saMdesaDo, Dumbio thaI gayA haze ke je kavitAnI hindI-gujarAtIthI bahu dUra nathI. evI ja rIte jaina pothIomAM 'stha' 'ccha' 'OM', 'brhma', 'ta', 'bha' ekasarakhA lakhelA maLe che, tethI tevA pAThAMta2 te pAThAMtara nathI, purANI lipine barAbara na vAMcavAthI Upajato bhrama mAtra che. zAstrI, TonInAM saMskaraNomAM je pAThAMtara ApyAM che, temAMthI ame ahIM thoDAM ApyAM che H nArAyaNaha, kahijja, jagudutyiu(ducchiu). parasavarNa niyama vaikalpika hovAthI ame kyAMkakyAMka anusvArano prayoga karyo che ane hrasvadIrghane vadhu badalela nathI.) jinavijayanA saMpAdanamAM svIkRta pATha A pramANe che : ammINau saMdesaDau nAraya kanha kahijja, jagu dAliTvihiM dunthiyau bali-bandhuNaha muijja.] * tAranAra kAntane [he nArada, kAnhane] amAro saMdezo kahejo, 'jagata dAridrayamAM DUbyuM che dAritryathI duHkhI che], (mATe) bilane baMdhanamAMthI mukta karaje. * eka samaya vikramAditya rAtre nagaramAM pharatA hatA tyAM eka telIne teNe A ardho duho bolato sAMbhaLyo ke "amAro saMdezo kAnha (pAThAMtara - 'nArAyaNa')ne kaheje." rAjA ghaNo vakhata Ubho rahyo ke uttarArdhamAM kaMI AgaLa kahe to pote sAMbhaLe, paNa uttarArdha sAMbhaLavAnuM maLyuM nahIM eTale pAcho vaLyo. savAramAM darabAramAM telIne bolAvarAvyo ne teNe duho A rIte pUro karyo "jagat dAritryamAM DUbyuM che, baline baMdhanamAMthI mukta karaje." daitya bali moTo dAnI hato ke jene nArAyaNe bAMdhIne pAtALamAM mokalyo hato. jo telInI prArthanAthI kAnha tenuM baMdhana choDI to jagat dAritryathI bacI jAta. 'bali'no artha rAjyano kara paNa thAya che. rAjA kadAcit ema samajato hoya ke telI mArI baDAI mATe kaMI kaheze, paraMtu te to rAjAne meNuM mArI saMbhaLAvato hato ke ame to dAritryamAM DUbI rahyA chIe ane balibaMdhana (karono bojo) choDavAnI prArthanA karIe chIe. kahijja - vidhi, preraNArthaka ane karmavAcyamAM jyAMjyAM saMskRtamAM 'ya' Ave che tyAM 'ja' yA 'jja' Ave che. marIje (maravuM joIe), karIai (karavuM joIe), kahajye (rAjasthAnI), kaheje (gu.), likhija gayo (mAravADI), dIjie pahelAM karmavAcya Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo prayoga hatA, pachI kartRvAcya thaI gayA. Dubdhiau - saMskRta dhAtu 'bu' che ke je dezI parathI banAvyo jaNAya che. hindImAM 'DUbanA', 'bUDanA' baMne rUpa che. te ja pramANe gujarAtImAM 'DUbavuM, 'bUDavuM' baMne rUpa che. vyatyayanuM A udAharaNa che. durthiau duHsthita. muijja - mUkIe, mUkIje, choDIe. juo upara kahijja. zAstrI Ano artha 'mocita' - mUkI dIdho ema kare che. [saM.'muc' parathI prA.'mua-'.] (2) kacchanA rAjA lAkhAkane kapilakoTinA killAmAM mUlarAje gherI lIdho. lAkhA (lAkhA) ghaNAM bodhavAkya kahIne raNabhUmimAM Utaryo ane vIratA batAvI kAma Avyo - marAyo. te bodhavAkyomAMthI eka e ApeluM che ke H UgyA tAviu jihiM na kiu, lakSmau bhaNai nighaTTa [ti ghaTTa], gaNiyA lagbhai dIhaDA, ke daha ahavA aTTha. lAkho bhaNe che ke udaya pAmatA (zatru)ne jeNe tApita na karyo tapAvyo nahIM [te ghaTiyo halako paDe. ene] gaNyA (gaNyAgAMThA) divaso maLe che. kAM to daza athavA ATha, vIratA batAvyA vagara paDI rahIe to keTalA divasa jIvavAnuM che ? umaranA gaNyAgAMThA divaso ja, eka divasa to avazya maravAnuM che ja. tethI zatrune bALI - tapAvI maravuM e vadhu sAruM. zAstrI ane TonI baMnenA anuvAda azuddha che. 159 nighaTTa kuzaLa (NighaTTa - hemacandra, de.nA.mA.4-34). zAstrI 'nikRSTa' (?) evA khoTo artha kare che. [vastutaH ti ghaTTa te ghaTiyo, halako] dIhaDA - divasa, paMjAbI 'dhyADA', gu. 'dahADA', "dhanna dhiyADo dhina ghaDI' (umA jhImAnI kavitA, mAravADI). [lAkhA phulANInA nAme Aje paNa keTalAka duhA prApta thAya che temAMthI eka lAkho ke' mANyAM nahIM, chate hue seNa, diyADA dasa AThameM, ko jANe ko kema !] 35. A kacchano prasiddha rAjA lAkhA phulANI (phUlano putra hato tethI) ke jenuM nAma dhanADhyatA tathA udAratAne lIdhe prasiddha che. A jADejA jAtinA candravaMzI yAdavomAMno hato. mUlarAjanA hAthathI tenA mRtyuno kALa jUnI gujarAtI kavitA pramANe kArtika zukla 8 zukravAra saM.901 (vi.saM.1036, I.sa.980) che. kanojanA rAThoDa rAjA jayacaMdanA pautra yA prapautra siyAjInA mUlarAjanI kanyA sAthe vivAha thavAnI tathA tenA pratyupakAramAM siyAjIe lAlA phulANIne mAravAnI Adi kathA aprAmANika che kAraNake siyAjInA dAdA ne vaDadAdA jayacaMdano samaya vi.saM.1250 (I.sa.1193) che, tethI siyAjIno samaya vi.saM.1300 pachI Avavo ghaTe. te samaye lAkhA ane mUlarAjane traNaso varSa thaI gayAM hatAM. (juo paM. gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhAno lekha 'lAkhA phUlANIkA mArA jAnA', samAlocaka (jayapura), jAnyu.-phebru. 1904) mUlarAjano rAjyAbhiSeka vi.saM.1017mAM thayo e vAta prAmANika che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 (3) mAlavAnA rAjA (paramAra) muMjanuM rAjakArya to rudrAditya nAmano maMtrI saMbhALato hato ane muMja koI strI para Asakta hato. rAte ne rAte cirakila nAmanA UMTa para caDhI tenI pAse bAra jojana jAto ne pAcho vaLato. keTaleka divase muMje AvavuM-javuM choDI dIdhuM tethI te khaMDitAe muMjane nIceno doho lakhI mokalyo : muMja khaDalA doraDI, pekkhisi na gammAri (pA. jai. gammAri), AsADhi ghaNa gajjII, ciskhili hoseDavAri. [jinavijayanA saMpAdanamAM A duho nathI.] * muMja ! (premanI) dorI khaDI - khasakI gaI che. gamAra ! tuM nathI dekhato ke ASADhamAM ghana (megha) gAjavAthI have cikhkhala (gAro) thaze ? * 160 khaDelA saM.skhalitA ?, sUkI, khaDakhaDI gaI, khaDI gaI. doraDI - dorI, dezI sAthe mizrita saMskRta 'davarakI', paddhatiomAM 'Doraka' e saMskRta zabda paNa banI gayo che, bANanA 'harSacarita'mAM 'Dora' zabda Avyo che jeno artha 'saMketa'-TIkAkAre 'TisUtra' karyo che. (juo pha.224) pembisi saM.prekSase. paMjAbImAM 'avaikSa' hAla paNa jovAnA arthamAM che jemake 'tU vekha', 'vaha vekhadA hai'. gajjII - saM.gati yA garjatsu. ciskhili kIcaDavALI, lapasI paDIe tevI, paMjAbI 'cilI', saMskRta 'pizvala' [picchala]no vyatyaya (cikballa hemacandra, dezInAmamAlA, 3-11). ari (rAjasthAnI) abAra, hamaNAM, gujarAtImAM 'AvAra' padyamAM vaparAya che te. - zAstrIe artha evo karyo che ke "ASADhano ghana garaje che." paraMtu ASADhi'mAM i' e adhikaraNa kAraka che, ane 'gajjI' vartamAnakAla ja nahIM, paraMtu vartamAna dhAtuja vizeSaNa (garajelo)nI bhAvalakSaNa sAtamI vibhakti paNa jaNAya che. AgaLa zAstrI ema kahe che ke "tArA virahathI AvanAra AMsuonI dhArAothI lapasaNI jamIna 52 kema Avazo iti di', paraMtu A barAbara nathI, dizAbhUla che. sarala vAta e che ke garamImAM dorI sukAI jAya yA DhIlI thaI jAya to varasAdamAM lIlI - suMvALI thaI chUTe. (Ana gAMTha ghuli jAta tyAM mAna gAMTha Ti jAta' - vihArI) to varasAda Avye to tamArA AvyA vagara cAle tema nathI ja. parANe Avazo, paraMtu lapasarjI - gArAvALI jamInamAM UMTa kema cAlaze ? A mATe hamaNAM ja AvI jAo. varasAdamAM UMTone cAlavAmAM kaSTa paDe che. jevI rIte eka mAravADI dohAmAM kaheluM che H UMTAM deghAM TeraDAM guDa gADara gADAMha, sArA doharA AvazI, maiDaka bolyAM nADAMha. * UMTa, bakarAM, baLada, guDa, bheDa ane gADAM e sarave muzkelIthI, jyAre deDakAM nADiyo(taLAvaDI)mAM bole che, tyAre AvI zake. * AmAM 'UMTAM' vageremAM 'AM' ane 'gADAMha' emAM 'AMha' e kartAnA bahuvacananA pratyaya che. 'doharA' eTale dohilA (saM.duSkara). bolyAM nADAMha bhAvalakSaNa saptamI (4) telaMga dezanA rAjA tailape (kalyANano solaMkI tailapa bIjo) cheDachADa karI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo 161 tethI muMje tenA para caDAI karI. maMtrI rudrAditye muMjane tema karatAM vAryo ane samajAvyo ke godAvarInI pele pAra to na ja javuM, paraMtu muMje tailapane pahelAM cha vAra harAvyo hato. te mATe tenA maMtrInI teNe salAha mAnI nahIM. radrAditye rAjAnuM bhAvI aniSTa samajI ane potAne asamartha jANI citAmAM baLI jaI prANa Apyo. godAvarIne pele pAra muMjanI senAne chalakapaTathI kApI nAkhI ane tailapa muMjane muMjanI dorIothI bAMdhIne laI gayo. tyAM tene lAkaDAnA pAMjarAmAM keda rAkhyo. eka divase muMja arIsAmAM mukha joI rahyo hato te vakhate mRNAlavatI pAchaLathI AvI UbhI ane muMjanuM yauvana ane potAnI AdheDa uMmara vicAratAM tenA caherA para plAnatA AvI gaI. A joI muMje A doho kahyo : muMja bhaNaI muNAlavaI, juvraNa gayauM na jhuri, jaI sakkara saya-khaMDa thiya, to-I sa mIThI cUri. * muMja kahe che, he mRNAlavatI ! gayelA jobana mATe jhUra mA - zoka na kara. jo sAkaranA zata - so khaMDa - TukaDA thaI jAya to paNa te cUri (cUrNa karelI) paNa mIThI hoya che. * vikAneranA rAjA pRthvIrAjanI rANI cAMpAdee patine potAnA dhoLA keza para pastAvo karato joIne Avo ja doho kahyo hato : narAM nAharAM DigamarAM pAkAM hI rasa hoya, . narAM turaMgA banaphalAM pakkAM pakkAM sAva. ("mahilAmRduvANI) (5) rudrAditya to marI gayo hato. te udayana-vatsarAjanA maMtrI yaugaMdharAyaNanI peThe potAnA svAmIne bacAvavA mATe gAMDAno veza laI pahoMcyo nahIM, paraMtu muMjanA keTalAka sahAyako tailapanI rAjadhAnImAM pahoMcI gayA. temaNe baMdIgRha sudhI suraMga karAvI. nAsatI vakhate muMje mRNAlavatIne kahyuM ke mArI sAthe cAlo ane dhArAmAM rANI banIne raho. teNe kahyuM ke dAgInAno Dabbo laI AvuM chuM, paraMtu teNe ema vicAra karyo ke AdheDa evI mane jo tyAM jaIne choDI de to pachI na gharanI na ghATanI evI sthiti potAnI thAya eTale teNe badhI hakIkata potAnA bhAI (tailapa)ne kahI dIdhI. vatsarAjanI peThe ghoSavatI vINA ane vAsavadattAne laI nIkaLI javAnI vAta to dUra rahI, paNa ahIM muMja ghaNI nirdayatAthI baMdhAyo. tenI pAse zerIe-zerIe bhIkha maMgAvI. tenA vilApanI kavitAmAM keTalAka zlokonI sAthe keTalIka jUnI hindI-gujarAtI kavitA paNa che ke jenI ahIM carcA karavAmAM Ave che. TonI kahe che ke chApelA pustakamAM keTalAMka prAkRta kAvya A prasaMganAM mUkyAM nathI ke je eka pratimAM hatAM. saMbhava che ke temAM kaMI bIjI jUnI bhASAnI kavitA hoya. | [ahIM dezAIe Apela pATha ghaNo bhraSTa che. tethI anuvAda, TippaNa sarva nakAmuM thaI jAya che. jinavijayano pATha A pramANe che : Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 saucittaha saTnImaNaha battIsaDAhiyAMha, ammI te nara DhaDhasI je vIsasaI tiyAMha. [so citta, sATha mana ane batrIsa hRdayavALI strIono je vizvAsa kare che te puruSa, aho ! DhADhI (hiMmatavAna ? mUrkha ?) che.] (6) jhAlI [jholI] tuTTI kiMna muu, kiM na huyau chA2puMja, hiMDai dorI baMdhIyau [doriyau], jima maMkaDa tima muMja. gujarAtImAM badalAvIe to * * jaina gUrjara kavio H 10 jhaLI [jhoLI] tUTI kAM na muo, kAM na thayo chArapuMja, hiMDe dorI bAMdhiyo, jema markaTa tema muMja. * (pAThAMtara : jholI.) * [jhoLI tUTI jaIne huM] zA mATe na maryo ? zA mATe rAkhano Dhagalo na thayo ? (ke) dorIthI baMdhAyelo rahI jema vAMdaro kare che tema A muMja phare che. * 'chAra' ane 'rAkha' baMne bhasmanA arthamAM eka ja dezI padanA vyatyaya che. saM.kSAra (khAruM) sAthe kevala sAdRzya che. 'rAkha' parathI saMskRta 'rakSA' banAvelo che. hiMDai saM.hiMDati, hiMDe che, hAle che cAle che, paMjAbI haMDanA eTale bhaTakavuM jemake 'galiyAM dA haMDanA choDa dei kAnhA, huNa hoyA tU gharabArI' ema eka gItamAM che. teno artha e che ke he kAnha ! tuM galIomAM bhaTakavuM choDI de, have tuM gharabArI - gRhasthI thayo che.' huNa - saM.adhunA, hamaNAM. pUrvakAlika kriyAnAM rUpo 52 TippaNa : saMskRta vaiyAkaraNoe 'tvA' ('gatvA', 'kRtvA'mAMnA)ne pUrvakAlikanI prakRti ane ('satkRtya', 'saMgatya'mAMnA) 'ya'ne dhAtunI pahelAM upasarga AvavAthI vikRti mAnI che, paraMtu jUnI saMskRtamAM Avo bheda nathI. temAM 'akRtvA' ane 'gRhya' ema baMne rUpo maLe che. vedamAM 'kRtvAya' maLe che ane pAlimAM 'chitvAna' ane 'kArTUna' maLe che. AthI pAMca jAtanAM rUpa thayAM - 'kRtvA', 'kRtvAya', 'kRtvAna', 'karTUna', 'karya(kRtya)'. sUkSma vicAra karatAM A avyaya nahIM, paraMtu 'tu' aMtavALA dhAtuja zabdanI trIjI ane cothInAM rUpomAM hindI 'se' lAgelo jaNAya che. 'kRtvA' eTale hiM.kRtuse - karanese - karIne, ityAdi. prAkRtamAM 'tvA' bilakula nathI paNa 'ya' che ane pAlivALA 'tyAna', 'tUna' pachI 'tUNa' yA 'UNa' thaIne marAThImAM 'ghauMna', 'mhaNuna' tyAM sudhI pahoMcI gayela che ane mAravADImAM, 'karIne', 'lakhIne' emAM rahela che ne gujarAtImAM 'karIne', 'lakhIne' emAM paNa te che. jUnI hindI yA jUnI gujarAtImAM arthAt apabhraMzamAM 'peksivi' 'bolivi' Adi Ave che. tyAM paNa 'ya' eTale 'iya' eTale 'I' che. hindImAM 'ya', i'nA rUpamAM AvyA che. ('Ai, suni' eTale 'Ayya, sunya'saM.AyAyya, zruNya (!). have to 'i' paNa UDI gayo che, ane 'kara' dhAtunA pUrvakAlikano anuprayoga thAya che jemake khA kara=jUnI hiM.khAi Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo kari=paMjAbI khAI karI=saM.khAdya karya (!). gujarAtI 'I' tathA 'Ine' pratyaya che jemake khAIkhAIne, bolI-bolIne, AvI-AvIne, suNI-suNIne. (7) gaya gaya raha gaya turaMga gaya, pAyakkaDA ni bhicca, saoiya kira mantraNauM murhutA ruddAicca. (jenA) gaja, ratha, ghoDA, pAyadaLa [eTale caturaMga senA ane nokara cAlyA gayA che (tevA muMjane) he svargasthita [maMtrI (mahetA)] rudrAditya ! bolAvI le. . bhicca - nRtya, nokara. saggahvaya - svargasthita, kari kara (AjJA) mantraNa - (A)maMtraNa, vAta karavI, bolAvavuM. (8) muMja zerIomAM bhIkha mAgato pharato hato. pahelAM kedIonuM AvuM apamAna karavAmAM AvatuM hatuM. koI strIe [potAnAM pADarUne] chAsa pivarAvI ane abhimAna ghamaMDathI mAthuM halAvI bhIkha na ApI. muMja bolyo : bholi mundhi mA gavu kari, piiiva paGayAI, caudasai saI chahuttaraI, muMjaha gayaha gayAI. he bhoLI ! he mugdhA ! [tArAM pADarU (bheMsanAM baccAM)] joI garva ma kara; caudaso choMtera muMjanA hAthI (cAlyA) gayA. * mundhi - saM.mugdhA. mAravADImAM mUrkhane 'moMdhA' kahe che. - (9) jA mati pacchai saMpajjaI, sA mati pahilI hoi, 163 muMja bhaNaI muNAlavai, vighana na veDhai koi. * je mati pachI sAMpaDe che te mati pahelI thAya to, muMja kahe che ke, he mRNAlavatI ! vighna koIne ghere nahIM [vighna koI 52 AvI paDe nahIM]. * veDhai - ghere, [saM.veSTate]. paMjAbImAM veDA - ghereluM makAna, janAno. veDI pUrI - vacamAM kacorInI peThe bharelI pUrI. TonI e artha kare che ke "koI (mArA mArgamAM) vighna nAkhatuM nathI." (10) sAya2khAi laMkagaDha, gaDhavai dasisira rAa, bhargIkkhaya so bhajji gaya, muMja ma kari visAa. * sAgaranI khAI, laMkAno gaDha ane gaDhapati dasa mAthAno rAjA - (rAvaNa) - bhAgyano kSaya thatAM te bhAMgI gayA, naSTa thayA (to) he muMja !, viSAda - kheda ma kara.. gaDhavai - gaDhapati. 'gaDhavI' e zabda paNa te 52thI che ke jeo mULa gaDhanI rakhevALI karatA hovA ghaTe. A gaDhavInI jAta kAThiyAvADamAM che. sarakhAvoH cakrapati - cakkavai - cakave. bhajji gaya tUTI gayA, bhAMjI bhAMgI gayA. emAM 'bhaM' dhAtu che. saMskRtamAM 'bhagnano artha tUTeluM, bhAMgeluM, hAreluM thAya che te parathI hiMdImAM 'bhAganA' thayuM che. AgaLa juo 'aha bhaggA amha sakhA' Adi. - 10.12 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jaina gUrjara kavio H 10 prakaraNa 4 : 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) :: 232. rAjA muMja e jUnI hindI-gujarAtIno vi : dhArano paramAra rAjA muMja te, vAtirAja bIjo, utpalarAja, amoghavarSa, pRthvIvallabha athavA zrIvallabha. teNe kalyANanA solaMkI rAjA tailapa bIjA para caDhAI karI ane tailape tene harAvI nirdayatAthI mAryo e to aitihAsika satya che, kAraNake cAlukyonA be lekhomAM A vAtano sAbhimAna ullekha karavAmAM Avyo che. muMjanA maMtrInuM nAma rudrAditya hatuM te tenA vi.saM.1036 (I.sa.979)nA dAnapatrathI prakaTa che. muMjanuM prathama dAnapatra saM.1031nuM che ane tenuM mRtyu tenA rAjakAlamAM digaMbarAcArya amitagatie 'subhASitaratnasaMdoha' pUrNa karyo tenA vi.saM.1050thI ane tailapanA mRtyu saMvat 1055nI vacce thayeluM hovuM ghaTe. A rAjA muMja vikramanI agiyA2mI zatAbdInA bIjA caraNamAM hato. (muMja tathA bhojanA kAnirNaya mATe juo nAgarI pracAriNI patrikA, navIna saMskaraNa, bhAga 1, aMka 2, pRSTha 121thI 125, ane gau.hI. ojhAjI kRta 'solaMkiyoMkA itihAsa', prathama bhAga, pR.76thI 80) 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAM lakhyuM che ke muMjane mArI nAMkhavAnA samaye teNe kahyuM hatuM ke 'lakSmI goviMda pAse cAlI jaze, vIrazrI vIrone ghera cAlI jaze, paraMtu yazaHpuMja evo muMja marI jatAM sarasvatI nirAlaMba thaze." A muMjanI racanA na hoya ne te samayanA koI kavinI hoya, chatAM emAM to saMdeha nathI ke te vidyA ane vidvAnono avalaMba - AdhAra hato. tenA samayamAM upara jaNAvyA pramANe amitagatie 'subhASitaratnasaMdoha' e graMtha banAvyo. sindhurAjanAM kIrtikAvya, 'navasAhasAMkacarata'nA kartA padmagupta, dhanapAla ('tilakamaMjarI'nA kartA prasiddha jaina kiva), 'darzarUpa'nA kartA dhanaMjaya ane tenA TIkAkAra halAyudha tenA samayamAM hatA. prabaMdhomAM ane subhASitAvalIomAM muMjanA banAvelA keTalAye zloka ApyA che ane kSemendra ke je muMja pachI 50 varSe thayA che temaNe muMjano eka zloka uSkRta karyo che. 233. have e prazna UThe che ke je dohAonI vyAkhyA upara karavAmAM AvI che te zuM muMje svayaM banAvyA che ? upa2nA 10mA kramAMkanA dohAnI vyAkhyAmAM zAstrI kahe che ke te ripunArIvAkya' che, paraMtu temAM muMje potAne ja saMbodhana karyuM hoya to temAM zuM navAI che ? 'prabaMdhaciMtAmaNi'kAranA samaya (saM.1361) sudhI to A aitihAsika vAta hatI ke dohA muMjanA che. je zloka bIjA kavionA banAvelA jANavAmAM AvyA che ane A prabaMdhakAroe bIjA kavio yA rAjAone zire caDAvyA che te kAraNe AvA prasiddha dohA para saMdeha karI zakAto nathI. AvA dohA daMtakathAmAM rahI jAya che ane daMtakathAo sivAya tenI racanAnA saMbaMdhamAM koI pramANa nathI. vIkAneranA pRthvIrAje rANA pratApa 52 soraThA lakhI mokalyA, mAnasiMhane akabare 'sabhI bhUmi gopAlakI'vALo doho lakhI mokalyo, narahari kavino 'arihu daMta tRna gaha'ivALo chappo akabara AgaLa mUkavAmAM Avyo. brahma bhanai suna zAha akabbara' Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdhaciMtAmaNimAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) 165 Adi dohA bIrabalanA ja che, hulasIvALI yuktiprayukti khAnakhAnA ane tulasIdAsa vacce thaI hatI - ItyAdi vAtonA aitihAsika pramANa sivAya bIjuM kayuM pramANa che ? 234. te pramANe e mAnavAnuM che ke agiyAramI zatAbdInA bIjA caraNamAM prasiddha vidyApremI bhojano kAko paramAra rAjA muMja jUnI hindI-jUnI gujarAtIno kavi paNa hato. eka bIjuM pramANa che ke hemacandranA vyAkaraNamAM je apabhraMzanAM udAharaNa ApyAM che temAM eka doho e che ke : bAha bichoDava jAhi tuhuM, hauM tevaMI ko dosu, hiyaaThiya jaI nIsarahi, jANauM muMja sarosu. arthAt bAMya vichoDI - alagA karI tuM jAya che, huM paNa tevI rIte jAuM chuM (temAM) zuM - kayo doSa che ? hRdayamAM sthita thayela jo (4) nIkaLI jAya, to muMja (kahe che ke huM) jANuM (ke tuM) saroSa cho. cothA caraNano A paNa artha thaI zake che ke to huM jANuM ke muMja saroSa che', A bIjo artha sIdho jaNAya che paraMtu muMjanI kavitAomAM nAma ApavAnI rIta jotAM pahelo artha paNa asaMbhavita nathI. [to he muMja, huM jANuM ke tuM saroSa che' ema artha levo vadhAre ghaTita che. juo A pUrve hemacandrIya apabhraMza duhA ka.162. A doho hemacandra pahelAno che. AthI be ja pariNAma AvI zake che : eka to e ke sUradAsa(?)nA bAMha chuDAe jAta ho, nibala jAna ke mohi, hirade se jaba jAduge, to meM jAnIM tohi. e dohAno pitAmaha "bAha bichoDavi Adi dohAno kartA rAjA muMja hato ane A muMjanA nAmathI aMkita doho saM.1199 (kumArapAlanA rAjyAbhiSekano samaya ke je pahelAM to hemacandranuM vyAkaraNa racAyuM hatuM)thI pahelAM pracalita hato. bIjuM pariNAma e ke jo bIjo artha laIe to je nAyikAe lapasaNI bhUmivALo doho (upara kramAMka 3no) muMjane lakhyo hato tenI kRti A paNa hoya. baMne avasthAomAM kAM to muMjane kavi mAnavo paDaze, ane kAM to A dohAone tenA samayamAM racAyelA mAnavA paDaze. ochAmAM ochuM e to mAnavuM paDaze ke A dohA saM.1199 ("pRthvIrAja rAsonA kalpita samayathI 50 varSa pahelAMthI keTaloka samaya pahelAMnI racanA che jethI te samaye kAM to muMje racelo ane kAM to muMjane preSita thayelo mAnavAmAM Avato hato. muMja ane mRNAlavatI vizenA A badhA duhA lokapracalita ajJAtakartaka duhA hovAno saMbhava vadhAre che.] (11) bhojane tyAM eka sarasvatI kuTuMba AvyuM ke jenI khabara bhojanA sevaka saMskRta-dezIthI mizrita eka zloka banAvI ApI : bApo vidvAna bApaputroDapi vidvAnuM, AI viduSI AIdhuApi viduSI, Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jaina gUrjara kavio : 10 kANI ceTI sApi viduSI varAtrI rAjanuM mane vidyajje kuTumbam. * bApa paNa vidvAna che, bApano putra paNa vidvAn che; mA viduSI paMDitA che, mAnI beTI paNa viduSI che, bicArI kANI dAsI che te paNa viduSI che. rAjanuM ! mAnuM chuM ke kuTuMba vidyAno puMja che. * bApa - pitA. A dezI zabda che, paraMtu hemakozanA zeSakAMDamAM saMskRta mAnelo che. prabaMdhaciMtAmaNimAM tenuM saMskRta rUpa "vamR' (vaNA - bIja vAvanAra) paNa AvyuM che (pR.301) (juo nA...patrikA, bhAga 1, aMka 3, pR. 249, TippaNa 16). AI - mA, mAtA (marAThI AI), dhuA - putrI, saM.duhitA, paMjAbI pI. (12) rAjAe temAMthI jyeSThanI patnIne samasyA karI ke "kavaNa piyAvI khIru ?" teNe tenI pUrti karI ke : jaIyaha rAvaNu jAIyauM, dahamuha Ijju sarIru, jaNaNI viyambhI [vismIe cittavaI, kavaNu piyAvau khIru. * jyAre rAvaNa daza mukha ane eka zarIravALo janmyo tyAre mAtA acaMbAmAM (AvI) ciMtave che ke kayA (mukha)ne dUdha pivarAvuM ? * (juo A doho somaprabha kra.34.). jAIyau - jAyo, rANI jAyo, rAyajAyo, rAyajAdo. viyambhI [ vikhkhIe ? - vismitA. khIra - saM.kSIra, dUdha. siMdhImAM "khIra atyi ?'=dUdha che ? (13) bIjI samasyA e karI ke, "kaMThi vilullAM kAuM ?' AnI pUrti kANI ceTIe evI rIte karI ke : kavaNavihi virahakarAliaI, uThThAviyau varAu, sahi accammua diTha maI, kaMThi vilullaI kAle ? * koI virahathI duHkhita strIe bicArAne uDAvyo. he sakhI ! meM A ati acaraja joyuM ke [kAgaDI kaMThamAM (valaya) uchALe che / jhulAve che (?)]. (juo A doho bIjA rUpamAM somaprabha kra.3pa.) (14) eka samaye bhoja rAtre nagaramAM pharato hato tyAM eka digaMbarane eka gAthA bolatA sAMbhaLyo. bicAro te digaMbara to thaI gayo hato, paNa mananI hoMza pUrI thaI nahotI. bIje dine bhoje tene bolAvyo ane teno manasUbo jANI potAno senApati banAvyo. pachI te kulacandra aNahilapaTTana jItI jayapatra prApta karyuM. A gAthAno doho e che ke : eka jammu nagneha giyauM, bhaDasiri khagu na bhammu, tikhA turiyA na mANiyAM [vAhiyA], gorI gali na lagu. * A janma nakAmo gayo, (kAraNake) bhaDa(vIra)nA zira para mArI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) talavAra bhAMgI nahIM, tIkhA (tejI) turaMga - ghoDAno upabhoga karyo nahIM [ghoDA para savArI na karI] tema gorI (yuvatI)nA gaLe vaLagyo nahIM. zAstrIe 'bhaDisira khaggane eka pada laI artha karyo che 'bhaTTazrI khaDgaH'. 'tikkhA'no artha 'tIkSNa srIkaTAkSa' karyo che, ane 'turiyA'no artha 'tUlikAdi zaSyopakaraNa' (rAmAyaNanI 'turAI', gujarAtI 'taLAI'). TonI 'turiyA'no artha karkaza svarayukta vAjiMtra (saM.sUrya) kare che. nagRhaM - nigraha, saM.niSphala. zAstrI kahe che ke 'nagnohaM, huM nAgo chuM, digaMbara chuM vA nigRha chuM.' gorI - nAyikA mATe sAdhAraNa zabda che. haju paNa hindI paMjAbI rAjasthAnI gujarAtI gItomAM Ave che. hemacaMdre paNa A zabdanA A arthano ullekha karyo che. [atyAre rAjasthAnamAM pracalita dUho - jalama akAraNa hI gayo, bhaDa-sira khaggA na bhagga, tIkhA turI na mANiyA, gorI ane na lag] (15) 'prabaMdhaciMtAmaNi'nI eka pratamAM te hoMzavALA kulacandra (ke je kavi paNa hatA ane jemane suMda2 kavitA mATe bhoje eka suMdara dAsI ApI hatI)no eka doho bIjo Apyo che ke H navajalabharIyA maggaDA, gayaNi dhaDukkai mehu, itvantari jai Avisii, tau jANIsii nehu. * mArga (mAragaDo) navA pANIthI (varasAdanA pANIthI) bharyo che, gaganamAM megha dhaDuke che. A aMtara (avasara) 52 jo (tuM) Avaze to neha jaNAze. * muMjanI rasIlI to varasAdamAM AvavAno asaMbhava jANI 'gamAra' nAyakane tenI pahelAM ja bolAvatI hatI paraMtu kulacandra te ja varasAdanA samayamAM AvavAne ja snehanI parIkSA mAne che. [A duhAnuM hAlanuM rAjasthAnI rUpa Aja dharA disa Unamyo moTI chAMTA meha, bhIjI pAga padhArasyo jada jANyuMlI neha. ane soraThI rUpa - * - - 167 bhoM bhInI, ghoDA bhalA, DAbA UpaDiyA, (kAM) maraghAneNI mANavA, (kAM) khaga vAvA khaDiyA. (16) bhoje sabhAmAM besI gujarAtIonA bhoLapaNanI hAMsI karI. temAM gujarAtanA eka mANase kahyuM ke amArA govALiyA bharavADa paNa ApanA paMDito karatAM caDI jAya tevA che. A samAcAra jANI gujarAtanA rAjA bhIma(solaMkI)e eka govALa bhojanI pAse mokalyo. teNe te rAjAne eka doho saMbhaLAvyo jethI rAjAe tene sarasvatIkaMThAbharaNa gopanI upAdhi ApI. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jaina gUrjara kavio : 10 bhoya ehu gali kaDDalau, bhaNa kehau[muM bhallau] paDihAI, uri lacchihi muhi sarasinihi, sIma nibaddhI (vihaMcI] kAI. * bhoja ! bhaNa - kahe to kharo, ke A (tArA) gaLAmAM kAMThalo (AbhUSaNanuM nAma) kevo lAge che ? mine sarasa lAge che.] uramAM lakSmI ane mukhamAM sarasvatInI vacamAM A zuM sImAM bAMdhI viheMcI] che ? vidvAna rAjAnA moMmAM sarasvatI ane prabhunA uramAM lakSmI, vacamAM kAMThalo zuM thayo ? jANe ke baMnenA rAjyanI maryAdA batAve che. (17) eka samaya bhoja vIracaryAthI rAtre nagaramAM pharato hato tyAM teNe koI daridranI strIne nIceno doho bolatAM sAMbhaLI : mANasaDAM dasadasa dasA, suNiyaI loyapasiddha, maha kantaha Ikka ja dasA, avari te corahiM liddha. pAThAMtara : daivihiM nimaviyAI, navarahiM niva corihi hariyAI. pAThAMtarothI jaNAya che ke A dohAnA be pATha che. ekamAM to "siddha-liddha' prAsa che, bIjAmAM nimmaviyAI - hariyAI' ema prAsa che. * manuSyanI dazadaza dazAo lokaprasiddha saMbhaLAya che (athavA daza daza dazA devatAoe banAvI che). arthAt AkhA janmamAM daza dazA badale che, paraMtu mArA kaMthanI eka ja dazA (dAriya) che ane bIjI che (je hatI) te coroe laI lIdhI (athavA bIjI niva) paNa bIjA[coroe laI lIdhI che.) * sarakhAvo : hastinAM dazavarSapramANA daza dazAH kila bhavaMti. (harSacaritanI saMketa TIkA). . (18) maratI vakhate bhoje kahyuM hatuM ke smazAnayAtrA vakhate mArA hAtha nanAmI bahAra rAkhavA. bhojanuM A vacana lokone eka vezyAe kahyuM ke : kasu karu [keru?] re putra kalatra dhI, kasu karu kirU ?] re karasaNavADI, ekalA Aivo ekalA jAdhavo, hAthapaga bahu jhADI. * are ! putra, strI, kanyA konA che ? -ne zuM karazo ?] khetIvADI kona che ? -inuM zuM karazo ?] ekaluM AvavuM che ne baMne hAtha-paga jhATakIne ekaluM jAvuM che. * kasu karu'no artha TonIe 'keno hAtha ema karyo che ane zAstrIe "zuM karuM ema karyo che. "putra kalatra" e baMnene saMbodhana mAnyA che ane "dhI" eTale kanyAne baMne bhUlI gayA che. kasu karu [keru - saM.kazya keraka . ' (19) siddharAja jayasiMha samudrakinAre pharato hato. eka cAraNe tenI stutinI kavitA kahI temAMthI eka soraTho Apyo che -- ko jANaI tuha nAha, cItu suhA lauM cakkavai, lauM, lahu laMka halavAha, magna nihAlaI karaNautta. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) * 169 * (siddharAjane samudra tarapha joto joI cAraNa kahe che ke, nAtha ! cakravartI ! tamArA citta(nI vAta)ne koNa jANe che ? karNanA putra (siddharAja), liMkAne jaladI levA mATe tuM mArga nihALe che. * [lahu - jaladI]. karaNaug - karNaputra, rAjasthAnI karaNota. pitAnA nAmanA gauravathI putrane saMbodhana karavuM e cAraNakavitA (DiMgala)nuM prasiddha lakSaNa che. (20) siddharAja jayasiMhe vaddhamAnapura (vaDhavANa)nA AbhIra rANaka - rANA navaghana para caDAI karI ane killAnI dIvAla toDI tene dravyanI vAsaNiyo - vAMsaDIo (thelIo)nA mArathI mArI nAkhyo. navaghaNanI rANI rANakadevInuM zokavAkya e che ke : saIrU nahIM sa rANa, na ku lAIu na ku lAIi, sau khaMgArihiM prANa ki na vaIsAnari homIi. * te svira - manasvI] rANo nathI. kioI ene (pAcho) lAvatuM nathI, koI ene (pAchA) lAvaze nahIM.] kheMgAranI sAthe prANone vaizvAnara (agni)mAM keima na hoyuM ? * sai - svaiira, manasvI, vAMsAri - vezvAnaramAM, rAjasthAnI sAdara. (21) rANA sarve vANiyA, jesala var3au seThi, kAchuM vaNijaDu mANvIyala, ammINA gaDha heThi. * sarva rANA to (nAnA) vANiyA che, jesala (siddharAja jayasiMha) vaDo zeTha che. zuM kevuM vANijya - vepAra amArA gaDhanI heThe - nIce (temaNe) mAMDyo che ! akhkhINA - amArA, juo kra.1. (rAjasthAnamAM A duho A rUpe maLe che -- amArA gaDha heTha, keNe taMbU tANiyA ? sadharo moTo zeTha, bInI sarave vANiyA !] (22) taI garUA giranAra, kahuM maNi matsara dhariuM, mArItAM khaMgAra, ekU siha na DhAliyauM. * he garuA - guru (jabarA) [moTA, UMcA giranAra (parvata) ! te manamAM zuM matsara dharyo hato ke kheMgAra marAtAM (potAnuM) eke zikhara paNa DhALyuM - pADyuM nahIM ? * ke jethI zatru avaLo thayo yA mArA svAmInA duHkhamAM tArI sahAnubhUti jANI 36. giranAranA cuDAsamA yAdavonI rAjAvalImAM keTalAya navaghaNa nAmanA rAjAono ullekha che. saMbhavita che ke te cotho navaghaNa hoya ane kheMgAra tenuM upanAma hoya. phArbase rAsamAlAmAM kheMgArane navaghaNano putra kahyo che. kheMgAra ane navaghaNa e nAma A rAjAomAM aneka vakhata AvyAM che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina gUrjara kavio : 10 levAta. jevI rIte rIte zokamAM bhUSaNa utArI nAkhavAmAM Ave che tema. [rAjasthAnamAM A duho Ama maLe che - gojhArA garanAra ! vaLAmaNa verIne kiyo, maratAM rA' kheMgAra, khaDeDI khAMgo nava thiyo !] (23) jesala moDi ma bAMha, vali vali virUe bhAviyAM, naI jima navA pravAha, navaghaNa viNa AvaI nahIM. * jesala(jayasiMha), [pharI pharIne hAtha moDa - maraDa nahIM. e virUpa jaNAya che. jema nadImAM navo pravAha navaghana (navo megha) vagara Avato nathI tema mArA jIvanamAM] navaghaNa vagara bIjo pravAha Avaze nahIM. * (24) vADhIta6 vaDhavANa, visAratAM na vIsarAI sonA sUinA] samA parANa, bhogAvaha paI tiI] bhogavyA. * he vaDhavANa (vardhamAna) zahera ! tuM (zatruothI) vaDhAyuM che - kapAyuM che topaNa vicAratAM paNa vIsaratuM nathI. [teM bhogAvAnA sonA samA prANa bhogavyA che. * bhogAvaha - bhogAvarta nAmanI nadI jene hAla bhogAvo kahe che. A soraThAomAM kyAMka-kyAMka navaghana tathA kheMgAra baMnene eka ja mAnavAmAM AvyA jaNAya che. prakaraNa 5 : "prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) (25) hemacandranI mAtAnAM uttara karma karatI vakhate koI dveSIoe vimAnabhaMga[zaba upADavAnI pAlakhInI toDaphoDa]nuM apamAna karyuM. AthI krodhita thaI hemacandrajIe mALavAmAM thANuM nAkhI paDelA rAjA kumArapALanI pAse AvI udayana maMtrI ane rAjAne potAno paricaya karAvyo. hemacandra kahyuM ke - ApaNAI prabhu hoIya, kaI prabhu kIjaI hatyi, karja karavA mANusaha, bIjau mAgu na atyi. * kAM to Apa pote] samartha thAo kAM to (koI) samarthane hAthamAM [pote lyo. manuSyonAM kArya siddha) karavA bIjo mArga nathI. * (26) eka divasa hemacandra kumArapAla vihAra-maMdiramAM kapardI nAmanA paMDitanA hAthanI sahAya laI pagathiyAM caDatA hatA tyAre nAcanArInA kaMcukanI dorI pAchaLathI kheMcIne bAMdhavAmAM AvatI hatI. te para kapardIe eka dohAno pUvaddha kahyo ane te ja vakhate hemacandra tenI pUrti karI ke : sohagika sahikaMcuyala, juttau tANutADuM karei; puThihiM paccha) taruNIyaNa, jasu guNagahaNa kareI. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdhaciMtAmaNi'mAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) 171 * jenA taruNIjana pITha pAchaLathI guNa grahaNa kare che diorI pakaDe che e sakhIno kaMcuka saubhAgyavaMta che. e tANakheMca kare che (haTha kare che, mAna kare che) e yukta che. * jenA guNonuM pAchaLathI grahaNa (kathana) karavAmAM Ave te avazya UMco (moTo) hoya che. ahIM guNa para zleSa che : (1) guNa eTale doro ane (2) guNa eTale saguNa. (27) soraThanA be cAraNa duhAvidyAmAM spardhA karatA aNahilapura pATaNamAM AvyA. zarata evI hatI ke jenI racanAnI hemacandra vyAkhyA kare te bIjAne hArelo samaje. hemacandra maLatAM eka e soraTho bolyo ke : lacchivANi-muhakANi sA paI bhAgI muha marauM,. hemasUrialyANi je Isara te paMDiyA. dizAIne soraTho aspaSTa lAgelo ane artha kheMcIne karavo paDelo, kemake pATha bhraSTa hato. ahIM pATha sudhArI lIdhA che ne dezAInA anuvAda ane artha choDI dIdhA che. * lakSmI ane vANI (sarasvatI) vacce je jhaghaDo che te te miTAvyo. huM tArA moM para oLaghoLa thAuM chuM. hemasUrinI A sabhAmAM jeo zrImaMta che teo paMDita paNa che. * muhakANi" eTale jhaghaDo. juo "madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza' (saMpA. jayaMta koThArI), pR.315. atthAna - saM.AsthAna, sabhA. isara - Izvara, aizvaryavaMta, lakSmIvaMta.] (28) A cAraNa to besI gayo. eTalAmAM kumArapAlavihAramAM AratInA vakhate mahArAja kumArapAla AvyA ane temaNe praNAma karyA eTale hemacandra temanI pITha para hAtha rAkhyo. ATalAmAM bIjo cAraNa bolyo : hama tuhAlA kara marauM, jAMha accabhU riddhi, je caMpaNa hiThA muhA, tAMha UpaharI siddhi. * himacandra ! tamArA hAtha para huM maruM - vArI jAuM jemAM adbhuta riddhi che. nIcuM moM rAkhelA jemane e cAMpe che - dAbe che temane siddha prApta thAya che. * kavinI A ukti para rAjA prasanna thayo ane teno doho pharI pharI bolAvarAvyo. traNa vAra bolIne cAraNe, zivAjI pAse bhUSaNanI peThe, adhIrAIthI kahyuM ke zuM dareka pAThanA lAkha Apazo ? rAjAe traNa lAkha ApyA. A kahANI adhUrI che, hemacandra koIne vakhANyo nahIM. baMnenI hoDanuM zuM thayuM te jaNAvyuM nathI. tuhAlA - tamArA, paMjAbI suhADA, juo ka. 1. (29) jyAre kumArapAla zatruMjaya tIrthamAM gayo tyAre tyAM eka cAraNane pratimA samakSa nIceno soraTho nava vAra bolatAM tene nava hajAra ApyA : Ikaha phulaha mATi deAI sAmI siddhi suhu, tiNi sivuM kehI sATi [kaTari] bholima jiNavaraha. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jaina gUrjara kavio : 10 * eka ja phUlane mATe svAmI siddhisukha Ape jinavaranuM bhoLapaNa, aho zA mATe ? * [kaTari - Azcaryano udgAra.] (30) kumAraprAlano uttarAdhikArI ane bhatrIjo ajayapAla ghaNo nirdayI hato. jeno para jeTalI tenA pUrvajoe bhalAI karI hatI teTalo atyAcAra teNe karyo hato. teNe cUMTIghUMTIne vidvAno ne pradhAnone mAryA. paMDita rAmacandra so graMtha banAvyA hatA temane tapelA tAMbA para caDhAvI dIdhA. nIceno doho kahI dAMtathI potAnI jIbha kApI vedanAthI teo maraNa pAmyA : mahivaDhaha sacarAcaraha, jiNi siri diNA pAya, tasu asthamaNuM diPsaraha, hoI hola cirAya. * sacarAcara mahI - pRthvInI pITha para jeNe paga mUkyo che te dinezvara(sUrya)no asta thAya che, je thanAruM te lAMbe kALe paNa thAya che. * asthamaNu - saM.astana, AthamavuM. AthamaNI dizA (pazcima dizA). rAjasthAnI dhUNI. (31) siddhasena divAkarane ketalAsara gAma jatAM eka vRddhavAdI maLyo; teNe rokI kahyuM "mArI sAthe vAda karo." siddhasene kahyuM, "nagaramAM cAlo tyAM puravAsI madhyastha haze." vRddhavAdIe kahyuM, "A govALiyA ja sabhya che. teo ja nirNaya karI Apaze.' siddhasene saMskRtamAM kaMIka kahyuM paNa vRddhavAdIe eka gAthA kahI ke je sAMbhaLI govaLiyAe kahyuM ke tame jItI gayA. bIjuM kaMI te jANe nahIM. te gAthA A che ke : navi mArIyaI navi corIyaI, paradAragamaNa nivArIyaI, thovAvi hu thova daIyaI, Ima sagi Tagamagu jAIyaI. * mArIe hiMsA karIe) nahIM, corIe nahIM, paradAragamana - parastrIgamana nivArIe - choDIe, thoDuM paNa thoDuM ja dAna daIe - ema svargamAM Tagumagu (jhaTapaTa) dhiImedhIme jaIe. * thovA - thoDA (saM.stoka). gujarAtI temaja hindImAM "thoDAmAM Da' Avyo che. Tagamaga - Tagumagu. gujarAtImAM vaparAya che ne teno jematema, muzIbatathI, dhImedhIme - Dagumagu e artha che. hindImAM 'jhaTapaTa evo artha kare che. hindI kozamAM A artha maLato nathI.] ra3pa. (31ka) "prabaMdhaciMtAmaNimAM jeTalI jUnI gujarAtI-hindI kavitA hatI tenuM vyAkhyAna thaI cUkyuM. be prasaMgoe temAM kaMIka gadya paNa AvyuM che ane tenI kathA rocaka che te mATe teno paNa ullekha ahIM karavAmAM Ave che. kumArapAlanA maMtrI sAha AMbaDe koMkaNanA rAjA mallikArjunane jItIne tenA mAthA sahita bIjI je bheTa rAjA sAme rAkhI tenI sUcImAM saMskRta sAthe kaMIka dezabhASA paNa ApI che te e che Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdhaciMtAmaNimAMthI udAharaNo (anusaMdhAna) 173 zRMgArakoDIsADI - zRMgArakoTi sADI. mANika pakhavaDa9 - mANika nAma pakhavaDa - pakSapaTa, dupaTTo yA oDhaNI, pacheDo. A zabda kAThiyAvADamAM tema rAjasthAnamAM vaparAya che. pApakhau hAru - pApAya hAra. [mUDA) mauktikAnAM - miotInA mUDA (eka mApa)]. seDa? - siMduka, navagrahavALA AbhUSaNanuM nAma ?] bIjo prasaMga e che ke eka samaya hemacandra kapardI maMtrIne pUchyuM ke tArA hAthamAM zuM che ? teNe javAba Apyo ke "haraDaI' (haraDe). eTale hemacanTe pUchyuM ke "zuM haju paNa ?' kapardIe temano Azaya samajI kahyuM ke nahIM, hamaNAM zA mATe ? aMtathI Adi thaI gayo ne mAtrA (dhana)mAM vadhyo. hemacandrajI tenI cAturI para ghaNA prasanna thayA. pachI samajAvyuM ke meM haraDaI"no artha "ha raDaI' eTale "ha" arthAt hakAra rahe che ema laIne pUchyuM hatuM ke zuM hakAra haju paNa raDe che ? kapardIe uttara Apyo ke pahelAM te varNamAlAmAM chello hato, have ApanA nAmamAM prathama varNa thayo ane te ekalo hana 37. prabaMdhaciMtAmaNimAM ema che ke zRMgArakoDI sADI 1, maNikau pachavaDau 2, pApakha9 hAru 3, saMyogasiddhi simA 4, hemakuMbhA 32, muDA 6 mauktikAnAM, seDala, caturdanta hasti 1, pAtrANi 120, koDIsAddha 14 dravyasya daMDa.. (pR.203) A prasaMganA varNananA jinamaMDananA 'kumArapAlaprabaMdha (saM.1492nA)mAM traNa zloka ApyA che te parathI artha spaSTa thAya che : zArIM zRMgArakoTyAkhyAM parTa mANikyanAmakam | pApakSayaMkara hAra muktAzukti viSApahAm | haimAnuM dvAtrizata kuMbhAn 14 manubhArapramANaH | SamUkAMstu muktAnAM svarNakoTIzcaturdaza | viMza zataM ca pAtrANAM caturdanta ca dantinam | zveta saMdukanAmAne datvA navya navagraham | - AtmAnaMda sabhA, bhAvanagaranuM saMskaraNa, patra 39, pR. 2. pApakSaya koI vizeSa prakAranA hAranI saMjJA hatI kAraNake siddharAja jayasiMhano pitA karNa (bhogI kaNa) jyAre somanAthanAM darzana karavA gayo hato tyAre pratijJA karI hatI ke pApakSaya hAra, candra, Aditya nAmanAM kuMDala ane zrItilaka nAmanAM aMgada (bAjubaMdha) paherI darzana karIza. (ukta prabaMdha, patra 4, pR. 2) "seDau'nA arthamAM saMdeha rahe che paraMtu kumArapAlanA rAjatilakanuM varNana te ja prabaMdhamAM (patra 34, pR.1) che temAM eka spaSTa paMkti bIjI che ke "muktAnAM setikA kSiptA tasya zIrSe saphalpikA (?) saMjatA rAjJaH samagrezvaryavRddhi sUcatisma". ahIM 'setikA'no sera e artha hoI zake che. saMbhavita che ke A artha "seDau'no paNa hoya, gujarAtImAM chaDo e seDau' uparathI thayo hoya ema cokkasa rIte lAge che. dizAIe "seDau' zabda 'mauktikAnAM' sAthe joDelo e bhUla hatI. "6 mUDA mauktikAnAM e pATha che, ane "mUDA' e eka mApanuM nAma che. "seDI' zabda enAthI judo levAno che ane e saMbhavataH 'kumArapAlaprabaMdhanA dezAIe uddhata karelA aMzamAM chellI paMktimAM "saMduka che te hovA saMbhava che. "setikAno artha 'sara' nathI, paNa e eka mApa (be khobA)nuM nAma che tethI enA sthAne mUDA' hoya e barAbara che.] Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jaina gUrjara kavio : 10 rahyo paNa sAthe "ekAranI mAtrAvALo thayo, tethI have zA mATe raDe ? 236. A prabaMdhaciMtAmaNimAMthI utArelAM avataraNo vageremAM je aitihAsika vAtono ullekha karyo che tenA samaya samajavA mATe tenA saMvat atre jaNAvavAmAM Ave vi.saM.950thI 1000mAM rAjazekharano lakhelo apabhraMza, bhUtabhASA - paizAcI ane zaurasenano dezavinyAsa; saM. 1029thI 1050 vaccenA samayamAM paramAra rAjA muMjano rAjyAbhiSeka, saM. 1050thI 1054nI vacamAM muMjanuM mRtyu, ane bhojano rAjyAbhiSeka, saM.1036mAM mULarAja solaMkInA hAthe kacchanA rAjA lAkhA phulANInuM mAryA javuM. saM.1150mAM siddharAja jayasiMhanuM gAdI para besavuM. saM. 1150thI 1199 sudhImAM koI paNa samaye - saM.1162(?)mAM AbhIra rANA navaghananuM mRtyu. saM.1199 siddharAja jayasiMhanuM mRtyu ne kumArapAlano rAjyAbhiSeka. saM. 1230mAM kumArapAlanuM mRtyu. saM. 1150thI 1230nI vacamAM - moTo bhAga siddharAjanA samayamAM hemacandranA vyAkaraNanI racanA. saM.1249mAM pRthvIrAjanuM mRtyu ane saM.1361mAM 'prabaMdhaciMtAmaNi'nI racanA prakaraNa 6 : prAcIna gujarAtI subhASito 237. sva. cimanalAla DAhyAbhAI dalAla (ema.e.)no A nAmano lekha 1914nA me mAsanA "sAhityamAM prakaTa thayo che, te atra ApavAmAM Ave che. 238. aMgrejImAM sArA cUMTI kADhelA gadya tathA padyonA saMgraho ghaNAka bahAra paDelA che. saMskRtamAM paNa ApaNA prAcIna vidvAnoe sArA-sArA zlokonA saMgrahagraMtho racelA che jemAM zArgadharapaddhati, vallabhanI "subhASitAvalI', amitagatino 'subhASitasaMdoha ane zrIdharadAsanuM "saMktikarNAmRta' e mukhya che. prAkRta bhASAmAM hAlanI 'gAthAsaptazatImAM judAjudA puruSa tathA strIkavionI gAthAo bhegI karelI che. ApaNuM prAcIna gujarAtI subhASitonuM jJAna bahu ja maryAdita che. je thoDAMka subhASito maLelAM che te prabaMdhaciMtAmaNi, kumArapALaprabaMdha' vagere graMthomAMthI ja che, paraMtu nIce ApelA 386. jUnI gUjarAtI tathA mAravADI bhASAnA athaMga abhyAsI ITalInA DaoN. ela. pI. TesiTorI jemane baMgALAnI eziATika sosAiTIe potAnA saMgrahanA mAravADI tathA gujarAtI prAcIna graMthonuM saMzodhana karavA bolAvelA hatA teoe temanA 'noTsa oNna dha grAmara o dha oNlDa vesTarna rAjasthAnI vitha speziala repharansa Tu apabhraMza eNnDa Tu gujarAtI eNnDa mAravADI nAmanA 'inDiana enTiverI' phebruArI, 1914mAMnA lekhamAM A bhASAnuM 'oNlDa vesTarna rAjasthAnI' evuM nAma ApeluM che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito 175 graMtho uparathI jaNAze ke prAcIna gujarAtI subhASitonA saMgrahagraMtho che. A saMgrahagraMtho ekalA ja gujarAtInA nathI, paraMtu temAM saMskRta, prAkRta ane gujarAtI ema traNe bhASAonI sUktio che. A subhASito subhASito tarIke ja nahIM paraMtu prAcIna gujarAtI tarIke bhASAvivekazAstrIne gujarAtI bhASAnA vikAsanA nirNayamAM upayogI thaI paDaze. (1) "abaDakathAnaka' saMskRta kavitAbaddha che, paraMtu temAM keTalIka prAkRta uktio ApelI che, A graMthanA kartA muniratnasUrie bIjo graMtha saM.1250mAM 9 racelo che. pratIka priti navIna hovAthI bhASAmAM pheraphAra tathA azuddhio lAgaze. (2) "sUktAlI saMskRta, prAkRta ane gujarAtI sUktiono saMgraha che. saMgrahakartAnuM nAma tathA racanAno samaya Apelo nathI. pratIka Azare 300 varSano jUno lAge che. (3) 16mA zatakanA aMtamAM lakhAyelA 'siddhacakramahimasUktanAM pAnAMmAMthI gujarAtI sUkto. (4) "mana:sthirIkaraNa svAdhyAyanI saM.1564mAM lakhAyelI bhavyAkSaranI pratinA aMte ApelA sUkto. (5) sUktionA saMgrahanAM pAMca pAnAM. A pratIkane tADapatranI peThe vacamAM kANuM pADeluM che ane te 400 varSa pahelAMno lakhAyelo lAge che temAM saMskRta, prAkRta ane bahu jUnI gujarAtI sUktio che. (6) subhASita patra 6. saMskRta prAkRta tathA gujarAtI sUktio Azare 150 ApelI che. pratIka traNaso varSa jeTalo jUno lAge che. (7) subhASitanAM 2-8 pAnAM. saMskRta, prAkRta ane gujarAtI sUktio. ochAmAM ochAM baso varSa jeTalo jUno pratIka lAge che. (8) subhASita patra pa. uparanA jeTalo ja jUno. (9) "sUktAvalI - saMskRta, prAkRta ane gujarAtI sUktono saMgraha, patra 2-9, saMgrahakartA ajJAta che. pratIka lakhyA sAla saM. 1697. (10) subhASitonAM pAnAM 13 - saMskRta, prAkRta ane gujarAtI. 300 varSathI paNa vadhAre jUnAM lAge che. (11) ekalAM prAcIna gujarAtI sUktonuM eka patra, temAM 105 sUkto che. A 39. "aMbaDakathAnaka' saMvata 1250nI AsapAsa racAyeluM che, tenI ame khAtarI asala pustako joI karI che. ATalI jUnI jema gujarAtI(?)nA namUnA ghaNA kiMmatI thaI paDaze ema amAruM mAnavuM che. te vakhatanI hindu gujarAtI AthI kAMIka saheja judI paDatI haze (?) topaNa saMvata 12pa0mAM gujarAtI lakhANa karavAmAM AvatuM hatuM te mAtra ApaNI bhASAnI utpattinA samayano nirNaya karavAmAM jarUranI che. ne teTalA mATe rA. dalAle A ajavALAmAM ANIne gujarAtI sAhityanI sArI sevA bajAvI che ema ame mAnIe chIe. - taMtrI, 'sAhitya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jaina gUrjara kavio : 10 pAnuM ochAmAM ochuM 200 varSa jeTaluM jUnuM lAge che. (12) chUTaka asaMbaddha pAnAM, 200thI 400 varSa sudhInAM jUnAM. 239. A sarvemAMthI ApaNane Azare badhAM maLIne 500 sUkto maLI Avaze. judAjudA saMgrahomAMthI eka ja sUktanA athavA eka ja bhAvArthanAM sUktonAM judAM pAThAMtaro maLI Avaze. udAharaNa tarIke - (1) diThThAM je navi AlavaI pucchAI kusala na vatta, tAhaM taNAM kima jaIi re hAyaDA nIsatta. hasIya na vayaNe AlavaI kuzala na pUchaI vatta, tahi maMdiri navi jAIi re jIvaDA nIsatta. (ka.10, 300 varSanI jUnI pratimAMthI) AnI sAthe sarakhAvo kra.1nA "aMbaDakathAnaka'mAMnuM, - namI na mUkaI besaNuM, hasI na pUcha0 vatta, teha ghari kima na jAIe, re hAMDI nIsatta. (2) ke paDhIyA ke paMDIyA ke guruA guNadhIra, nArI te nacAvIyA je huMI bAvanavIra. (ka.10mAMthI) AnI sAthe saMbaDakathAnakamAMnuM nIcenuM sarakhAvo : je paDhiyAM je paMDiyA je jaga upara vaTTa, te mahilAI pherIe jIma pheravaI gharaTTa. (3) pANI ghaNuM viloIDa kara copaDA na hRti, naguNa jaNa saMdesaDau niSphala huMti nibhaMti. AnI sAthe sarakhAvo 'sUktAvalImAMnuM - nijIvaNa uvaesaDA mahIA jaMti na bhaMti, pANI ghaNuM viloIDa kara copaDA na hRti. (4) pApaha velA jhaDapaDau dhammaha maMdiya deha, ApaNA pAMsau coraDI taI kiha sikhI eha. jaI dhammaktara saMbhalI anuM nayaNe nidda na mAI, vAta karatA mANusaha jhAbaki ramaNi vihAI. sarakhAvo 'sUktAlI'mAMnA dhamadhamanA tathA pramAdatyAganAM prathama sUkto. (pa) sAhasI lacchI havaI nahu kAyara purusAMha, kaaha kuMDala rayaNamaya kajala puNi nayaNAMha. sIha suyaNa na caMda balu tArAbala navi riddhi, ekala sahasaM bhiDai jihiM sAhasa tihiM siddhi, (ka.10mAMthI) 1. koI rIte. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito 177 sarakhAvo 'abaDakathAnakamAMnAM prathama be sUkto (ke je nIce ApyAM che). AvAM udAharaNo ghaNAM ja ApI zakAya paraMtu vistArabhayathI nahIM ApatAM tevAM sUkto sarakhAvI levAnuM vAcakane soMpIe chIe. 240. "aMbaDakathAnaka'mAMthI udAharaNo : sAhasa : sAhAsIA lacchI laIi, nahu kAyara purisANa, kAne kuMDala rayaNamaI, kajjala puNa nayaNANa sIMha na joi caMdabala, navi joI ghaNa Rddhi, ekalaDo bahu AbhiDaIN, jAM sAhasa tihAM siddhi. deva : jana jANaI mana ApaNaI manavaMchita pUresu, deva bhaNe re jIvaDA, huM puNa avata karesu. strI : strI dIThaI mana mohIe, kima na vadhII 5 vilAsa, vAguri hariNa jhabakIi, kima na paDeI te pAsa. je paDhiyAM je paMDiyA, je jaga uparavaTTa, te mahilA pherIe, jima pheravaI gharaTTa. bAlAnI mAtA tathA taruNInA nAthanuM mRtyu : kUA kuMThau ma paDauM, ma paDau balIA vAha9, ma maru bAlA-mAvaDI, taruNI kero nAha. kUA kuMThI valI hoi, sahI hosaI balIA-vAha, ma maru bAlA-mAvaDI, taruNI kero nAha. mRtyu : ugI-ugI bApaDI, muha DhaMkI mana roDa, ju jama lAMcaI phiraIza tu, kirala na marai koi. - namI na mUkaI besaNuM, hasI na pUchaI vatta, teha ghari kima na jAIe, re hAMDA nisatta. snehIviyoga : sArasaDA motI ciNaI, ciNaI tu malhaI kAMi, vAlhA mANasa ju milai, tu vihaDaI kAI. 1. lakSmI. 2. nahIM. 3. puruSo. 4. candranuM baLa (jyotiSazAstra anusAra). pa. [1]. 6. vedhAya, risamagna thAya. 7. [jALa nAkhI pazupaMkhIne pakaDanAra, vAgharI]. 8. kUvAno gharaghaTa, [araSTa, raheMTa]. 9. kAMTho. 10. baLavAna[vIrapuruSano ghoDo. 11. [mUMgImUMgI. 12. pharI jAya. 13. [kira, kila, kharekhara ?]. 14 [niHsattva, nirbaLa, kAya2]. 15. judA thAya, [vikhUTA paDe]. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jaina gUrjara kavio : 10 re vihi, mAya kiM pitu, ju manavaMchie deI, nehe bAdhAM mANasA, mA vichohara karei. rAgI ane rogInI rAta : jaNa jANaI jAvaI ?] diNa vattaDI, paNi rattaDI na vihAya, Ika rAgInI rogIthI, sahaja sarIkhu mAya'. vANI : vANI jeha taNei, visahara visa uttarai, jehanaI bhedyA tehi, teha nara moTA DhAMDhasI (?).. balavAnano prabhAva : tAM pharNida phaNamaMDapa mAMDaI, jAM paDaI garuDa taNaI navi phADaI", tAma hasti madamAcata gAjai, jAma kesarinAda na vAjaI. supuruSavacana : uttara dizi na unhaI, unhaI taka varasaI, supurisa vayaNa na uccariI, uccAI tu karai. 241. "sUktAlI'mAMthI udAharaNo : dharmodyama : kammaha vAri paDavaDu, dhammaha maMdIya deha, ApaNa sarasI coraDI, ti kima sikhI eha. je jiNadhammaha bAhirA, te jANe vAcAri, ugI ugI khaya gayA, saMsArI saMsAri. varasaha te gaNi dIhaDA, je jiNadhammaha sAra, titri sayA uNasaDI, IhaI gaNaI gamAru. dhaNaje ciMtiuM tala udyama kari, dhamaeNNa dhana hoi, dhaNa citaMtau ju mari, duvi ika na hoI. dIhA chaMti vasaMti nahi, jima girinIjharaNAI, lahua lagi 1 jIvi dhamma kari, sUI naciMtauM kAMI. moha na melDi ghara taNuM, jai ziri palIA kesa, valI valI jiNadhammaha taNA, ko dezi viesa. 1. vidhi, vidhAtA). 2. viyoga. 3. lokono divasa vAtathI jAya, paNa rAta na jAya. 4. rAgInI ane rogInI AvI samAna dazA che. [juo A pachI "rUpacaMdakathA'nAM bhASAnAM udAharaNomAM kra.201]. pa. sarpa, viSadhara]. 6. di.DhaMDhasiakagrAmayakSa ? moTA mANasa ?] 7. [phaNIndra, nAga]. 8. [phALa, tarApa]. 9. USNa thAya. 10. karmaprasaMgamAM [ughata] paNa dharmamAM maMdadeha. 11. asta thayA, [kSaya pAmyA]. 12. dUdhana. 13. bemAMthI eke. 14. divasa. 15. laghu vayathI. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito nijIvaha. uvaesaDA, muhIA jaMti na bhaMti, pANI ghaNuM viloII, kara copaDA'' na huMti. bhArekammA jIvaDA, jaI bujsasa tAM bugjha, savva kuTuMbaM khAIsi, mAthe paDisa tujhjha, hAtha ghasai, bhuI AhaNaI, jIbhi tAluM ditra, maraNaha velA saMbharai, mi nahu kIdhu dhamma. pramAdatyAga : jai dhammakkhara saMbhali, nayaNe nidda na mAI, vatta karatAM hai sahI, raNi jhabaka vihAi. kampeNa ya ghara vattasI, dhammeNa ya paraloa, jAha sUtAM ravi ugamai, tihi nara Au taua. vidhi : 7 * viSNu karaI sa hoi, na jaM jIa cIMtavai, imiM cItaelI, AhaTTa doTa kelavai. udyoga : kheDi ma khuMTA mAMhi, khUMTA viNa khIkhi nahiM, sAhasa-juttau hala vahai, daivaha taNi kapAli. svAmIbhakti : gheira zUrA, miDha paMDIA, puvi purisa na maMti, te viralA je sAmiaha, avisara nava cukkuMti. 10 sajjana : 11 jo guNavaMtau so namai, nirguNa ghaTTau thAi, arvisa namaMtAM guNa caDai, dhaNuM` kahaMtau jAI. sattaya sAyara piramia, sayala mahI mi diThTha, tAti parAi ju na karai, so mai kamahai na diTsa. 13 1. nirjIvane. 2. upadeza. 3. mudhA, phogaTa jAya che [emAM zaMkA nathI].4. cIkAzavALA. 5. bhUmine prahAra kare che. 6. dharmanA akSara, [vANI]. 7. vidhi, [vidhAtA]. 8. [sImAmAM calAva nahIM, sImA vinA hAni nathI, je sAhasayukta che te daivanA kapAlamAM hala hAMke che - daivanA lekha paNa pherave che.] 9. [gharamAM zUrA ne maThamAM paMDita evA puruSa pRthvImAM mAtA nathI - apAra che.] 10. [svAmIno avasara na cUke te viralA hoya che.] 11. [ghADo, akkaDa, garviSTha]. 12. dhanuSya. 13. je jana pArakI tAta [ciMtA] kare te meM koI paNa [kyAMya paNa] na dITho. Jain Educaton International 179 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jaina gUrjara kavio : 10 guNadoSokti : loa parAyA kavvaDA, karaIja saMta asaMta, doSa picchaI? ApaNA, jAhaM chehu na aMta. dUjaNajaNa babUlavaNa, jaI siMha amIeNa, tu ati kaMTA vidhaNA, sArIraha guNeNa. nIca : lUNaha ghuNaha kumANusaha, e trihuM eka sahAya, jihiM jihiM karI avAsaDI, tihiM tihiM bhejaI ThAu. upakAra : guruA" sahajaI guNa karaI, kAraNa kiMpi ma jANI, karasaNa siMci sarabhaDI meha ki magaI dANa. 242. "siddhacakramahimasUkta'mAMthI udAharaNo : daiva, karma ane puNya : ari11 mana, ApauM khaMci kari ciMtAjAlima pADi. phala tittauM paNi pAmII, jittauM lahi6 nilADi. acchA bhavaMtara-saMcAla, putra samaggala jAsa, tasu bala mAM tasu sirIe, tasu tihUaNa jaNa dAsa*. kiMhA mAlava kihAM saMkhaura kihAM babbara kihAM naTTa5, surasuMdari navII, devihi dalavi maraTTa. dhaNa juvvaNa suviaDUDha puNa, rogarahI nitya deha, maNa vaNaha melAvaDaI, putrihi lakSmaI eha. 243. "manaHsthirIkaraNa svAdhyAya'nA pratIkanA prAMtathI : indriyasaMyama : Idi paMca na vasi kI, lobhi ni dIdhI agni, mana-mAMkaDa nava mArIuM, kima jAI jaI sagni. 1. [kutsitatA, doSa?]. 2. [je nathI te.] . 3. priIche, jANe. 4. [jeno cheDo nathI. pa. durjana janarUpI bAvaLavanone amRtathI sIMcavAmAM Ave topaNa guiNathI - prakRtithI zarIrane vIMdhanArA ghaNAbadhA kAMTAvALA ja e rahe che. 6. lUNo, [ghaNa - kASThano kIDo ane kupuruSano. 7. [ThAma, sthAna bhAMge. 8. moTA mANaso. 9. [khetI, vAvetara. 10. [2]. 11. [are, he. 12. jene bhavAMtarasaMcita puNyasamUha che tene bala, mati, lakSmI maLe che ane traNe bhuvananA loko] tenA dAsa thAya che. 13. [zaMkhapura, zaMkhezvara gAma. 14. ei nAmano anArya deza ?]. 15. [2]. 16. miraDa - garva daLI nAkhIne. 17. dhana, yauvana, viLI su-vidagdhatA ne nitya ja garahita deha, mana-varNano meLAvaDo e puNya maLe che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito 181 pramAdatyAga : dIhA jaMti valaMti nahU, jima girInIjharaNAI, lahUA lagaI jIva dhamma karaI, sUI naciMtau kAMI.' A pramANe dalAlano lekha pUro thAya che. 244. upasargahastotrano prabhAva batAvanArI priyaMkara nRpanI kathA vizAlarAjasUriziSya sudhAbhUSaNanA ziSya jinasUre karI che temAM dezI-duhA vagere ullekha karI TAMkyAM che te H tAI telI teramo taMbolI talAra, paMca takArA pariharo, pache karo vivahAra. tAI=vastratAnaka, zALavI, teramo =mocI, talAra talAkSa de:talavara, koTavALI. bIjI rIte : tAI telI teramo, taraka tIDa sonAra, Thaga Thakura ahi dujjaNaha, je visasi te gamAra. paDivatru giruA taNuM niralehavuM niravahavuM?] niravANa', tume dezAntara caliyA akhta paNi AgevAna. 40 jiNi die vitta na appaNuM tiNi dina mitta na koI, kamalaha sUrija mitta puNa jala viNa vayarI soi. 41 nakhaI nAri turaMgamaha muttAhala khagraha, pANI joha na agnalo gayuM giruarUNa" tAMha. 45 kartA pote 'AkAzavANI Ama thaI ema karI kahe che : e bAlaka cira jIvase, hose dhananI koDi, sevA karameM rAyasukha sevaka pari kara joDi. pa4 gaurava kIje alavaDI navi ko kayAM na rAma, garatha vihUNA mANasA gAdhaha bUcA nAma. 62 addhA khaMDAle tapa kIA, chateM ni kIdhAM dAna, te kima pAme jIvaDA parabhavi dhana bahumAna. 64 re mana ! appA khaMca kari ciMtAjAla ma pADa, phala tenuM ja pAmI jete likhyuM nilADa1. 65 yataH mana teTaluM ma mAgi jetuM dekha para taNe lihI lekhaI lAgi aNaliDuM lAbha nahIM. 66 1. juo A pUrve 'sUktAlI'nuM udAharaNa. 2. sviIkRta, aMgIkRta]. 3. [2]. 4. nikkI]. pa. nikhI, siMha?]. 6. muiktAphala, motI]. 7. [khaga, taravAra). 8. [moTAI. 9. [ardhA, khaMDita]. 10. [juo 'siddhacakramahimasUktanuM paheluM udAharaNa.] Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 182 jaina gUrjara kavio : 10 yataH avasara jANI uciA karI, avasara lahI ma bhUddhi, vAra vAra tuM jANaje, avasari lahisi na [a]muddhi. 68 yataH chehe dIThe cheha hIA ma dAkhisa ApaNuM, kari bahutero neha ochA te umaTaseM. 81 yataH dIhA jati vasaMti nahu jima giri nijharaNAI, lahua lage jIva dhamma kari, suI niciMto kAMI ?' 100 yataH avara savaeN duhaM jaNANa kAlaMtaraNa vIsaraI', - vallaha-vioga-duSma maraNeNa viNA na vIsarAi. 105 yataH ke kapaDa pagi lahalahe, ke kaMcananI rAzi, rAyamAna ketA lahe, ke na lahe sAbAsi. 118 yataH viralA jANaMti guNA viralA pAlatti nippaNe neha, viralI parakajjakarA paradukhe dukhiyA viralA.- 142 yataH hAthI hAleM heka, lakha kUtara lagIe larve vaDapaNa taNe viveka, kadi na khIje, kisanIyA ! 170 yataH bajhaI vAri samuddaha, bajhaI paMjari sIMha jaI baddhA kuNuM kahiuM[? nahIM, dujjaNa kerI jIha". 192 Agali jAtaH koTa6, jehiM na nAmI devaguru, mAthe vahese moTa9, bhojanano sAMso paDe. 198 vA vANA jaNa bulaNA nAha na kIje rosa, nIMke kApaDa khAyaNuM cAMge mA mANasa rosa. 200 vAra vahetAM yAcatu le, paradhana-Dhora, e titri vimAsaNa kare, vesA cAraNa cora. 202 muMhatA viSNu rAja ja kisyuM, rakhavAla viSNu poli, pati pAkhe nArI kisI, pahiraNu viNa kisI moli. 217 jImeM sAcuM bolije rAga rosa kari dUri, uttama suM saMgati kari lAbhe jima sukha bhUri. 255 jiNavara-deva ArAhie, namIya sahaguru bhatti', sudho dhamma ja seviI rahII nirmala citta. 256 1. jio "sUktAlI' tathA siddhacakramahimasUktanAM udAharaNomAM. 2. miANasonAM anya sarva duHkho kAlAMtare bhulAya che). 3. kiTalAka kApaDI - bhikhArA paga DhasaDatA hoya. 4. nidhana sthitivALo.]. 5. [juo A pachI rUpacaMda kathAnAM bhASAnAM subhASita kra.284]. 6. [2]. 7. [saM.babbate, baMdhAya. 8. juo A pachI 'rUpacaMdakathAmAMnAM subhASitomAM kra.61]. 9. [vAMkApaNuM, khUMdha?]. 10. [gAMsaDI]. 11. siMzaya]. 12. moLiyuM. 13. [khUba]. 14. [bhaktipUrvaka]. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito 183 245. vizAlarAjasUriziSya jina(rAja)sUrie saMskRtamAM racelA graMtha nAme 'rUpacaMdakathA'mAMthI bhASAnAM subhASito : jIbhaI sAcuM bolII rAga rosa kari dUri, uttama sivuM saMgati kari lAbhaI jima sukha bhUri. 7 jihAM bAlaka tihAM pekhaNauM jihAM gorasa tihAM bhoga, mIThAbolAM ThAkura gAmi vasaI bahu loka. 36 namaNI khamaNI suguNI bihu pakhi vaMzi vizuddha, puNya viNA kima pAmII kari dhahI ghari bhajja. 39 Ika AMbA naI AkaDA bihuM sarikhAM phala hoI, nava guNa eka karIranaI hAtha na vAhaI koI. papa baI vAri samuddaha bajhaI paMjari sIMha, je bajajhI kuNahaI nahI dujjaNa kerI jIha. 61 kara kaMpaI loiNa galaI bahu ranna vallI bhatti, juvaNa gayA je dIvaDA valI na caDasi hatyi. 78 jihAM sahAI buddhibala huI na tihAM viNAsa, sUra save sevA karaI rahaI Agali jima dAsa. 98 gorakha jaMpaI suNinaI bAbU, ma gaNa Apa-parAyA, jIvadayA eka avicala pAla, avara dharma savi mAyA. 102 putra mitra huI anerA na [2] rahaI nAri anerI, mohaI moha-mUDhA jaMpaI mahIyAM merI. 103 atihiM gahanA ati apArA saMsAra sAyara khArA, bUijhaI bUjhaI gorakha bolaI sArA dharma vicArA. 104 kavaNaha kerA turaMgama hAthI kavaNaha kerI nArI, naragi jAtA koI na rAkhaI " joo hoi vicArI. 105 dharma vihUNa na sukha viANii, paraghari pANI IdhaNa AgaI, khaMDaI dalai karaI kari loDaNadeg, tahavi na pAva) kiMcivi bhoaNa. 111 1. [joNuM, tamAzo). 2. nimaNI, khamaNI (?), suguNI (suMdara dorIvALI, suMdara guNavALI), banne pakSe vizuddha vaMza (vAMsa, kuLa)vALI evI, hAthamAM dhaNuhI (dhanuSa) ane gharamAM bhArthI puNya vinA kema pAmIe?] 3. [keraDAne]. 4. [juo A pUrve jinasUranI priyaMkara nRpanI kathAmAMnAM subhASita kra.192]. pa. [locana, AMkha). . mihIyAM vRthA, nirarthaka. 7. bUijhi bUjhisamaja samaje. 8. rikSa, bacAve]. 9. suikha jaNAtuM nathI. 10. [hAtha halAvavA, hastodyoga]. 11. [bhajana]. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jaina gUrjara kavio : 10 dammA eva sulakhaNA maNavaMchiA pUrati, achaI pachIA paMDIA kacapaca karI mati114 neho kahevi na kijjaI aha kijjaI rayaNakaMbala sArikho, aNavarai dhovamANo sahAva-raMga na iMDeI. 126 neha mAMhi khaTukkaDu mujha mani kharu suhAI, mirIca mukkA bAhirI khaMDa na khANI jAI. 127 dava-daddhA khaDa pallavaI, jima kuThaNa ghaNeNa, viraha-pattiha mANasaha, tima diTheNa pieNa, 149 bahuta kharA" na bolII tAlU sUkaI jeNi, eka ja akSara bolIi, bAMdhyuM chUTa) jeNi. 165 kheDi ma khUMTA TAli, khUMTA viNa khIMkhaI nahI, deva taNAM kapAli sAhasa keruM hala vaha1. 173 sIha na joI caMdabala navi joI dhanaraddhi, ekakSu bahu AbhaDaI jAhA sAhasa tAM saddhi. 174 je gali galaI uare ahavA na galaI galioN nayaNAI, aha visamA kajjagaI, ahiNa chachUMdarI gaNAya. 179 maraNaha keruM kavaNa bhaya, jeNi vaTTa jaga jAI, mana maIlU, na saMbalU', hIyaDuM teNa DolAI. 194 jihAM bipuraha-maggaDI tihAM jIva saMbala leu, jihAM caurAsI bhavabhamaNa, tihAM vilaMba kareha. 195 uparavADaI hAtha, jhAbaka dIsaI yama taNu, navi saMbala navi sAtha, ghaDI mAMhiM gAmataru. 196 sukRta saMci kari ja ji) maraI te tiNi vAri nizaMka', maraNaha bIhaI bApaDA, dharma ja mUkyA raka. 197 1. [dAma - paiso ane sulakSaNA strI manavaMchita pUruM pADe che paNa pazcimabuddhi paMDito (vediyA) che ke je zAstronI kacapaca karIne mare che]. 2. ainavarata - satata dhovAvA chatAM potAnA svabhAvano raMga na choDe]. 3. [davathI baLeluM khaDa jema ghana - vAdaLa varasavAthI pallavita thAya tevuM virahathI pradIpta - saLagatAnuM priya dIThe thAya che. 4. [saMbhavataH bahu akharA = bahu akSara - zabdo]. 5. (juo A pUrve 'sUktAlI'nAM udAharaNomAM. tyAM pAThabheda che.) 6. juio abaDakathAnaka'nuM udAharaNa bIjuM. 7. [aho, kAryagati - karmagati viSama che. chachuMdarI sApathI grahAya che]. 7ka. [mAge. 8. [bhAthuM, pAtheya. 9. [be pahorano mAragaDo. 10. jiladI, ekAeka]. 11. suikRtano saMcaya karI je mRtyu pAme che te te veLA nirbhaya hoya che. 12. [mukta karyA, choDAvyA. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtI subhASito sUku AMbu khaDaDiu+, talai khAdhu ghaNeNa, tuhai koili sara karai, te Agali guNeza. 200 3 dina jAI paNi vattaDI rattaDI na jAi, eka rAgI nI rogIyA sahisa sarIrAM mAi4. 201 sahaja kaDUu lIbaDu, gaNe karI ni miTha 12 te mANasa kima vIsarai, jeha taNA guNa dITha. 202 ochA tapa kai mai kIyA, kai sa2 phoDI pAli, devaI ghara UdAlIuM` pahilai yauvanakAli. 218 caMdu caMdana kelivana phuMkU kajjala nIra, ikkai kaMtaha bAharAM etA dahi sarIra. 219 sajjana citti na Utarai gayA camukkau lAI, mala niva cuDDaTaI kaMcagraha jai varasA sau jAina. 219 neha viNaThThaI gayagamaNi, kisi ji tAMNotANi 1, bhAguM motI jo jaDai to mana Avai ThANi. 250 mANasa pAMhi mAchAM bhalAM13, sAcA neha sujANa, jau kIjai jala-jUjUna, tau tatakSaNa cheDaI prANa. 252 vAI hAla+ pAna, taruara puNa hAlai nahI, giruA eha pramANa, eka bolai bIjA sahai. 259 nahI na bhaNIi loI, dIjai thoDA thoDiluM, TIpai TIpaI joi, sarovara bharIo samudra jama. 271 viralA jANaMti guNA, viralA pAlaMti niddhaNA nehA, viralA parakajjakA, paradukhe dukhIA viralA`` graha abalA, vihi vaMkaDI, dujjaNa pUrau Asa, Avi duhelA 4 khaMdhi caDi, jima sau tima paMcAsa. 299 284 246. AvAM subhASito, je aneka suktamAlAo yA suktAvalIo jaina saMgrahakAroe ekatrita karI che temAMnAM temaja graMthakAroe potAnA graMthomAM ullekhelAM che te sarva ekaThAM karatAM puSkaLa maLI Ave tema che. vistArabhayathI atra te na TAMkatAM ahIM mAtra vAnagI rUpe ja upara mujaba thoDAM TAMkavAmAM AvyAM che. 185 1. [khakhaDI gayela]. 2. [ghaNa - kASThanA kIDAe mULamAMthI khAdhuM]. 3. [svara, avAja]. 4. [juo A pUrve 'aMbaDakathAnaka'nAM udAharaNomAM]. pa. [jhUMTavI lIdhuM]. 6. [keLanuM vana ke krIDAnuM vana]. 7. [kaMtha bahAra hoya tyAre].8. [je caTako lagADIne gayA che te sajjananA cittamAMthI kadI UtarI jatA nathI. so varasa jAya topaNa kaMcanane mela coMTato nathI]. 9. [vinaSTa thAya]. 10. [gajagAminI]. 11. [tANAtANa, kheMcAkheMcI]. 12. [joDAya]. 13. [mANasa karatAM mAchalAM sArAM che]. 14. [lokamAM - jagatamAM ? lokane ?]. 15. [juo A pUrve jinasUranI priyaMkara nRpanI kathAnAM suSita kra.142]. 16. [dohyalI veLA, Apatti]. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 6 : apabhraMza saMbaMdhI keTalIka hakIkato prakaraNa 1 : apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho 247. mukhavyavahA2nI (bolAtI) ane sAhityavyavahAranI (sAhityaviSayaka) apabhraMza bhASAnA ullekho maLI Ave che. paraMtu te mAtra nATyazAstra ane kAvyazAstra 52nA saMskRta graMthomAM maLe che. ema ja hovuM joIe, kAraNake saMskRta nATaka potAnI yogyatA anusAra potAnA samayanA sAMsArika-sAmAjika jIvana para ja prakAza nAkhe che ane tethI temAM cAlu bolAtA rUDha prayogone jarU2 mAnya rAkhI levA ja paDe. AnAM udAharaNa tarIke judIjudI prakRtino upayoga karavAmAM Ave che. saMskRta nATakamAM je tattvo che tenA 52 lakhanArAe paNa teTalA mATe judIjudI prAkRtono ullekha karyo che ke je prAkRtomAM apabhraMza e chellI ane vadhumAM vadhu pheraphAra pAmelI bhASA che. 248. (1) pataMjali H vyAkaraNa 'mahAbhASya'nA pratiSThita racanAra I.sa. pUrve bIjA saikAmAM thayA ane ApaNe jANIe chIe tyAM sudhI bhASAnA saMbaMdhamAM 'apabhraMza' e zabdano upayoga karanAra te prathamanA mahAna saMskRta graMthakAra che. paNa temaNe teno artha eTalo ja karyo che ke "saMskRta zabdano je vikAra - apabhraMza gAmaDiyAnA mukhe thAya te" kAraNake "akaikasya hi zabdasya bahavoDapabhraMzAH tadyathA, gaurityasya zabdasya gAvI goNI gotA gopotaliketyevamAdayoDapabhraMzAH." (ekaeka zabdanA ghaNA apabhraMza che. udAharaNa tarIke jemake 'gauH' e zabdanA apabhraMzo 'gAvI', 'goNI', 'gotA', 'gopotalikA' vagere che.) ahIM apabhraMzano artha eTalo ja thaI zake ke mULamAM pheraphAra - vikRti - bhraSTatA. A bharatanA zabda nAme 'vibhraMza' yA 'vibhraSTa' sAthe barAbara sAmya dharAve che. baMneno artha bhASAnuM amuka khAsa rUpa eTalo ja che. tethI kaMI vadhu artha nathI. 'apabhraMza' e zabdane AbhIro sAthe haju sudhI levAdevA nathI. temaja tyAra pachI je teno lAkSaNika - viziSTa artha thayo te arthamAM - eTaleke lokonI bolI ke bhinnabhinna prAkRtonI peThe sAhityanuM vAhana - e arthamAM atyAra sudhI vaparAyo nathI. 249. (2) bharata : saMskRta nATyazAstra 52 prAcInatama graMthakAra che. saMbhavita rIte I.sa. bIjI ke trIjI sadImAM te thayA hovA ghaTe. temanA 'nATyazAstra'mAM te prAkRto saMbaMdhI vivaraNa nATakamAM keTalAMka pAtronA vicAronA vAhana tarIke 17mA prakaraNamAM kare che ane 32mA prakaraNanA 47thI 242 zlokomAM chaMdonAM nAmo ane lakSaNo udAharaNo sahita Ape che ke je lagabhaga samastapaNe prAkRtomAM che. 17mA prakaraNanA pamAthI 23mA zloka sudhIno bhAga prAkRtanA uccArazAstra saMbaMdhe che. bhAmaha ane daMDIthI ne tyAra pachIthI apabhraMza jene kahevA lAgyA teno mULa ullekha doDha zlokamAM che : 40. pAdaTIpa pR. 187 nIce. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho 187 250. "nATyayogamAM te TUMkAmAM traNa prakAre jANavuM: 1. samAna (saMskRtamAM jema che tema) zabdothI, 2. je vikRti pAmyA che evA vibhraSTa zabdothI ane 3. dezI zabdothI." 251. A pachI apabhraSTatAnA niyamo ke je prAkRtomAM lAgu paDe che ane sAmAnya rIte vaiyAkaraNoe ApelA che tene maLatA Ave che te ApyA che. dezI' e zabdathI bharata je artha kare che te 24thI zloka Apela che te parathI spaSTa thAya che. 252. "A rIte prAkRta ane saMskRta jANavuM. have pachI AgaLa huM dezabhASAnA bheda kahIza." A parathI spaSTa che ke dezabhASA saMskRta ane prAkRta baMnethI judI pADavAmAM AvI che ne te bhASA e ja hoI zake ke je judAjudA dezanI bhASA hoya. ane tethI ja tenuM nAma dezI ApyuM. have te bheda khAsa karIne e rIte jaNAvyA ke : 253. "athavA graMthakAroe (nATakamAM) potAnA chaMda - marajI pramANe dezabhASAno prayoga karavo. kAraNa ke nATakamAM judA judA dezamAMthI utpanna thayeluM kAvya hoya che." 254. tyAra pachI te sAta 'bhASAo jaNAve che ? "mAgadhI (magadhanI) avaMtInI, prAcya(pUrvanI), zaurasanI, ardhamAgadhI, bAlvikA ane dakSiNanI." ane pachI keTalIka vibhASA - bolIo jaNAve che: "zabaranI, AbhIronI, cAMDAlonI, caronI sAthenA draviDonI, ane oDronI ane vanacara - jaMgalIonI UtaratI - vibhASAo nATakamAM gaNAyelI che." 255. (pRthvIdhara mRcchakaTikapara lakhatAM "zabara" ane "sacara'ne badale "zakAra' ane "zabara" pATha jaNAve che, "sacara' e durbodha zabdane tethI uvekhavA mATe ja tema hoI zake. mAgadhImAM zekArIno aMtarbhAva thavA uparAMta zikArIne, je bolIo zabara, AbhIra vagere jAto sAthe thoDe bhAge saMbaMdha dharAve che temaja draviDa, oDU jevA dezo sAthe paNa thoDe bhAge saMbaMdha rAkhe che evI bolIo sAthe mUkatAM vilakSaNa jevuM lAge 40. trividha ta vizeya nATyayoge samAsaH | samAnazabdarvibhraSTa dezImatathApi vA. 17-3 gacchatti padanyastArUM vizvamA(TA) iti zeyAH || 17-4 41. evametatuM vizeyaM prAkRta saMskRta tathA | ata urdhva pravakSyAmi dezabhASA prakalpanam + 17-24 42. athavA chandaH kAryAH dezabhASA prayojhubhiH || 17-46 nAnAdezasamulya hi kAvya bhavati nATake || 17-47 43. mAgadhyavantijA prAA zUrasencardhamAgadhI ! bAlhIkA dAkSiNAtyA ca sahabhASA prakIrtitAH || 17-48 44. zabarAbIra-cappAla-sacara-draviDoDrajAH | hInA vanecarANAM ca vibhASA nATake mRtAH || 17-49 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jaina gUrjara kavio : 10 che. zikArI e nAma tenA uccAranI vizeSatAne aMge eka bolIne ApeluM che ane te "mRcchakaTika pachI saMbhavita rIte apAyeluM che.) 2pa6. e kharuM che ke ahIM apabhraMzano e khAsa nAmathI spaSTa nirdeza karavAmAM Avyo nathI paNa tenuM kAraNa dekhItuM che ke te samayanI sAhityanI bhASAo eTale bhASAone potAnAM khAsa nAmo hatAM paNa 'vibhASAone khAsa nAma nahIM hatAM, te chatAM teone judI judI jAtothI bolAyelI bhASAo tarIke mAnya karavAmAM AvI 257. "zabara bhASA koyalA karanArA, zikArIo, ane lAkaDA ane yaMtra para AjIvikA karanArAnA mukhamAM yojavI ane kiMcit jaMgalInI paNa kharI. AbhIrI ke zAbarI ghoSasthAnanivAsIo - jevA ke govALo - azva, aja pALanArA, UMTAdi rAkhanArA mATe vAparavI joIe." - 258. A rIte govALo vagerenI jaMgalI jAtanI bolI mATe AbhIronI jAtinuM nAma prApta thayuM che. ApaNe have pachI joIzuM ke teNe potAne mATe khAsa juduM nAma meLavyuM hatuM ane vaLI sAhityaviSayaka prAkRtomAM paNa potAnuM sthAna prApta karyuM hatuM. 259. bharatanA manamAM saMbhavita rIte apabhraMza bolI hatI (kadAca haju te baMdhAtI jatI, vardhamAna thatI jatI hoya evI sthitimAM hatI) e vAta jyAre ApaNe judAjudA prAMtonI bhASA saMbaMdhInI je vizAla vizeSatAo nATakakArane jaNAvavA mATe bharate kahela che te vicArIe tyAre spaSTa mAlUma paDI Ave che: 260. "je jJAtA che teNe gaMgA ane sAgara vaccenA dezamAM bhASAmAM "e kAra jemAM bahu Ave tevI bhASA prayojavI; viMdhya ane sAgara vaccenA pradezamAM nakAra jemAM bahu Ave evI bhASA prayojavI; surASTa, ane avantI tathA vetravatI nadInI 45. aMgArakAratrAdhAnAM kASTayanjhopajIvinAm | yojyA zabarabhASA tu kiMcit vanaukasI tathA || 17-pa4 gavAzvAjAvikAdi ghoSasthAnanivAsinAm | AbhIroktiH zAbarI vA drAviDI draviDAdiSu || 17-15 46. gaMgAsAgaramadhye tu ye dezA saMprakIrtitAH | ekAda-bahulAM teSa bhASAM tajajhaH prayojayet // pa8 vidhyasAgaramadhye tu ye dezAH zrutimAgatAH | nakArabahulAM teSa bhASA tajhaH prayojayet || pa9 surASTrAvantidezeSa vetravatyuttareSu ca | ye dezAteSu kurtIta cakArabahulAmiha + 60 himava-siMdhu-sauvIrAnya ca dezAH samAzritAH | ukArabahulA taxsteSu bhASAM prayojayet | 61 carmaNvatI-nadIpAre ye cAbuMda-samAzritAH | takArabahulAM nitya teSa bhASA prayojayet || 62 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho 189 uttaranA dezomAM "rakAravALI, himAlayanI sImAmAM AvelA ane siMdhu tathA sauvIra dezamAM ukAra bahu Ave tevI, ane carmasvatI nadInI pelI pAra ane abuMda (parvata) AsapAsanA dezomAM takAra jemAM bahu Ave evI bhASA prayojavI." 261. AmAM "ukAra je bhASAmAM bahu Ave te amuka sthaLe prayojavI e bhUla che. 'u'kAra bahu Ave evI bhASA te ja apabhraMza che ke jenuM khAsa lakSaNa te che. paNa te bhASAnuM apabhraMza nAma nathI ApyuM kAraNake te nAma te vakhate paDyuM nahIM hoya. pachI lakhanArAoe ne vaiyAkaraNoe jene apabhraMza nAma ApyuM che te tene lAgu paDe che. have je dezomAM 'ukAravALI bhASA hatI te dezo noMdhavA jevA che. himAlaya pAsenA eTale uttara paMjAba, siMdhu ane sauvIra. A saMbaMdhamAM have pachI kahIzuM, paNa te dezo evA to jarUra che ke jyAM gAyo, ghoDA ne UMTa cAravAnuM bahu thatuM ane te cAranArI jAti tyAM bahu vasatI. game tema paNa eTaluM to kharuM ke UMTane cAranArA-rAkhanArAne siMdhunA tIra para AvelA retALa pradezo sivAyanA anya dezo vadhAre sAnukULa na hoI zake. - 262. bharatane apabhraMzano paricaya amuka svarUpamAM hato ema temaNe 32mA adhyAyamAM chaMdonI vyAkhyA ApatAM ApelAM udAharaNo parathI jaNAya che. temanuM nATyazAstra prAkRta bhAgo mATe barAbara zuddha saMzodhita thaI prakaTa thayuM hota to vadhAre sAruM hatuM. (1) morala nacattala, mehAgane saMbhattAnta)u. 66 (2) meha udbhavatuM naI (Na) johau, Nicca NippAhe esa caMdau. 74 (3) esA haMsavadhU (huM) hi (I)cchA kANaNau, gaMtuM ju(u)suIyA, kata saMgaIyA. 99 (4) piyavAI vAyatuM (u), suvasaMtakAla (u), | piyakAmuko.(kau) piya madaNa jaraMtau. 108 (5) vAyadi vAdo eha pavAhI rucida Iva. 169 263. A parathI jaNAze ke (1) AkhuM apabhraMza che kAraNake (ka) temAM traNa sthaLe prathamA ekavacanano "u'kAra che, ane (kha) anya prAkatonI jema sAmAnyapaNe apabhraMzamAM che tema bhane badale "ha vaparAyo che. (2) te kaMIka vilakSaNa che chatAM tene sudhAryA vagara temAM 'u'kAra joI zakAya che, ane khAsa lakSa kheMce tevuM e che ke 'johauM nAnyatarajAtimAM che te batAve che ke lokonI bhASAmAM teTalA prAcInakALe paNa liMga - jAtione dhyAnamAM levAmAM nahotI AvatI. "naI paNa dhyAna kheMce che. (3) "kANaNau', 'usuIyA', "saMgaIyA' e khAsa apabhraMza che. (4) joke 'vAyau ane "kAlau' e sudhArI mUkyA che, chatAM jaraMtau" e zabdathI te apabhraMza hovAmAM koI jatano zaka raheto nathI. (5)mAM "eha apabhraMza che. 264. A parathI spaSTa che ke joke bharate apabhraMza e nAmathI spaSTa nirdeza Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jaina gUrjara kavio: 10 kyAMya karyo nathI, kAraNake te haju avyakta rUpamAM hoI vikAsa pAmatI hatI ane AbhIrokti" e nAmathI vadAtI hatI, chatAM bhAratanA samayamAM evI bolAtI bhASA to jarUra hatI. vaLI e paNa spaSTa jaNAya che ke te bolanArAno deza paMjAba ane uparano siMdha deza hato. tenAmAM potAnuM UMcI kathAnuM sAhitya haju nahotuM, ane bolanArAno varga banavAsI jAtiomAM ja maryAdita hato ke je jAtio dhImedhIme pachIthI AgaLa vadhI dakSiNa ane pUrvamAM peThI ane hindu saMskRtimAM maLI gaI. teoe jUnI prAkRtone apabhraMza rUpa ApyuM bhAse che, prakaraNa ra : apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) 265. (3) dharasena : apabhraMzanA kALa mATe upayogI evo eka ullekha, eka zilAlekha kAThiyAvADa - surASTranA valabhInA rAjA dharasena bIjAno che temAM karelo che. temAM potAnA pitA saMbaMdhI dharasene A pramANe kahela che : saMskRtaprAkRtApabhraMza bhASAtrayapratibaddhaprabandharacanAnipuNatArAntaHkaraNa" vagere. (inDiana enTiverI, yAkobIe ullekhela prastAvanA pR.papa para) eTale "tenuM mana saMskRta, prAkRta ane apabhraMza - e traNa bhASAmAM chaMdobaddha prabaMdhanI racanA karavAmAM ati nipuNa hatuM". A dharasenano pitA guhasena hato tenA I.sa.papa9 ane 569nI vacamAMnA zilAlekho maLI Ave che. (muMbaI gejheTiara, vo.1, bhAga 1, pR.90) A parathI jaNAya che ke I.sa.chaThA saikAmAM apabhraMzamAM kAvyo racAtAM hatAM. joke haju te samayanuM eka paNa upalabdha thayela nathI. - 266. (4) bhAmaha : saMbhavita rIte I.sa.chaThA saikAnI aMte thayela che. te apabhraMzanA saMbaMdhI jANe che ane te sAhityamaya kAvyanA bhAga pADatAM apabhraMzano ullekha kare che : 267. "kAvya e zabda ane artha sahita che. te kAvya padya ane gadya ema be prakAranuM che. vaLI te saMskRta, prAkRta ane te uparAMta apabhraMza ema traNa prakAranuM 268. A jAtano bhAmahano ullekha ghaNo upayogI che, kAraNa ke e siddha kare che ke I.sa.6ThI sadInA aMtamAM apabhraMzanuM astitva hatuM, paraMtu te bhASA koNa bolatuM hatuM yA koNe bolavI joIe e saMbaMdhI te kaMI kahetA nathI. daMDInI peThe temaNe tema kahyuM hota to vizeSa sAruM thAta. 269. (5) daMDI : temaNe "kAvyAdarza' (prakAzita, biblioNthekA iMDikA, sana 1863) e nAmano graMtha racyo che temAM je sAhitya potAnA samayamAM bhaNelAomAM 47. zabdArtho sahitI kAvya gadya padya ca tat dvidhA | , saMskRta prAkRta cAnyadapabhraMza iti tridhA || 1-36 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) 191 pracalita hatuM tenA cAra bhAga jaNAve che. bhAmaha traNa pADe che tyAre daMDI cAra pADI AgaLa vadhyA che?8 : - 270. "Aryo (vidvAno) kahe che ke A sAhitya vaLI cAra prakAranuM che, nAme saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane mizra. maharSioe saMskRtanI vyAkhyA daivI vAku - bhASA tarIke karI che. prAkRtamAM aneka kramo che jevA ke 'te (saMskRta)mAMthI uddabhava pAmela - tabhava', 'tenA jevA - tatsama' ane "dezI' (eTale grAmya bhASAne lagatA). AbhIra vagerenI bhASA kAvyomAM a'aMza tarIke gaNAI che. zAstramAM (te chatAM) saMskRta karatAM je bIjI eTale saMskRta sivAyanI badhI te "apabhraMza" ema jaNAvyuM che. saMskRta kAvya sargo(prakaraNo) vageremAM, prAkRta kAvya saMdhika (TIkAkAra saMdhine eka prakArano chaMda jaNAve che) AdimAM ane - apabhraMza kAvya te AsAra AdimAM ane mizra (sAhityano cotho prakAra) kAvya te nATaka AdimAM baddha thayela hoya che. kathA (mizra sAhityanI eka jAti) sarva bhASAmAM ane vaLI saMskRtamAM racAyelI hoya che. AzcaryakAraka arthavALI bRhatkathA bhUtabhASAmAM 271. A parathI e spaSTa che ke amuka bhASAo saMbaMdhI bolatAM daMDI sAhityanA daSTibiMduthI kahe che, nahIM ke bhASAnI dRSTie, chatAM ATaluM to prakaTa che ke te samaye je AbhIra Adi jAtio bolatI hatI te bhASAvizeSanuM nAma apabhraMza hatuM ane apabhraMzano prayoga te samaye "sAhityamAM thato hato. A prayoga jema bhAratanA samayamAM saMskRta nATakomAM amuka UtaratAM pAtro prayoga kare tevo prayoga nahoto. jo tema hota to daMDI sAhitya - vAtmayanA prakAra pADatAM tenA eka prakAra tarIke "apabhraMza' nAmano prakAra jaNAvata nahIM. te spaSTa kahe che ke apabhraMza kAvyamAM AsAra Adi keTalAka chaMdo vaparAtA hatA. nATakomAM apabhraMza ghaNuM ja alpa pramANamAM ane ahIMtahIM kyAMka gadya tarIke vaparAtuM ane temAM paNa niyama tarIke sarva nATakomAM teno upayoga thato ja evuM nathI. AbhIrAdigiraH' e AkhI paMkti mAtra apabhraMzanuM sarvasAdhAraNa svarUpa sUcave che eTaleke kAvyamAM AbhIra jevA UtaratA lokonA mukhamAM je mUkavAmAM Ave che te apabhraMza che, paNa e parathI eka lokajAtinI ja e bhASA 48. tadeva vADmaya bhUyaH saMskRta prAkRta tathA | apabhraMzazca mizra cetyAhurAryAzcaturvidha || 1-32 saMskRta nAma devI nAganvAkhyAtA maharSibhiH | tabhavastatsamo dezItyanekaH prAkRtakramaH || 1-33 AbhIrAdigiraH kAvyadhvabhraMza Iti smRtAH | zAse tu saMskRtAda dapabhraMzatayoditam | 1-36 saMskRta sargabalvAdi, prAkRta saMdhikAdika | AsArAdInyapabhraMzo nATakAdi tu mizrakam || 1-37 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 192 jaina gUrjara kavio : 10 * * * * * * * * * * * * * * * * hatI ema kalpavuM anucita che. "AbhIrAdi emAM "Adi zabda ja batAvI Ape che ke te mAtra AbhIra jAtinI ja bhASA hatI ema nathI. I.sa. pUrve thoDAM zatakomAM AbhIra jAti jyAMthI AvI tyAMthI te jAti te bhASA potAnI sAthe lAvI nahotI. vastutaH satya vAta e che ke jyAM jyAM te loko ane temanI sAthe bIjA gayA tyAMtyAM te-te pradezanI pracalita prAkRta bhASA teo grahaNa karatA gayA, ane svAbhAvika rIte tethI uttarottara ghaNe aMze bhASAnuM svarUpa temanAthI badalatuM gayuM. A badalo - parivartana - apabhraSTatA ja bharate vAparela "apabhraMza', apabhraSTa' ane vaLI 'vibhraSTa" zabdo batAvI Ape che. vaLI, A sAhityanI apabhraMza bhASAnI pAchaLa bhASA hatI ke je nAnA sAhityarasika samUhonI ke philasUpho, vaiyAkaraNo, khagoLazAstrIo, gaNitazAstrIo, kavio ane adhyApako Adi paMDitonI bhASA - TUMkAmAM thoDA vidvAnonI bhASA nahotI, paNa UtaratA, kaniSTha varNanA, sAmAnyamAM sAmAnya loko jevA ke AbhIro, zabara, caMDAlo vagerenI bhASA hatI. A parathI jaNAya che ke A loko je pradezamAM vasatA gayA te pradeza vakhatovakhata yA ekIvakhate jemajema badalAto gayo tematema apabhraMzamAM paNa pheraphAra paDato gayo ane tethI pAchaLanA prAkRta vaiyAkaraNoe apabhraMzanI judIjudI jAtio batAvI che te banatI gaI. 272. daMDIno samaya vivAdagrasta che paNa temane 8mI zatAbdImAM mUkI zakAya (juo nAgarI pracAriNI patrikA, bhAga 1, aMka 3). A rIte je amuka lokajAtionI bolAtI bhASA gaNAtI ane jene AbhIrI" bhASAnuM nAma apAtuM te bharata ane bhAmaha-daMDI vaccenA cArapAMca saikAomAM vikasita thaI apabhraMza bhASAmAM pariNamI. A kAla, dezanA moTA bhAga para AbhIronI sarvoparI sattAvALo paNa hato. e svAbhAvikapaNe dhArI zakAya ke I.sa. trIjA saikA ane chaThA saikAnI daramyAna apabhraMza e nAma, je bolAtI bhASAo hinduomAM AbhIra jAti maLI javAthI prAdezika prAkRtomAMthI vikAsa pAmI, tene acUka apAyuM hovuM joIe. 273. (6) rukaTa : I.sa.navamA saikAmAM thayA. te potAnA "kAvyAlaMkAra' (kAvyamAlA, kra. 2)mAM apabhraMza saMbaMdhI ullekha kare che. "vAkyanA gadya ane padya ema bhAga pADI tenA vaLI cha bhAga bhASAnA dhoraNa para pADe che. te kahe che ke - bhASAbhedanimittaH poDhA bhedoDabhya saMbhavati || 2-11 prAkRtasaMskRtamAgadhapizAcabhASAzva zaurasenI ca | SoDatra bhUribhedo dezavizeSAdapabhraMzaH |2-12 "tenA bheda bhASAbhedanimittathI cha prakAranA saMbhave che prAkRta, saMskRta, mAgadhI, paizAcI ane zaurasenI, ane chaTho apabhraMza te dezavizeSe ghaNA bhedavALo che." 274. ahIM paNa apabhraMzane vadhu jUnI sAhityanI prAkRto nAme mAgadhI, paizAcI ane zaurasenI sAthe eka dhoraNa para mUkavAmAM AvI che. rakaTa eka khAsa upayogI vAta jaNAve che te e che ke apabhraMzanI ghaNI jAto che ane te ghaNI jAto judAjudA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) deza paratve che jyAM te bolAtI hoya. vadhu jUnI prAkRtonA khAsa bhedo jaNAyA nathI ane joke temanAM nAmo bhaugolika che chatAM te prAdezika maTI gaI ane tethI lokothI paNa khAsa bolAtI baMdha paDI. apabhraMza to A baMne rItie teothI bhinna thaI eTaleke deza paratve te judIjudI thaI ane lokothI te bolAtI baMdha paDI nahIM. prakaraNa 3 : apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) 275. (7) rAjazekhara H temaNe potAnI 'kAvyamImAMsA' (gAyakavADa oNrienTala sirIjha kra.1, 1916)mAM apabhraMza saMbaMdhI puSkaLa ullekho karyAM che. potAnA purogAmI AlaMkArikonI peThe te paNa A bhASAne sAhityanI dRSTie nihALe che. tethI potAnA kAvyapuruSanA zarIrane varNavatAM jaNAve che ke : "tAruM zarIra te zabda ane artha che. saMskRta mukha che, prAkRta bAhu che. jaghana apabhraMza che, paizAcI te pago che ane mizra bhASA te ura eTale chAtI che."47 vaLI jyAre potAno kavirAja potAno darabAra bhare che tyAre saMskRta kavione (potAnI gAdIthI) uttaramAM, prAkRta kavione pUrvamAM, apabhraMza kavione pazcimamAM ane paizAca kavione dakSiNamAM besADavA ema jaNAve che. 8 AvI ja rIte sAhityanA caturvidha prakAra, te je bhASAmAM vyakta karavAmAM Ave te bhASA parathI eka sArA kiva thavA mAganAre keTalI bhASAmAM nipuNa thavuM joIe e praznano uttara ApatAM rAjazekhara A pramANe pADe che : 276. "eka artha eka sukavi saMskRta uktimAM (sArI rIte) karI zake, bIjo prAkRtamAM, vaLI anya apabhraMza vANImAM, ane koI bhUtapaizAcI bhASAmAM kahI zake. koI bIjo artha be, traNa yA cAre bhASAmAM koI vAgmI kahI zake. je sukavinI buddhi A sarva bhASAmAM prapanna nipuNa hoya che te AkhA jagatane potAnI kIrtithI bhare che." 193 277. A karatAM bIjA vadhAre agatyanA ullekho bIjA be phakarAmAM ApyA che ke jemAM paNa ukta caturvidha bheda batAvyo che, paraMtu vidhavidha deza paratve batAvela che ne te evI rIte ke je dezamAM sAhitya je amuka bhASAmAM vizeSe karI vaparAya che te dezo te bhASA sahita jaNAvyA che. 49. zabdArtho te zarIra, saMskRta murkha, prAkRtaM bAhuH / jaghanamapabhraMzaH paizAcaM pAdau, uro mizram || pR.6 50. tasya uttarataH saMskRtAH kavayo nivizeran. / ... pUrveNa prAkRtA kavayaH... / pazcimenApabhraMzinaH kavayaH / dakSiNato bhUtabhASA-kavayaH || pR.54 51. ekorthaH saMskRtotyA sa sukaviracanaH prAkRteNAparosmin anyoDapabhraMzagIrbhiH kimaparamaparo bhUtabhASAkrameNa / dvitrAbhiH koDapi vAgmirbhavati catatRbhiH kiMca kazcid vivekyuM yasyuMtyaM dhIH prapannA rUpayati sukavestasya kIrtirjaganti | pR.48-49. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 278. "amuka khAsa bhASAo amuka dezomAM vAparavAmAM Ave che bolAya che. ane te mATe ema jaNAvyuM che ke : gauDa vagere saMskRtamAM sthita che, prAkRtamAM lATadezanA (kavio) ruci dharAve che te prasiddha vAta che. samasta maru dezanA, TakkanA ane bhadAnakanA kavio apabhraMzano prayoga kare che. avantI ane pariyAtranA kavio dazapuranA kavio sudhdhAM bhUtabhASA vApare che ane je suvi madhyadezamAM vase che te (A) sarva bhASAmAM nipuNa hoya che." 279. A parathI jaNAya che ke rAjazekharanA samayamAM saMskRta sAhitya gauDa (hAlanuM bihAra)mAM, prAkRta sAhitya lATa (gujarAtanA bharUca AsapAsanA pradeza)mAM, apabhraMza sAhitya AkhA marudeza (hAlanuM mAravADa), Takka (pUrva paMjAbano bhAga)mAM ane bhadAnaka(?)mAM, paizAcI sAhitya avantI (madhya mAlavA)mAM, pariyAtra (pazcimanA viMdhya pradezomAM) [ApTe mujaba pariyAtra eTale uttara-pUrvanI zivAlikanI parvatamALA] ane dazapu2(u52no mAlavA-maMdasora AsapAsano mulaka)mAM vadhAre kheDAyeluM hatuM. Ama chatAM e lakSa bahAra na rahevuM joIe ke A bhASAo A prAMtomAM bolAtI bhASAo hatI. ema rAjazekhara kavi jaNAvatA nathI. te eTaluM ja kahe che ke A prAMtomAM sAhityakAro potAnA vicAro A jaNAvelI bhASAmAM pradhAnapaNe darzAvatA hatA. 194 280. apabhraMza saMbaMdhI bIjo mahattvano phakaro e che ke : "surASTra, travaNa vagere, sauSThava sahita, paNa apabhraMzanA aMzovALAM saMskRta vacano paNa bole che."pa 281. AthI maru, Takka ane bhadAnakanA kavio sAthe saurASTra (kAThiyAvADa) ane travaNo (? pazcima rAjaputAnA)ne umeravAnA che - te sarvee apabhraMza sAhityane kheDyuM che. prAkRtabhASAo ane temAMnA sAhitya saMbaMdhI ApaNuM jJAna atyAre dinapratidina vizeSa thatuM jAya che ane te rAjazekharanA matane ane khAsa karIne prAkRta ane apabhraMza saMbaMdhInA matane spaSTa rIte siddha karatuM jAya che. je prAMtamAM vizAla prAkRta sAhityanI zodha thaI che ane haju paNa thavA sarjAyelI che, te gujarAta prAMta che. temAM jaina zvetAmbarono jabaro phALo che. 54 282. rAjazekharanA samayamAM apabhraMza bhASA sAhityabhASA tarIke ghaNI 52. gauDAghAH saMskRtasthAH paricitarucayaH prAkRte lATadezyAH sApabhraMzaprayogAH sakala manubhuvaSTabhAdAnakAz AvantyAH pAriyAtrAH saha dazapura%0bhUtabhASA bhante yo madhye madhyadezaM nivasati sa kaviH sarvabhASAniSaNaH || pR.51 53. surASTratravaNAghA ye paThanyarpitasauSThavam / apabhraMzavadaMzAni te saMskRtavacAMpi || pR.34 54. juo pAMcamI gujarAta sAhitya pariSadno sadgata cimanalAla DAhyAbhAI dalAla ema.e.no pATaNanA bhaMDAro ane khAsa karIne temAM raheluM apabhraMza tathA prAcIna gujarAtI sAhitya' para nibaMdha; tathA pUnAnI pahelI oNrienTala kaoNnpharansamAM kuDAlakarano 'pATaNa bhaMDAranA hastalekhita pustakono ahevAla' e 52 nibaMdha. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) 195 lokapriya hatI ane khAsa karI surASTra ane mAravADamAM jarUra lokapriya hatI chatAM te bhASAe potAnA mULa jharaNa eTale sAmAnya AmavarganI bolAtI bhASA yA bhASAo sAtheno jIvaMta saMparka haju choDyo nahoto e vAta rAjazekharanA bIjA be phakarAmAMthI jaNAya che. te phakarAo e che ke : - 283. (1) "apabhraMza bhASAmAM pravINa te tenA (rAjA kavinA) puruSa-paricAraka vargamAM hovA joIe; ane paricArikAo mAgadha bhASAmAM paNa abhiniveza rAkhanArI hovI joIe. aMtaHpuramAMnAe saMskRta ane prAkRta baMne jANavI joIe, ane tenA mitroe sarvabhASA jANavI joIe."papa 284. (2) "temanI (saMskRta kavio) pAse, pachI vedavidyAnA jJAto, pramANazAstrIo, paurANiko, smRtijJo, vaidyo, jozIo tathA tevA prakAranA bese; pUrve prAkRta kavio; ane tenI pAra, pAse yA pachI ja naTa, nAcanArA, gAvA-vagADavAvALA, vANI para jIvanArA bhATa Adi, saMgItanA tAla ApanArA evAo bese, pazcime apabhraMzanA kavio, ne temanI pAse citralepa karanAra, mANika-ratna bAMdhanArA, jhaverIo, sonIo, sutAro. luhAro ane evA bIjA bese, dakSiNe bhUtabhASA eTale paizAcI bhASAnA kavio ne temanI pAse gaNikAo ane tenA sAthIo, doraDA para nAcanArA, gAruDIo, jAdugaro, mallo ane zastra upara AjIvikA karanArA tathA evA bIjAo bese."56 285. A paikI pahelA utArA parathI khAsa jaNAya che ke puruSa temaja strI paricArakane apabhraMza bolanArA jaNAvyA che. pahelAM to te sAmAnya janasamUhanA ja che ane tethI lokabhASA ja bole. bIjuM sAmAnya janasamUha ane rAjA e benI vacamAM rahenArA teo che kAraNake teo lokanI IcchAo ane phariyAdo rAjAne samajAve, ane rAjAno saMdeza ke uttara lokone kahe ane tethI teoe sAmAnya lokanI bhASA jANavI ja joIe. A utArAthI e dhvanita thAya che ke rAjazekharanA samaya pahelAMnA ghaNA lAMbA kALathI apabhraMza bhASA sAhityabhASAnA daraje pahoMcI hatI chatAM te samaya sudhI eka bolAtI bhASA tarIke baMdha paDI gaI hatI nahIM. te apabhraMza ane lokanI bolAtI bhASA e baMne vacce jIvaMta saMbaMdha hato. bIjA zabdomAM kahIe to apabhraMza bhASA haju bIjI prAcInatara sAhityanI prAkRta bhASAonI peThe mRtabhASA thaI hatI nahIM. 286. uparanA bIjA phakarAmAM dekhAya che ke saMskRta bhASA thoDAonI eTale. papa. apabhraMzabhASApravaNaH paricArakavarga, samAgadhabhASAbhinivezinyaH paricArikAH | prAkRta saMskRtabhASAvida AntaHpurikA, mitrANi cAsya sarvabhopAvinti bhavayuH || pa6. A mATe juo A pUrve pR. 21 pha.43 para "madhyasamaM... vedikA e avataraNa. temAM vizeSamAM umero 'dakSiNato bhUtabhASAkavayaH | tataH para bhujaMgaNikAH plavakazaubhikarjabhakamalAH zastropajovinoDarneDapi tathAvidhAH I' pR.54-55 ' Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jaina gUrjara kavio : 10 paMDitonI bhASA kyAranI thaI gaI hatI. prAkRta bhASA jANanArA temaja bolanArAno moTo samUha nirvivAda rIte hato. ane te bolanArAmAM nATya sAthe saMbaMdha dharAvatI keTalIka lalita kaLAonA jANanAra hatA. paraMtu apabhraMzanA kavio pAchaLa besanArAno ane spaSTa rIte te bhASA bolanArAno varga e prAkRtabhASI karatAM paNa vadhu jaththAmAM hato. A moTA pramANano UtaratA vargano samUha eTale sAmAnya janasamUha che ke jemAMthI kArIgaro nAme sutAra, luhAra, sonI Adi, tathA bIjo majUravarga prApta thAya che. ane A vAta bhASAviSayaka je hakIkato vartamAna hindInI dezI bhASAonAM prAcInatama sAhityomAMthI maLI AvI che tene barAbara baMdha besatI che. I.sa. navamA saikAnA aMta (ke je rAjazekharanA kavitvakAlano sAmAnya rIte samaya che) sudhI dezI bhASAo potAnuM svarUpa judIjudI bolAtI apabhraMza bhASAothI bhinna svarUpa pakaDatI jatI hatI ane potAnuM viziSTa sthAna levA mATe potAno vikAsa karI rahI hatI. (juo A lekhanuM pRSTha 21). 287. (8) namisAdhu : jyAre "kAvyAlaMkAra' sUtra 2-12 para TIkA kare che tyAre apabhraMza saMbaMdhI evI TIkA kare che ke : tathA apabhraMza te prAkRta ja che. tene bIjAoe upanAgara, AbhIra ane grAmya e bhedathI traNa prakAranI kahI che. teno nirAsa karavA mATe rakaTe bhUribheda. eTale "ghaNA bhedavALI' e zabdo vAparyA che. zA mATe ke ghaNA dezo hovAthI, ane tenuM lakSaNa loko pAsethI samyaka prakAre jANI zakAya tema che." (juo A lekhanuM pR. 22). - 288. A phakaro e rIte agatyano che ke namisAdhu 1. apabhraMzane A prAkRta tarIke ja gaNe che, 2. potAnI agAunA bIjAoe tenA je prakAra nAme upanAgara, AbhIra ane grAmya jaNAvyA che te batAve che, 3. paraMtu pote spaSTapaNe jaNAve che ke A traNa karatAM vadhu prakAra tenA che ane sauthI mahattvanI vAta pote darzAve che te e che ke 4. te zIkhavA mATe loko pAse ja javuM ghaTe. A chellI vAta mahattvanI che te eTalA mATe ke namisAdhu ke jemaNe potAnI TIkA saMvat 1125 (I.sa. 1069)mAM pUrI karI temanA te samaya sudhI ghaNI bolAtI bhASAnI apabhraMza sAmAnya janasamUhathI bolatI baMdha paDI nahotI. 289 namisAdhue je eka vAkya kahela che te khAsa atre noMdhavA jevuM che kAraNake te parathI jaNAya che ke apabhraMzano vistAra pUrvamAM TheTha magadha sudhI hato. pa7. rudraTano "kAvyAlaMkAra' (kAvyamAlA, 2, 1.15) : "tathA prAkRtamevApabhraMzaH | sa cAcaeNrupanAgarAbhIrajhAmyAvabhedana tridhoktastatrirAsArthamukta bhUribheda iti | kuto dezavizeSAt | tasya ca lakSaNe lokAdeva samyagavaseya !" 58. paMcaviMzatisaMyuktakAdazasamAzataH | vikramAtmamatikArtika pravRSIde samarthita || pR.174 dain Education International Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza saMbaMdhI prAcIna ullekho (anusaMdhAna) ApaNe jANIe chIe ke bharatanA samaya sudhI tenuM bIja je AbhIrI te siMdha, mulatAna ane uparanA paMjAbamAM bolAtI jaNAI che. namisAdhunuM ukta vAkya e che ke57 290. "AbhIrI bhASA apabhraMzanA peTAmAM mukAyelI jaNAvavAmAM AvI che, kvacit te mAgadhInA peTAmAM paNa jovAmAM Ave che." Ano eTalo ja artha thAya che ke magadhamAM apabhraMza eka bolAtI bhASA hatI. AthI e puravAra thAya che ke I.sa.11mI sadI sudhI paNa bhAratanA pUrva bhAgamAM apabhraMza vidyamAna hatI. 197 291. (9) u52nAthI bIjA ochA prasiddha ane teonA pachI thayelA lekhako nAme pRthvIdhara ('mRcchakaTika'no TIkAkAra), 'gItagoviMda' para nArAyaNe karelI TIkAmAM ullekhelA 'rasikasarvasva'nA ajJAta kartA, 'zakuMtalA' para TIkAkAromAMnA eka zaMkara, ane betraNa bIjA thayA che te mATe pizalanuM vyAkaraNa juo. ahIM temane vistArathI batAvavA nakAmuM che kAraNake teo mAtra bIjAonA vicAro ane kathano TAMke che, ane temane potAne to apabhraMzano sAkSAt paricaya ke samAgama nathI. apabhraMza ane prAkRta vyAkaraNo 292. (1) varuci : ke jemano samaya IsavI tRtIya zatAbdI gaNavo anucita nahIM thAya te atyAra sudhInA prAkRta vaiyAkaraNomAM, sarvathI prAcIna mAnavAmAM Ave che. temanA 'prAkRta-prakAza'mAM apabhraMzano kaMI paNa ullekha nathI. tenuM kAraNa ema jaNAya che ke te samaye apabhraMza sAhityanI bhASA hatI nahIM. sAhityanI pachI ja vyAkaraNonI sRSTi thAya che e svIkArI zakAya tevI vAta che. 293. (2) caMDa : emaNe 'prAkRta-lakSaNa'mAM apabhraMza 52 thoDAM sUtro lakhyAM che, caMDano samaya I.sa. chaThThI zatAbdImAM laIe to ucita che, joke haoNrnelasAheba temane tethI ghaNA pUrve laI javAno prayAsa kare che. 294. (3) hemacandra H temaNe potAnA 'siddhahema' vyAkaraNamAM prAkRtanI sAthesAthe apabhraMza upara ghaNI sArI rIte lakhyuM che. kevala apabhraMza para 120 sUtra ApyAM che ne te 52 lagabhaga 180 dohA udAharaNa rUpe ApyA che, ane te bIjA graMthomAMthI saMkalita karelA jaNAya che tethI te ghaNA kAmanA che. te parathI jaNAya che ke navamI sadImAM apabhraMzanuM sAhitya ghaNuM vistRta hovuM joIe. hemacandrano samaya bAramI sadI che ane tenA saMbaMdhamAM agAu ghaNuM lakhAI gayuM che. 295. (4) temanI pachInA trivikrama, lakSmIdhara, siMharAja ane mAkaMDeya Adie paNa apabhraMza para lakhyuM che. temAM trivikramanuM prAkRtavyAkaraNa vizeSa mahattvanuM che. A 'siddhahaima' sAthe thoDuMghaNuM maLe che. temAM lagabhaga 117 sUtra apabhraMza para che. mArkaMDeyanuM 59. AbhIrI bhASAprabhraMzasthA kathitA kvacitmAgadhyAmapi dRzyate / pR.15. 'dazarUpa' paNa jyAre ema (2-42mAM) kahe che ke AbhIro mAgadhI bolanArA paikI hatA tyAre ema ja sUcita kare che. 'dazarUpa' te nimasAdhu karatAM be saikA pAchaLanuM che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jaina gUrjara kavio: 10 "prAkRtasarvasva ghaNuM Adhunika che. I.sa. 17mI sadImAM teno samaya gaNavo ucita che. A vakhate to Adhunika bhASAono pracAra hato, ataH tenuM kathana vizeSa mahattvanuM mAnI nahIM zakAya. hamaNAM A varSamAM ja paMDita bahecaradAse gujarAta purAtattva maMdira taraphathI prAkRta-vyAkaraNa' bahAra pADela che temAM sarvanA dohana rUpe sUtro ApI vyAkaraNanA viSayane vadhAre phuTa ane mArgadarzaka karyo che. prakaraNa 4 : apabhraMzano samaya 296. A rIte ApaNe, Azare I.sa. bIjA ke trIjA saikAmAM thayelA bharatathI mAMDIne TheTha I.sa. 11mA saikAnA madhyamAM thayelA namisAdhu sudhInA alaMkAra ane kAvya paranA graMthomAM apabhraMza saMbaMdhI je ullekho thayelA che te joyA. AthI ApaNe apabhraMzanA samaya, vistAra ane prakAra saMbaMdhI keTalIka asaMdigdha hakIkato ekaThI karI zakyA chIe : ra97. (1) AbhIrI e nAmathI apabhraMza bhASA ochAmAM ochA IsunA bIjA ane trIjA saikAmAM vidyamAna hatI ane te siMdha, mulatAna ane uttaranA paMjAba - paMcanadamAM mukhyapaNe AbhIro ane bIjI jAtio ke je hiMdamAM praveza karI cUkI hatI ane A prAMtomAM sthiravAsa karI cUkI hatI temAMthI bolAtI hatI. - 298. (2) I.sa.chaThThA saikA sudhImAM AbhIro ane bIjAonI bolAtI bhASA tarIke apabhraMza te vakhata sudhI paNa gaNAtI hatI, te bhASAe "apabhraMza' evuM viziSTa nAma grahaNa karyuM hatuM, ane potAnuM sAhitya paNa kheDyuM hatuM ke je sAhitya bhAmaha ane daMDI jevA alaMkArazAstrIone paNa mAnya rAkhavuM paDyuM hatuM. 299. (3) I.sa.navamA saikA sudhImAM AbhIro, zabaro ane caMDAlonI ja bhASA tarIke gaNAtI te baMdha paDI hatI, ane joke UMcI paMktinA saMskRta bolatA hatA ane nATaka karanArA loko prAkRta bhASAo bolatA hatA, chatAM apabhraMza, moTo je kArIgarano varga tenI bhASA tarIke prasiddha thaI hatI eTaleke te lokonI bhASA banI hatI. A samaya sudhImAM te dakSiNamAM saurASTra sudhI paNa ane saMbhavita rIte pUrvamAM gadha deza sudhI prasarI hatI. 300. (4) I.sa.11mA saikAnA madhya sudhI sAhityanipuNa lokone paNa svIkAravuM paDyuM che ke apabhraMza te eka bhASA nathI paNa ghaNI bolAtI bhASAo che ke jemAMnI eke sAhityabhASA tarIke nAma kADhyuM hatuM. "dohAkoza' (juo pha.159) A saMbaMdhI sabala purAvo Ape che. 301. apabhraMzanA samayanI nimnatama avadhi sara bhAMDArakaranA abhiprAya sAthe barAbara maLe che. potAnA hastalikhita graMthonA riporTamAM "piMgalArtha-pradIpanI kra. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza ane AbhIrano dezAnadeza vihAra 199 545mAM noMdha karyA pachI temAMthI keTalAka phakarAoke TAMkIne te kahe che ke : uparanA phakarAMo dezI bhASAnAM traNa svarUpo rajU kare che. prAcIna svarUpa eTale mahArASTrI prAkRta ApaNane 1, 2, 3 (1), 4 ane 5(1)mAM maLe che. te saMskRtanI peThe ziSTa bhASA banI hatI ane game te vakhate sAhityanA viSayamAM vAparI zakAtI. tyAra pachI ApaNane bIjuM svarUpa 6, 7 (1), (2), (3)mAM maLI Ave che. A apabhraMza svarUpane maLatuM Ave che kAraNake ApaNane te hemacandra potAnA prAkRta vyAkaraNamAM je udAharaNo ApyAM che temAM ane 'vikramorvazIyanA cothA aMkamAMnA udAharaNomAM maLe che. trIjuM svarUpa ApaNane 3, (2) (3) (4) (5) ane (2)mAM maLe che. Aje ApaNe vartamAna hindInuM prAcInatama svarUpa kahI zakIe. temAM Dhillimaha=dilhI ane jakhaNa yA jakhkhaNa=jyAre - e navAM rUponA namUnA che ke je apabhraMzanA yuga sudhInA samayamAM dhImedhIme jUnA pratyayo ghasAtA gayA pachI banelA che. chellAM be rUpo je samaye kavioe lakhyuM hoya te samayanI dezI bhASA rajU kare che, ane te kavioe potAnA samayamAM je rAjAo marI gayA ne vIsarAI gayA hoya teonAM vakhANa karyA na hovAM joIe tethI e anumAna karavuM ayukta nathI ke temaNe vAparelI bhASAnAM rUpo jyAre te rAjAo vidyamAna hatA te samayanAM cAlu rUpo ja rajU kare che, jemake karNanA samayanI lagabhaga eTale 11mA saikAnA pUrvArdhamAM je vikAsakrama para dezI bhASAo AvI pahoMcI hatI te apabhraMzanA kamane te vakhate paNa rajU karatI hatI, ke je apabhraMzanuM mULa lagabhaga sAtamA saikA para laI zakAya che; ane dezI bhASAo lagabhaga 12mA saikAnA aMte ane 13mA saikAnI zarUAtamAM ke jyAre keTalAkanA mAnavA pramANe caMda kavi vidyamAna hato tyAre hAlanuM vartamAna valaNa letI gaI ane te ja svarUpa teonuM cauhANa hammIra (eTale I.sa.1283thI 1301)nA samayamAM hatuM. prakaraNa 5 : apabhraMza ane AbhIrano dezAnadeza vihAra prakaraNa 5 : a 302. upara jaNAvela hakIkata che te AbhIranA hindamAM praveza ne vihAra saMbaMdhI itihAsa ke jeNe dezanI bolAtI bhASAomAM AvuM parivartana karyuM che te sAthe barAbara baMdha besatI thAya che. AbhIro (have AhIro) mahAbhAratamAM siMdhu nadI para hindanA 60. TAMkelA phakarAo e che ke gAthA 53 (caMdesara), 69 (ceIpaI=cedipati), 71 (hammIra), 92 (te ja), 151 (te ja), 72 (sAhasAMka), 77 (kasIsa), 198 (te ja), 87 (acala), 96 (karNa), 126 (te ja), 185 (te ja) ke je candramohana ghoSanI AvRttimAM che. caMdipati eTale caMdino rAjA ke je kalacuri vaMzano hato ne gujarAtanA bhImadeva ane mahArASTranA Ahavamallano samakAlIna hato. 61. mahAbhArata 2, 32, 1192, 4, 20, 798; 9, 37, 2119, 16, 7, 223. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio H 10 62 pazcimamAM vasatA loko tarIke jaNAvavAmAM AvyA che. temane eka tiraskRta jAti tarIke gaNavAmAM AvyA che. paNa teo eka laDAyaka jAti hatI ane droNanA suparNavyUhamAM temane agrasthAna ApavAmAM AvyuM che. jyAre arjuna kRSNanI vidhavAone laIne dvArakAthI pAcho pharato hato, tyAre AbhIroe tenA 52 paMcanadamAM praveza karatAM ja AkramaNa kareluM hatuM. ahIM temane lUMTArA, govALiyA ane maleccho tarIke kahyA che. manusmRtimAM temane brAhmaNa pitA ane ambaSTha mAtAthI utpanna thayelA mAnelA che. 303. A ullekho parathI spaSTa jaNAya che ke bIjI jAtionI sAthe A AbhIronI jAtie hindamAM praveza karIne paMcanadano amuka bhAga IsavI zatAbdInA prAraMbhamAM vasAvyo hato (lagabhaga I.sa.150 pUrve, tenAthI AgaLa nahI). temano dhaMdho gAya, UMTa, ghoDA Adi ahIMtahIM carAvatA pharavAno hato. te mATe paMjAbanI vistRta urvA bhUmi atyaMta upayukta hatI. 304. apabhraMza AbhIronI potAnI bhASA nahotI, paraMtu temanA uccAraNathI je sthAnika prAkRtanuM parivartita rUpa thayuM te pAchaLathI apabhraMza kahevAyuM. AbhIranA pachI Avela videzI jAtio hatI. AryAvartamAM vasI gayAthI temaNe sthAnika prAkRto bolavAno AraMbha karyo, paraMtu teo eka navIna bhASAnuM ThIkaThIka uccAraNa karI zakatA nahotA, tethI AbhIro dvArA prAkRtanuM eka navIna apabhraMza rUpa prakaTa thayuM ke je kAlAntare 'apabhraMza' e nAmathI prasiddha thayuM. 200 63 305. AbhIra jAti kramazaH prabhutA prApta karatI gaI. teono ullekha bIjA saikAnA ane trIjA saikAnA prAraMbha ane madhya samayanA zilAlekhomAM maLI Ave che. pahelo I.sa.181no kSatrapa rudrasiMhanA rAjyakAlamAM che temAM te rAjAno senApati rudrabhUti AbhIra hovAnuM jaNAvela che. bIjo lagabhaga I.sa.300no nAsikanI guphAono che temAM zivadattanA putra Izvarasena nAmanA eka AbhIra rAjAno ullekha che. trIjo zilAlekha I.sa.360 AsapAsano samudraguptano che ke je allAhAbAdanA staMbha para khodelo che temAM AbhIra ane mAlava jAti rAjasthAna, mAlava ane gupta sAmrAjyanI pelI pAra dakSiNa-pazcima ane pazcimanA prAMtomAM nivAsa-zAsana karatI prabala jAtio hatI ema jaNAveluM che. jhAMsInI dakSiNe hamaNAM 'ahi2vA2' nAmano eka prAMta che tenuM saMskRta nAma AbhIravATa che te parathI dhArI zakAya che ke te je 64 62. manusmRti, adhyAya 9-15, - "brAhmaNAt...... AbhIroDambaSThakanyAyAm / " 63. juo DI. Ara. bhAMDArakarano lekha, inDiana eMTikverI, 1911, pR.16 tathA Ara. IM. eNnthovanano graMtha nAme 'TrAibjha eNnDa kAsTsa oNv baoNmbe', pustaka 1, pR.21 (temAM AhIra saMbaMdhI hakIkata DI. Ara. bhAMDArakare pUrI pADI che). AnA saMbaMdhI 2. ba. gaurIzaMkara ojhAjIno abhiprAya judo ja paDe che. 64. ukta bhAMDArakara tathA eNngrovanakRta lekha tathA graMtha; vinsenTa smithanuM 'arlI hisTarI ov inDiA', pR.286 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza ane AbhIrano dezAnadeza vihAra 201 allAhAbAdanA zilAlekhamAM varNavela che te AbhIranI rAjadhAnI hovI joIe. tethI cothA saikA sudhImAM AbhIroe mAlavAmAM kAyamano pagadaMDo calAvyo hato. AmAMno amuka bhAga jaMgalanuM jIvana mUkI daIne kAyamanA vasatisthAna karavAmAM ane zAsaka thavAmAM udyata thayA hoya ema nAsikanA zilAlekha parathI temaja purANo** parathI jaNAya che. saMyukta prAMtamAM mirajApura tAlukAmAM eka bhAga "ahirorA' nAmano che ke jenuM samAna saMskRta nAma "AbhIravATa' ja che. A ja samayamAM ane tyAra pachI apabhraMza potAnuM vAya vikasita karavA avazya lAgI gaI hovI joIe. A vAta chaThThA saikAmAM apabhraMza eka zAstrIya nAmaya bhASA tarIke dekhAva de che e hakIkata. sAthe barAbara baMdha bese che. 306. tyAra pachInA be saikAmAM AbhIra loko AgaLa ne AgaLa dakSiNa tarapha ane pUrva tarapha, saurASTra ane tenI najIkanA prAMto ane magadha tarapha anukrame vadhatA gayA hovA ja joIe, kAraNake navamA saikA sudhImAM apabhraMza, eTale prAkRta bhASAoe paradezIonA mukhathI je svarUpa lIdhuM te apabhraMza, surASTra vageremAM sAhitya mATenI yogya vAhaka bhASA gaNAI. A vAtane itihAsa paNa Teko Ape che, kAraNake jyAre kAThIoe surASTra para AThamAM saikAmAM yA te lagabhaga hallo karyo tyAre te kAThIone te deza AbhIronA kabajAmAM mAlUma paDyo. AnI pahelAM thoDo vakhata AbhIro khAnadeza ane nAsikamAM paNa sattAdhIza hatA, e vAta phariztAe khAnadezamAM prasiddha durga asIragaDha AsA nAmanA AhIre baMdhAvyo hato ema je jaNAveluM che te parathI jANI zakAya che. kAThiyAvADamAM haju sudhI AbhIronI olAda Ahera - AhIra vase che ne mukhyapaNe pazupAlana, gorasavikrayanuM kAma - bharavADanuM kAma kare che. mUlarAja cAlukya durmada AbhIrono (graharipu nAmanA AbhIrakulanA rAjAno) vadha karelo ema hemacandra potAnA vyAkaraNanI prazastimAM jaNAve che. narasiMha mahetAe AhIrano ullekha karyo che. saM.1767mAM udayaratna racelA lIlAvatI ane sumativilAsanA rAsamAM lIlAvatIe vezyAne tyAM rahetA potAnA patine samajAvI potAne tyAM AkarSI laI AvavA 'AbhIraDI - mahiyArIno veza lIdho hato te jaNAvyuM che. 65. A purANo uparokta bhAMDArakAra tathA enthovananA kahevA pramANe AbhIrone AMdhamRtyu pachI kAyamanA rAjA tarIke jaNAve che. chaThThA saikA sudhImAM temanuM rAjya kyAranuM adaSTa thayuM. 66. juo uparokta enthovanano graMtha, pR. 24. 67. vaTalyo nAgara narasaiyo, jeNe boTyuM AhIranuM khAdhuM re. 68. ajaba banI AhIraDI malapatI mohanavela, rUpe raMbha harAvatI, gajagati cAle gela. dholI dhAbalI pahiraNe, vicavica rAtA tAra, kore kAlA kAMgarA, gale guMjAno hAra. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jaina gUrjara kavio : 10 oDhaNa AchI lobaDI, te Agala zyAM cIra, posAye paTa-aMtare, dIse divya zarIra. bharata bharI sohe kAMcalI, karaNe kasyA kuca doya, jANe yaMtranA tuMbaDAM, sarasatIe dhaya soya. veNI vAsaga nAga zI, gajagaja lAMbA keza, ghUgharIAlo gophaNo, ope abhuta veza. kase kasabI phUmakAM, laTake lobaDI mAMhe, pAtalapeTI ne phUTarI, yauvana lahere jAya. (vagere) DhAla 9mI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 7 : jUnI gujarAtI saMbaMdhI keTalIka hakIkato prakaraNa 1 : gurjaro ane gurjara deza 307. gurjara arthAt gUjara jAtinA loka vizeSe karI khetI yA pazupAlanathI potAno nirvAha karatA hatA, paraMtu pahelAM temanI gaNanA rAjavaMzomAM hatI. hamaNAM kevala temanuM eka rAjya samathara (buMdela-khaMDamAM) ane thoDI jamInadArI saMyukta pradeza AdimAM rahI gayelI che. pahelAM paMjAba, rAjapUtAnA tathA gujarAtamAM temanuM rAjya hatuM. cInano yAtrALu hyuensaMga vi.saM.nI sAtamI sadInA uttarArdhamAM hindustAnamAM Avyo. te potAnI yAtrAnA pustakamAM gurjara dezanuM varNana kare che ane tenI rAjadhAnI bhInamAla (bhinnamAla, zrImAla - jodhapura rAjyanA dakSiNa vibhAgamAM) batAve che. A prasiddha yAtrALue batAvelo gurjara deza mahAkSatrapa rudradAmAnA rAjyamAM aMtargata hato topaNa te rAjAnA giranAranA zaka saM.72 (vi.saM.207 I.sa.150)thI kaMIka pAchaLanA lekhamAM tenA adhIna rahelA dezonAM je nAma ApyAM che temAM gurjara nAma nathI, paraMtu tenA sthAne zvabhra ane maru nAma ApyAM che, e parathI anumAna thAya che ke ukta lekha kotarAvyo tyAM sudhI gurjara deza (gujarAta) nAma prasiddhimAM AvyuM nahotuM. kSatraponA rAjyanI pachI koI samaye gurjara (gUjara) jAtine AdhIna je deza rahyo te gurjara deza yA 'gurjaratrA' (gujarAta) kahevAyo. 308. hyuensaMga gurjara dezanI piridha 833 mAila batAve che, te parathI jaNAya che ke te deza bahu moTo hato ane tenI laMbAI anumAna 300 mAIla yA tenAthI paNa adhika hovI joIe. pratihAra (paDihAra) rAjA bhojadeva(prathama)nA vi.saM.900nA dAnapatramAM lakhyuM che ke "teNe gurjaratrA(gujarAta) bhUmi(deza)nA DeMDavAnaka viSaya(jillA)nA sivA gAmanuM dAna karyuM." A dAnapatra jodhapura rAjyamAM DIDavAnA jillAnA sivA gAmanA eka tUTelA maMdiramAMthI maLyuM hatuM. temAM lakhelo DeMDavAnaka jillo jodhapura rAjyanA uttarapUrva bhAgamAM Avela DIDavAnA ja che, ane sivA gAma DIDavAnAthI 7 mAila paranuM sevA gAma che ke jyAMthI te tAmrapatra maLyuM che. kAliMjarathI maLelA vi.saM.navamI sadInI AsapAsanA eka zilAlekhamAM gurjaratrAmaMDala (deza)nA maMgalAnaka gAmathI AvelA jaMdukanA putra dedukanI baMdhAvelI maMDapikAnA prasaMgamAM tenI strI lakSmI dvArA umA-mahezvaranA paTTanI pratiSThA karAvAI evo ullekha che. maMgalAnaka jodhapura rAjyanA uttara vibhAgamAM maMgalAnA gAma che ke 69. "gurjaratrAbhUmau DeuvAnaka viSayasambandha sivAgrAmAgrahAre" - epi. IM., vaoN.pa, 70 pR.211. 70. "zrImadgurjaratrAmaNDalAntaHpAti-maMgalAnakaviniggata". - upa2 mujaba pR.210, TippaNa. - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jaina gUrjara kavio : 10 je mAroThathI 19 mAIla pazcime ane DIDavAnAthI thoDe aMtare che. hyuenTaMganuM kathana ane A be lekhothI jaNAya che ke vi.saM.sAtamI sadIthI navamI sadI sudhI jodhapura rAjyanI uttarathI dakSiNa sudhIno badho pUrva vibhAga gurjaradeza(gurjaratrA, gujarAtImAM aMtargata hato. A ja rIte dakSiNa tarapha lATanA rAThoDo tathA pratihAronI vaccenI laDAIonA vRttAMtathI jaNAya che ke gurjara dezanI dakSiNa sImA lATa dezane jaIne maLatI hatI. te kAraNe jodhapura rAjyano badho pUrva bhAga tathA tenAthI dakSiNe lAdeza sudhIno vartamAna gujarAta deza paNa te samaye gurjara dezamAM aMtargata hato. have to kevala rAjapUtAnAthI dakSiNano bhAga ja gujarAta kahevAya che. dezonAM nAma bahudhA tenA para adhikAra karanArI jAtionA nAmathI prasiddha thatAM gayAM che - jemake mAlavo parathI mAlavA, zekhAvato parathI zekhAvATI, rAjapUto parathI rAjapUtAnA vagere - te ja pramANe gurjarI(gUjaro)no adhikAra hovAthI gurjaratrA (gujarAta) nAma prasiddha thayuM. 309. gurjara deza para gurjaro (gUjaro)no adhikAra kyAre thayo ne kyAM sudhI rahyo te barAbara nizcita nathI, topaNa eTaluM to nizcita che ke rudradAmAnA samaya (arthAt vi.saM.207 - I.sa. 150) sudhI gurjaronuM rAjya bhInamAlamAM thayuM nahotuM. saMbhava che ke kSatraponuM rAjya naSTa thavAthI gurjarono adhikAra tyAM thayo hoya. vi.saM.685(I.sa.628)nI pUrve teonuM rAjya tyAMthI UThI gayuM hatuM, kAraNake ukta saMvatamAM tyAM cApalucAvaDA)vaMzI rAjA vyAdhramukhanuM rAjya hovAnuM bhInamAlanA rahenArA (bhillamAlakAcArya) prasiddha jyotiSI brahmaguptanA "brAhmaphuTasiddhAMta' parathI jaNAya che. A cAvoTaka(cApa, cAvaDA)vaMza gurjaravaMzathI bhinna hato e lAdezanA cAlukya (solaMkI) sAmaMta pulakezI (avanijanAzraya)nA kalacuri saMvat 490 (vi.saM.796 - I.sa.739)nA dAnapatrathI jaNAya che. vi.saM.685 pahelAM paNa ukta cApa vaMzanA rAjAonuM rAjya bhInamAlamAM rahyuM hoya; tethI ukta saMvatathI ghaNA samaya pahelAM gurjaronuM rAjya tyAMthI asta thaI gayuM hatuM ane tenI smRtinA sUcaka dezanuM nAma gurjaratrA (gujarAta) mAtra avazeSa rahI gayuM hatuM. tethI gurjaronuM vi.saM.400thI paNa pUrve yA tenI AsapAsa bhInamAla para rAjya rahevuM saMbhavita hoI zake che. te samayathI anumAne 160 varSa pachI eTale vi.saM.pa67 (I.sa.pa10) lagabhaga hUNono adhikAra rAjapUtAnAmAM thayo. ethI gurjarone koI hUNa mAne to te kevala kapolakalpanA che. te 71. zrIcApavaMzatilake zrIvyAdhramukhe nRpe zakanRpANAM | paMcAzasaMyukartavairSazataiH paMcabhiratItaiH II 7 brAhmaH phaTasiddhAntaH sajjanagaNitagolavitrItyuM ! trizarvaNa kRtI jiSNusutabrahmaguptana 8 - brAhmaphuTasiddhAnta. 72. "tarala.. cAvoTake mauryagurjarAdirAjya" (nAgarI pracAriNI patrikA, bhAga 1 pR.210, 211nuM TippaNa ra3) tathA A lekhano phakaro 315. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaro ane gurjara deza ja pramANe kanojanA pratApI pratihAro(paDihAro)no paNa gurjaro sAthe saMbaMdha nathI. 310, bhInamAlanuM gurjararAjya cAvaDonA hastamAM AvyA pachI vi.saM.nI 11mI sadInA prAraMbhamAM alavara rAjyanA pazcima vibhAga tathA tenA nikaTavartI pradezo 52 gurjaronuM eka bIjuM rAjya hovAno patto maLe che. alavara rAjyanA rAjoragaDha nAmanA prAcIna killAmAMthI maLelA vi.saM.1016 (I.sa.960) zilAlekhamAM ema che ke pratihAra gotranA gurjara mahArAjAdhirAja sAvaTanA putra, mahArAjAdhirAja paramezvara mathanadeva rAjya karato hato ane te paramabhaTTAraka mahArAjAdhirAja paramezvara kSitipAladeva(mahIpAla)no sAmaMta hato.73 A kSitipAla kanojano raghuvaMzI pratihAra rAjA hato. A zilAlekhamAM mathanadevane mahArAjAdhirAja paramezvara jaNAvyo che te parathI anumAna thAya che ke te kSitipAladeva (mahIpAla)nA moTA sAmaMtomAMthI eka hoya. A lekha parathI e paNa jaNAya che ke te samaye tyAM gurjara(gUjara)jAtinA kheDUta paNa 70 hatA. 74 311. vartamAna gujarAtanA bharUca nagara para paNa gurjaronuM rAjya vi.saM.nI sAtamI ane AThamI sadImAM hovAnuM tyAMnA dAnapatrothI jaNAya che. saMbhavita che ke ukta saMvatonI pahelAM ane pachI paNa teonuM rAjya tyAM rahyuM hoya, ane e kaMI navAI nathI ke bhInamAlanA gurjaro(gUjaro)nuM rAjya paNa bharUca sudhI phelAyuM hoya ane bhInamAlanuM rAjya temanA hAthathI nIkaLI javAthI paNa bharUcanA rAjya pa2 teono yA teonA kuTuMbIono adhikAra cAlu rahyo hoya. bharUcanA gurjara rAjAonAM dAnapatrothI prakaTa thAya che ke te gurjara rAjyanI aMtargata bharUca jillo, surata jillAnAM orapADa, corAzI ane bAraDolInAM paragaNAM tathA tenI pAsenAM vaDodarA rAjya, revAkAMThA ane sacIna rAjyanA prAMto paNa hoya, 205 312. gurjara jAtinI utpattinA saMbaMdhe Adhunika prAcIna zodhakoe aneka kalpanAo karI che. janarala kaniMgahAme teo yucI arthAt kuzAnavaMzI hovAnuM anumAna karyuM che. vinseTa smithe temanI gaNanA hUNomAM karI che. kaeNmpabelanuM kathana ema che ke I.sa.nI chaThThI sadImAM khajara nAmanI eka jAti, jyAM yuropa ane eziAnI sImA maLe che, tyAM rahetI hatI. te jAtinA loka gurjara yA gUjara che. (epi. iMDikA., vaoN.40, pR.30) ane temAM devadatta bhAMDArakare kaeNmpabelanuM kathana svIkAryuM che. 75 paraMtu 730. epi. inDikA., vaoN.3, pR.266. 74. A.sa.ra., vaoN.2, pR.70. 75. zrIyuta bhAMDArakare to sAthesAthe e paNa lakhI nAkhyuM che ke : "muMbaI ilAkAmAM . gUjara(gurjara) nathI; ema jaNAya che ke te jAti hiMduomAM bhaLI gaI. tyAM gUjara(gurjara) vANiyA (mahAjana), gUjara(gurjara) kuMbhAra ane gUja2(gurjara) sutAra-kaDiyA che, khAnadezamAM dezI kaNabI ane gUjara(gurjara) kaNabI che. eka marAThA kuTuMba gurjara kahevAya che ke je mahArASTranA Adhunika itihAsamAM prasiddha rahela che. karahADA brAhmaNomAM paNa gurjara nAma maLe che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jaina gUrjara kavio : 10 e sarva kalpanAmAtra che, kAraNake te sarvamAM koI paNa evuM sapramANa batAvI zakela nathI ke amuka samayamAM amuka kAraNathI A gurjara jAti bahArathI ahIM AvI. khajarathI gurjara yA gUjara jAtinI utpatti mAnavI e evI kalpanA che ke jema koI ema kahe ke seksana kAyastha yuropanI seksana jAtithI nIkaLela che. navasArIthI maLelA bharUcanA gurjaravaMzI rAjA jayabhaTa(trIjA)nA kalacuri saMvat 456 (vi.saM.762)nA dAnapatramAM gurjarone mahArAja karNa (bhArataprasiddha)nA vaMzamAM thayela jaNAya che. A 307thI 312 sudhInI hakIkata rA. ba. gaurIzaMkara ojhAjInA 'rAjapUtAnekA itihAsa prathama khaMDamAMthI lIdhelI che.) 313. gujarAtamAM cAvaDA vaMzanA vanarAjathI pATaNanI sthApanA, cAvaDAvaMza pachI cAlukyavaMza pachI vAghelAvaMza, ane pachI musalamAnono gujarAtamAM praveza ane adhikAra e jANItI vAta che eTale teno vistAra karavo nirarthaka che. hemacandranA kAlamAM apabhraMza bhASA bolAtI hatI ema samajAya che; pachI te bhASA rUpAntara letI gaI ane teramA-caudamA saikAmAM gujarAtInuM vADmaya thatuM gayuM, gujarAta bIjA prAMtonA saMparkathI chUTuM paDyuM ne tethI te dezanI bhASA bIjA dezanI bhASAthI juduM svarUpa letI gaI ane te gujarAtanI dezI bhASA gujarAtI kahevAI. rAjapUtAnAmAM gUjara gauDa (gurjara gauDa) brAhmaNa che. A sarva gUjara(gurjara) jAtinA che." (vo.40, pR.22) bhAMDArakara mahAzayane A nAmothI sAmAnya utpatti jANavAmAM paNa bhAre bhrama thayo che ane temaNe A sarvene gUjara TharAvI dIdhA che, paraMtu vAstavamAM tema nathI. jevI rIte zrImAla nagara (bhInamAla, jodhapura rAjyamAM)nA brAhmaNa, vANiyA, mahAjana, sonI Adi bahAra javAthI potAnA mUla nivAsasthAnanA nAmathI anya brAhmaNo AdithI potAne alaga batAvavA mATe zrImALI brAhmaNa, zrImAlI mahAjana - vANiyA Adi kahevAyA - oLakhAyA; tevI ja rIte mAravADamAM dadhimati (dAhima) kSetranA rahenArA brAhmaNa, rAjapUta, jATa Adi dAhime brAhmaNa, dAhime rAjapUta, dAhime bhATa Adi kahevAyA, ane gauDa dezanA brAhmaNa, rAjapUta, kAyastha Adi bahAra javAthI gauDa brAhmaNa, gauDa rAjapUta, gauDa kAyastha Adi prasiddha thayA, temaja prAcIna gurjara dezanA rahenArA brAhmaNa, vANiyA, kuMbhAra, sutAra, kaDiyA Adi gurjara brAhmaNa, gurjara gUjara) kuMbhAra tathA gUrjara(gUjara) sutAra-kaDiyA Adi kahevAyA che. ethI gurjara brAhmaNa Adino artha ke abhiprAya e nathI ke gUrjara (gUjara) jAtinA brAhmaNa Adi. temanAM nAmanI pUrve gurjara (gUjara) zabda temanA AdinivAsanuM sUcaka che, nahIM ke jAtinuM. ukta mahAzaye eka karavADA brAhmaNa kuTuMbanA ahIMnA I.sa. 1191 (vi.saM.1248)nA dAnapatramAMthI thoDuMka avataraNa paNa Apela che ke jemAM dAna lenArA goviMda brAhmaNane kAzyapa, avatsAra ane naidhruva - A traNa pravaravAlA naidhruva gotranA, ane gurjara upanAmavALA (gurjara-samupAbhidhAna) jaNAvela che. jo gUjara jAtine eziyAnI najara jAti hovAnuM mAnavAmAM Ave to zuM teno ahIM paNa gotra ane pravarano pracAra hato ? temaNe gUjara gauDanI utpattinA saMbaMdha paNa lakhyuM che ke "A nAmanuM tAtparya gUjara jAtinA gauDa brAhmaNa che", paraMtu vAstavamAM gurjara gauDano artha e ja che ke gurjara dezanA rahenArA gauDa brAhmaNa, paNa gUjara jAtinA gauDa brAhmaNa nahIM. (rA. ba. gaurIzaMkara). Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvanI bhASA marIne ApaNI dezI bhASAo navI banI nathI 207 prakaraNa 2 : pUrvanI bhASA marIne ApaNI dezI bhASAo navI banI nathI 314. jUnI prAkRta-apabhraMza bhASA marIne (bolAtAM lupta thaIne) te sthaLe gujarAtI, hindI, marAThI, baMgAlI Adi navI dezI AryabhASA utpanna thaI ema amukanuM mAnavuM hoya to te ayogya che. bhASAnuM parivartana thayA ja kare che e vAtanI sAkSI bhASAno ItihAsa pUre che, paNa eka bhASA mRta thAya ane tene sthAne bIjI uddabhave - navI ja janma pAme evuM bhASAno itihAsa puravAra karato nathI. koI ema kahe ke moTI krAMti thAya - rAjyakrAMti ke dharmakrAMti ke vicArakrAMti thAya ane te vakhate eka bhASA maraNavaza thAya ne tene badale bIjI thAya e vAta paNa yogya nathI. I.sa.13mAthI te 15mA zatakamAM samagra hiMdustAnamAM saMtakavi utpanna thayA ne temaNe lokonI dhArmika ane sAmAjika raheNIkaraNImAM khaLabhaLATa upajAvyo e eka samaya; ane bIjo samaya aMgrejI vAyarUpI vAghaNanuM dUdha ApaNane maLavA lAgyuM ke, A baMne samayamAM khaLabhaLATa ane vicArakrAMti jaMgI thayAM hatAM. paNa eka paNa samaye navIna bhASAnuM nirmANa thavuM banyuM nathI e lakSamAM rAkhavA jevI bAbata che. te vakhate aMtastha vicArakrAMti ane anya bhASAmAMthI vicAronuM grahaNa e jarUra thayuM, chatAM tethI ema siddha thatuM nathI ke eka bhASA marIne tenI jagyAe bIjI navI utpanna thaI. bhinna saMskRtinA be mAnava-vaMzonI athaDAmaNI thAya tyAre ekabIjAnI bhASAmAM mizraNa thavAno prasaMga Ave che. te kAraNe saMskRtanI prAkRta bhASA kema thaI, athavA prAkRtanI apabhraMza ja kevI rIte banatI gaI tenI saMgati maLI Ave che ane te bhASAno ItihAsa sArI rIte kahI zake. I.sa. 10thI te 13mA zatakanI daramyAna hAlanI hindanI dezI AryabhASAo utpanna thaI evuM ApaNane dIse che, kAraNake teramAM zatakamAM gujarAtI, hindI, marAThI vagere bhASAmAM vADmayaracanA prathama jovAmAM Ave che. A samayanI AsapAsa eTale I.sa.10thI te 13mA zataka daramyAna hindustAnamAM anya saMskRtinA yA jAtinA loka AvI ApaNAmAM mizrita thayA ke kema te itihAsa parathI jovuM joIe. 315. AThamA zatakathI ArabonI savArI jalamArge siMdha-kacchamAM prathama AvI.. teo gujarAta toDI rAjapUtAnA sudhI cAlI AvyA; paNa tyAM teone sAro mAra paDyo ne teo pAchA pharyA, paNa temaNe siMdha ane mulatAnamAM potAnI sattA sthira, karI musalamAnI rAjya sthApyuM. teoe gujarAta, rAjasthAnamAM dhUma macAvI. taralataratAratara-vAridAritodita-saindhavakacchellasaurASTracAvoTakamauryagurjarAdirA(jya) - niHzeSadAkSiNAtya kSitipatijigISayA dAkSiNApathapraveza. prathamameva navasArikAviSayaprasAdhanAyAgate (pachI sAtaATha lITImAM ghaNAM vizeSaNo che te ahIM ApyAM nathI) samarazirasi vijite tAjikAnI. avanijanAzrayaH zrIpulakezirAjaH" I. A I.sa.739no tAmrapaTa kempabelanA baoNmbe gejheTiara, vaoN. 1, pR.109 para mudrita thayo Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina gUrjara kavio : 10 che. temAM cAlukyakuLanA lATadezastha zAkhA paikI pulakezIe navasArI deza jItavA mATe prathama AvelA tAjika eTale Araba sainyano parAbhava karyAno spaSTa ullekha che. siMdha sivAya kaccha, saurASTra, gurjara, maurya rAjA (uttara koMkaNamAMnA te vakhatanA mauryakuLanA rAjAo)nI sArI rIte khabara tAjaka - Araboe lIdhI hatI ane teoe I.sa. AThamA zatakamAM mahArASTramAM praveza karavA prayatna karyo hato tema A tAmrapaTamAMthI spaSTa jaNAya che. 316. A pachI, pachInA zatakamAM hArUna-ala-razIda nAmano bAdazAha yA khalIphA hato tyAre ArabonI sattAno pracAra IrAnamAMthI aphaghAnistAna ane tArtara para jaI tyAM musalamAnI dharmanAM mULa jorathI ropyAM hatAM. pachI aphaghAnisthAna ane tArTaramAM ArabonI sattA kSINa thatI gaI tethI tyAM musalamAnonuM dharma tathA rAjyavistAranuM jora tUTyuM ne tAroe aphaghAnistAna tAbe karyuM ane hindustAna upara humalo karavAno dazamA zatakathI AraMbha karyo. dazamA zatakane aMte siMdhunI pelI pAra sudhI temanI sattA kAyama thaI paNa tenI A bAju teo ghUsavA lAgyA. AthI te baMne bAju vacce vaselAM kSatriya kuLomAM khaLabhaLATa jAgatAM AtmasaMrakSaNa mATe teo dakSiNa bAju temaja pUrva bAju jaIne hiMdu lokomAM maLyA, keTalAMya rAjyo paNa sthApyAM. A kuLo gUrjara, paramAra, cAlukya, cauhANa, ityAdinAM hatAM. gUrjara, cAlukyanAM kAMIka ToLAno ardho bhAga ekadA hUNonI sAthe aMdara ghUsyo hato. teNe gujarAtamAM ane mahArASTramAM rAjya paNa karyuM. paNa tenuM moTA pramANamAM prayANa navamA zataka pachI thayuM. A cAlukya rAjya gujarAtamAM sthApita thayA pachI ja gujarAtamAM "gurjara' e nAma maLyuM e vAta adha gurjarone samaya nahoto maLyo te parathI, ane mahArASTramAM kalyANakaTaka jevAM potAnA pUrva vasatisthAnanuM smaraNa ApanAra sthaLo bIjA cAlukyoe tala5) sthApyAM te parathI jANavAmAM Ave che. A gurjara, paramAra, cAlukya, cauhANa mULathI prAcIna Arya jAtio hatI. prAcIna AryajAtionuM sauthI prathama nivAsa madhya eziAmAM hatuM. I.sa. navamA zatakanA chevaTathI pachI paramAra, cAlukya, cauhANa ItyAdi kSatriya kuLo samagra hiMdustAnamAM (kAnaDA, telaMgaNa ane nIcenA prAMta sudhI) prasaryA. teo anyadharmIya, anya saMskRtinAM ane anya bhASAnAM hatAM. teo jyAM jyAM gayAM tyAMtyAMnA loko sAthe saMmizraNa thaIne temAM kAyamanAM maLI javAnI dhamAcakaDImAM teonI navIna bhASA utpanna thavA jevI paristhiti prApta thaI hatI. - 317. pachI agiyAramA zatakanA pahelAM 24 varSamAM gijhanInA mahamade potAnA aphaghAna, tAra Adi sainikone laIne aneka veLA hiMdustAna para savArI karI ane upara jaNAvelA kSatriyonAM hilacAlo ane prayANane vaLI eka jorathI dhakko mAryo. 318. I.sa.nA AThamA zatakamAM ArabonI eka savArI siMdha ane saurASTra prAMtamAM AvI gayAno ullekha upara karyo che, paNa te kSaNika hovAnA kAraNe tenuM jhAjhuM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvanI bhASA marIne ApaNI dezI bhASAo navI banI nathI pariNAma AvyuM nahIM. paNa I.sa.nA agiyAramA zatakathI te tyAra pachI turka Adi paradharmI lokonAM aneka dhADAMo AryabhUmi 52 AvyAM ane teoe abhUtapUrva khaLabhaLATa macAvI dIdho emAM zaMkA nathI. I.sa.1001thI 1024 sudhI aneka veLAe hiMdustAna 52 savArI mahamada gijhanavIe karI. mahamada 1024mAM mulatAnaajamera mArge aNahilavADa pATaNamAM Utaryo ane pachI saurASTramAM somanAtha 52 humalo karyo. somanAthane lUMTyA pachI te punaH pATaNa pAse gayo ane tyAM keTalAka divasa rahyo. teNe tyAM masIdo vagere bAMdhyAno ullekha che (baoNmbe gaeNjheTiara, vaoN.1, bhAga 1, pR.168 pAdaTIpa). mahamadanA dhADAMthI paMjAba, rAjapUtAnA, gujarAta, saurASTra e dezomAM vilakSaNa khaLabhaLATa thayo. jemanAmAM temanI sAthe sAmano ka2vAnuM kauvata na hoya temaNe deza choDI nAsavuM, rAjAoe potAnA sagAMsaMbaMdhIno Azraya levo, evuM ekaMdara thaI paDyuM temAM Azcarya nathI. gujarAtano bhIma rAjA (I.sa.1022thI 1064) potAnuM jabaruM rAjya hovA chatAM paNa te choDI bhAgyo ane kaMthakoTano Azraya karI rahyo. mahamada sAthe AvelA loko paikI keTalAka videzI loka ahIM vasavATa karIne rahyAno ullekha vadhAre kyAMya maLato nathI e kharuM che, paNa gujarAtanA keTalAka loko khAnadezamAM rAjapUtAnAnA uttara mALavAmAM, paMjAbanA ayodhyA prAMta pAse e sthaLomAM jaNAtAM, rahevAsIonI bhAgAbhAgI mAtra tenI savArInA kAraNe thaI hoya emAM navAI nathI. - 319. A pachI bIjI dhADa mahamada ghorInI AvI. te bAramA zatakanI Akhara AvI. dilhInA cauhANanuM uttara hindustAna upara varcasva hatuM ane tenuM jora ghaNuM hatuM tethI mahamadanuM tyAM cAlyuM nahIM. pahelI khepamAM I.sa.1191mAM thANezvara pAse mAra khAI tene bhAgI javuM paDyuM. te ja pAcho uttara hindustAnamAM pahelI rAjakIya ekatA tUTatAM 1193mAM AvatAM tene jaza maLyo. teNe prathama cauhANanI khabara laI pachI bIjAno nAza karyo. 209 320. mahamada ghorI mahamada gijhanavInI peThe kevaLa lUMTa karI pAcho cAlyo javA nahoto Avyo, paNa tene to hindustAnamAM potAnuM rAjya sthApavAnuM hatuM, tethI eka e vAta thaI ke anya saMskRtinA ane anya mAnavavaMzanA lokono moTo samudAya ApaNAmAM ghUsyo, ane bIjuM e thayuM ke teNe ApaNA lokone emanA potAnA dezamAMthI hAMkI kADhI rAjapUtAnA, mALavA, gujarAta - emAM vanavana bhaTakatA karyAM. mahamada ghorI dilhI ane paMjAba jItIne TharIThAma na beTho, paNa teNe potAnA saradAra pUrva bAju baMgAlamAM ane dakSiNa bAju mALavA, gujarAta sudhI mokalyA, baMgAla ane bihAra prAMta I.sa.1194-95nA sumAre musalamAnonA tAbAmAM Avyo. gujarAtamAM teo phAvyA nahIM, paNa tenA pachInA gulAma rAjAe gujarAtane herAna karyuM ne pachI teramA zatakanA chevaTamAM alAuddIne gujarAtanA karNa rAjAnA rAjyane dhULamAM meLavyuM ane mahArASTramAM devagirinA yAdavono I.sa.1294mAM parAbhava karyo. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jaina gUrjara kavio : 10 321. marAThI sAhityamAM mULa sAhitya "jJAnezvarIne saMpUrNa thayo cAra ja varSamAM mahArASTrano moTo bhAga musalamAnonA hAthamAM Avyo. mahamada gijhanavI sAthe aphaghAna, Araba, tAra, ane mahamada ghorI sAthe paNa tevA ja aphaghAna, tAra, turka ityAdi paradharmI ane bhinna kuLanA loka agiyAramA zatakanA AraMbhathI te teramA zataka sudhI hiMdustAnamAM AvI ghUsyA. teoe ApaNo dharma svIkAryo nahIM, paNa temane ApaNI bhASA bolavI paDatI. AthI navI bhASA I.sa.11mA zatakathI 13mA zataka sudhImAM udayamAM AvI. te paikI koI bhASAne potAnuM nizcita svarUpa prakaTa karavAmAM bIjI bhASA karatAM vakhata lAgyo, koIe tevuM svarUpa jhaTa sAdhya karyuM eTaleke ekAda-ardhA zataka AgaLa-pAchaLa ema paristhiti pramANe A bhASAo janma pAmI. marAThImAM teramA zatakamAM nizcita svarUpanuM vADumaya maLe che, tyAre te nizcita svarUpanI bolInA rUpamAM AvyuM te pUrve ekabe zatakamAM bolI utpanna thaI hovI joIe e ughADuM che. 32. gujarAtImAM pahelAM teramA zatakanuM vAmaya prApta thAya che, (juo revaMtagiri rAsa "jammu rAsa' Adi A zatakanuM A graMthamAM Apela vADumaya temaja saM.1450nuM - I.sa. 1394nuM mugdhAvabodha auktika' ke je vyAkaraNano graMtha che ne jemAM jUnI gujarAtInuM vivaraNa che, tethI tenA ekabe zatako pUrve te astitvamAM AvI. hovI joIe. AthI ThIka anumAnathI hiMdustAnamAMnI hAlanI dezI AryabhASAo A gaDamathalanA ane judAjudA mAnavavaMzanI athaDAmaNanA kALamAM janma pAmI e ughADuM dIse che. musalamAnonA hullaDothI sapAdalakSa (savAlAkha - zivAlika) e paMjAbano DuMgarI bhAga - temAMthI ane AsapAsa vasavATa karI rahenArA kSatriya lokonAM kuLo pAchaLa pAchaLa jatAM cAlyAM ane teoe dakSiNa bAju mAravADa, gujarAta, mahArASTra, ane pUrva bAjue bihAra-baMgAla sudhI prayANa karI vasavATa karyo ane rAjyo sthApyAM e upara jaNAveluM che. A lokoe hiMdu dharma, cAlatA rItirivAjo, bhASA sarva ahIMthI UMcakyAM. aphaghAna, turka, tAtara Adie potAno dharma na choDatAM balake taravArathI teno prasAra karIne puSkaLa hinduone vaTalAvyA, paNa teono ane ApaNo vyavahAra cAlavo joIe tethI teone ApaNI bhASA svIkAravI paDI ane e ThIka ja thayuM. tethI bhASAnI dRSTie teonuM ApaNAmAM AvI rahevAnuM pariNAma, ane teonA hullaDanuM, ane tenI pUrve paMjAbathI cAre bAju prasaravA lAgelA gurjara, paramAra, cauhANa, cAlukya ityAdi kuLonuM ApaNAmAM bhaLI javAnuM pariNAma, sarakhuM ja thayuM emAM zaMkA nathI.. prakaraNa 3 : gujarAtI eka sAhityabhASA 323. teramI-caudamI sadImAM gujarAtInuM vAmaya nirmita thayuM. tethI gujarAtI bhASA teTalI prauDha thaI hatI evuM jaNAya che. vaLI te pUrve traNa sadI to te bolAtI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI eka sAhityabhASA hovI joIe ema anumAna karavAmAM harakata nathI paNa sudaive A saMbaMdhe kevaLa anumAna 52 ja AdhAra rAkhavA jevuM nathI rahyuM, kAraNake vidagdha-vADmayano ane anya AdhAra paNa maLI rahe che. saM.835mAM racAyelI 'kuvalayamAlA' che temAM mukhya dezamAM saurASTra ne lATa dezano ullekha karavA uparAMta gUrjara loka ne temanI bhASAno spaSTa ullekha che : ghayaloNiyapuoge dhammavare saMdhiviggahe niuNe, 'nau re bhalauM' bhaNi2e, aha pecchai gujjare avare. * pachI ghI ane mAkhaNathI puSTa zarIravALA, dharmaparAyaNa, saMdhivigrahamAM nipuNa ane 'nau re bhallauM' ema bolanArA anya gUrjara lokone joyA. * 211 vaLI sAthe lATapradeza ke jeno hAla gujarAtamAM samAveza thAya che teno paNa ullekha che ke nhAolittavilitte kayasImaMte sohiyagatte, 'ahaM kAuM tumha' bhaNire aha pecchai lAge. * pachI (mAthAmAM) seMtho pADanArA, nhAIne lepana-vilepana karanArA karanArA, suzobhita zarIravALA ane amha kAuM tumha' ema bolanArA lATanA lokone joyA. * 324. koI paNa bhASA potAnA sauSThava, prauDhapaNuM ityAdi guNothI agara te bolanArAnI dhArmika samajaNathI ziSTasaMmata thaI hoya to tenuM rUpAMtara thayA pachI te sAthe temAM vADmaya-sAhitya UpajI zake che. udAharaNa mATe saMskRtanI vAta karIe. sAmAnya janasamUhanI nitya vyavahAranI bolavAnI bhASAnI dRSTie tenuM astitva vikrama saMvat pUrve chasAta zataka upara naSTa thayuM hatuM, chatAM paNa vidagdha vADmayanI vAhaka tarIkenI dRSTie jotAM vikrama saMvat pachI 17-18 zataka sudhI te jIvaMta rahI che. bIjuM e che ke vADmayamAMnI bhASAnuM svarUpa nirmANakAle jevuM hoya che tevuM ja pachI rahe evI khAtarI koI ApI zake tema nathI. juo jUnI kRtio yA madhyakAlIna kRtio. dAkhalA tarIke narasiMha mahetAnI kRtio te zuddha thatI gaI, tenAM jUnAM, durbodha svarUpa badalAtAM gayAM ane atyAre je prabhAtiyAM vagere tenAM bolAya che te je svarUpe bolAya che te svarUpa kaMI narasiMha mahetAnuM svapraNIta nathI. sAhitya bhASAne nAmazeSa karavA detuM nathI, paNa te tenA kharA svarUpane mATe sAkSI paNa daI zakatuM nathI. zilAlekhamAM tema thatuM nathI, paNa gujarAtI taLapadamAM jUnA lekha maLyA nathI. Jain Donation International 325. pAli bhASA laIe. temAM I.sa. pUrve 3 zatakathI pachI ghaNuM sAhitya thayAnuM have jaNAyuM che. bauddha lokonA paraMparAgata vizvAsa pramANe buddhavacano 52 UbhI karelI te graMthabhASA che. eTale pAli arthAt jUnI prAkRta buddha sudhI pahoMce che. vi.saM. pUrve 1300 varSa sudhI tene laI javAno purAvo upalabdha nathI. azokanA vakhatamAM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jaina gUrjara kavio: 10 tenA kiMcit badalatA janArA svarUpamAM zilAlekho lakhAtA cAlyA te I.sa. pachI eka zataka sudhI lakhAtA gayA. A be zatakonI vacamAM ja saMskRta zilAlekho jhaLakavA lAgyA ane pachI te vadhuvadhu vadhatA ja gayA. eka bAju azoka zilAlekhonI pAli agara prAkRta badalatI jaIne mahArASTrI, hindI, gujarAtI Adi thaI navI bhASA utpanna thatI gaI, bIjI bAju A bhASAo navI hovAthI tene prathama prakAranuM mahattva na maLe te sAhajika che, tethI ane saMskRta uparanA abhimAnathI, tathA bauddha dharmanA cAlu kALa pachI jAgRti jorathI thaI tethI saMskRta ja zilAlekhonI bhASA banI, paNa prAkRtinI vRddhi thatI ja gaI ane tenA potAmAM ja judA prakAranuM (eTale dhArmika, rAjakIya nahI) kAvyasAhitya thavA lAgyuM. 326. paizAcI bhASAmAM pahelA zatakanI bRhatkathA', "satasaI', pAMcamAchaThThA saikAmAM "rAvaNavo, sAtamA saikAmAM "gauDavaho', dazamA zatakamAM kapUramaMjarI' ityAdi kAvyo evuM darzAvI Ape che ke I.sa. pahelA zatakathI dazamA zataka sudhI prAkRta bhASA joramAM hatI. A daramyAna jaina graMthakAroe paNa aneka prAkRta kAvyo ane kathAonuM sAhitya racyuM che. dhArmika, zAstrIya nahIM to kAvyAdi graMtha sudhdhAM joke saMskRtamAM pUrva pramANe thatA hatA, chatAM paNa jIvaMta prAkRta bhASAe potAnI caLavaLa choDI nathI evuM A parathI siddha thAya che. A pachIno kALa te ja hAlanI dezI bhASAno kALa. I.sa. dazamAthI bAramA zataka sudhI prAkRtamAM kAvya thatAM hatAM tenuM udAharaNa hemacandra vagere). AnuM kAraNa, Adhunika bhASA te kALathI vadhatI gaI ane vADmaya-sAhityabhASA thavAnI pAtratA teNe potAnA aMgamAM ANI hatI. 327. A jaina gUrjara kavionA pustakamAM kavio ane temanI kRtiono vi.saM. teramI sadIthI prAraMbha karyo che tenuM kAraNa uparathI samajAze. bAramAM zatakathI te paMdaramA saikAnA madhya sudhI apabhraMza sAthe gUrjara bhASAnuM svarUpa vadhAre saMbaMdha jALavyuM jatuM hatuM, ane tethI mArA mitra sAkSarazrI aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI bI.e. te samayane apabhraMzayuga" e nAma ApavA dorAyA lAge che. temaNe 30mI eprila 1926ne roja naDiyAdamAM prAcIna gujarAtI sAhityanA keTalAka bhramo' e para mananIya bhASaNa ApyuM hatuM temAMthI atra upayogano bhAga nIce pramANe che : 3ra8. "apabhraMza, prAcIna ane arvAcIna ema traNa vibhAgomAM gujarAtI sAhitya vaheMcAvA pAmyuM che. vikrama saMvatu bAramA saikAthI 1450 sudhIno apabhraMzayuga. tyArathI 19mA saikA sudhI prAcIna sAhityayuga; ane tyAra pachIno arvAcIna sAhityayuga che. narasiMha mahetAthI nAkara sudhInuM sAhitya e mizra sAhitya che. hamezAM eka koTI - yugamAMthI bIjI koTImAM saMkrAMti pAmatuM sAhitya mizra hoI zake, na te prAcIna saMskAra badhA tyajI zake, ke na te navIna parivartananA saMskAro sarvathA saMgrahI zake. AvI sthitinuM narasiMha-nAkarayuganuM mizra bhASAsaMskAravALuM sAhitya che, chatAM te prAcIna sAhityanI kakSAmAM gaNAya che. kavi dalapatarAme vidhAna Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI eka sAhityabhASA 2 13 bAMdhyuM hatuM ke, je bhASA narasiMha mahetAnA vakhatamAM hatI tevI ja atyAra sudhI cAlI AvI che. evo eka pakSano mata che, paraMtu te kevaLa bhrama ja che. 329. vaLI narasiMha mahetAne Adi kavi kahevAmAM Ave che, paraMtu te pahelAM paNa gUrjara bhASAmAM kavitAo lakhavAmAM AvatI hatI. jaina ane jainetara - brAhmaNa kavioe ghaNuMka sAhitya lakhyuM che. (jena kavio mATe juo A graMthamAM noMdhelA kavio ane temanI kRtio.) 330. A uparAMta trIjo bhrama evo che ke jeno ane brAhmaNonAM sAhitya judAMjudAM khIlyAM hatAM, paraMtu sAhityano ItihAsa lakhAyA chatAM vidvAnoe temAM sAvadhAnI nahIM rAkhavAthI e bhramo thavA pAmyA che." 331. uparanA temaja bIjA aneka bhramo gujarAtI bhASA saMbaMdhe tenA sAhitya saMbaMdhe, temaja te bhASAnI jananI apabhraMza ane tethI AgaLa prAkRta saMbaMdhe UbhA thavA pAmyA che, ne te paikI keTalAka to UbhA karelA tUta che. A sarva A lekhathI temaja A pustakamAM ullekhelA kavio ane temanI kRtiothI dUra thaze ane sujJa sAhityarasiko bhASAvivekadaSTithI yathArtha nirNayo para Avaze. vizeSamAM teo prAmANikapaNe UMDA Utaraze to teo spaSTa jANI joI svIkArI zakaze ke jainoe prAkRta, apabhraMza ane dezI - gujarAtI Adi bhASAnuM vADmaya racavAmAM, te bhASAnI racanAnAM pramANabhUta pustako pUrAM pADavAmAM ane temanuM sAhitya saMgrahI jALavI rAkhavAmAM prabaLa phALo Apyo che, ane tema karI bhASAne sauMdaryavatI, rasavatI ane samRddhizALI banAvI che. ATaluM samajavAmAM sujJone A nibaMdha temaja A pustaka nimittabhUta thaze to te taiyAra karavAmAM meM lIdhelo parizrama saphala thaze ane huM kRtArtha thaIza. paramAtmA saune zuddha buddhi ane zuddha hRdaya arpe e ja prArthanA ! tavAvAlA bilDiMga, lohAra cAla, vinIta sAhityasevaka muMbaI, vikramArka 1982nA mohanalAla dalIcaMda desAI jyeSTha suda 9 zanivAra, tA.19-6-26 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI kartAo (apabhraMza ane jUnI hiMdI-gujarAtI) (apabhraMza ane jUnI hiMdI-gujarAtInA kartAo uparAMta jemano, emanI saMskRtAdi bhASAnI racanAmAM maLatAM apabhraMza ke jUnI gujarAtInAM udAharaNone kAraNe ullekha thayo che temanAM nAma ahIM samAvyAM che.) addahamANa/addaharahamAna/abdularahamAna, 46 abhayadevasUri, 41, 42 amarakIrti, 58 ANaMda-karamANaMda (jU.gu.), 108 AnaMda (mahAnaMda), 75 udayaratna (jU.gu.), 201 kanakAmara, 40 kabIra (jU.hiM.), 110 kaMbalAmbarapAda, 74 kilapAda, 74 kRSNAcArya(pAda), 73-74 khemarAja, 68 premasiMha, 68 caMda/caMdrakavi(jU.hiM.), 151, 199 caMdrakaMThI sAdhvI, 61 janaprabha(?), 60 jayadevagaNi, 60 jayamitra halla, 65, 70 jayamaMgalasUri, 58 jayazekharasUriziSya, 64 jasakIrti (yazaHkIrti), 26; juo yazaHkIrti jinadattasUri, 46-47 jinaprabhaziSya, 63 jinaprabhasUri, 60-62, 64 jina(rAja)sUri, 183 jinasUra, 181, 185 jinasUri, 63 TeMTA, 74 tejapAla, 75 tribhuvana svayaMbhU, 25-26 devacaMdra, 43, 45 devanaMda, 71 devasUri juo vAdidevasUri devasenasUri, 50, 53 dhanapAla, 28, 33, 65 dharmapAda, 74 dhavala, 28, 30-31, 38 dhAhila, 45 nayanaMda, 40 narasiMha mahetA (jU.gu.), 201, 211-213 narasena, 65 narahari (jU.hiM.), 164 nAkara (jU.gu.), 212 pauma/padma, 63 padmakIrti, 39 pArzvanaMdana, 45 puSpadaMta, 28, 31, 34, 68, 71 pUrNabhadra, 75 bIrabala (jU.hiM.), 165 bhagavatIdAsa, 75 mahAcaMda muni, 75 mahAnaMdi juo AnaMda mahindu (mahendra), 75 mahezvarasUri, 32 mANikyarAja, 75 mIrAMbAI (jU.hiM.gu.), 12, 100 muniratnasUri, 175 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI 215 merUtuMgasUri, 60 zrIcaMdramuni, 37 yazakIrti, 66-68, juo jasakIrti zrIdhara, 50 yogacaMdramuni, 50 zrutakIrti, 74 yogIndradeva/yogacaMdramuni/yogIndra, para-pa3 saraha/saroruhavaja, 73-74 raIdhu, 66, 68-69 sAgaradatta, 39 ratnaprabhasUri, papa-pa7, 63-64 sAdhAraNa/siddhasenasUri, 42 ratnamaMdigaNi, 65 siddha, 63 ratnasiMhasUri, 56-57 siddhasenasUri juo sAdhAraNa ratnasUri, pa6 siMha, 63 rAmasiMha muni, 41 siMhasena, 68 lakhaNa(lakSmaNa)/lAkhuM, 63 suprabhAcArya, 50. lakSmaNagaNi, 48 lakhanadeva/lakSmaNadeva, 64 somaprabhAcArya, 58 luIpAda, 74 somasUri, 65 varadatta, pa6 solaNa, 63 vardhamAnasUri, 43 svayaMbhUdeva 25, 40, 66 vAdi devasUri, 47 harihaMdu, 70. vinayacaMdrasUri, 64, 75 harideva, 75 vizAlarAja, 64 haribhadrasUri, papa vizAlarAjasUriziSya, 64 harirSaNa, 41 vIra, 41 hemacandra, 28, 45, 78, 80-86 vIragaNi, 65 hemasAra, 64 zAmaLabhaTTa (jU.gu.), 79 hemaMhasUriziSya, 3ra kRtio (apabhraMza ane jUnI gujarAtI) (apabhraMza ane jUnI gujarAtI kRtio uparAMta saMskRtAdi bhASAnI je kRtio, emAM maLatAM apabhraMza ke jUnI gujarAtI udAharaNone kAraNe ullekha pAmI che temanAM nAma paNa ahIM samAvyAM che.). ajitapurANa juo mahApurANa avaMtisukumAra-saMdhi, 63-64 aNahi-maharisi-saMdhi, 64 aMtaraMga rAsa, 63-64 aNahisaMdhi, 62 aMtaraMgavivAha-dhavala, 62 aNuvArayaNAIva (aNuvrataratnapradIpa), 63 aMtaraMga-saMdhi, pa6-17 anaMtAvrata-kathAnaka, 71 aMbaDakathAnaka, 175-77, 184-85 apabhraMza kAvyatrayI, 47 ANaMdasAvaya-saMdhi, 64 abdhimanthana, 94 AtmasaMbodhakAvya, 69 amarasenacarita, 7pa Adijinakalaza, 72 ariSTanemicarita juo riThaNemicariu AdipurANa juo mahesaracariA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jaina gUrjara kavio : 10 AdipurANa, 34 caturvizatijina-pratimA-koza, 65 AnaMdAnaMda-stotra, 75 carcarI, 46 ArAtrikanDavaNAdi, 65 caMdappahacariya, 66 ArAdhanA, 40 cAcarI-stuti, 63 ArAdhanAsAra, pa3 cUnaDI, 7pa uttarapurANa, 34 cetyaparipATI, 62 uddharaNakathA, 71 chakamuvaeso (pakarmopadeza), 59-60 upadezataraMgiNi, 65 chappana-dizAkumAri-janmAbhiSeka, 62 upadeza (dhama)rasAyana rAsa, 47 janmAbhiSeka-stuti, 64 upadezamAlA-doghaTTIvRtti, papa-pa6 jayatihuyaNa-stotra, 41-42 upadezasaMdhi, 64 jasaharacariu (yazodharacarita), 34, 3pauvahANa-saMdhi, 64 37, pa9, 71 RSabhacaritra, 43 jaMbucaritra, 62 RSabhadhavala, 65 jaMbu rAsa (jU.gu.), 210 RSabhapaMcakalyANaka, 65 jaMbusvAmicaritra, 39, 41 kathAkoza, 37 jiNadAcariu (jinadattacarita), 63 karakaMDucarita, 40, 69 jinakalyANa, 62 kalyANarAsa, 7pa jinacaityastavana, 65 kalyANastotra, 65 jinadattacaritra juo jiNadAcarika kAraNaguNaSoDazI, 69 jinapuraMdara-kathA, 71 kAlasvarUpa-kulaka, 47 jinaprabhu-moharAja-vijayokti, 62 kumArapAlacarita (dvayAzrayaprAkRtakAvya)aMtargata jinarAtrividhAnakathAnaka, 71 apabhraMza padyo, 4pa, 95-97 jinastuti, 62-63, 65 kumArapAlapratibodha-aMtargata apabhraMza padyo, jIvAnuzAsti/jIvANusaddhi saMdhi, 61-62 13pa-pa0 : jugAIniNaMdacariyuM juo yugAdijinendra kesI-goyama-saMdhi, 64-65 carita gayasukumAla-saMdhi, 63 jJAnapaMcamI-stavana, 7pa gurujayamAlA, 71 jJAnaprakAza kulaka, 61 gurustuti-cAcari, 63 hAyakumAracarila(nAgakumAracarita), 34, goyamacariyuM, 63 - 36, 37, 75 gautamasvAmicaritra, 63 Nijhara-paMcamIvihANa-kahA, 75 cariMgabhAvanAsaMdhi, 60 semiNAhacarila(neminAthacarita), 65 cariMgasaMdhi, 60 tapa:saMdhi/tavasaMdhi, 64 cari3, 63 tisakri-mahApurisa-guNAlaMkAra, juo mahAcaturvidha-bhAvanAkulaka, 61 ( purANa caturvizatijiNa-kalyANa, 64 dahalakakhaNa-jayamAla(dazalakSaNa jayamAlA), caturvizatijinakalyANaka, 65 68, 70 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI 217 daMgaDa1, 65 pAsaNAhanacariu(pArzvanAthacarita), 40, 50 dAnAdikulaka, 65 pAhuDadohA, 41 duhAmAtRkA, 63 pAMDavapurANa, 67 devajayamAla, 71 pRthvIrAja rAsA (jU.hiM.), 12, 78, 149, dohAkoza, 73-74, 198 165 dohApAduDa, 41, 75 pradyumnacarita, 69; juo pakNacarila dohAsAra, pa0-pa1 prabaMdhaciMtAmaNi-aMtargata apa./jU-gu. padyo, dvayAzrayapAtakAvya juo kumArapAlacarita 60, 157-74 dhanakumAracaritra, 69 | priyaMkaranRpanI kathA aMtargata jU.gu paDyo, dhanyakumAracaritra, 69 181, 185 dhammaparikhA (dharmaparIkSA), 41 balabhadrapurANa juo padmapurANa dhamAdhammavicAra-kulaka, 62 bAhubalicariu (bAhubalicarita), 65 dharmaparikSA juo dhammaparikanA buddhisUristuti, 65 dharmasUriguNa, 65 bhavyacaritra, 61 dharmasUri-bAramAsa/dhammasUri-bArahanAvau/ bhaviyakuTuMba-caritra(cariyuM), 61-62 dharmasUridvAdazanAmaka.... 6pa bhaviSyadattacarita, pa0, 69 narmadAsuMdarI saMdhi, 63 bhavisayatta-kahA, 25, 28, 76 navakAraphala, 6pa bhaviyattacari3, pa0 nAgakumAracarita/nAgakumAracaritra juo bhAvanAsaMdhi, 60 hAyakumAracarika bhImakAvya, 95 nirdoSasaptamI-kathAnaka, 71 madanaparAjayacarita, 75 nizibhojana saMbaMdhe eka kAvya, 7ra manaHsthirIkaraNa-svAdhyAya-aMtargata jU.gu. neminAthacarita juo PmiNAhacarika pagho, 175, 180 neminAtha-janmAbhiSeka, 62 mayaNarehA-saMdhi, 61 neminAtha-rAsa, 61 mallicaritra, 61 neminAhacariya, papa mahApurANa/ajitapurANa/tisaThipaumacariya, 25-28 mahApurisa-guNAlaMkAra, 34-3pa paumasiricari3, 45-46 mahAvIracarita, 62-63, 65 pakruSNacariu (pradyumnacarita), 63 mahAvIra-janmAbhiSeka, pa7 padmapurANa/balabhadrapurANa, 69 mANijya-prastArikA-pratibaddharAsa, 43 padmazrIcarita, 46 muktAvalividhAnakathA, 71 paramaprayAsu (paramAtmaprakAza), pa1, para, pa3 mugdhAvabodha-oNktika (jU.gu.), 210 paMcaparameSThi-jayamAla, 71 municaMdrasUri-stavana, 47 paMcamI-kahA, 32 munisuvratasvAmistotra, 62 paMcamIcariupaMcamIcarita), 28 mRgAputrakulaka, 65 pAzapaIkahA, 71 mRgAMkalekhAcarita, 75 pArzvanAthacarita juo pAsaNAhacarila mahesaracaria (meghezvaracarita)/AdipurANa, pArzvapurANa, 39 68 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jaina gUrjara kavio: 10 yazodharacarita/yazodharacaritra, juo jamahara- * carila yugAdi-jinacarita-kulaka, 61 yugAdijinendracaritam (jugaIniNaMdacariya), 43 yogasAra, pa0, 53 raIdhU graMthAvalI, 70 ratnakaraMDazAstra, 39 ratnatrayI, 69 ratnamAlA, 69 ratnAvatArikA, papa riThaNemicariu (ariSTanemicarita), 28 risahapAraNaya-saMdhi, 63 rUpacaMdakathA-aMtargata jU.gu. pagho, 178, 182-83 revaMtagiri-rAsa (jU.gu.), 210 rohiNIvidhAnakathA, 71-72 laghuajitazAMti, 65 lIlAvatI sumativilAsa rAsa (jU.gu.), 201 vairasAmicariya, pa6 vaddhamANacarika (vardhamAna-carita), 65 vayarasvAmicaritra, 6ra vardhamAnacarita juo vaddhamANacarila vilAsavaIkahA, 42 vIraNipAraNaya-saMdhi, 63 vIrajiNesaracari3, 42 vIrajinakalaza, 72 vIrajina-pAraNa3, 65 vIravijJaptikA, 65 vairAgyasAra, pa0 vratasAra, 69 zAkuna, 65 zAlibhadra-kAka, 63 zAstrajayamAla, 71 zAMtinAthacaritra, 43, 75 zIlasaMdhi, 64 zrAvakadharma-dohA (sAvadhamadohA), papa zrAvakavidhi-prakaraNa, 62 zrAvakAcAra, pa3 zrIpAlacaritra, 69; juo sirilAlacariu zreNikacaritra(seNiyacariya), 70 pakarmopadeza juo chakampamuvaeso SapaMcAzadikakumArikAstavana, 62 SaTradharmopadeza, 69 sakalavidhividhAnakAvya, 40 satyapuramaMDana-mahAvIrotsAha, 33 saddhacariu (sadayacarita), 28 sahaI-rAsa juo saMdezakarAsa sammataguNanihANa, 69 sanmatijinacaritra, 69 sarvatya-paripATI-svAdhyAya, 62 saMjamamaMjarI, 32 saMjamamaMjarI-TIkA, 32 saMdezakarAsa(sahaI-rAsa), 46 saMdhikAvyasamuccaya, pa0, 60, 62-64 saMbhavanAthajinacarita, 75 sAlibhadrasaMdhi, 63 sAvayadhammadohA juo zrAvakadharmadohA siddhacakramahisasUkta-aMtargata jU.gu. paDyo, 175, 180-82 siddhahemazabdAnuzAsana, juo hemacaMdrajInuM vyAkaraNa sirivAlacariu (zrIpAlacarita), 65 sItAsatI, 65 suaMdha(sugaMdha)dasamI kahA, 71-72 sukumAracarita, 50, 7pa sukumAlacari3, pa0 sukozalacaritra, 63, 69 sugaMdhadasamIkaNa, juo sugaMdhadasamIkahA sudarzanacarita (sudaMsaNacariu), 40 supAsanAhacari, 48, 50. subhASitakulaka, 62 suyapaMcamIkA, 28 sulasAkhyAna, 4pa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI sulocanAcirata(suloyaNAcirau), 50 sUktAlI-aMtargata jU.gu. pagho, 175, 176, 178-80, 181, 182, 184 sUktAvalI-aMtargata jU.gu. pagho, 175 seNiyacaritra juo zreNikacarita solahakAraNa-jayamAla, 71 sthUlibhadracaritra, 64 svayaMbhUchaMda, 28 akabara, 164 akalaMka(deva), 37, 40 ajayadeva, 125 ajayapAla, 88, 172 ajitadeva, 125-26 abhayakumAra(zeTha), 125-26 abhayatilakagaNa, 81 amaru, 108 amitagati, 58, 164, 174 allAuddIna, 209 azoka, 4 aMdhasena, 31 aMbasena, 31 aMbAprasAda, 58 AoNrka, 150 Asaga, 31 Ahavamala, 199 AMbaDa, 172 Izva2sena, 200 udayana(maMtrI), 170 eNnthovana, Ara. I., 200, 201 ojhA, gaurIzaMkara hIrAcaMda, 159, 164, 206 kaNayara, 37 kaNAda, 37 kanha, 74 kaniMgahAma (sa2), 18, 205 kapardI (maMtrI), 170, 173 hiravaMzapurANa, 25-31, 66-67, 74 hemacaMdrajInuM vyAkaraNa (siddhahemazabdAnuzAsana), 45 hemacaMdrIya vyAkaraNagata apabhraMza padyo, 97-123 hematilayasUri-saMdhi, 64 anya vyaktio kapila, 37 karNa (cedi rAjA), 23 karNadeva (kAnha) (solaMkI), 58, 126, 199, 206 kalyANavijayajI, 17 219 kAtyAyana, 98 kAnha juo karNa kArtikeya, 17 kAlidAsa, 16, 25, 37 kIrtisiMha, 68 kuDAlakara, 194 kundakundrAcArya, 17 kumArapAla, 57, 81-82, 86, 88-89, 125-27, 130, 146, 152, 165, 170-72, 174 kumudacaMdra AcArya, 58 kulacaMdra, 166-67 kuSmAMDa, 37 kRSNa, 38 kRSNamizra, 20 kezava bhaTTa, 37 kempabela, 205, 207 kSitipAladeva (mahIpAla), 205 kSemarAja, 126 kSemendra, 8, 164 khAnakhAnA, 165 khemarAja/khemasiMha, 70 kheMgA2, 169-70 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 gAgye, 7 gAlava, 7 gAMdhI, lAlacaMdra bhagavAnadAsa, 47, 60 guNakIrti, 66, 68 guNacaMdrasUri, 126 guNapAla, 58 guNabhadra, 34 guNasenasUri, 126 guNAkara, 68 guNAkarakIrti, 38 guNAtmya, 8 guNe, 18; 29, 76 gulerI, candradhara zarmA, 16, 53, 79, 90, 127, 131, 151 gopAla, 152 goviMda, 31 graharipu, 201 gniarsana, 20, 127 ghoSa, candramohana, 199 caumuha/caumuha (caturmukha), 26, 31, 68 iiNa, 58 caturmukha juo caumuha caMgadeva, 88, 126 caMDa, 18, 197 caMdrakIrti, 58 caMdraprabha mahattara, 59 caMdrasena, 39 cAca, 126 cAmuMDarAja, 126 cAhinI, 126 cAMpAde, 161 caumuha juo caumuha jagaccandrasUri, 124 jADela muni, 31 jayacaMda, 159 jayabhaTa, 206 jayamaMgalasUri, 58, 155 jaina gUrjara kavio : 10 jayazekharasUriziSya, 64 jayasiMha (siddharAja), 55, 58, 78, 81, 86, 88-89, 122, 125-27, 130, 152, 155, 168-70, 174 jatti (yazaHkIrti), 26 jAnI, aMbAlAla bulAkhIrAma, 212 jinacaMdrasUri, 55 jinadeva, 125 jinapatisUriziSya, 47 jinapAla upAdhyAya, 47 jinamaMDana, 89-90, 127, 130, 173 jinavallabhasUri, 46 jinavarasena, 68 jinavijaya(muni), 46, 124, 150, 152, 158, 160-61 jinasena, 31, 34, 39, 68 jinezvarasUri, 94 jekobI, harmana, 15, 25, 29 teMduka, 187 jaina, rAjArAma, 70 jaina, vimala prakAza, 41-42 jaina, hIrAlAla, 15, 25, 37, 39-41, 55, 72 TesiTorI, ela.pI., 66, 174 TonI, 151-52, 154, 159, 161, 167-68 tulasIdAsajI, 12, 129, 136, 140, 142, 165 tejapAla, 152 tailapa, 160-61, 164 tomara, rAmasiMha, 28 tribhuvanapAla, 126 trivikrama, 197 dattasUri, 126 dalapatarAma, 212 dalAla, cimanalAla DAhyAbhAI, 19, 25, 29, 40, 43, 56, 174-75, 194 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI daMDI, 18, 26, 186, 190-92, 198 dAkSiNyacihnasUri/dAkSiNyAMkasUri, 17, 43 dinakarasena, 31, 68 durlabharAja, 126 devacaMdrasUri, 43, 126 devanaMda, 31, 68 devaprasAda, 126 devarSiMgaNi kSamAzramaNa, 17 devasena AcArya, 53 devasenasUri, 55 devasUri, 125-26; juo vAdi devasUri deduka, 187 dozI, becaradAsa (paMDita), 17, 83, 86, 95, 108 droNa, 31, 37 dhanapAla, 25, 94, 164 dhanadatta, 31 dhanazrI, 28 dhanaMjaya, 26, 36, 164 dharasena, 190 dharmaghoSasUri, 65 dharmaprabhAcArya, 56 dharmamaMdiragaNi, 52 dharmasUri, 56 dharmasena, 43 dhavalaiya, 25 dhI2sena, 68 dhruva, kezavalAla harSadarAya, 59 nA, 34-35 misAdhu, 21-22, 196-98 narendrakIrti, 20 navaghaNa/navaghana, 152, 169-70 nAthurAmajI premI, 34, 69 nArAyaNa, 197 nemi, 126 neminAga, 125 pagAriyA, rUpendrakumA2, 43 pataMjali, 37, 81, 85, 92, 186 padmagupta, 164 padmanaMda, 40 padmasena, 31 paMDyA, dIpacaMda, 75 pANini, 7, 15, 77, 81, 90-91 pAdaliptAcArya, 83 piTarsana, 151 pizala, 25, 197 piMgala, 25-26, 37 pulakezI, 204, 208 puSpadaMta, 26, 37 pUrNakalazagaNi, 81 pomarAja, 20 pRthvIdhara, 187, 197 pRthvIrAja, 78, 86, 151, 161, 164, 174 pracetA, 7 pratApa, 164 pradyumnasUri, 126 pravarasena, 5, 37 prabhAkara (bhaTTa), 52 pharistA, 201 phArbasa, 169 bappabhaTTisUri, 42 balirAja, 108 baMdaiya, 26 bADaka, 10 bANa, 26, 37, 160 bArneTa, 92 bAhaDa (maMtrI) juo vAgbhaTa bilhaNa, 89 brahma, 13, 81, 110 brahmagupta, 204 brahmacArI deva, 52 bhagavAnadAsa harSacaMdra (paMDita), 87 221 bhiTTa, 81 bhaTTojI dIkSita, 81 bhadrabAhu, 43 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bharata (nATyazAstranA kartA), 37, 186-87, 188-92, 197 bharata (maMtrI), 34, 37 bhatRhira, 100 bhavabhUti, 16 bhAmaha, 26, 86, 186, 190, 192, 198 bhAyANI, harivallabha, 46, 55, 97, 103, 105, 109, 112-13, 117-18 bhArive, 37 bhAsa, 5, 16, 37, 89, 138 bhAMDArakara, devadatta (DI.Ara.), 23, 198, 200-01, 205-06 bhImadeva (solaMkI), 167, 199, 209 bhImarAja, 126 bhoja, 33-34, 40, 151-52, 158, 168, 174, 187 bhaumaka (bhaTTa), 81 mathanadeva, 205 mallikArjuna, 82, 86, 172 mahamada gijhanavI, 34, 208-10 mahamada ghorI, 209 mahamada bina kAsama, 19 mahasena, 31 mahIpAla juo kSitipAladeva mahendra munirAja, 126 mahezva2, 28 mahezvarasUri, 94 maMkha, 78-79 mAila dhavala, 53 mArkaNDeya, 8, 10, 20, 133, 197 mANikyanaMdi, 40 mAdhavasena, 39 mAnadeva, 126 mAnasiMha, 164 mISaNa cAraNa, 79 mugdhAdevI, 37 jaina gUrjara kavio H 10 municaMdrasUri, 47, 126 muMja, 13, 22, 33, 58, 81, 118, 151-52, 160-65 muMjAla, 22 mUlarAja, 37-38, 125-26, 159, 174, 201 maoNkaDonala, 77 merutuMga, 124, 151-52 modI, kezavalAla premacaMda, 25 modI, praphulakumA2, 40 modI, madhusUdana, 46, 55, 60 mRNAlavatI, 22, 118, 161, 163, 165 yazaHpAla, 88 yazodeva upAdhyAya, 43 yazobhadra, 42, 126 yogacaMdra muni, 52 ratnaprabhAcArya, 94 ratnamaMdiragaNi, 66 raviSeNa, 26, 31, 68 rAjazekhara, 6, 8-10, 16, 21, 89-90, 106, 110, 174, 193-94, 196 rANakadevI, 169 rAmacaMdra (mahAkavi) 126, 172 rAmacaMdra muni (vAdidevasUrinuM dIkSAnAma), 58 rAmacaMdrasUri (vAdidevasUriziSya), 58 rAmanaMda, 31, 40 rudra, 21, 37, 192, 196 rudrabhUti, 200 rudrasiMha, 200 rudrAditya, 160-61, 163-64 lakSmI, 187 lakSmIdhara, 197 lAkaoNTe, 8 lAkhA/lAkhAka/lAkhA phulANI, 159, 174 loSTadeva, 78 vajrasUri, 31 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI 223 vaTTakera, 17 vanarAja, 206 vararuci, 18, 78, 197 vardhamAna, 157 vallabha, 174 vallabharAya juo zumatuMgadeva vastupAla, 152, 155 vAkapati, 5, 90, 133 vAlmaTa (bAhaDa, maMtrI), 19-20, 121- 22, 126, 127 vAdi devasUri papa, pa7-58, 125 vAdirAja, 20 vAlmika RSi, 7 vikrama, 23 vikramAditya, 16-17, 151, 158 vijayasiMha, 125-26 vidyAbhUSaNa, satIzacaMdra, 16 vimala(kIti), 66 vizAkhanaMdi, 40 vizAlarAjasUri, 181, 183 viMdhyasena, 31 vIracaMdra, 38 velaNakara, ha. dA., pa0 vaidya, pI.ela., 3pa-36 vRddhavAdi, 16, 172 vyAdhramukha, 204 vyAsa, 37, 89 zatArthI (=somaprabhAcAya), 124 zaMkara, 197 zaMkara pAMDuraMga paMDita, 87 zAkalya, 7 zAmaLa bhaTTa, 79 zAlibhadra, 31 zAlibhadrasUri, 43 zAstrI, dInAnAtha rAmacaMdra, 151, 15ra, 155, 159, 160, 164, 167, 168 zAstrI, haraprasAda, 73, 77 zAha, ramaNIka, 41, 42, pa7, 60, 62, 63, 64, 65, 75 ziluka, 10 zivadatta, 200 zivadevasUri, 60 zubhaMkara, pa3 zumatuMgadeva (vallabharAya), 37 zUdraka, 16 zeTha, haragoviMdadAsa (paMDita), 50 zrIcaMdra muni, 39 zrIcaMdrasUri, papa zrIdevI, 126 zrIdhara svAmI, 90, 92 zrIpAla, 125, 1papa zrISeNa, 58 zrutakIrti, 38 sajjana, 38 samarajuta, 31 sarvadiva, 125 saMghadAsa, 43 sAtavAhana juo hAla sAlivAhana, 151 sAvaTa, 20pa sAMkRtyAyana, rAhula 74 siddhapAla (kavi), 125, 12, 135, 144, 146 siddharSigaNi, 6, siddhasUri, 43 siddhasena divAkara, 16-17, 31, 40, 172 sindharAja, 164 siyAjI, 159 siMhadevagaNi, 121 siMhanaMdi, 31 siMharAja, 197 sudhAbhUSaNa, 181 sumantabhadra, 40 suraprabha (upAdhyAya), 47 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jaina gUrjara kavio: 10 surasena, 68 hariNa, 26 surekhAzrI, 42 harSa, 37, 90 sUrajamala, 79 halAludra, 164 sevela, 15ra hArUna-ala-razIda, 208 soDhala kAyastha, 156 hAla (sAtavAhana), 5, 13, 133, 174 somacaMdra muni (hemacandrAcAryanuM dIkSAnAma), hemacaMdra, 3-4, 10, 13, 22, 25, 88, 126 87-95, 112-13, 116, 119, somadeva, 8, 3pa 121, 12pa-27, 130, 134-35, somaprabhaAcArya/sUri, 101, 105, 124 139-40, 147, 1pa2, 160, 165, 26, 132, 141, 148, 149; juo 167, 170-71, 173, 199, 206, zatArthI 212; juo hemAcArya somasuMdara, 64 hamasAgarasUri, pa6 somezvara, 78, 86 hemAcArya/hemacaMdrAcArya/hemacaMdrasUri 20, smitha, vinsenTa, 200, 205 25, 37, 43, 78-95, 97-98, svayaMbhUdeva, 25-26, 37, 68 132, 141-42; juo hemacaMdra hammIra (cauhANa), 199 haoNrnela, Ara., 18, 197 harasiMha siMdhaI, 68 holivarmA/hola, 70 . haribhadrasUri, 17, 42-43 hyuensaMga, 187, 204 anya kRtio ajitazAMtistavana, 6 kAvyamImAMsA, 8, 9, 10, 21, 193 anuprekSA, 31 kAvyAdarza, 18, 190 anaMgacarita, 31 kAvyAnuzAsana, 20, 89, 94 abhidhAnaciMtAmaNikoza juo hamakoza kAvyAlaMkAra, 192, 196 amirAhamA, 31 kAvyAlaMkAra-TIkA, 196 AdipurANa, 31 kuvalayamAlA, 17, 43, 211 AbhAkazataka, 85 kumArapAlacarita/dvayAzrayaprAkRta kAvya, 25, udayasuMdarIkathA, 156 81-83, 86, 89 upadezamAlA, 94 kumArapAla-pariziSTa, 104 upamitibhavaprapaMca-kathA, 6, 43 kumArapAla-pratibodha, 88, 105-06, 144, upasargaharastotra, 181 150 karNaparAkrama, 9pa kumArapAlaprabaMdha, 89-90, 127, 130, kathAkoza, 39 173-74 kathAsaritsAgara, 8, 138 kumAravihAraprazasti, 126 karTUramaMjarI, 6, 134, 212 kumArasaMbhava, 137 kAraNaguNaSoDazI, 69 kUrmazataka, 133 kAlakAcAryakathAnaka, 3ra gaNaratnamahodadhi, 126 kAlakAcAryakahA, 25 gandhottamAnirNaya, 90 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmonI varNAnukramaNI gAthAsaptazatI juo satasaI gItagoviMda, 197 gauDavadha/gauDavaho, 5, 90, 133, 212 caturvizatiprabaMdha, 90, 106, 110 caMdraprabhacarita (caMdappaharAriya), 31, 66 cUDAmaNi, 59 chaMdonuzAsana, 89, 95 jagasuMdarI-prayogamAlA, 66 jinadharmapratibodha, 124 jIvaudyota, 31 jaina gUrjara kavio, 212 jainendra vyAkaraNa, 31 jJAnezvarI, 210 tattvasAra, pa3 tilakamaMjarI, 164 triSaSTi-zalAkApuruSacaritra, 88-89 darzanasAra, 53 dazaratha-jAtaka, 128 dazarUpa, 25, 164 dezInAmamAlA, 4, 37, 8386, 89, 92, 100, 160 dezI zabdasaMgraha, 86, 95 dodhakavRtti, 87, 94, 98, 101, 104-05, 108-121 hrayAzrayaprAkRtakAvya juo kumArapAlarita hrayAzraya-TIkA, 81 dvArAvatInA nAzanI kahA, 25 dharmacaritaTippana, 59 dhAtupArAyaNa, 89 dhyAnopadeza, 59 dhvanyAloka, 25 nayacakra, 53, 55 navatattvabhASya-vivaraNa, 43 navasAhasAMkarata, 164 nATyazAstra, 37, 186 nAbheyanemidvisaMdhAnakAvya, 125 nAmamAlA, 36 nemanAthacaratra, pa9 naiSadhaciratra, 90 paumaria(padmacirata), 31, 37 pariziSTaparva, 89 paMcataMtra, 127 pAiyalacchI-nAmamAlA, 33 piMgalArtha-pradIpa, 198 pRthvIrAjavijaya, 78 pratijJAyaugaMdharAyaNa, 138 prabaMdhaciMtAmaNi, 13, 25, 116, 124 25, 130, 143-44, 151-52, 155-57, 164, 166-67, 17274 prabaMdhazata, 126 prabodhacandrodaya, 88 prabhAvakacarita, 34 prAkRtacaMdrikA, 20 prAkRtapiMgala, 18, 23, 25 prAkRtapiMgala-TIkA, 23 prAkRtaprakAza, 18, 98, 197 prAkRtalakSaNa, 197 prAkRta vyAkaraNa, 83, 198 prAkRtasarvasva, 198 baDakathA, 8 bAla-rAmAyaNa, 9 bRhatkathA, 8, 138, 212 bRhatkathAmaMjarI, 8 bRhat TippanikA, 39 brAhmasphuTasiddhAMta, 204 vivinoda, 31 bhAvasaMgraha, 53 bhojaprabaMdha, 66, 151 mahApurANa, 26, 37 mahAbhArata, 81, 127, 132 mahAbhASya, 81, 186 mahAvIracaritra, 59 225 mAghakAvya, 90 miDivala skUla oNv inDiana laoNjika, 17 mRcchakaTika, 91, 197 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jaina gUrjara kavio: 10 mohaparAjaya, 88 yajurveda, 127 yazastilaka-caMpu, 3pa yogazAstra, 89 yoniprAbhRta, 66 rasikasarvasva, 197 rAmacaritra, 7 rAmAyaNa, 81, 127-28 rAvaNavo, 212 rAsamAlA, 169 rudraTAlaMkAra, 21 lalitavistara, 4 vajAlaga, 6 varAMgacarita, 31 vasudevakathA, 43 vasudevahiMDI, 43 vizabhAskara, 79 vAbhadAlaMkAra, 19, 121 vikramorvazIya, 25, 199 vijayacaMdakevalicariya, pa9 viSNupurANa, 132 vIracaritra, 31 vetAla-paMcaviMzatikA, 25 zakuMtalA, 197 zatapatha, 131 zatArtha (tha)kAvya, 125 zaMbhurahasya, 6 ziAkuMtala, 91 zArgadharapaddhati, 174 zrAvakAcAra, 51, papa zrIkaMThacarita, 78, 79 SaDrabhASAcandrikA, 78 satasaI (gAthAsaptazatI), 5, 13, 133, 174, 212 saMdhuktikarNAmRta, 174 sanatakumAccarita, 31 samarAIkahA, 17, 42-43 sarasvatIkaMThAbharaNa, 25, 117 sAhityadarpaNa, 95 siddharAjavarNana, 126 siddhahemagata apabhraMza vyAkaraNa, 97 siddhahemacaMdra-zabdAnuzAsana, 78, 81, 89 siddhahaima-bRhadubRtti, 78 siddhahaima vyAkaraNa/siddhahemazabdAnuzAsana juo hemacaMdranuM vyAkaraNa sirivaDhamANakaLuM, 70 siMduraprakara juo somazataka siMhAsana-dvAtrizikA, 25 subhASita-ratnanidhi, pa9 subhASitaratnasaMdoha, 164 subhASita saMdoha, 174 subhASitAvalI, 174 sumatinAthacaritra, 124-25 sulocanAcarita, 31 sUkta-muktAvalI juo somazataka sUktimuktAvali, 89 setubaMdha, 5, 37 somazataka/siMdUraprakara/sUktamuktAvalI, 124, 125 solaMkiyoMkA ItihAsa, 164 . sthAnakaprakaraNa, 126 svapnavAsavadatta, 89 harSacarita, 108, 160 harSacarita para saMketa TIka, 154, 160 hemakoza(=abhidhAnaciMtAmaNikoza), 89, 166 hemacaMdranuM vyAkaraNa siddhahema-zabdAnuzAsana), 73-83, 89-90, 92, 127, 130, 197 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtaso varSanA sAhityano vizALa, vigatapracura ne AMkha ughADanAro dastAveja rajU karato mahAmUlo mahAbhArata saMdarbhagraMtha jaina gUrjara kavio saMgrAhaka ane saMprayojaka mohanalAla dalIcaMda desAI ' saMzodhita-saMvardhita bIjI AvRttinA saMpAdaka jayaMta koThArI che prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AvRtti prathama bhAga vikramanA teramA zatakathI te sattaramA zataka sudhInA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI jUnI gujarAtI bhASAno ItihAsa e vistRta prastAvanA sameta pR.24+3205656, 1926, kiM.rU.5 bIjo bhAga vikramanA aDhAramA zatakanA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI jaina kathAnAmakoza" "jaina gacchonI gupaTTAvalIo' tathA "rAjAvalI" sameta pR.241822, 1931, kiM.rU.3 - trIjo bhAga (khaMDa 1) vikrama ogaNIsamA ane vasamA zatakanA ane pUrve nahIM prakaTelA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI pR.4+1892, 1944, kiM.rU.5 2 1 trIjo bhAga (khaMDa 2) vikramanA ogaNIsamA tathA vIsamA zatakanA tathA pUrve nahIM prakaTelA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI sUcI (khaMDa 1thI cAlu) "dezIonI anukramaNikA' "jainetara kavio ane jaina gacchonI gurupaTTAvalIo (vadhu) sameta pR.4+1248, 1944, kiM.rU.5 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 2 bIjI AvRtti bhAga 1 vikrama bAramA zatakathI soLamA zataka sudhInA * gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI pR.64+508, 1986, kiM.rU.100 bhAga 2 tathA 3 | vikrama sattaramA zatakanA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI pR.16+404 tathA 14395, 1987, kiM.rU.75 tathA 75 bhAga 4 tathA 5 vikrama aDhAramA zatakanA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI pR.16+464 tathA 12+437, 1988, kiM.rU.90 tathA 90 bhAga 6 : vikrama ogaNIsamA tathA vIsamA zatakanA gujarAtI bhASAnA jaina kavionI temanI kRtio sahita vistRta sUcI tathA jaina bhaMDAromAMthI prApta thayelI jainetara kRtionI sUcI pR.16+579, 1989, kiM.rU.100 " bhAga 7. bhA.1thI 6mAM rajU thayelI sAmagrImAM AvelA kartAo, kRtio, vyaktio, vaMza gotro, sthaLo vagerenAM nAmonI varNAnukramaNIo tathA kRtionI saMvatavAra anukramaNikA pR.16+854, 1991, kiM.rU.220 bhAga 8 pUraka sAmagrI khaMDa 1 : dezIonI anukramaNikA tathA jaina kathAnAmakoza pR.8+3pa6, 1997, kiM.rU.160 bhAga 9 pUraka sAmagrI khaMDa 2 : jaina gacchonI gupaTTAvalIo tathA rAjAvalI pR.10+374, 1997, kiM.rU.160 bhAga 10 pUraka sAmagrI khaMDa 3 : jUnI gujarAtI bhASAnI pUrvaparaMparA ane apabhraMzano itihAsa pR.14+242, 1997, kiM.rU.120 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina gUrjara kavio'no bAdazAhI khajAno eTale 1400 uparAMta jaina kavio ane emanI pa000 uparAMta kRtionI Avazyaka mAhitI sAthe noMdha 80 uparAMta jainetara kavio ne temanI 100 jeTalI kRtionI noMdha kRtionA AraMbha-aMtanA vistRta utArA ne emAMthI prApta thatI aitihAsika mAhitI kRtionI asaMkhya hastapratono emanAM prAptisthAnonI mAhitI sAthe nirdeza ane puSpikAonI noMdha A noMdho mATe 400 jeTalA hastapratasaMgraho ane anya sAdhanono upayoga kavionI kAlAnukramika rajUAtathI UpasatuM aitihAsika sAhityavikAsanuM citra varNAnukramaNImAM kartA-kRtinAmo uparAMta 8000thI vadhu vyaktinAmo, 200thI vadhu vaMzagotrAdinAM nAmo, 1700thI vadhu sthaLanAmo, 250thI vadhu saMskRta-prAkRta kRtionAM nAmo, lahiyAonAM nAmo vagereno samAveza kRtinAmonI saLaMga varNAnukramaNI uparAMta vargIkRta varNAnukramaNI tathA prakAranAmonI yAdI vagere sAdhunAmo gaccha ane gurunAmanA nirdeza sAthe A badhAM dvArA UghaDatuM madhyakAlIna sAhityasaMsAra ane janasamAjanuM eka ajaba citra 3000 jeTalI dezIonI enAM prayogasthAnonA nirdezapUrvaka varNAnukramika sUci * 500 uparAMta kathAnAmono enA AdhAragraMthonA nirdeza sAthe varNAnukramika koza 20 jeTalA jaina gaccho ne enI 70 jeTalI zAkhAonI pATaparaMparA - AcAryonI prApya jIvanaviSayaka mAhitI sAthe mahAvIranirvANathI gujarAtanA sulatAno sudhInI rAjavaMzAvalI A bannemAM maLatAM vyaktinAmo, gacchanAmo, vaMzagotrAdinAM nAmo, sthaLanAmo tathA kRtinAmonI vistRta varNAnukramaNI gujarAtInI pUrvaparaMparA lekhe apabhraMza sAhityano itihAsa kartAo ane kRtionA sadRSTAMta paricaya sAthe emAMnAM kRti-kRtio ane anya vyaktinAmonI varNAnukramaNIo Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navI AvRtti have anivArya kemake jUnI sAmagrImAMthI aneka azuddhio dUra karavAmAM AvI che tethI kartAnAma, kRtinA racyA saMvata Adi ghaNI mAhitImAM pheraphAra thayo che kRtio paratve mudrita hastapratasUcIonA tathA prakAzananA saMdarbho umeravAmAM AvyA che dareka kavinI kRtionI noMdha eka sthAne saMkalita karI levAmAM AvI che pUrtiomAM vaheMcAyelI sAmagrIne ekasAthe lAvI daIne akhaMDa kAlAnukramika vyavasthA nipajAvavAmAM AvI che. jaina marugurjara kavi aura unakI racanAoM, keTalaoNga oNv dha gujarAtI enDa rAjasthAnI menyUskiTsa ina dha inDiyA ophisa lAyabrerI" tathA "jaina hAnDazipTena proisirona sTArsabilliotheka (praziyana sTeTa lAyabrerInI hastapratasUcI) - e varNanAtmaka sUcIomAMthI navA kartAo ane kRtinI mAhitI Ameja karavAmAM AvI che AkhIye sAmagrInI kRtionI varNAnukramaNI saLaMga temaja vargIkRta ApavAmAM AvI che (pahelI AvRttinA judAjudA bhAgomAM judA judA prakAranI sUcI hatI) AkhIye sAmagrInI sthaLanAmasUcI ApavAmAM AvI che (pahelI AvRttimAM trIjA bhAgamAM ja AvI sUcI hatI) vyaktinAmasUcI, saMskRta-prAkRtAdi kRtinAmonI sUcI ane lahiyAonAM nAmonI sUcI navI ja karavAmAM AvI che saMvatavAra anukramaNikA AkhIye sAmagrInI ApavAmAM AvI che (pahelI AvRttimAM e pahelA be bhAgamAM ja hatI) zuddhivRttino prayAsa satata ne saghanatAthI cAlyo che ne bIjI AvRttine aMte paNa 50 uparAMta pAnAnI saMkalita zuddhivRddhi ApI che gurupaTTAvalIo, rAjAvalI ane apabhraMza sAhityanI mAhitI ghaNA umerA sAthe adyatana karI levAmAM AvI che dezIsUcI ane kathAnAyakozamAM paNa ghaNI sAmagrI umeravAmAM AvI che che ke A mAhitI Jain Education International Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AvRtti vizenA abhiprAyo mohanabhAI jo na janmyA hota A gauravabharelA graMthanA "saMprayojaka zrIyuta mohanalAla da. dezAI A viSayamAM amArA samavyasanI ane samasvabhAvI ciramitra che. jaina sAhitya ane jaina itihAsanA parizIlanano temane ghaNo jUno roga che. je vakhate amane kalameya jhAlatAM nahotI AvaDatI te vakhatanA e jaina itihAsa ane jaina sAhityanA vicAraghelA ane ananya Azaka banelA che. A yuganA jaina vyavasAyI gRhasthomAM mohanabhAI jUnA jaina sAhityanA abhyAsI tarIke sarvAsa che ema jo kahIe to temAM jarAye amane atizayokti nathI lAgatI. kyAM to vakIlAtano vaheto dhaMdho ane kyAM A akhaMDa sAhityasevA ! kevaLa sAhityapravRtti e ja jemanA jIvananirvAha khAsa upAya hoya ane e ja jAtanuM jIvana-jIvavA mATe jeo sarajAyA hoya tevA puruSo paNa, je kArya mohanabhAIe karI batAvyuM che te karI batAvavA bhAgye ja bhAgyazALI nIvaDe che. mohanabhAI jo na janmyA hota to kadAca jaina gUrjara kavionI jhAMkhI karavA jagatane 21mI sadInI vATa jarUra jovI paData. jaina sAhitya saMzodhaka phAlgana saM.1983 AcArya, gujarAta purAtattva maMdira jinavijaya nA AvI sevA bajAvanAra koI nathI kaoNnpharansa e pustaka bahAra pADI parama utsAhI saMzodhaka mohanalAla dalIcaMda dezAIe aMtaranA umaMgathI lIdhelA parizramanI kadara karI che ane gujarAtI jaina sAhitya vize mAhitI sarvasulabha karI gujarAtI sAhityanA abhyAsane apUrva anukULatA pUrI pADI che. mahAbhArata, rAmAyaNa ane purANanA AdhAranuM gujarAtI sAhitya cauTecakale gavAtuM hatuM. paraMtu puSTimArgIya, satsaMgI ane jaina sAhitya maMdira ane upAzrayamAM ja tenI pavitratAnI suvAsa phelAvatuM hatuM. A kAraNathI Itara paMtha ane dharmanI jANa bahAra te atyAra sudhI rahyuM che. A sUcithI te saMbaMdhI ajJAna ghaNe darajja dUra thaze. mAmA zakatA nA kAkA A kAma tame jaina gujarAtI sAhityanI jevI sevA bajAvI che tevI jainetara gujarAtI sAhityanI sevA bajAvanAra koI nathI. tA.25-11-1926 kezavalAla harSadarAya dhruva eja mArA sAmarthyanI bahAra AvA AkaragraMthanuM avalokana lakhavuM e mArA jevAnA sAmarthyanI bahAra che. tA.9-8-1931 narasiMharAva bhoLAnAtha diveTiyA or load Now saMgrahagraMthanI kiMmata moTI A graMtha temanI athAga mahenatanA phaLarUpa che. graMthanA prAraMbhamAM 320 pRSThano jUnI che gujarAtI bhASAno ItihAsa Apelo che je ApaNI bhASAnA itihAsamAM mUlyavAna umero Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNAvo joIe. A graMtha svataMtra pustaka tarIke paNa bahAra pADyo hota to sAruM ema . lAge che. saMgrahanI gaNanA maulika graMthathI UtaratI karAya che paNa AvA zAstrIya saMpAdananI kiMmata sAhityamAM ghaNI moTI che ane tenI mahenata to te prakAranuM kAma karyuM hoya te ja samaje che. prasthAna, dIpotsavI aMka 1983 rAmanArAyaNa vi. pAThaka mA in: li Treasure House of Old Poems This is a treasure house of old poems written by Jain poets in Gujarati. The collection is the result of Mr. Desai's persistence and assiduity as he had left hardly a Jain bhandar unexplored. We congratulate him for his magnum opus. Modern Review, Jan. 27, 1927 K. M. Jhaveri Liguists Owe a Debt of Gratitude As regards the Introduction I have formed a very high opinion of the scholarship of Mr. M. D. Desai and can say that the world of liguists owe him a debt of gratitude for his effort in presenting in a systematic form the part played by the Jain poets in making of modern and ancient Gujarati. Dt.15-7-1931 Dr. P. L. Vaidya A Wonder to Stare at The publication is the most monumental bibliographical work... He says that so many collections of Mss. in private possessions of priests remain to be examined. If all this booty be gathered, what a vast literature will be revealed! It would be really a wonder to stare at. "Origin and Nature of the Madhusudan Chimalal Modi Dialect called Apabhramsha' A book for the Book-makers Your book is really a book for the book-makers. Dt.17-2-1927 Nanalal Chimanlal Mehta eka ja pustaka pUratuM prAcIna gujarAtI sAhityanI zrIvRddhi moTe bhAge jainone ja AbhArI che e satyane bahAra lAvavAmAM rA. dezAInuM A eka ja pustaka pUratuM che. tA.5-8-1927 - paM. haragoviMdadAsa trikamacaMda zeTha Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ repharansa' tattvadarzI sUcaka AkaragraMtha rA.rA. mohanalAla dalIcaMda dezAIe prAcIna jaina sAhityarUpI atyAra sudhI aprakAzita rahelI ratnakhANamAMthI mahAna aneka mUlyavaMtAM kaviratnono paricaya karAvyo che. vaLI temaNe A graMtha sAthe jUnI gujarAtI bhASAno vizALa ane sarvagrAhI itihAsa Alekhyo che. ane te mATe jarUrI sAmagrI ane sAdhano ekaThAM karavAmAM vizeSa buddhiparizrama paNa karyo che. tema temaNe sAthesAthe A graMtha repharansa' tattvadarzI sUcaka AkaragraMtha tarIke abhyAsako temaja paryeSakone paNa upayogI thaI zake te sAru tenA aMtabhAgamAM vividha sUcio ane anukramaNikAo ane AraMbhamAM paNa vistRta viSayAnukramaNI saMyukta karI che. gujarAtI, tA.5-8-1927 aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI saMyojana ane saMvidhAnapUrvakano graMtha juo sAkSarazrI mohanalAla dalIcaMde saMyojana temaja saMvidhAnapuraHsara racI prakaTa karelo mahAbhArata sUcigraMtha 'jaina gUrjara kavio'. 'harilIlA SoDazakalA', upodghAta aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI anaMta dhairya mauTuM daLadAra vaoNlyUma nihALI huM to daMga ja thaI gayo. ApanI dhIrajane kharekhara dhanyavAda ghaTe che. sAhitya eka sAdhanA che. temAM anaMta dhairya keTaluM Avazyaka che te tamArA A prakAzana parathI samajAya che. tA.18-12-1931 'suzIla' aMdhArI guphAmAM mazAla laI janAra jaina sAhityakAroe gUrjarI vANInI zI-zI sevA karI tenI Aja pratIti paDe che. narasiMha mahetAnI pUrve paNa pAMcacha sadIo sudhI gurjara sAhityanuM gaurava, madhapUDAmAM madha pUratI madhamAkhIonI mAphaka puSkaLa jaina kavio saMgharI rahyA hatA - ane te kevaLa eka ja dizAmAM nahIM, itihAsa, vArtA, kAvyo, subhASito, alaMkArazAstro ane kaThora vyAkaraNa : evI sarvadezIya sAhityaArAdhanAmAM sAdhuo sudhdhAM zAmila hatA. pAMca sadIonI A aMdhArI guphAmAM mazAla laI javAno yaza rA. mohanalAla dalIcaMda dezAIne maLe che. saurASTra, tA.5-2-1927 ketu hakIkatanI khANa tamArI vistRta prastAvanA jUnI gujarAtInA saMbaMdhamAM hakIkatanI khANarUpa che. huM dhAruM chuM, temAM AvI che tevI ane teTalI hakIkata eka ThekANe to mAtra tamArA ja pustakamAM kendrastha karavAmAM AvelI che. vaDodarA, tA.31-12-1926 maMjulAla raNachoDalAla majamudAra gujarAtI sAhityanI apUrva sevA gujarAtI bhASAsAhityanA abhyAsIne jaina sAhitya avagaNavuM paravaDe ema nathI; Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ane jeTalo enA abhyAsa prati pramAda sevAya eTalo te gujarAtI bhASAsAhityanA vikAsa mATe ane abhivRddhimAM aMtarAyarUpa thAya che. zrIyuta mohanalAla dalIcaMda dezAIe taiyAra karelI jaina kavionI sUcI bhA.1 ane 2 hamaNAM bahAra paDyAM che te jotAM jaina sAhitya keTaluM badhuM kheDAyeluM ane vistRta che eno sahaja khyAla Ave che; ane suprasiddha opheTanA keTalaoNganI peThe jaina sAhityanA abhyAsa mATe A sUcIo gujarAtI sAhityanA premIne kAyama upayogI thaI paDaze e niHsaMdeha che. AvuM bhagIratha ane muzkela kArya aneka prakArano zrama sevIne pUruM karavA badala ame zrIyuta bhAI mohanalAlane aMtaHkaraNapUrvaka abhinaMdana ApIe chIe. e yAdIo taiyAra karIne ekalA jaina samAjanI nahIM paNa vAstavika rIte gujarAtI sAhityanI apUrva sevA emaNe karI che ema kahevAmAM atizayokti nathI. buddhiprakAza, DiseMbara 1992 ra - sudIrgha sAhityayajJa jaina gUrjara kavioe mohanalAla dalIcaMda dezAInuM gujarAtI sAhityane eka aneruM ane yazakalagIrUpa pradAna che. eka mANasa ekale hAthe ATalI gaMjAvara sAmagrI ekaThI karI zake ane AvI custa vaijJAnika vyavasthAthI ne viSayanI potAnI sarva jANakArIne kAme lagADIne rajU karI zake e ghaTanAno gujarAtI sAhityamAM to joTo jaDavo muzkela che. zrI dezAIno A jJAnayajJa 33 varSa cAlyo. emaNe hastapratabhaMDAro, vyaktigata hastapratasaMcayo, sUcio, mudrita graMtho Adi je sAdhanonA upayoga karyo che enI saMkhyA 400 ke vadhAre thavA jAya che. A hakIkata zrI desAInA asAdhAraNa parizramanI gavAhI pUre che. AjathI 5-75 varSa pahelAM A badhAM sAdhano sudhI pahoMcavAmAM keTalI agavaDa haze eno vicAra karIe tyAre zrI dezAInI sAhityaprIti ne saMzodhananiSThA vize parama Adara thayA vinA raheto nathI. jaina gUrjara kavio', bIjI AvRtti jayaMta koThArI nivedana, tA.1-8-1986 mArI marajI vinA so saMzodhananibaMdhonI sAmagrIATalI pracura dastAvejI sAmagrI dharAvato anya koI graMtha gujarAtImAM to najare ja nathI caDato, paraMtu anya bhAratIya bhASAmAM haze ke kema e vize zaMkA rahe che. pAnAMnAM pAnAM sudhI vistaratI sUcio ja "jaina gUrjara kavio'nA asAdhAraNa mAhitIbhaMDArano ApaNane aMdAja Ape che. A to bahuratnA vasuMdharA che ! khodakAma karanArA ne ratnone parakhanArA-parakhAvanArAnI ja vATa jue che. ekalA "jaina gUrjara kario'ne AdhAre pIeca.DI.nI DigrI mATenI so thisIso taiyAra thaI zake. thisIso nahIM to saMzodhananibaMdho to jarUra thaI zake. jaina gUrjara kavio, bIjI AvRtti jayaMta koThArI bhA.7, nivedana tA.8-pa-1991 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI AvRtti vizenA abhiprAyo devAlayanA samuddhAranuM puNyakarma saMzodhaka ane paMDita mo. da. dezAI eTale cALIzeka varasano aNathaka kaThora puruSArtha - bauddhika temaja zArIrika, ane tenA pariNAmasvarUpa 4000 pAnAM jaina gUrjara kavio'nAM, 1250 pAnAM 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa'nAM ane 2000/3000 pAnAM bIjA saMzodhanalekho, saMpAdano vagerenAM. dezAInA baMneya AkaragraMthanA bAdazAhI khajAnAno huM pote mArA kAma mATe varasothI lAbha uThAvato Avyo chuM. 'jaina gUrjara kavio' svarUpe to eka varNanAtmaka hastapratasUci che. paNa te sAthe temAM evI vipula mAhitI saMcita karelI che, jene lIdhe te madhyakAlanAM sAtaso varasano sAhitya ne saMskRtino vRttAMta taiyAra karavA mATeno eka sAmagrIbhaMDAra banI gayo che. A AvRtti jaina gUrjara kavio'no navo avatAra che. koThArIe gujarAtI sAhitya pariSada taraphathI taiyAra thaI rahelA sAhityakozanA madhyakAlIna khaMDanA saMpAdanakArya saMdarbhe je bahuvidha, bahumUlya jANakArI ane anubhava prApta karyAM che tethI 'jaina gUrjara kavio'nI A bIjI AvRtti samRddha banatI rahevAnI e eka asAdhAraNa suyoga che. aneka bAbatamAM saMpAdanane koThArInI zAstrIya cokasAI ane jhINI dRSTino lAbha maLyo hovAnuM vAcaka joI zakaze. navuM devAlaya banAvavA karatAM jUnAne samAravA-uddhAravAmAM jaina pAraMpA vadhu puNya hovAnuM mAne che. 'jaina gUrjara kavio'no samuddhAra hAtha dharIne koThArIe moTuM puNyArjana karyuM che. bhASAvimarza, eprila-jUna 1987 harivallabha bhAyANI be saMzodhana-tapano suMdara samanvaya sva. zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI kRta 'jaina gUrjara kavio'nuM pro. jayaMta koThArI - saMzodhita saMvardhita bIjI AvRttinuM prakAzana jaina sAhityanA be saMzodhaka abhyAsIonA tapano suMdara samanvaya che. pUrvasUrionI sarjaka-kRtine samayasamaye avanavI pratibhAonA saMsparzathI abhinava rUpa maLatuM rahe che. AvA navAvatAro sarjana jeTalA saMzodhanakSetre paNa jarUrI ane upayogI che A bAbata kadAca ApaNane ochI samajAI che. ethI to koI viSaya ane kSetranuM saMzodhana 'hoya' e sthAne ja rahI jAya che. jyAre koI saMzodhake jIvanasamagranA abhyAsatapano nicoDa koI eka graMthamAM Apyo hoya tyAre tenI pUrepUrI abhyAsaniSThA chatAM upalabdha sAmagrInI ane kAlagata maryAdAone kAraNe temAM kaMIka apUrNatA ke kSati rahetI hoya che. AthI to A prakAranA saMzodhanamAM paNa anugAmInAM niSThA, sUjha ane abhyAsabharyA tapanuM umeraNa thavuM jarUrI che. te kAryane kALanI eka anivAryatA samajIne sarvasulabha karI ApavAnI paraMparA nathI te navI dizAno udhADa pro. jayaMta koThArI-saMpAdita 'jaina gUrjara kavio'thI thAya che. zabdasRSTi, jAnyu. 1987 hasu yAjJika Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapUranuM vaitaruM jaina gUrjara kavio" eka adbhuta AkaragraMtha che, A gauravagraMthanuM saMzodhana-saMvardhana atiAvazyaka hatuM ane te jayaMta koThArI jevA ApaNA cIvaTavALA, khaMtIlA ane tejasvI saMzodhaka vidvAnane hAthe thayuM e AnaMdanI vAta che. mohanabhAInA bhAre kAmane, saMskRta vAmano zabda prayojIe to, "kRtaparizrama" jayaMtabhAIe parimArjana ane zodhana dvArA dipAvyuM che. jaina gUrjara sAhityanA A AkaragraMthonA saMpAdana ane parizodhananuM kapUranuM vaitaruM' karIne jayaMtabhAI koThArIe bhAratIya bhASAonA ane vizeSataH gujarAtI bhASAsAhityanA abhyAsIone upakRta karyA che. A mAtabara prakAzanano Arthika bhAra upADavAnI dUradarzitA mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA saMcAlakone paNa dhanyavAda ghaTe che. buddhiprakAza, julAI, oNgasTa bhogIlAla ja. sAMDesarA ane sapTe. 1987mAMthI saMkalita gujarAta haMmezanuM RNI gujarAtI bhASA ane sAhityanA abhyAsIne vipula sAmagrI pUrI pADatA daLadAra graMtho ApI sva. mohanalAla desAIe eka gaMjAvara kArya hAtha dharI je uttama rIte pUruM karyuM hatuM te mATe gujarAta emanuM haMmezanuM RNI che. je jamAnAmAM saMzodhana mATe Avazyaka dRSTi, jhINavaTa ane samucita yojanAno ApaNe tyAM khAsa khyAla nahoto te jamAnAmAM ekalapaMDe gajabanI saMzodhanavRtti ne zakti mohanabhAIe dAkhavI e jevItevI vAta nathI. AvA eka asAmAnya graMthanuM navasaMskaraNa karavuM e jevItevI vAta nathI. jayaMtabhAI potAnI AgavI jhINavaTa, zAstrIya coksAI ane niSThApUrvakanA UMDA abhyAsa mATe eTalA jANItA che ke "jaina gUrjara kavio'nA navasaMskaraNa mATe emanI thayela varaNI sarvathA samucita ane prazasya che. phArbasa gujarAtI sabhA saimAsika bhUpendra bA. trivedI okTo-Dise. 1987 sonAnI lagaDImAMthI phensI dAgInA jaina gUrjara kavio' e gujarAtI saMzodhanano AkaragraMtha che. gujarAtI madhyakAlIna sAhityanA saMzodhananuM A pAyAnuM kAma che ane A kAma sagata mohanalAla desAIe ekale hAthe upADyuM ane lagAtAra enI pAchaLa bhAre parizrama karI yazasvI rIte pAra pADyuM e ApaNA sAhityika saMzodhananI eka ghaTanA che. emanA jevI sajjatAvALA ane haThIlI jahematapUrvaka kevaLa vidyApremathI prerAIne Avo bhavya puruSArtha karanArA vidyAvyAsaMgI bhAratIya bhASAomAM paNa gaNatara ja haze. sva. mohanalAla desAIne varSo pachI jayaMta koThArI jevA anugAmI sAMpaDyA e paNa eTalI ja AnaMdaprada ghaTanA che. jayaMta koThArI mAtra prAstAviko lakhI "saMpAdaka' thanAra kuLanA saMpAdaka nathI ! temaNe "saMpAdaka' zabdanI arthachAyA ja badalI nAkhI. sAcA saMpAdaka keTalI mahenata karavI joIe enuM eka udAharaNa pUruM pADyuM. sva. mohanalAla desAInA akSaradehane emaNe ajavALIne rajU karyo. mULa saMpAdakanA kartutvane bilakula AMca na Ave che e rIte mULa graMthanI sAmagrIne akabaMdha jALavIne vadhu vyavasthita rUpe ene prastuta karI, phira A Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rI saMkhyAbaMdha sthaLoe upalabdha saMzodhanavIgatone AdhAre saMmArjana karyuM ane mULa viSayane paNa upakAraka evI sAmagrI umerI ApIne graMthanI samRddhimAM mUlyavAna vadhAro karI Apyo che. te saMpAdakane Avazyaka evI satyaniSThAno paricaya to saMvardhita AvRttinA pAne pAne thaze. temaNe karelI zuddhi ane vRddhi (gujarAtI saMzodhanamAM A "zuddhi-vRddhi' zabda pracalita karavAnuM mAna paNa temanA phALe noMdhAze !) vagara sva. mohanalAla desAInuM kAma ATaluM kadAca UpasI AvyuM na hota. mULa sonAnI lagaDImAMthI koThArIe phensI dAgIno karI Apyo. saMzodhanakSetre temaNe karelI A sevA smaraNIya raheze. janmabhUmi-pravAsI, tA.25-5-1988 ramaNalAla jozI bar : ' ja ka : : : : : jaMgI kArya ne eno paDakAra jhIlanArA jaina gUrjara kavionAM badhAM maLIne 4061 pRSTha ane ATalAM badhAM pRSTha para mudrita sAmagrI ekaThI karI tene vyavasthita karanAra vyakti eka ja. phakta eka. nAme mohanalAla dalIcaMda dezAI, jemaNe potAnI jiMdagInAM 60 varSamAMthI ardhA uparanAM varSa graMthanI sAmagrI ekaThI karI tene vyavasthita karavAmAM gALyAM. ATalAM varSe tenuM punarmudraNa ane teya saMzodhita ane saMvardhita AvRtti rUpe thayuM. agAdha parizrama ane anahada kharca banne deSTie jaMgI gaNAya evuM A kArya hAtha dharIne pAra pADavA mATe navI AvRttinA saMpAdaka jayaMtabhAI koThArI tathA prakAzaka mahAvIra jaina vidyAlaya abhinaMdananA adhikArI bane che. phakta sADA cAra varSanA gALAmAM A saMdarbhagraMthano sAtamo bhAga prakAzita thAya che. mULa AvRttinAM 4061 pRSThomAM prakAzita sAmagrInI ekeeka noMdhanI cakAsaNI karavI, jarUra hoya tyAM sudhArAvadhArA karavA - e kAma hAtha dharavAno vicAra jhaTa laIne na ja Ave, ane kadAca Ave to e kAmano paDakAra jhIlavA mATe Avazyaka dhRti, cIvaTa ane abhyAsavRtti - A sarvano sumeLa sadhAyo hoya evI vyakti maLI AvavI e paNa muzkela to kharuM ja, paraMtu zrI jayaMtibhAI koThArI ane teo je sahakAryakarone pUrepUro jaza Ape che e sahakAryakaroe yojanA sAthe anusmRta paDakAra jhIlyo che ane yojanA saphaLa karI batAvI che. janmabhUmi, tA.3-10-1988 tathA 2-4-92mAMthI saMkalita bhAratI vaidya gujarAtIone mAravAmAM AvatuM maheNuM bhAMgaze mAtra saMzodhanaprItinI bhAvanA kendramAM hoya to ja AvuM kArya karI zakAya. e mATe bIjuM ghaNuM jatuM karavuM paDe. jayaMtabhAIe e rIte ghaNuM jatuM karIne ApaNane A prApti karavI che. A dvArA bhUtakALanA saMzodhako pratyenuM RNa adA thayuM che ane bhAvI saMzodhako mATe eka mahattvapUrNa namUno rajU karavAmAM Avyo che. A prakAzanane bhale jaina maMDaLa taraphathI Arthika sahAya prApta thaI hoya paraMtu e dvArA samagra gujarAtI sAhityanI sevA thAya che ema mAnavuM. have mAtra "sUci'ne AvarI leto A sAtamo khaMDa pragaTa thAya che. enA parathI mULa yojanA kevI virATa haze eno khyAla maLaze. AvAM kAma pharIpharIne nathI thatAM eTale lobhI che. ane cIkaNA banIne jayaMta koThArIe sUcigraMthane phAlavA dIdho. cIkaNA eTalA mATe ke te Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekeeka vigatane temaNe cakAsIcakAsIne ApaNI sAme dharI che. pAMca-sAta mitronI sahAyathI viE A zuSka kArya e AnaMdapUrvaka karI zakyA che. - A sUcigraMtha have gujarAtIone mAravAmAM AvatuM maheNuM bhAMgaze. marAThI-baMgALI vidvattA jevI vidvattA gujarAtImAM jovA na maLe evI gujarAtanI ane agujarAtInI mAnyatA. Avo graMtha have bhAratIya bhASAo samakSa ja nahIM paNa aMgrejI-jarmana jevI bhASAo sAme ApaNe gauravabhera dharI zakIe ema chIe. gujarAtamitra, tA.8-10-1990 tathA 1-ra-1992mAMthI saMkalita zirISa paMcAla prathama paMktinuM aitihAsika sAdhana mohanalAla dalIcaMda dezAIe sAhitya ane itihAsanA kSetre je puruSArtha karyo tene bhagIratha kahyA vinA cAle tevuM nathI. ApaNo vidyAsaMsAra jo guNajJa hoya to ApaNI koI yunivarsiTImAM emanA nAmanI zikSApITha sthApavI joIe. jaina gUrjara kavio'mAM saMgrahAyelI sAmagrImAM keTakeTaluM vaividhya che ! ahIM darzana che, saMskRti che, itihAsa che, samAjadarzana che ane gujarAtI bhASAnA vikAsanI to bahuratnA khANa che. "mirAte ahamadI'nI prastAvanAmAM prasiddha itihAsakAra prA. jadunAtha sarakAre kahyuM che ke bhAratanA sarva pradezomAM aitihAsika sAdhanonI saMkhyA ane vaividhyanI bAbatamAM gujarAta sauthI vadhu samRddha che. AvI aitihAsika sAmagrImAM "jaina gUrjara kavionuM sthAna prathama paMktimAM lekhAya. varSothI A mahattvano mahAgraMtha aprApya hato. prA. jayaMtabhAI koThArIe mahAparizrama laIne tenI navI saMzodhita ane saMvardhita AvRtti taiyAra karIne gujarAtanAM vividha kSetronA abhyAsIo upara upakAra karyo che. dAyakAo pahelAM jema mohanalAla dalIcaMda desAIe bhagIratha saMzodhana pravRtti karIne tenAM miSTa phaLa gUjarI sarasvatInA maMdire dharyA hatAM tema evo ja bhagIratha saMzodhanayajJa karIne jayaMtabhAIe mULathIye vadhu miSTa evAM suphaLa gurjarI sarasvatInA maMdire thayAM che. mahAvIra jaina vidyAlaye A jJAnayajJa karIne asAmAnya gaurava prApta karyuM che. gujarAta, dIpotsavI aMka, vi.saM.2044mAMthI saMkalita dhanavaMta ojhA gujarAtanuM bhAratanuM pradAna A saMdarbhagraMtha bhAratIya bhASAsAhityanA abhyAsIone paNa khUba upayogI che. A graMthaprakAzanane huM gujarAta taraphathI bhAratane eka Adarza saMdarbhagraMthanA pradAnarUpa ghaTanA gaNuM paraba, ogasTa 1988 : baLavaMta jAnI graMthAlayonI samRddhi vadhAranAra AkaragraMtha ApaNI zikSaNa sAhityasaMzodhananI saMsthAonAM graMthAlayonI samRddhi na kevaLa pustakonI saMkhyAne AdhAre, paraMtu "jaina gUrjara kaviojevA AkaragraMtho emaNe sAcavyA che ke kema tene laIne ja mUlavI zakAya. prabuddha jIvana, tA.1-2-1987 kAMtibhAI bI. zAha Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ An Invaluable Monumental Encyclopaedic Work Jaina Gurjara Kavio' is an invaluable monumental encyclopaedic work documenting and enlisting Jaina literary writers and their works.. With great perseverance, sincerity and labour Mohanbhai collected huge data and scientifically arranged them, harmonizing all strings of facts. The work is the result of his 33 Years' continuous service to learning and literature. This second edition is corrected and enlarged. It is a manner of great pleasure that the work has found in Prof. Jayant Kothari a sincere, well-equipped, truth-devoted and learning-lover editor. He has performed the duty of an editor honestly and sincerely. Withont damaging the structure of the original compiler, he has done his editing work in such a way as the important salient features of the work would stand out in great relief. His corrections and additions have made the work more authentic and thus enhanced its value as a reference book. Therefore, the language and linguistics departments of all the Universities should have the work in their libraries. Sambodhi Vol. 14, Feb. 1990 Nagin J. Shah The Good Fortune of Indologists The Mahavira Jaina Vidyalaya, to the good fortune of indologists, has decided to reissue this standard work which has long been out of print. Jayant Kothari has thoroughly revised and enlarged this second edition of the descriptive catalogue of works in Gujarati by Jain poets. Reseaschers engaged in comparative work in the Indo-Aryan languages and literatures, especially in Jain studies will be pleased to learn their access facilitated. Jonrnal of the American Oriental Society 109.1 (1989) Ernest Bender bhAvI zodhakhoLanI vipula zakyatAo sAtamo graMtha kevaLa sUciono rAkhyo e sAruM karyuM kemake sUcionA sAdhana vinA AvA graMthano upayoga na thaI zake. vaLI sAtamA graMthanI prastAvanAmAM, A viSayamAM bhAvI zodhakhoLanI vipula zakyatAo mATe tame kImatI sUcano karyA che e prastuta kArya pAchaLanuM tamAruM UMDuM ciMtana batAve che paNa. kAma karanArA kyAM che ? tA.2-11-1991no patra bhogIlAla ja. sAMDesarA akhaMDa dIvAno vistarato ujAza zrI mohanabhAIe "jaina gUrjara kavio'nA saMpAdana dvArA eka vidyAkAryano akhaMDa hi Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAyajJa ja mAMDyo. jIvanane te satkAryathI ujALyuM ane amara banAvyuM. teone jANe potAnuM jIvanakArya jaDI gayuM, ane tene saMpUrNa samarpita thaIne teoe madhyakAlIna jaina sAhityanA itihAsano akhaMDa dIvo pragaTAvyo. thoDA kALamAM tenI zaga saMkeravAnI ane temAM ghI pUravAnI jarUra paDI. to zrI jayaMtabhAIe e puNya kArya emanI AgavI kuzaLatAthI evI rIte karyuM ke dIvAnI jyota vadhu prakAzamAna thaI ane ajavALuM dUra sudhI phelAyuM. ujAza evo to patharAyo ke temAM rahelI jhINAmAM jhINI vastu-vIgato hastAmalakavat spaSTa dekhAvA lAgI. jayaMtabhAIne paNa potAnA uttara jIvanane zaNagAravAnuM eka vizeSa kArya maLI gayuM. 'jaina gUrjara kavio'nA jUnA traNa bhAga (ne cAra graMtha) joyA pachI navA daza bhAgane joIe tyAre lAge ke jayaMtabhAI mohanabhAInA mAnasaputra che. mohanabhAIe ahIM AvuM zA mATe lakhyuM che/haze, A vAta A rIte kema mUkI che te badhuM jANe ke jayaMtabhAIe parakAyapravezanI vidyA sAdhIne jANyuM hoya. AvAM kAmone zakavartI kAma kahevAya. tene kALano kATa lAgato nathI. temAM haju umeravAnuM anya koInA hAthe banaze paraMtu tene korANe mUkavAnuM nahIM bane. jene madhyakAlIna sAhityamAM kazuMya jovuM haze, noMdhavuM haze, kAma karavuM haze tene AnA vinA nahIM ja cAle tevuM A kAma banyuM che. AvAM ghaNAM kAmo AdaryAM adhUrAM rahe che. paNa A to AdarIne tene paripUrNa karyuM che; kaho ke eka tapa pUrNa thayuM. Ano occhava karIe. 'jaina gUrjara kavio', bIjI AvRtti, bhA.10 purovacana, dIpotsava, saM.2052 pradyumnasUri sarjaka tathA sarjananI punaHpratiSThA mo. 6. dezAI e one man university che. je kArya AjanI sAdhanasAmagrIthI sabhara paristhitimAM paNa eka AkhI saMsthA ke vizvavidyAlaya ja karI zake tevuM kArya TAMcAM lagabhaga nagaNya - sAdhano dvArA A vyaktie ekalA hAthe karI batAvyuM che. 'jaina gUrjara kavio'nA navA saMpAdananA daza graMthonuM jarA nirAMte avalokana karIe to jayaMtabhAInI zodhakaSTi, cIvaTa ane hAthamAM lIdhela kAryanA ekAda akSarane paNa anyAya na thaI jAya te mATenI sakSama jAgRti, temAM akSareakSare jovA maLaze. mo. da. dezAI jevA potAnA mUrdhanya ane bahuzruta jaina vidvAnane tathA tenA zakavartI sarjana-saMzodhanakAryane jaina samAja lagabhaga bhUlI gayo hato teve TANe jayaMtabhAIe A graMthazreNInA punaruddhAra dvArA sarjaka tathA sarjananI punaHpratiSThA karI che ane dAyakAo sudhI ApaNe A sarjanane tathA sarjakane bhUlIe nahIM tevI yojanA karI ApI che te badala samagra jaina samAje jayaMtabhAIne vadhAvavA joIe. A bRhat kArya sAdyaMta pAra pADavAnuM bIDuM jhaDapIne mo. da. dezAInuM suyogya tarpaNa karanAra saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayane paNa pUrA Adara sAthe zatazaH dhanyavAda ApavA ghaTe. zIlacaMdrasUri 'jaina gUrjara kavio', bIjI AvRtti, bhA.10, purovacana, tA.6-12-1996 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * jaina gUrjara kavio'nAM prAptisthAna zrI mahAvIra jaina vidyAlaya oNgasTa krAnti mArga, muMbaI 400 036 * zrI mahAvIra jaina vidyAlaya pAlaDI cAra rastA, amadAvAda 380 007 Ara. Ara. zeThanI kaMpanI 110-12 prinsesa sTrITa, muMbaI 400002 gAMdhImArga, phuvArA pAse, amadAvAda 380 001 navabhArata sAhitya maMdira 531 kAlabAdevI roDa, muMbaI 400 002 gAMdhImArga, patAsApoLa pAse, amadAvAda 380 001 gUrjara sAhitya bhavana gAMdhImArga, ratanapoLanAkA sAme, amadAvAda 380 001 graMthAgAra posTa oNphisa pAchaLa, navaraMgapurA, amadAvAda 380009 sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda 380 001 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatvAkAMkSI yojanAno paDakAra jhIlanArA 'jaina gUrjara kavio'nAM badhAM maLIne 4061 | pRSTha | ATalAM badhAM pRSTha para mudrita sAmagrI ekatrita karI, tene vyavasthita rIte mUknAra vyakti eka ja. phakta eka. nAme mohanalAle dalIcaMda desAI, jemaNe potAnI jiMdagInAM 60 varSamAMthI "adhI uparanAM varSa graMthanI sAmagrI ekaThI karI tene vyavasthita goThavavAmAM gALyAM ! 1986nA navembara mAsamAM jaina gurjara kavio"nI saMzodhita ane saMvardhita AvRttino prathama bhAga prakAzita thayo ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaye hAtha dharelI eka mahattvAkAMkSI yojanAnA amala vize zraddhA baMdhAI. e pachInA phakta sADA cAra varSanA gALAmAM A saMdarbhagranthano sAtamo bhAga prakAzita thAya che. e to AnaMdanI vAta che ja, te yojanA sAthe saMkaLAyelA vidvAno, prakAzaka ane mudraka paNa abhinaMdanane pAtra Thare che. mULa AvRttinAM 4061 pRSThomAM prakAzita sAmagrInI ekeeka noMdhanI cakArANI karavI, jarUra hoya tyAM sudhArAvadhArA karavA - e kAma hAtha dharavAno vicAra jhaTa laIne na ja Ave ane kadAca Ave to e kAmano paDakAra jhIlavA mATe Avazayaka dhRti, cIvaTa ane abhyAsavRtti - A sarvano sumeLa sadhAyo hoya evI vyakti maLI. AvavI e paNa muzkela kharuM ja. paraMtu zrI jayaMtabhAI koThArI ane teo je sahakAryakarone pUrepUro jaza Ape che e sahakAryakaroe yojanA sAthe anusmRta paDakAra jhIlyo che ane yojanAne saphaLa karI batAvI che. bhAratI vaidya (janmabhUmi, tA.20-4-1992) JM Education International