Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA. da. graMthamALA naM.171 bRhad-nirjhanyastutiyaNimaMjUSA (prathama khaMDa) (i. sa. pU. 200 - i. sa. 900) saMpAdako. ' madhusUdana DhAMkI * jitendra bI. zAha AratI halapatabhA vidyAmadina lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira 'navaraMgapurA, amadAvAda 380 009 ' ' nA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhanirguntha-stutimaNimaMjUSA (prathama khaMDa) 10mI zatAbdI sudhInA nirjhantha sAhityamAMthI sAhityika dRSTie uttama temaja bhaktisabhara evA stotra, stuti, stavanano khaMDa cayana karelo, kAlakrama anusAra ane bhASAnA prakAra tema ja guNavattAnA dhoraNe goThavelo mULa stuti-stotra-stavanono A saMcaya che. prathama khaMDamAM prastuta thayelI kRtiomAM prAyaH isavI sana pUrve 150thI I.sa. 900 sudhInI eTale ke prAcIna yugathI prAkumadhyakAla sudhInI noMdhapAtra tathA koI ne koI dRSTikoNathI mahattvapUrNa hoya tevI kRtio che. 3 kRti ardhamAgadhI, 20 kRti mahArASTrI-prAkRta, 11 kRti apabhraMza ane 40 kRti saMskRta bhASAmAM nibaddha ema kula 74 kRtio che. te aitihAsika kAlakrama anusAra ApI che. kartAo saMbaMdhI upalabdha vigato sahita ane keTalAka kissAomAM kartutva viSenI saMbhAvanAo darzAvIne, prastuta karI che. bhUmikAmAM nirgastha stuti-stotronA judAM-judAM pAsAMo, muddAo, ane lakSaNo AvarI letI, zAstra AdhArita ane anyathA, saMkSiptamAM paNa avalokana sahita samIkSA karI che. te pachInA be khaMDamAM bhASA anusAra pADelA varga pramANe eka-eka stuti-stotra vize, tenA itihAsa, kartA (jo jANamAM hoya to) tathA aMtaraMga vize upayukta hoya tevI vigato para saMkSiptamAM carcA karI che. - nircantha darzananA pRthapha pRthapha purANA saMpradAyomAM racAyelI stutiomAMthI kRtio pasaMda karavAmAM AvI che. badhA ja saMpradAyonA pAThako eno samAna rIte lAbha le, ne samAna daSTie ene jue evo paNa A saMgrahano uddeza rahelo che. A viSayane lagato Avo vyavasthita ane sughaDa rIte Ayojita samuccaya-graMtha A pahelA prakAzita thayo nathI. bRhad nirjhantha-stutimaNimaMjUSA (prathama khaMDa) Pages : 91+192 kiMmata : rU. 400ISBN : 81-85857-55-5
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira graMthamALA naM.171 bRhanirjhantha-stutimaNimaMjUSA (prathama khaMDa) (sa. pU. 200 - i. sa. 900) saMpAdako madhusUdana DhAMkI : jitendra bI. zAha pradhAna saMpAdaka jitendra bI. zAha nA lA.da.bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira gujarAta yunivarsiTI pAse, amadAvAda-380 009
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nigrantha-stutimaNimaMjUSA (prathama khaMDa) saMpAdako madhusUdana DhAMkI jitendra bI. zAha pradhAna saMpAdaka jitendra bI. zAha prakAzaka lA.da.bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira gujarAta yunivarsiTI pAse, navaraMgapurA, amadAvAda-380 009 phona : (079) 26302463 l.dindologyorg@gmail.com (c) L. D. Institute of Indology prathama AvRtti varSa 2017 nakala : 500 kiMmata rU. (400/ : * ISBN : 81-85857-55-5 mudraka navabhArata prinTIMga presa amadAvAda 380 016 mo. 9825598855
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAnI puNyasmRtimAM - saMpAdako
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya san 1997mAM hindI bhASAmAM mAnatuM vArtha aura 3 stotra nAmaka, pro. madhusUdana DhAMkI ane DaoN. jitendra zAha dvArA taiyAra thayeluM, saMzodhanAtmaka pustaka zAradAbena cImanabhAI ejyukezanala rIsarca senTara, amadAvAda dvArA pragaTa thayuM hatuM. tyArabAda have traNa khaMDamAM Ayojita zrI bRha nircantha stutimaNimaMjUSA nAmaka samuccaya graMthano, uparyukta vidvaddaya dvArA taiyAra thayelo, prathama khaMDa prakAzita karatAM AnaMda thAya che. A graMthamAM 10mI zatAbdI sudhImAM racAyelA nirainya sAhityanA sAhityika dRSTithI uttama ane bhaktithI bharapUra evA stotra, stuti, stavanano saMgraha karavAmAM Avyo che. A stuti-stotrano saMgraha karavAnI yojanA vArANasImAM bhaktAmara stotra vize saMzodhana karatI vakhate banAvavAmAM AvI hatI ane aneka stuti-stotranuM avalokana karyuM che tenI zabdAvalI ane bhAvono aneka dRSTithI vicAra karyo che ane pachI tenA aMge nirNaya karavAno Avato aneka munimahArAjonI sAthe ghaNAM kalAko sudhI carcAvicAraNA karatA aneka jJAnabhaMDAronA hastalikhita graMthonuM avalokana karI uttama stotra pasaMda karatA hatA. Ama saMgraha karavAmAM ghaNo samaya vItI gayo ane prakAzana kAryano prAraMbha karavAmAM Avyo. tyArabAda pro.madhusUdana DhAMkIne ATha oparezanano sAmano karavo paDyo. bAdamAM temanA dharmapatnI zrImatI gItAbenanuM avasAna thayuM eTale teo kAma karavAmAM viraktino anubhava karavA lAgyA hatA. AvA anekavidha avarodho vacce kArya cAlatuM rahyuM. paraMtu temanI hayAtImAM A kArya prakAzita na thaI zakyuM tenuM amane anahada duHkha che. temanA avasAna pachI prUpha saMzodhananuM kArya karavAmAM upAdhyAya bhuvanacaMdrajI ma.sA. tathA pU.sAdhvI zrI caMdanabALAjIno sahayoga prApta thayo te mATe ame temanA atyaMta AbhArI chIe. A pachInA be bhAganuM kArya zeSa rahyuM che te have pachI TUMka samayamAM ja taiyAra karI prakAzita karavAmAM Avaze. prastuta khaMDamAM lekhakonI vistArapUrvaka lakhAyelI aitihAsika carcA sametanI prastAvanA tema ja cayana karelo, kAlakramAnusAra ane bhASAnA prakAra tema ja guNavattAnA dhoraNe goThavelo mULa stuti-stotra
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ stavono saMcaya nigraMthadarzana sambaddha sAhityanA tathA bhAratIya stutyAdi vAyanA abhyAsIone upayogI nIvaDaze. stutio nircanthadarzananA pRthaka pRthaka purANA sampradAyomAM racAyelI kRtiomAMthI pasaMda karavAmAM AvI che. kema ke badhA ja saMpradAyonA pAThako eno samAna rIte lAbha le, ne samAna daSTie ene jue evo paNa saMgraha pAchaLa uddeza rahelo che. A pahelAM A viSaya saMbaddha Avo vyavasthita ane sughaDa rIte Ayojita-mudrita samuccaya graMtha prakAzita thayo nathI tema ame mAnIe chIe. AgaLanA prakAzananI jema A prakAzanane paNa vidvAnono temaja abhyAsIono AvakAra sAMpaDaze evI AzA rAkhuM chuM. gurupUrNimA, 2017 jitendra bI. zAha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA prakAzakIya purovacana upAdhyAya bhuvanacandra saMpAdakIya saMpAdako pUrvAvalokana - gutta-paDileha kanubhAI jAnI bhUmikA saMpAdako 1. sAmAnya avalokana 2. nirgastha stuti-stava-stotronAM srota 3. apabhraMza stutio 4. nirgastha saMskRta stava-stuti-stotrAnAM kartAo zrI bRhannigrantha-stuti-maNi-maJjUSA prAcInArdhamAgadhI-prAkRta-stuti-stava-stotrANi 1. zrI namaskAramaMgalaM 2. zrI maMgalapAThaH 3. sUtrakRtAMga aMtargata 'zrIjJAtRputravardhamAnastavaH' 4. zrI namo'stustavaH 5. zrI caturviMzatistavaH (cauvvIsaMtthavo) mahArASTrI-zaurasenIprAkRta stuti-stava-stotrANi 1. zrIdevavAcakakRtazrInandisUtrastha stutimaMgalam' 2. zrInAgendrakulIna-vimalasUripraNIta-paumacariyasthitaM 'zrIcaturviMzatistutimaMgalam' 3. zrIpaumacariya-aMtargatA rAvaNakathitA 'zrIaSTApadasthacaturviMzatijinapratimAstutiH'
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. zrInandiSeNamunikRto ajitazAMtistavaH' 5. zrItIrthAvakAlika-prakIrNakAntargataM 'zrI maMgala-vizeSakaM' 6. zrItiloyapaNNattI (trilokaprajJapti) aMtargataM 'zrIpaJcaparameSThistutirUpeNa AdimaMgalam' 7. zrImAnatuGgAcAryakRtaM 'zrI bhayaharastotraM aparanAma namiUNastotram' 8. dvitIyapAdaliptasUriviracitA 'zrImantragarbhitA vIrastutiH' 9. zrIyAkinIsUnuharibhadrasUrikRtaH 'zrItrailokyajinavandanastavaH' 10. zrIyAkinIsUnuharibhadrasUripraNItam 'zrIdhUmAvalIprakaraNam' 11. zrIudyotanasUriviracitA zrI kuvalayamAlAntargatA 'jinastutiH' 12. zrI jayasiMhasUriviracitazrIdharmopadezamAlA-vivaraNAntargatA 'zrIariSTanemijinastutiH' / 13. zrIjayasiMhasUriviracita-zrIdharmopadezamAlAvivaraNAntargatA 'zrIjayasaddakusumamAlA viMzatijinastutiH' 14. zrInivRtikulInazrIzIlAcAryakRtA zrIcaupannamahApurisacariyasthitA 'zrIbharatacakrikathitA zrIRSabhajinastutiH' 15. zrIcaupannamahApurisacariyAntargatA 'zrIariSTanemistutiH' 16. zrIcaupannamahApurisacariya ityatrAgatA 'zrIneminirvANe suragaNakathitA stutiH' 17. zrIcaupannamahApurisacariyasthA 'zrIdharaNendrodgAritA zrIarhatpArzvastutiH' 18. zrIcaupannamahApurisacariyAntargatA 'zrIsurendrakathitA zrIarhatpArzvastutiH' 19. 'zrIcaupannamahApurisacariyagranthastha zrIsurapatikRta-zrIvardhamAnajinastutiH' 20. ajJAtakartRka 'zrIuvasaggaharastotraH saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 1. zrIsiddhasenadivAkarapraNItA dvitIyA dvAtriMzikA 2. zrIsiddhasenadivAkarapraNItA paJcamI dvAtriMzikA 3. zrIsiddhasenadivAkarakRtA ekaviMzatitamA dvAtriMzikA 4. svAmisamantabhadrapraNItam zrIbRhatsvayambhUstotram 5. zrImAnatuGgAcAryaviracitam 'zrIbhaktAmarastotram' 6. zrIpAtrakesarisvAmikRtA 'zrIjinendraguNasaMstutiH' 7. zrIjaTAsiMhanandIkRtazrIvarAMgacaritasthastutirUpam 'zrIsAdhAraNajinamaMgalam' 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. zrIjaTAsiMhanandIkRtaM zrIvarAMgacaritAMtargataM 'zrIjinastutyaSTakam' 9. sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrItristutiH ' 10. sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrIjinendrastuti: ' 12. 11. sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIviracitA 'zrIarhatsvarUpastutiH ' sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIviracitA 'zrIsiddhaguNastuti: ' 13. saMbhavata: zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrIAcAryaguNastutiH' 14. saMbhavataH zrIjaTAsiMhanandIpraNItA 'zrI zramaNamuniguNastutiH' 15. saMbhavataH pUjyapAdadevanandIkAritA 'zrIcAritraguNastutiH ' sambhavata: zrIjaTAsiMhanandIkRtaM 'zrIzAMtijinASTakam' 16. 17. sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtaH 'zrIvIrapaJcakalyANakastavaH' sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIpraNItA 'zrI arhadvibhUtistavaH ' sambhavataH zrIjaTAsihanandIkRtA 'zrInandIzvarasadvIpasametA zrItribhuvanasthitazAzvat-jinapratimAstutiH ' sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkAritA 'zrIjinanirvANabhUmistutiH ' 18. t 19. 20. 21. pUjyapAdadevanandIkRtA 'zrInirvANabhUmistuti:' 22. zrIraviSeNAcAryakRtazrIpadmacaritAntargatam 'zrIcaturviMzatijinamaGgalam' 23. ajJAtadAkSiNAtyakartRviracitA 'zrIpaJcaparameSThistutiH ' 24. ajJAtadAkSiNAtyakavikRtA paJcakarUpeNa 'zrIzAntijinastutiH ' 25. bhaTTa-akalaGkadevakRtaM 'zrIsvarUpasaMbodhanastotram' 26. mahAkavi dhanaMjayakRtaM 'zrI viSApaharastotram ' 27. zrImad- haribhadrasUriviracitA 'saMsAradAvAstutiH ' 28. zrImad- haribhadrasUriviracitaM 'zrIjinasAdhAraNa - stavanam' 29. zrImad- haribhadrasUrikRtamaSTakaprakaraNAntargataM ' zrImahAdevASTakam' 30. zrImad-bhadrakIrttisUripraNItA 'zrI ariSTanemijinastutiH' 31. zrImad-bhadrakIrttiviracitA 'zrImathurAstUpasamIpastutiH' 32. zrImad-bhadrakIrtisUriviracitA 'zrIzAntidevatAsametA jinastutiH ' 33. zrIbhadrakIrtisUribhirviracitaM 'zrIzAradAstotram' 11 100 102 103 104 105 107 108 109 111 113 115 117 120 121 123 125 126 127 129 135 136 137 138 139 141 143
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 147 150 152 156 161 34. zrIbhadrakIrtisUrikRtaH 'zrIsarasvatIkalpaH' 35. punnATasaGghIyAcAryajinasenakRtaM harivaMzapurANasthaM 'zrI caturviMzatijinamaMgalam' 36. paJcastUpAnvayi-bhagavajjinasenavinirmitA zrIAdipurANAntargatA zrIzatASTottaranAmA RSabhajinastutiH' / 37. zrIAdipurANAntargatA zrIbharatacakrikAritA 'zrIRSabhajinastutiH' 38. zrIAdipurANAntargatA dvAtriMzadindrakAritAH 'zrIRSabhajinastutiH' 39. zrIAdipurANAntargatA zrIsaudharmendrapraNItA zrIRSabhajinavibhUtyAdi varNanAsametA 'zrIjinasahasranAmamahAstutiH' apabhraMzabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 1. mahAkavisvayambhUpraNItA apabhraMzabhASAnibaddhA zrIpaumacariya aMtargatA maGgalarUpacaturviMzati-jinastutiH 2. zrIpaumacariya-aMtargatA magadharAjazreNikena saMbodhitamahAvIrastutiH 3. zrIpaumacariya-aMtargatA vAsavoktaRSabhadevastutiH 4. zrIpaumacariya-aMtargatA indrakRtA RSabhajinastutiH 5. zrI paumacariya-aMtargatA siMhakUTajinabhavane rAmalakSmaNakRtA jinastutiH 6. zrIpaumacariya-aMtargatA sahasrakUTajinAlaye rAmalakSmaNoccAritA viMzatijinendrastutiH 7. zrIpaumacariya-aMtargatA sugrIvapraNItajinastutiH 8. zrIpaumacariya-aMtargatA 9. zrIpaumacariya-aMtargatA nandIzvaradvIpe rAvaNoktajinazAntinAthastutiH 10. zrIpaumacariya-aMtargatA zAntinAthajinAlaye rAmodbodhitA jinastutiH 11. zrIpaumacariya-aMtargatA zAntinAthajinAlaye rAmodbodhitA jinastutiH 181 182 183 184 185 186 187 188 189 191 192
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ purovacana stotrasAhitya : eka cirayuvA sAhityavidhA jinazAsana' - jenuM kharuM prAcIna nAma "nirjhanya pravacana' che - nI sAdhanA-caryA saMvaranirjarAlakSI che ane tethI saMvara ane nirjarAmAM sAdhaka bane evAM dharmAgo - tyAga, tapa, jayaNA (yatanA), gupti, samiti, bhAvanA-svAdhyAya-dhyAna Adi-emAM pramukha rahe e dekhItuM che. e tyAgatapAdi mukhya prakArone pUraka-poSaka bane evA bIjA upaprakAro - bhakti, bahumAna (ahobhAva), stuti, anumodanA, sevA, maitrI, pazcAttApa, kSamA vagere bhAvo ke pravRttio - paNa uddIpakanA svarUpe dharmAganA vyApaka phalakamAM svIkRta thAya, e paNa eTaluM ja sahaja che. guNavikAsa ke cAritrasiddhino icchuka AtmA jyAre guNa ke cAritranA vikAsanA zikhare pahoMcelI vyaktine jue ke jANavA pAme tyAre te abhibhUta ke prabhAvita thayA vinA na rahe; e ja rIte, jemanA dvArA potAne dharmamArga sAMpaDyo hoya tevA parahitapriya puruSa, guru Adi pratye premAdarajanya bhAvormi anubhavyA vinA na rahe. Avo bhAvita ke bhAvuka jana jo bhASAkauzala paNa dharAvato hoya to te ahobhAva, premAdaranI abhivyakti mATe gadya karatAM padyano Azraya vadhAre leze. emAMthI sarjAya che stotra-stuti-stava-stavana. guNakIrtanamahimAgAna-AdarAMjali e stotranI preraka Urmio che. nirgastha paraMparAnA prAcIna stava-"nAmastava'logassa' sUtramAM prathama gAthAmAM ane chaThThI gAthAmAM e Urmi abhivyakta thaI che. "arahaMte jitta' tathA "chittiya-vaMdriya-mahiyA.' nirgastha zramaNa saMghamAM stava-stotranuM prAcIna svarUpa kevuM hatuM, stavana-kIrtananI paripATIe yuge yuge kevA rUpa-raMga dhAraNa karyA hatAM-vagere bAbatonuM sAdhAra ane sAdhikAra Akalana karavA koI icche to tenA mATe A "bRhad nirgastha stutimaNimaMjUSA' have upalabdha che. stutikAvya-eka sAtatyazALI sAhityavidhA iSTadeva, parama tattva ke upakArI gurujano pratye hRdayabhAvo abhivyakta karavAnuM mAdhyama eTale stotra-stuti-stavana. sAhityajagatanuM A mAdhyama AbAlavRddha saune sparze che. badalAtI zailI-bhASAbhaMgimA sAthe anubaMdha jALavIne TakI rahe tevo A cirakAlIna, cirayuvA kAvyaprakAra che. jaina sAhityamAM paMcamaMgalamahAzrutaskaMdha', "logassa', "namotthana' jevA ardhamAgadhInA stavothI laIne adhunAtana 'vaMdanAvali' jevA gAnaprakAromAM sAhityanI A vidhA supratiSThita che. vaidika paraMparAmAM ati prAcIna RcAgAna hatuM te have bhajana jevA mAdhyamamAM Aje janajIvanamAM susthira che. upAsya ane pUjyanA guNa-garimAnA ghaTaka tattvo deza ane kALanA badalAva sAthe badalAtA haze parantu prIti, bhakti, mahimAnA gAna mATe sarvadA-sarvatra stotra, stuti, stavana prakAranAM kAvyo hAjara hoya che ja.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina stotra sAhitya, tenI AgavI chaTA-chAyA sAthe Aje paNa prayogamAM che. AjanI vaMdanAvalio ke prabhustutio gujarAtI, hiMdI, marAThI, kannaDa jevI bhASAomAM racAya-gavAya che, AjathI so-baso varSa pachI koI saMzodhanazIla vidvAn tenA para pIeca.DI. karato haze ! prAyaH pratyeka pratibhAvAna muni, pAThaka, sUrie stuti kAvyanI racanA potAnA jIvanakALamAM karI ja haze. pacIsa zatAbdI, sahasrazaH zramaNo (ane upAsaka kavio paNa kharA), bhAratanI vividha bhASAo--A badhAMnI trirAzi mAMDatAM stotrasaMkhyA kyAM pahoMce tenI vAstavika AMka maLavo azakya che. kAraNa ke AvuM sarjana badhe ja ane samagrarUpe sacavAI rahe e zakya nathI. saMzodhanasAmagrInI upalabdhatA : AjanuM UjaLuM pAsuM vartamAnakALanuM eka ujjavaLa pAsuM gaNavuM hoya to sAhityanI upalabdhatAnuM gaNI zakAya. je te viSayanA saMzodhakane upayukta sAmagrI meLavavI Aje sukara che. inDoneziyA, irAna ke nepALa ane tibeTanA jUnA-navA graMthAgAromAMthI koI pustaka-pAnuM jovA maLe e vicAra paNa be-cAra so varSa pahelAM koI karatuM nahi hoya. Aje evA videzIya pustakAlayanA pustakanI prati, phoTokopI, sIDI thoDA divasamAM nahiM to thoDA mahinAmAM maLI zake che. have inTaraneTa para koI prAcIna pratinuM yathAtathA vAcana ghera beThAM thaI zake che. chellI sadImAM AveluM A parivartana jaina sAhityakSetrane paNa sparyuM ane jaina sAhitya, Agama, itihAsanA kSetre pAzcAtya zodhako uparAnta bhAratIya vidvAno dvArA paNa maulika ane pAyAnA anveSaNa/saMzodhana thayAM. jaina munivargamAMthI ane gRhastha vidvargamAMthI evA evA vidyopAsako nIkaLyA, jemaNe jAta nIcovIne tathA jIvana kharcI nAkhIne saMpAdita ke saMzodhita karelA bRhad graMtho pragaTa karyA - evA graMtho ke jemAM lAgelo parizrama Aje karavo hoya to koI hA na pADe ! AvA vidvAno dvArA ati sAmAnya prakAranI kRtio paNa prakAzamAM AvI. saMzodhana ke prakAzanano vyApa eTalo vadhyo che ke have to kyA viSaya para saMzodhana ke abhyAsa karavA e paNa eka zodhakhoLano viSaya thaI paDyo che ! saMzodhita/saMpAdita/prakAzita sAhityanI vipulatA ane upalabdhatA Aje sahaja banI che tethI ja prastuta 'zrI gRhanigranthastutimaNimaMjUSA' jevA Akara granthanI kalpanA ke yojanA thaI zake. aghAvidha jaina jJAnabhaMDAromAMthI stotra-stavanAtmaka je kRtio vidvAno dvArA saMpAdita thaIne prakAza pAmI che, tenuM pramANa paNa eTaluM che ke aitihAsika kramayojanAthI pratinidhirUpa ane mahattvapUrNa racanAono saMgraha karavA jatAM graMthanA ekAdhika khaMDo yojavA paDyA che. vastutaH A eka viSaya para eTalI kRtio che ke AvuM eka mUlyAMkana/saMkalana have eka susaMgata/tArkika prayAsa gaNAya. ane Avo vicAra DhAMkI sAheba tathA jitubhAI zAha jevA vidyAvyAsaMgIne Ave e paNa eTaluM ja tarkasammata gaNAya. 'maMjUSA' : abhyAsIo mATe khajAno mahAn zramaNapuMgavo, bhakta-yogI-jJAnI munio tathA prakhara vidvAnonA hRdayAdrimAMthI phUTI nIkaLelA bhAvajharaNAomAM DUbakI lagAvavAno lAbha A 'maMjUSA'nA mAdhyame maLe che, e to kharuM ja, 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintu A Akaragrantha anya aneka rIte paNa abhyasanIya/parizIlanIya che. zodhArthIone vividha daSTikoNathI pRthakkaraNa karavA mATe A saMgrahamAM vyApaka samayaphalaka dharAvatI sAmagrI ekatra maLI raheze. ciMtako/upadezako/kavio/saMskRtAdi bhASAonA vidyArthIone bhASA-kAvya-alaMkArAdinA abhyAsa mATe A graMthanI sAmagrI eTalI ja upAdeya/upajIvya banI raheze. saMgraha kAvyano, saMdarbha itihAsano pratyeka vastunI sAthe teno itihAsa to joDAyelo rahevAno ja. A granthano saMdarbha kAvya nahIM paNa itihAsa che - stotra sAhityano itihAsa. vastutaH ahIM ekathI vizeSa itihAsonuM sAyujya sarjAyuM che : stotrasAhityano itihAsa, jaina itihAsa, bhAratIya itihAsa, bhASAkIya itihAsa ityAdi. sApekSa rIte kahevuM hoya to kahI zakAya ke stuti-stavana e nirakSara vyaktine paNa sparze evo prakAra che, to itihAsanuM Alekhana sauthI nIrasa ane duSkara sAhityaprakAra che. A graMthamAM e banne ekarasa banI eka nUtana rasa janmAvI rahyA che. stotra sAhityaH sAmaMjasya ane nikaTatA sAdhavAnuM upakaraNa saMpAdakoe AmukhamAM caNyuM che tema, zvetAMbara, digaMbara vagere saMpradAyonI mAnyatAo ke sAmAcArImAM atra-tatra bhinnatA che, paNa sahunA ArAdhya to vItarAga jina paramAtmA che, te to eka ja che. AthI stotra sAhitya e evuM sAhitya che ke jeno vividha pakSo premapUrvaka upayoga karI zake. Ama stotra sAhitya dvArA sAmaMjasyapUrNa nikaTatA puSTa thaI zake che. nirjhanthonA saMpradAyonA pratibhAvaMta zramaNoe racelA ane ahIM saMgRhIta thayelA prAcIna stuti stotronA vihaMgAvalokanathI je eka vastu spaSTa thAya che te e ke nirgunho dvArA racita jinastutiomAM guNavarNane, bodhilAbhanI prArthanA, mAnasollAsa ane premAviSkArano ekamAtra hetu sannihita hato. anyApakarSa, atizayavarNana, anyadarzana nirAsa jevA ghaTako paratarakALe sthAna pAmyA; kramazaH camatkAra, phaLayAcanA, roganAza ke deva-devIkRta mahimA vagere emAM pravezyA. pratyeka saMpradAyanA vicArakoe prastuta saMgrahanA avalokana-adhyayanathI A sArabodha tAravavA jevo che ane tadAdhAre sva-sva samudAyamAM vRddhi pAmatI-vikriyAnA stare pahoMcatI-bhautika kAmanAmathI bhaktine sthAne vItarAgopAsanA punaH pratiSThita karavA yogya che. vItarAgonI lokottara mahattA hRdayaMgama rIte upasAvatAM stotro dharmapreraNAnA sahaja upakaraNa banI zake - vyaktigata kakSAe ane samUhakakSAe paNa. ardhamAgadhI stotro eka vicAraNA bhASAkIya itihAsane ane tenA dvArA jaina itihAsane sparze evA eka muddA tarapha abhyAsIonuM vizeSa karIne zramaNonuM ahIM dhyAna doravuM che. zramaNa bhagavAna mahAvIre uttara magadhadezanI AsapAsanA kSetronI bhASA-ardhamAgadhI bhASAmAM upadeza Apyo hato, AthI jaina Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM saMkalita thayA hatA. AjanA tabakke namaskArasUtrathI laIne upalabdha badhA AgamonA uccAra (joDaNI) ardhamAgadhInA nathI, kintu pachInA kALanI pazcima bhAratamAM pracalita anya prAkRta 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ marahaThThI (mahArASTrI) prAkRtathI prabhAvita che. vidvAnoe ardhamAgadhInI khojabIna karI che, jeno niSkarSa e che ke ardhamAgadhInA uccAro marahaThThIne maLatA paNa saMskRtanI vadhu nikaTanA hatA. AcArAMgasUtra jevA keTalAka AgamomAM mULa zabdo ane enA uccAro hajI paNa sacavAyA che. prastuta saMgrahamAM saMpAdakoe namaskAra ane bIjA prAcIna AgamakAlIna stotra-stava ardhamAgadhI svarUpamAM pheravIne mUkyA che te vizeSa dhyAnathI joI javA bhASArasikone ane saMzodhanapriya munivarone khAsa vinaMtI karuM chuM. svabhAvataH ja, atyAre je uccAro che te khoTA che kiMvA anadhikRta che evA tAraNa para AvavAnI jarUra nathI. agAu kahyuM tema, pratyeka kSetrano potAno itihAsa hoya che, tema bhASAno paNa hoya che. itihAsanA eka yugamAM prAyaH isvI 200nA arasAmAM maraThThI prAkRta jaina Agamo mATe adhikRta karavAmAM AvI - enA saMjogo-kAraNonI carcA karavAnuM A sthAna nathI - ane te mAnya che ane raheze, kintu pramANabhUta itihAsano bodha hoya to bhrAMtiothI bacI zakAya. bhASAmAM--uccAromAM parivartana thavAthI dharmatattvane kazI bAdhA pahoMcatI nathI; zramaNaparaMparA arthapradhAna che, zabdapradhAna nathI; dharma ArAdhakonA AcaraNathI Take che, mAtra graMthothI nahi - AvA thoDAM tathyo dhyAnamAM laIzuM to samajAze ke cittagata dharmane zabdagata parivartana ciMtAnuM kAraNa nathI banatuM. AvA keTalAMka tathya svIkAryA pachI paNa zabda (uccAra, vyAkaraNane evuM badhuM)no vicAra karavAno to rahe ja che. zruta sAthe nAmAdi nikSepa, sAta naya, bhaMgajAla vagere jema joDAyelA che tema vyAkaraNa paNa saMlagna che ja. e dRSTie ardhamAgadhInuM vyAkaraNa Avazyaka Thare che, paraMtu ardhamAgadhInuM koI prAcIna vyAkaraNa nathI e vAstaviktA che. siddhahemazabdAnuzAsana saMskRta uparAMta vividha prAkRta bhASAonuM vyAkaraNa Ape che, tyAM paNa ardhamAgadhInuM vyAkaraNa nathI. kalikAlasarvajJe je prayogone 'ArSa' gaNyA che te kadAca ardhamAgadhInA hoya evI kalpanA Ave kharI; eno artha e paNa nIkaLe ke ardhamAgadhImAM nUtana racanA thavAnuM baMdha thaI gayuM tethI temaNe tenuM vyAkaraNa tAravavAnuM Avazyaka mAnyuM nahi hoya, paraMtu e prayogo marahaThThI vagere prAkRto karatAM judA niyamone anusaranArA che te temanA dhyAnamAM hatuM ja. pro. ke. Ara. caMdrAe ane bIjA vidvAnoe ardhamAgadhInuM vyAkaraNa sajja karyuM che te bhASArasiko mATe AnaMdadAyaka che. AgamAbhyAsI munioe e vyAkaraNano samAveza abhyAsakramamAM karavA jevo che. 'maMjUSA'nuM vaiziSTaya koI eka kavi saMbaMdhita athavA saMpradAya saMbaMdhita stotrasaMgraho AnAthI pUrve pragaTa thayA che. parantu prastuta saMgraha tenAthI ghaNI rIte judo paDe che. prAcIna-arvAcIna badhA jaina saMpradAyono samAveza, bhASAbAhulya, kAlakramAnusArI saMkalana, samIkSita vAcanA (Text) - vagere AnI vizeSatAo che. sarvopari vizeSatA to che stotra kartAonuM aitihAsika bhUmikAothI paryAlocana; ahIM dhArmika sAhityika uparAMta aitihAsika saMdarbha kendramAM rahyo che. sArAMza, carcA, tulanA, vRttAnto AdithI samRddha bhUmikA svayaM eka prabaMdhamAM pariNamI che. saMzodhanakSetranA vidyArthIoe tathA sAmAnyataH vidvAn munivaroe A graMthanI bhUmikAmAMthI eka vAra avazya pasAra thavuM joIe. judA judA dezakALa ane sampradAyonI bhinna bhinna pratibhAo dvArA ane vividha bhASAomAM 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ viracita stotrono AsvAda mANavAnI taka A AkaragraMtha Ape che. saMpAdakoe pUjanIya pUrvasUrionI jinabhakti ane bhAvAbhivyaktinI vividha bhaMgimAonA darzane dhanya banavAno eka rasotsava A graMthanA mAdhyame sulabha karI Avyo che. saMpAdakoe potAnI maryAdA niyata karI che : prAkRta, saMskRta ane apabhraMza bhASAonI kRtio ja ane te paNa te te kALakhaMDanI praziSTa-viziSTa racanAo ja, temAM paNa kALa ke kavinI pratinidhi staranI ja ahIM lakSyamAM lIdhI che. abhigama to yogya ja che, chatAM eka vinaMti karavAnuM mana thAya che ke dakSiNa bhAratanI bhASAo - tAmila, telugu, kannaDamAM paNa prAcIna kRtio maLe che. e kRtiono pratinidhisaMgraha Apo H kRti bhale devanAgarImAM chapAya, sAra ane saMdarbha gujarAtImAM hoya. jo A thaI zake to nirpranthastotrasAhityano itihAsa saMpUrNa banI rahe. saMpAdakIya pratibhA A AkaragraMthanA saMpAdakomAMnA eka zrI madhusUdana DhAMkI saMzodhana-saMpAdana kSetranI eka virATa pratibhA che. temanA mATe prazaMsA nahi, paNa ahobhAva ane Adara vyakta karavA vadhu sahelA paDe. temanuM saMzodhakIya kArya sudIrgha kALanuM, bahumukhI-bahupArimANika che. 87 varSanI vaye ane asvastha zarIre paNa A prakAranA virATa graMtha-graMthamALA ja kahonuM Ayojana karI zakatA hoya to temanI sphUrti, niSThA, medhA ane vyAsaMga kaI kakSAnA gaNavA e vAcaka svayaM vicArI le. vidyAdevInI upAsaka, svAdhyAyanA tapasvI, smRti ane prajJA bannemAM susthira evA A variSTha vidvAn potAnI pAse che tenuM gaurava jaina saMgha sAdhikAra laI zake che. saha-saMpAdaka zrI jitendrabhAI bI. zAha vidyAprasAra ane zrutasevAmAM nirata, svAdhyAyazIla vidvAn che. zrI DhAMkI sAhebanA jamaNA hAtha banIne prastuta graMthanA nirmANane zakya banAvyuM che. banne vidvAnonI zrutasevAnuM abhivAdana karuM chuM. itihAsa ane ArAdhanAnA saMgama samA A AkaragraMthanI prastAvanA lakhavAnuM AmaMtraNa saMpAdakoe mane ApyuM emAM zramaNaparaMparA taraphanAM temanAM Adara ane namratA pratibiMbita thAya che. ante, zrI jinanI stuti-stavanAnI pArzvabhU prakaTa karatA svAmI samantabhadranA racelA stutizlokathI samApana karavuM ucita thaze :- sa satya-vidyA-tapasAM praNAyakaH samagradhIrugrakulAmbarAMzumAn / mayA sadA pArzvajinaH praNamyate vilIna mithyApathadRSTivibhramaH // - bRhat svayaMbhUstotra, pR. 82 'satya, jJAna ane tapanA praNetA, sarvajJa, ugrakuLanA AkAzamAM sUrya samAna, mithyAmArganI bhrAMta daSTino vilaya karanAra e zrI pArzva jinane mArA sadA namaskAra.' dhrAMgadhrA 24-02-2008 17 - - upA. bhuvanacaMdra
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya brAhmaNIya stuti-stotrAtmaka racanAonA bRhadstotraratnAkara sarakhA graMtho, temanI vividha AvRttio ane aneka punarmudraNo thakI, Aje upalabdha che. tyAM saMgRhIta pAMcasoeka jeTalI racanAonI goThavaNImAM AMtarika vinyAsanI kalpanA iSTadevAnusArI che; paNa saMkhyAkramamAM pratyeka deva saMbaMdhanI racanAo temanA kAlakrama pramANe Ayojita nathI; kAlakramano viveka jaLavAyo nathI, kALanirdeza paNa devAyA nathI; e ja rIte kartAnA saMbaMdhamAM paNa koI ja carcA thayelI nathI ane cayanamAM guNavattAne nahIM, dhArmika AvazyaktAo, vidhi-vidhAnone ja vizeSe dhyAnamAM levAyAM che. bIjI bAju nirprantha paraMparAnA aneka bhinna bhinna stuti-stotra saMgraho prakAzita to thayA che ane temAM sau maLIne 1000 uparAMtanI vaividhyayukta kRtio upalabdha banI che; paraMtu temAM prastutIkaraNa prAyaH pUrNapaNe avyavasthita che. ahIM prathama khaMDamAM prastuta thayelI kRtiomAM prAyaH isvIsana pUrve 150 thI i.sa. 900 sudhInI, dhyAna kheMcanArI tathA koI ne koI dRSTikoNathI mahattvapUrNa hoya tevI, eTale ke prAcIna yugathI laI prAkrmadhyakAla sudhInI 3 ardhamAgadhI, 20 mahArASTrI-prAkRta, 11 apabhraMza ane 40 saMskRta bhASAmAM nibaddha ema kula 74 kRtio temanA aitihAsika kAlakrama anusAra, ane upalabdha che tyAM tyAM kartAonAM nAmanI bhALa ane saMbaddha vigato sahita (ane keTalAka kissAomAM kartRtva viSenI saMbhAvanAo darzAvavA sAthe), prastuta karI che. bhUmikAmAM nirprantha stuti-stotronA judAM judAM pAsAMo, muddAo, ane lakSaNo AvarI letI, zAsrAdhArita ane anyathA, paNa saMkSiptamAM, avalokanayukta samIkSA karI che. te pachInA be adhyAyomAM--bhASAnusAra pADelA varga pramANe--eka stuti-stotra viSe, temanA itihAsa, kartA (jo jANamAM hoya to), tathA aMtaraMga viSe upayukta hoya tevI vAto-vigato 52 TUMkANamAM carcA karI che. A racanAono kAvyazAstranI dRSTie, temAM prayukta alaMkAronI vicchitti Adi saMbaMdhI carcA, ane aMdaranI vastu ane zailInA rasAsvAda to te viSayanA adhyetAo-DaoN. rudradeva tripAThI, DaoN. maNibhAI prajApati, prA. tapasvI nAMdi sarakhA adhikArI vidvAno--ja karI zake. prAkRta samuccayane pahelAM to sarva yugonI kRtio eka sAthe bhASAnusAra ane kAlakramAnusA2 saMgrahI eka ja graMtharUpe prastuta karavA vicAryuM hatuM; paNa vyavahAramAM te aneka dRSTie zakya na jaNAtAM tene traNa khaMDamAM vibhakta karIne rajU karavA nirdhAryuM che : (juo bhUmikA). khAsa karIne keTalAMka aprakAzita stuti-stotrone paNa hastapratomAMthI levAnA hoI tenA para pahelAM alaga zodha-saMpAdanaprakAzana thayA bAda ja tene saMgrahamAM samAvavAmAM samaya lAge tema hato; vaLI prAcIna, madhyakAlIna ane uttara madhyakAlIna stuti-stotromAM vastu ane vibhAvomAM, ane tethI klevaranA prakAromAM ane tenAM AMtarika evaM bAhya lakSaNomAM bhinnatA spaSTarUpe dRSTigocara thAya che; AthI tArkika dRSTie ane vyavasthAnA dRSTikoNathI paNa traNa bhAgomAM vibhAjana karavuM susaMgata banI rahe che. vizeSamAM badhI ja cUMTI kADhelI kRtione eka ja graMthamAM samAvavA jatAM kada na samAlI zakAya teTaluM moTuM thaI javAno saMbhava hato.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ samagra nirjhanthadarzananI zreSTha stutyAtmaka kRtione samadaSTipUrvaka samAvI lenArI prastuta prakAzana yojanA amadAvAda sthita zrI zAradAbena cimanabhAI ceriTI TrasTanI ejyukezanala risarca graMthamALAnA upakrame dazeka varSa pUrve prAraMbha thayelo. ahIM e saMsthAnA saMcAlakono ame saharSa RNasvIkAra karIe chIe. A kAryamAM prastuta saMsthAnA bhUtapUrva prUpharIDara zrI nAraNabhAI paTela, ane graMthapAla zrImatI manISAbahena ThAkara-Adi sau sabhyonA sakriya sAthanI ahIM sAnaMda sAbhAra noMdha laIe chIe. bAkInuM kAma AgaLa lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA upakrame dhapAvavAmAM AvyuM. saMskRta bhASA ane gujarAtI sAhityanA niSNAta vidvAn prA. kanubhAI jAnIe samaya kADhI, saMpUrNa graMtha dhyAnapUrvaka vAMcIne lakhelA lAghavapradhAna ane pazyattApUrNa pUrvAvalokanathI prakAzananI upAdeyatA ane zobhA vadhI che. keTalAka padyonA nahIM oLakhAyelA evA chando paNa oLakhI ApyA che. ane pU. upAdhyAya bhuvanacandrajIe pUrovacana lakhI ApavA uparAnta mULapAThone sAdyanta avalokI kyAMka kyAMka sudhArAo sUcavelA che, je badala saMpAdakoe banne vidvAnonA snehapUrvakanA zrama badala khAsa AbhArI che. emaNe karelA avalokano dhyAnArha che. prathama khaMDa sva. prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAne arpaNa eTalA mATe karIe chIe ke teo A viSaya para dhyAna denArA agrecArIomAM eka hatA; ane taviSayaka temanAM ghaNAM lekho, saMpAdanAdi prakAzano, san 1926thI thatAM ja rahelAM. emaNe nirjhantha-zvetAMbara sAhitya, tenA itihAsa, ane sAthe saMkaLAyelA vividha zodha-pAsAMonA upalakSamAM dazakAo sudhI zrama laI jeTaluM kAma karyuM che teTaluM e kSetranA koI ja vidvAne karyuM nathI. zvetAMbara saMpradAya, samAje, emanI khAsiyata anusAra e mahAnuM vidvAnI temanI hayAtImAM to kaMI ja kadara karI nathI, paNa pachI paNa nahIM; muni mahArAjo sametanA vidvad samAje paNa temanA prati ane temanA kAma prati lagabhaga udAsInatA ja sevI che; ane emanA avasAna bAda varSo vItI javA chatAM emanA smaraNamAM koI smRtigraMtha thayo nahIM; emanA mUlyavAna anekAneka lekho ekatra karI teno saMgraha paNa koIe, koI saMsthAe paNa prakAzita karyo nathI. emanA kAryane vyavasthita rUpe mUlavavA ane temanuM RNa cUkavavA have moDA moDA paNa jAgrata thavuM jarUrI che. zrataratnAkara TrasTa taraphathI temanA lekhonA saMgraho prakAzita karavAnuM kArya tAjetaramAM ja AraMbhAyuM che. saMpAdako
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAvalokana ghutta-paDileha kanubhAI jAnI prItireva mukharakurataH DhAMkIsAhebano premabharyo Agraha na hoya ne huM A svIkAruM nahIM ! svIkAryuM tyAre pUruM bhAna (ne manamAM moTo khacakATa ne ucATa paNa) ke nathI huM zramaNa, nathI dharmajJa, na saMskRtajJa, na prAkRtajJa! paNa pelI prIti, e to mArI eka moTI prApti hatI. e nabhAvavA A stutio lIdhI svAdhyAya mATe, paNa pachI stutioe ja jANe mane lIdho ! jANe khovAyo AmravanamAM, te ya madhumAse ! kUjane kAna ne haiyuM be ya rasAyAM ! kAma lIdhAnuM kAraNa, svIkAra-vakhatano saMkoca ane vAMcyA pachInI anubhUti traNeya, eka zabdaphere ahIMnI eka stutimAMthI mUkuM. e stutikAra to che moTA saMta-bhagavaMta vidvAna, ne huM....!? chatAM, prasAdI gaNo to ahIMnI eka prasAdI. vANI emanI, vAta mArI, ne emAM mAro beya cheDAno anubhava : AraMbhanI avaDhava ne aMtano gulAla gulAla ! - alpazrutaM zrutavatAM parihAsadhAma vatrItireva mukharIkurute balAnuM mAma; yat kokilaH kila madha madhura virauti teccArucUtakalikAnika kahetu" (- mAnatuMgAcArya : "bhaktAmarastotra'; 6) A stotro vAMcatAM lAgyuM ke A stotrono nikara (upahAra) kare koIneya mukhara ! bhalene hajAro varSanuM aMtara hoya (ne che !) paNa ravikiraNe jema dUradUranA saravarakamaLo kara aDatAM ja khIlI UThe che tema : dUre sahastrakiraNaH kurute prabhaiva padmAkarepu jalajAni vikAsamAMji;' ahIM A "bhaktAmarastotra' jevAM ghaNAM stotro "atIva suMdara', e mATeno ravIndranAthano priya zabda "vicitra' (vizeSa suMdara) "ruciravarNavicitrapuSpAnuM che. mukhara thavuM ne vikasavuM e saundaryAnubhUtinuM sahaja pariNAma hoya. bharate ema kahyuM che. enAM be hajAra varasa uparAMtanAM pramANo to ahIM che. AThamI sadInA mahAkavi dhanaMjayanA upajAtimAM saraLa ne rasALa zloko che tevA to ahIM ghaNA che -
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ "guNA gabhIrA, paramA prasannAM, bahumakArA bahavAstaveti.." (31) ahIM paNa jANe kALadevanI atItakalA lAghavathI gauravabhera phelAI che ! kahevAnuM mana thAya: vatve vibhuM kAlakalAmatItam (37) bhAratane bAMdhavAmAM-ekIkRta rAkhavAmAM AvI kAlakalAno phALo kevo che te vicAravA jevuM che. bhAratane bAMdhanAra be tattvo dharma ane gAna-chaMda lokajAtio ane bhASAdinI vividhatAnI bAbatamAM bhArata jevo lokasaMgha bIje kyAMya nathI. zalya parvamAM mahAbhAratakAre (46, 103) A lokasaMghanI cAra vilakSaNatAo darzAvI : (1) jAtajAtanuM ne bhAtabhAtanuM loka; (2) jAtajAtanI ne bhAtabhAtanI ApaNI-ApaNI AgavI (seMkaDo) bhASA bolatuM loka; (3) raMge paNa aNasarakhuM : goruM, pILuM, rAtuM, ghauM, bhInuM, UjaLuM ke sAva kALuM ema varNavarNanuM loka; paNa - (4) paNa, potapotAnI bhASAmAM to pUrepUruM raMgamAM hoya evuM loka nAnAcarmabhirAcchannA, nAnAbhASAzca bhArata; kuzalA dezabhASAsu jalpattonyonyamIzvarATa' A cothI vilakSaNatA to Ajeya akSaNa che. AmAM vaLI umero dharmonI vividhatA ! duniyAbharanA dharmono ahIM meLo - ne vadhArAmAM vaNajoyA-noMdhyA dharmo hoya te judA ! AvuM loka, potAnI ja bolIe rAcatuM, potAno dharma pALatuM hatuM ! to enuM A hajAro varSanuM sahajIvana kaI rIte zakya banyuM? be mukhya tattvo : (1) dharmanI bAbatamAM mokaLAza, ane (2) dharmavANInI samAna padyaparastI ke gAnabaddhatA ke chaMdaparastI. aneka bhASAsAhityane eka karatuM eka baLa. A be moTAM ekatA sAdhaka sUtro cheka rAjakAraNa prajAjIvanamAM nahotuM pravezya tyAM sudhI hatAM, vIsamI sadI sudhI. (pachInI vAta sarvAnubhavanI atyaMta vasamI che : dinadina vadhatI jatI Arthika asamAnatA, mUlyahAsa, netRtvanuM devALuM, dharmanI sAcI mokaLAzavALI daSTino abhAva, arthekalakSI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ svArthAMdhatA, sarva sukRtone jANe vheratI rAjakAraNIya karavata ane karavaTa...vagere vagere jotAM, pelI mokaLAze ne gAna-chaMde pAchAM vaLavA jevuM kharuM nahIM ?) ApaNuM lagabhaga badhuM dharmasAhitya hatuM padyamAM. bhinnabhinna dharme ekasamAna chaMdo ! lagabhaga samAna gAnarIti. prajAjIvanano laya eka hato ! loka dharmaparaka kharuM paNa dharma utsavonmukha ne gAnaparaka ! vaLI mokaLAzabharyo. jene jemAM mAnavuM hoya temAM te mAne. vaidiko 'khaTadarzananA jUjavA mato'vALA, eTale 'sutara Ave (ThIka lAge ne anukULa paDe tema) tyama tuM rahe, jyamatyama karIne harine lahe' - e mukhya vaNalakhyo abhigama. tAttvika paNa kharo (kAraNa ke 'dharmasya tattva nihita muddAyAm' !) ne vyavahAru paNa kharo. 'tattvanuM TUpaNuM tuccha lAge' - vALo vyavahAra. 'mela mamatA parI', ne 'khaTapaTane khaTapaTavA de' e lokavalaNa sadAcAra para bhAra. vaLI tattvavettAo ne carcako karatAM RSi-muni-saMto-sAdhuo-phakIro-oliyAno prabhAva ja vizeSa. dharmonI gaMgotrI-jamanotrI : Ama to jagatanA lagabhaga badhA ja dharmono eka virATa meLo, eka sanAtana saMmelana bhArata che. emAMnA jUnAmAM jUnAnI gaMgotrIo ahIM che. AmAM prAcInatama dhArAo be : vaidika dhArA ane zramaNadhArA. banne isvIsana pUrvenI. vaidika jema aneka saritAomAM vahI, ema zramaNa paNa. e zramaNanI eka mukhya saritA te nirprantha; te jaina enA chellA (24mA) tIrthaMkara te bhagavAna mahAvI2 (prAgaTya i.sa.pU.539 pArzva emanI pahelAMnA, te emanAthI pacAseka varSa pahelAMnA.) pArzvanAtha cAturyAmI (satya, asteya, ahiMsA ane aparigrahanA cAra mukhya vratovALA), 'sahajIvosamAna'nI sAmayikatAvALA, vItarAga. ane mahAvIra 30nI vaye dIkSA pachI tapa-sAdhanA ane pachI kevalajJAna pachI lokakalyANArthe satata vicaraNa ane bodha. 72nI vaye nirvANa. emanA upadezo AcArAMga (AyAra) ane sUtrakRtAMga (sUyagaDa)mAM saMgRhita karavAmAM AvyA che. buddha-mahAvIra H ekasAthe be yugAvatAro H lokabhASA-pravartako : : ApaNe ahIM nigrantha stotrone anusaMdhAne vicArIe chIe. tethI buddhasmaraNane saheja bAju para rAkhyuM. bAkI, AjathI aDhIeka hajAra varasa pahelAM beya prabhAkaro ekasAthe pragaTyA ! beya ahiMsAdharmI lokavacALe vicaratA, lokabolImAM ja pratibodhatA prabuddho ne siddho ! beye maLIne eka bahu moTI krAnti karI : gAMdhI-vinobAe jema saune prArthanAmAM joDavAno abhigama rAkhyo, ema samagra prajAne adhyAtmanI unnatimAM joDavAno upakrama rAkhyo. e mATe lokavANI prayojI. vANI e bhASAnI mAtA che. vANI che to emAMthI ziSTonI parimArjita bhASA bane. tyAre deza - moTA bhAgano - dvibhASI hato. UMcuM gaNAtuM loka saMskRta bolatuM (jo ke noMdhapAtra to e paNa che ke bhASAne mAthe 'saMskRta' evuM nAma to bahu pachIthI rUDha thayuM !) paNa janabhASA hatI prAkRto. je te pradezamAM je te pradezanI AgavI prAkRta hatI. e vANImAM ja buddha-mahAvIranI vANI vahI; ne pachI stuti-sUtra-zruti-emAM thayAM. e i.sa.pU. chaThThI-pAMcamI sadIthI isvI. 9mI-10mI sadI sudhIno gALo. enA pAchalA bhAgamAM vaLI traNa bhASAo bolAtI : saMskRta, prAkRta ne apabhraMza. uttarabhArata AkhuM AvuM hatuM. prAkRta eka bhASA nathI, aneka vANI che. alabatta, 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka ja bhArata-irAniyana-kuLanI, vedottara kALanI. A sthiti bhASASTie. have jarAka pAchuM vALIne stuti-chaMdAdi daSTie ya vicArIe, jethI ahIMnA saMgrahanuM aitihAsika (ne sAhityika) mUlya samajAya. buddha-mahAvIrano kALa te "suttakALa' kahevAya. enI pahelAnA be-RkukALa ne mahAkAvyakALanA anusaMdhAne suttakALane joIe. thoDoka bhASAkuLavicAra paNa khyAlamAM rAkhIe. bhAratane ya khyAlamAM rAkhIe. AryabhASAnusaMdhAne bhASAsthitiH bhAratamAM be mukhya ne moTAM bhASAkuLo : (1) uttaranI AjanI ghaNIkharI bhASAonuM (inDo-irAniyana sAthe sIdho, to inDoyuropiyana sAthe dUrano saMbaMdha dharAvatuM) bhAratIya AryakuLa. ane (2) dakSiNanI bhASAonuM draviDakuLa. pahelA kuLano ahIM ApaNe vicAra karIe chIe. ene saMskRta-prAkRta sAthe paraMparAprApta sIdho saMbaMdha che. prAkRta te eka nahIM, aneka pradezomAM eka kALe bolAtI aneka bolIonA eka jUthanuM nAma. emAM Ave pAli, mAgadhI, ardhamAgadhI, zaurasenI, mahArASTrI, ATavika (aTavinI), paizAcI vagere. e bolAtI bolI ja rahI, eTale moTebhAge svataMtra racanAo ne svataMtra vyAkaraNa vinAnI ja rahI! lokabolI para vyAkaraNa bhAgye ja hoya ! to, vaLI e sAhityanuM vAhana to gaNAya ja zene? saMskRta paMDito to nAkanuM TeravuM caDAvI ene kahetA 'vibhASA'. paNa e bhUlI gayA ke vibhASA/bolIo parathI bhASA baMdhAya che ! khera, paNa prAkRtone varSo sudhI koI eka mAnya vyAkaraNa maLyuM nathI. (sadbhAgye pAIa-sadu-mahaSNavo' jevo mAtabara koza maLyo !). AryabhASAkuLanA cAra vikAsa tabakkA : (1) vaidika bolIo vagereno AdikALa (i.sa. pUrve 600 pahelAM). (2) prAkRtono madhyakALa (i.sa.pU.600-500 thI I.sa. 600 Azare). (3) apabhraMzono arvAcInakALa (Azare i.sa.500-600 thI i.sa.1100-Azare) pachI (4) arvAcIna bhASAonA kALa. adyatana bhASAo paMdaramI-sattaramI sadI AsapAsa AraMbhAI. ApaNe tyAM narasiMhathI TUMkamAM A badhI prAkRto "Middle Indo-Aryan' mAM Ave. jema UDatI pAchalI najare bhASAkALa joI vaLyA tema stuti-chaMdanI dRSTie paNa eka UDatI atIta-daSTi nAMkhI laIe jethI najara sAmenI kRtionuM aitihAsika mUlya paNa spaSTa bane. UDatI najare ApaNA paghabaMdho-stutyAdinuM pragaTanaHsaMcalanaH ApaNo A saMgraha suttakAlathI AraMbhAya che; AjathI aDhIeka hajAra varasa pahelAMno e kAla. paNa enIye pahelAMnA aDhIeka hajAra varasa - eTale ke AjathI pAMceka hajAra varasa pahelAMne vicAramAM laIe. saheja kAna khullA hoya ne ApaNI saMskRtinA itihAsanI AchIpAtaLIye jANakArI hoya to navAI pamADe ema hajI keTaluMka pAMcahajAra varSa pUrvenuM emanuM ema yathAtatha vaNasamaye bolAye jAya che ! 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ gharamAMnA nAnakaDA gAyatrIhomamAM ke anyathA vedImAM Ahutio apAtI hoya tyAre brAhmaNo bolAvarAvatA hoya che : "svAhA', ne homyA pachI : "naye rUTuM mane.' e lalakAramAM keTalA varSo che ? prathama uktimAM pAMca ja; "naye rUDhuM ne mama' mAM ATha. A pAMca hajAra varSa pahelAMnI uktio! mAtra pAMca-ATha varNI. pAMcavarNI virAju te chaMdonI AdijananI, ne AThavarNImAM anuSTrabhuno zrIgaNeza. tyAre stuti thatI. nANAnuM calaNa nahotuM paNa moMghI vasata te Ajaya. eno tyAga. "A huM e virATamAM vyApta puruSane ApuM chuM; A mAruM nathI" e tyAgano, samarpaNano bhAva. paNa e tyAga AnaMdathI gAtAM gAtAM karavAno, rAjatAM-rAjatAM ! e AnaMdanI uktimAMthI A laye pragaTyo ! RkALI 'virAjU' : "gAyatrI', triSTrabhu vagere : jagatanI prAcInatama stutiomAM kadAca jene pahelI mUkavI paDe te puruSasUkta. enI eka ukti che. 'tasmAtu virADu ajAyata !" chandAMsi jazire tasmAtuM !' Ama pragaTyo e prathama chaMda. kahevAyo 'virAju'. "raMja', dhAtu AnaMdasUcaka. e ja dhAtumAMthI sAMkhyano "rajas', emAMthI kALakrame saMgItazAstrano "rAga' emAMthI ja sauMdarya-AnaMdavAcaka "raMja'raMjana'-"raMga', ne emAMthI ja lokane vahAlo hoya te "rAjanuM'. 'virAja' te 'virAja' vizeSa gamato. emAM traNa bhaLatAM te gAvA mATenI tripadI thaI "gAyatrI'. emAM vaNe ATha ne caraNo traNa. ene je eka vadhu caraNa umerIne anusaryo te "anuSTram. juo, badhAM nAmo stuti/prArthanAsUcaka ne gAnasUcaka. gAyatrI'mAM gAnanuM sUcana, 'virAjU'mAM raMjana-gAnanuM sUcana, "anuSTrabhumAM "sTam' te stutivAcaka. RkR-RcA' te ya stuti-prArthanA. stuti e hRdayanI sahaja vANI-prArthanAtmaka. Ama RphakALe stutistotra pragaTyAM. emAM gaNatara chaMdo, TUMkA caraNa, mAtra varNameLa, tethI saraLa sAdo baMdha, paNa sugeya chaMdo: virAjU, triSTrabhu, jagatI, Arthika, anuSTram vagere. kevA bhAvamAMthI ? A to pelI virATanI UrjA ! AmAM mAruM nathI kazuM!" ida na mama !" mahAkAvyakALaH vRttAraMbhaH anuSTram-upajAtiH e pAMca hajAra varSa pahelAnI vAta-kALanI. pachI vacamAM keTalo gALo gayo te rAma jANe ! itihAse koI gaNita ApyuM nathI ! paNa hajAreka varasa to haze. e pachIno kALa te mahAkAvyakALa. ApaNAM rAmAyaNa-mahAbhAratano kALa. koI dezamAM enAM mahAkAvyo Ama prajAsamagramAM prasarIne zatazatadhAre peDhI-dara-peDhI UtaratA-taratAM-tAratAM rahe, evo zabdacamatkAra banyo nathI. e 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya dharmakathanamAtra nahotuM, mAtra kathAye nahIM, jIvanasamagranuM kavana. e banne mahAkAvyo lokabhASAmAM ja pahelAM vahyAM, lokajIbhe rahyAM (jUjave rUpa !) ne vaLI baMdhAyAM te ya lokabhASAmAM. dharma ne jIvana ahIM judAM nahotAM hajAro varSa sudhI. e bene navAM parimANo ApyAM A mahAkAvyoe. loka dharmapremI, kathApremI ne kAvya-gItapremI che (hatuM !) teno A jIvato purAvo. asAdhAraNa kadanAM A mahAkAvyo bhAratIya lokajIvananuM kAThuM banyA che Aja sudhI. 'rAmAyaNa' mAM covIsa hajAra zloko; ne 'mahAbhArata'mAM lAkheka ! paNa chaMda ochA. 'mahA'mAM mukhya upajAti (indravajA, upendravajrA, vaMzastha, eno mizrachaMda). 'rAmAyaNa'no mukhya chaMda 'anuSTum'. Arthika anuSTunuM ja saMzodhita rUpa. pelo kevaLa varNameLI hato, tyAM AmAM rUpameLanuM, tathA nizcita caraNa ke zlokatvanuM to kAMIka yatinuMya - evAM tattvo umerAyAM. A chaMda/zloka kevo hato ? - 'pAdabaddho'kSarasamastantrIlayasamanvitaH' ghATIlAM caraNo, sapramANa akSaro meLavALAM, ne laya to evA ke vINA sAthe gavAya ! A be-kALa ne mahAkAvyakALa - e yugonI padasamprApti-aDhaLaka chaMdonI; paNa pahelAM jyAM kevaLa varNameLa hato tyAM akSarameLa bhaLatAM navAM vRttono pAra na rahyo. suttakALa : mukta layanA mAtrAmeLI chaMdo : pachI je trIjo yuga pragaTyo te buddha-mahAvIrano 'suttakALa'. ke ha dhruva kahe che : 'e mahodaya parvamAM nirprantha ane bhikSuonA AhvAnathI (jANe) sarasvatI navAdehe prAcya dezamAM avatare che.' ('padyaracanAnI aitihAsika AlocanA', muMbaI, 1971; pR.152). laMbANa thAya che chatAM ahIM A ja vidvAnanuM eka bIjuM nirIkSaNa paNa sau sAme dharavAnuM mana rokI nathI zakato : kahe che : (ahIM kauMsamAMno zabda paNa abhipreta hovAthI meM mUkyo che.) : 'zAstramAM sUtra ane kAvyamAM muktaka te saMskRta(-prAkRta) sAhityanI viziSTa sRSTi che. pRthvI paranI bIjI prauDha bhASAomAM vAGamaya aneka zAkhAe vistAra pAmyuM che; paNa te paikI ekemAM sUtranI ane muktakanI koTino saMdarbha pAMgaryo....nathI.' stutio : geya bhAvaspaMdano : A saMgrahanI saLaMga dekhAtI stutio jotAM paNa tarata jaNAze ke ekaeka zloka jANe Agavo bhAvakhaMDa che, ne chellI paMkti to ghaNI vAra eka sUtra ja banI jAya che. vaLI stutio to hRdayoktio; UMDA bhAvaspaMdanone dIrghakathano na ja phAve. enuM uttama udAharaNa to nandiSaNanuM 'ajita-zAntistava'. lAMbuM, khAssA 37 zloko. emAMthI koIpaNa zloka lo. are, kyAreka to AvRtta thatAM saMdhikhaMDo ya jANe sajIvana Urmispandano : saraLamAM saraLa ! eka eka zabdano ja jANe ardhya : 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayaM aNa N, arayaM aruSaM; ajieM ajiaM, payamo paName. (21) pade (zabda) pade (zabda) eka eka jhabakAra-jANe vIjaLI camakatI hoya tevo chaMda 'vijjuvilasiaM', paNa toTaka ! pachIno 'gAlalagAgA'nI aSTakala saMdhinAM cA2 AvartanovALo - jaM surasaMghA / sAsurasaMghA / veraviuttA / bhattisujuttA AyarabhUsia / saMbhamapiMDia / su*suvimpia / savvabaloghA (23) 'divayaM'(dIpaka)nuM, gAlala-gAlala-gAgAnI catuSkala saMdhivALuM sarasvatIstavana (emAM ja - zloka 26) juo aMbaraMtaraviAraNiAhiM, laliahaMsavahugAmiNiAhiM...(25) gAnabharI, layavAhI saraLa bhASAnI mIThAza anubhavAya che. atIva karNapriya, sAcesAca suzruta ! zruta : akaLa chaMdanAmo ApaNe joI gayA ke 'sutta e 'sUtra' ke 'sUkta' parathI hoI zake; paNa vadhAre yogya vyutpatti to 'zruta'. eTale sAMbhaLIne meLaveluM. ne ene kAraNe to je chaMdanAmo loka-jIbhe haze ne ahIM utArAyAM te piMgaLagraMthomAM nathI ! e phariyAda mAtra DaoN. bhAyANInI ja nathI, ke. ha. dhruva jevA chaMdazAstrajJanI ye che : nAma maLe tyAM piMgaLe na hoya ! "jaina tema ja bauddha suttasAhityanAM chaMdonAM nAma ghaNe bhAge mULa (piMgaLa) graMthomAM nathI maLatAM, TIkAomAM nathI jaDatAM, temaja hemAcAryanA 'chaMdonuzAsana'mAM ke bIjAM chaMdazAstranAM saMskRtaprAkRta pustakamAM nathI hAtha lAgatAM'' - (ke ha '50 ai A130) maLe to nAma alaga ja. enuM moTAmAM moTuM udAharaNa 'saloko'/'zaloko'|'silogA'. e vAlmIkinA samayano zabda, caraNabaddha padaracanAnuM cAra caraNanuM ekama-evo vyApaka artha; pachI 'anuSTu'nuM eka nAma. cheka rAmAyaNathI A 'ajita-zAntistava'nA pamI-6ThThI sadInA kALa sudhI e 'anuSTu'nuM bIjuM vizeSanAma. 'ajita'no trIjo zloka 'silogA' e abhidhAne mukAyo che H 'savvaduSmappasaMtINaM, savvapAvappasaMtiNuM; sayA ajiyasaMtINaM, namo ajiyasaMtiNuM.' (3) anuSTum ja che. dezIonI paribhASAmAM A zabda mAtrAmeLa geya chaMdo mATe paNa vaparAya che, calaNamAM che. dA.ta. abharAma bhagatanA zalokA : 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sarasvatImAtA brahmAnI beTI, buddhinI dAtA vidyAnI peTI, gaNapatadevanAM carNa ArAdhuM, mAna tyAgIne vidyA huM mAMgu ? A copAI jevI racanA paNa 'zalokA' kahevAya ! mULa zloka zabda hajAro varSathI be arthamAM cAlu rahyo - mArgI ziSTonA arthamAM ne mULa e parathI ja 'caraNabaddha geya racanA' evA dezIpakSanA arthamAM. mArgAdezI AdAnapradAna ne bhedAbheda paNa e banne pravAho Aja sudhI vahetA hovAthI, bannenI tulanAthI jovA maLe che. paNa A dezIonA svIkArano ane ene pratiSThita karavAno, protsAhana kALa paNa A suttakALa. zabdamAM bhaLe che sUra H taratI vANI maratI nathI : buddha-mahAvIranI vANI to vahI haze i.sa.pUrve chaThThI-pAMcamI sadImAM, paNa emanA parinirvANa pachI ye betraNacAra saikA vahetI rahI ne Agame-tripiTake bAMdhI zakAI te to enA AvA lokasaMgrAhaka padyabaMdhone kAraNe. taratI vANI maratI nathI. vaLI suttakALanuM A pagha lalakAra-gata hatuM, uccArAtA vADmayanAM lakSaNovALuM, padabaMdhamAM mAtrA/varNa khUTe te bolInA lahekAthI purAya ! AvI svarapUrti e saMgItanuM lakSaNa, je ahIMnI stutiomAM paNa jovA maLe che. A chUTane ke. ha. dhruva 'ArSadaSTi' kahe che (pR.63). 'ajitaM jitAriMgaNuM....' vALI gAthAmAM saMdhikhaMDonA aMtanA 'tam...' 'gaNam....' 'bhayam....' ane 'bhavo'pahRtam'mAM 'bhavo...' pachI 'o...' - e laMbAvavA paDe che. 'pApam prazamatu me bhagava'mAM 'prazam...e..e' karavuM ja paDe. chelle Avato 'ma' paNa ghaNIvAra pyuta bane che ! A saMgItatattvane tAlanuM tattva paNa padyabaMdhomAM A kALathI umerAya che. enI uttama samprApti te gAthA-AryA, ne vizeSe to vaitAlIya. tAlatattva : veAlIya : sUyagaDa aMganA prathama zrutaskaMdhanA bIjA ajayaNanuM to nAma ja che veAlIajayaNa. 'veAlI' eTale 'vINA'. A chaMda jANe vINAno raNakAra ! rAmAyaNanA zlokane saMdarbhe vINA, ahIM paNa vINA ! tethI ja kahevAyuM ke jANe sarasvatI navadehe avatarI ! prAkRtano pradhAna chaMda gAthA paNa Avo ! sugeya. ahIM, A saMgrahamAM 'ajita-zAntistava'mAM AraMbha-aMte che, paNa pachInI A vibhAganI (4 thI 19) badhI racanAo A chaMdamAM che ! enAM dRSTAnto ahIM hAthavagAM (najaravAM) hovAthI ahIM utArato nathI. paNa enI sugeyatA ne tAlaparakatA noMdhapAtra che. jyAM 'jaya' Ave te 'geya' paNa tAlabahAra, nistAla letAM, geyatva vadhe ! dA.ta. '[....jaya]NANuM-haMsaNAloyakaliyakiriyAkalAvaviSNAsa' (15/7) dIrdhasamAsa lAge. paNa traNa aSTakalo pachI eka paMcakala ke trikala, ne 'jaya' to jANe nistAla 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatAM tAlapUraka ! ne "daMsaNA'nuM uccAratI/gAtI vakhate daMsaNa- ema 'NAne eka mAtrika karavo paDe che: traNa majAnA saMdhikhaMDo paDe che : khANa-dasaNam loakaliyakiri ! yAkalAvavi - NAsa chelle "gAla' che. bIjA zlokanuM paheluM caraNa lo : jaya]janma-maraNa/kAraNamusumaraNa/jaNiyajaNamaNANaMda, nathI utAravuM' kahyA pachIye, eka atIva ramaNIya kRti tarapha dhyAna doryA vinA nathI rahevAtuM. ATha zlokanI "zrI ahetu pArthastutiH (16). eka ja pAMcamo zloka udAharaNArthe. o nAtha, tAre mane matta ja karavo hoya to manmathe nahIM, mRgajaLa-tRSNAe nahIM, tArI vadanajalatRSA A nayanone Apa ! e bhAva : vasmahagiDuDumhAgamAyAmAyaNiyAe eDieNa, tuha vayaNajala patta pivAsieNe va zAha ! mae. (5) navamI sadInI A kRti. agiyArasoeka varasa pahelAMnI. A badhI ja kRtionA anuvAdo nahIM to bhAvArthoya jo arvAcIna gujarAtI ke hiMdImAM apAyA hota to Aje vadhu vyApaka e thAta. khera, carcAmAM nathI paDavuM. nahIM to dara eka kRti para kAMIka ne kAMIka kahevuM paDe ema che. upakAraka noMdha saMpAdakoe ApI che ja. nAda ne vANInuM pANigrahaNa sutakALa AryA A kALa paNa ThIka-ThIka lAMbo che doDha-be hajAreka varSa kharAM. "vasantatilakA', "zikhariNI', zArdUla', 'gnagdharA' ane jenuM jUnuM nAma ja hatuM, 'vilaMbitagati" ("bUpi0 980) te "pRthvI evAM lAMbA ane emAMnA pRthvI jevA to ayatika thaI zake evA, sayatika-ayatika kaiMka chaMdonuM bAhulya jAmyuM hatuM temAM svataMtra rIte jenI noMdha lIdhA vinA na ja cAle te to gAthA ke AryA. jayadevanI layadehA sarasvatI to bahu moDI (bAramI sadInA arasAmAM) pragaTI, paNa te pahelAM pAMcamIthI AThamImAM kAlidAsa-bhavabhuti jevAnI vANInuM je lAlitya pragaTyuM temAM A suttakALanI lalakAra pradhAna chaMdoracanAono prabhAva nAno-sUno nahIM hoya. kSemendra DolI UThyo ne bolI UThyo - "bhavabhUte zikhariNI nirargalataraMgiNI, rucirA ghanasaMdarbhe yA mayUrIva nRtyati; (ke. ha. e TAMkyo H pa0 ai0 AI', pR.218) 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ e te kALanI, ne vizeSe sAtavAhananAM muktako tathA jaina nAdavaibhavI racanAoe UbhA karela mAholanuM pariNAma. temAMye AryA-gItinI prastutinuM. "zAkuntalane AraMbhe ja kAlidAsano sAnaMda ninAda che : ('gIti'no mULa artha 'gAvA mATenI racanA.') "aho rAgaparivAhinI gatiH !" AryA/gIti AnA anusaMdhAne gAhAsattasaI', nAza pAmela "taraMgavaI parathI thayela "taraMgalolA', jenI hajAro kathAovALI kRti AkhI-vaDukahA-nAza pAmI che te guNADhyanI ekamAtra gAthA sAtavAhane sAcavI che te-ema ghaNuM ghaNuM yAda Ave. yAdane kaMI bAraNAM thoDAM hoya? e mukta havA. paNa ahIM kyAM prastuta? eTaluM ja prastuta ke "AsAsao" (ucchavAsa) jeTalI sahaja lokamAM tyAre AryA haze. evuM enAmAM zuM hatuM? evI hatI enI gati ! paMktikhaMDo vadhe-ghaTe paNa prathamapada(caraNa)no AraMbhano khaMDa nAno, ATheka mAtrAno, pachI 12 ke 15 ke 18 ! enuM varNana bahu rasika rIte ApavAmAM AvyuM che : paDhamaM cI haMsapae, bIe siMhassa vikrama jAA; tIe gaabara lulie, ativara lulie carthIie gAhA." ("bRha pi0' 432) (pahele to haMsapada, bIje phALa siMhanI ja vikramI; trIje gati gajavara zI, cothe sarpanI gatie sarer A gAthA-ka0) eTale enuM baMdhAraNa AvuM kAMIka thaze : [akSarameLamAM hasva-dIrgha mATe la-gA, to mAtrAmeLamAM ekamAtrA mATe "la" cAle paNa "gA" hoya to be 'la-la' barAbara thAya. tethI tyAM da-dA saMjJA vaparAya che. ATalI cokhavaTa pachI have AryAgAthAnuM baMdhAraNa (usthAnikA) Ama thaze :] dAdA daddA dAdA dAdA dAdA lagAla dAdA gA; lalalala dAdA daddA dAdA daddA dAdA la dAdA gA; (akSara paranuM cihna tAla darzAve che.) A saMgrahamAM ghaNIkharI prAkRta racanAo gAthAmAM che. (eTale jijJAsuoe gAthA-AryAnI carcA mATe jovuM "buhat piMgaLa' pR.421 thI 435). paNa pahelo khaMDa TUMko ne dhImethI (haMsagatie !) gavAya, maMthara gatie. bIjo 12-15-18 mAtrAno lAMbo siMhaphALe jAya. trIjo pAcho gajagatie to cotho sarpagatie kahyo, kAraNa ke cothe catuSkala jANe haThAtu vaLI gayuM atyaMta sugeya; ziSTasaMskRta-prAkRta bannemAM vyApaka A chaMda atyaMta sugeya ne lokapriya temaja vidvapriya haze. e chaMda abhijAta (ziSTa) kahevAto; 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta ne prAkRta bannemAM e svaramaMDale gAjato, ne "prazastA-RSibhASitA hato" ema eka prazasti gAthAnI che. (AThe anurubhI "gAthA' !) Ama "gAthA' te AryA na paNa hoya. sakkatA pAgatA ceva duhA bhaNiIo AhiyA; saramaMDalampi- mitte patthA isi bhAsitA." gAthA' zabda ahIM pAribhASika arthamAM chaMdanAma mATe nathI ! paNa pAMcamI sadInI lekhAtI naMdIsUtrastha" "tutimaMgalam' che. enuM AryAvRtta jojo. emAM 'jaya jaya'nA punarAvarto lalakAra ne layakAra banI jAya che ne "ja", "Na", "o' nA yamakAdi sahaja rIte AvIne ene rasALa banAve che. artha to sAva saraLa che. jaganA tAtane vaMdana. tyAM "jayati', "jaya', 'vaMde', 'bhad' vagere punarAvartano kRtine mRtisahaja banAve che. kyAMka to paMkti atIva ramaNIya bane che : "guNabhavaNagahaNa suyAyaNabhariya daMsaNavisuddharacchAgA ! (pR.12) joke AgaLa jatAM lAMbA samArovALI paMktio che. paNa 19 AryAonA A "stavamAMthI 12 thI 17 sudhInI cha AryAo judI paDI jAya che. paNa zlokonA bhAvapUrvakanA pralaMbita pAThane kAraNe eka prakArano ghoSa thato haze je pAThane bhavyatA Apato haze. pATha bhAvArthane puSTa/spaSTa kare. uccAraNa-laDhaNa ja kyAreka to karNarasAyaNa bane : kahyuM che ke ("jenI sUjha nathI zabda, arthe ye gama jhAjhI nA, sAruM paThana tenAM ye kAnanuM mIThaDuM amI ! - ka0) eDapi zabdavido naiva naiva cArthavicakSaNAH, teSAmapi satAM pAThaH suThu karNarasAyaNam (bRha pi' 4) ahIM 'pAThano artha paNa AjanI jema "ageya' evo nahIM ja nahIM. pAThakasAhebe AnI bahu vIgate carcA karI che. ahIM prastuta ATaluM ja - e kALe chaMda/vRtta sugeya hatAM. suttakALano lokalADIlo chaMda hato AryA, duhAnI jema. vaLI, mAtrAtmaka chaMdonA AraMbha-pracalanano A kALa. e mAtrAmeLI chaMdonuM bIja gAthAnuNubhI saMsRSTimAM. chaMdo pUrvApara joDAtA rahI vikase che : nAno paNa rasaprada muddo to e che ke ApaNe tyAMnA loko/dharmo/bhASA/sAhityanI mAphaka chaMdo paNa parasparAnuMbaMdhe joDAtA rahI vikasyA che. kyAreka chaMdatattvo to kyAreka chaMdo pote maLatA-haLatA rahe che. anuSTrabhu-gAthA joDAya. enI saMsRSTimAMthI AryAdi pragaTe. sudharmAsvAmInA samayamAM emanI racanAomAM je AryA che te AvI gAthAnuNubhI saMsRSTi che. (anuSTram 8 + 15 ke 18) bIjo eka 8+ 12no be khaMDavALo AryA A saMgrahamAM che. e paNa sudharmAsvAmInA praziSya zaabhava svAmImAMnA graMtha dazavaikAlika sUtranI gAthAomAM che. e "dasaAliya' (prAisvI pUrve 375) jeTalo jUno che. A saMgraha e rIte bahu samRddha che. 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdana : gurjara vidvattAno vikrama : samagra stotra-stuti sAhitya to vipula ane durlabha paNa che. hajAro varSathI vahetuM raheluM A mahAnada vaheNa pahelAM kaMThopakaMTha UtaratuM-taratuM haze; saMgraho to pachI baMdhAyA. tethI A saMgrahomAM, mULa kaMThastha hatuM tethI, aneka pATho hovAno saMbhava. ne je prApta hastaprato che temAM lakhANanI aspaSTatAo paNa hoya ja. prAkRta vaLI kaMI eka bhASA thoDI hatI ! ta -taddezIya hatI. stuti ekamAMthI bIjImAM jAya toya bhASAphera thoDoka thAya ja. ekanI chAyA bIjI para hoya te paNa sahaja. eTale Aje jo ATaluM ardhamAgadhIrUpa besADavuM hoya to te paNa kaThaNa. ekabIjAne sthAne jatAM na-Na; 'yaM' te savarNIkaraNa pAmela 'gaM' hoya ! (NiyuMTha te mULano 'nigraMtha' !) 'sUyagaDa' te 'sUtrakRta'. AvAM agaNita bhASAparivartanone ukelIne besADavAnuM kAma bahu jaTila che. vaLI A badhA je saMgraho maLe che teno phAla paNa ocho vipula nathI ! samRddha che, eTalo ke khAMpatAM khAMpatAM thAkI javAya. A banne vidvAno thAkyA vinA AmAMthI pasAra thatA gayA; guNavattAe uttama ane paraMparAe mahatvanI evI kRtio tAravatA gayA, enA kartAonI bhALa meLavIne noMdha karatA gayA, pachI emAMthI pAchuM AkharI cayana karI, kRtione kALakrame goThavI - alabatta, nigraMthadarzanano dora pakaDIne ja kRtio-kartA pasaMda karyAM. emaNe lIdhela kALano eka cheDo cheka darzananA AraMbhano che ne bIjo lagabhaga arvAcInane aDelA jevo che ! e kALano vyApa bhASAnuM ne chaMdaDhALanuM-abhivyaktinuM vaividhya, saMpAdita sAmagrInI guNavattA, anyathA A sAmagrInI duSprApyatA vagere jotAM A gurjara vidvattAno eka prabhAvaka vikrama che. aNathaka svAdhyAyanuM mIThuM phaLa. Ayojana : trilokanI yAtrA trikhaMDI : saMpAdana suAyojita paNa che. arvAcIna bhASAono kALa te sarvamAnya chatAM jarA vyApaka gaNatarIe sattaramI sadIno gaNAya. eTale te pachInuM to sulabha ne sugama, pahoMcavaj. e choDIne je durgama prAkRto-saMskRta-apabhraMzAdi nigraMtha stotra sAhitya tenA cayanano upakrama rAkhyo che, e to vaLI vadhu kaThina caDhANa. i.sa.pUrve bIjI sadIthI i.sa.900 sudhInuM eka khaMDe, 901 thI 1300nuM bIje khaMDe ane 1301 thI 1750nuM trIje khaMDe tathA pratyekamAM sAmagrI be bhAgamAM-pahelAmAM prAkRta bIjAmAM saMskRta kRtio. Ama trilokanI yAtrA trikhaMDI. emAMno pahelo khaMDa ahIM che. prathamakhaMDanI sAmagrI H gaveSaNA ane tATasthya H AraMbhe stotra-stuti viSenI sarvagrAhI vidvattApUrNa carcA che. stotra-stutinuM svarUpa, enAM lakSaNo vagerenI mAhitIpracura carcA sAthe agAu thayela saMgraho ane temanI guNamaryAdAno paNa khyAla Apyo. pachI khyAla Apyo A saMpAdananA abhigama-uddeza vagereno. stotra-stuti viSenI A sAmagrI ATalA UMDANathI, vyApa ne vizadatAthI gujarAtImAM to pahelI vAra ja mukAya che. A mAtra saMpAdana ke saMkalana nathI; UMDI ne UMcI daSTipUrvakanuM saMzodhana che. khAsa karIne prastAvanAno dvitIya adhyAya AnI 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa pratIti karAvaze. bhASA dharma/darzana, itihAsa, saMskRti/purAtattva e caturvidha sajjatA ekasAthe kAme lAgI che. A caturvidha saMsRSTi" e virala ja! vaLI tATaTya paNa. saMskRtanA prabhAva-svabhAvanI vAta che tyAM, ke keTalIka kRtionI maryAdA darzAvAya che tyAM, ke keTalAka kartAono paricaya apAya che tyAM je tATadhdha che te udAharaNIya che. saMpAdaka cothI sadInA umAsvAtino paricaya ApatAM, yogya rIte emanI racanAo mATe 'padya' (verse) zabda vAparyA pachI ye pAchI spaSTatA kare che ke emAM kAvyatva nathI. paNa saraLa padya-bodha lokakaMThe caDI gayo che ane e sarvopakAraka che : "krodhe vaNase prema, garvathI svamAna jAye' evA arthanAM padyo saraLatA ne layane kAraNe mukhe jhaTa caDI jAya. zvetAMbara paraMparAmAM je Adya stutikAra siddhasena divAkara manAyA te to digaMbara samatabhadra hovAnuM saMpAdako TharAve che, ne e (samaMtabhadra) hakIkate bIjImAM nahi paNa sAtamI sadImAM thaI gayAnI spaSTatA paNa kare che. jhINavaTa pAThanirNayaH chaThThI ane AThamI sadI vaccenA basso varSanA gALAmAM koI zvetAMbara stuti-stotrakAra nathI maLatA. vidvAna saMpAdakoe e stotranA mULa zabdarUpa nakkI karavAnI kALajI paNa lIdhI che : "ame ahIM AgamonI prAcIna hastapratomAM dekhAtAM, temaja cUrNi sarakhAM purANAM Agamika vRjyAtmaka sAhityamAM jaLavAyelAM asalI ardhamAgadhika rUpone anusarIne, te bhASAnA sUcita thaI zakatA niyamone AdhAre, stotrapATho nizcita karyA che." (pR.58) je te sthaLa-kALanI bhASAracanA ("ca" nahIM, "sa')-eno khyAla levo ne pachI zabdarUpAnusaMdhAna karavuM e, je te sthaLakALanI bhASA ne zabdaracanA banne paranuM prabhutva mAgI le che. ahIM e che teno AnaMda che. temAMya ardhamAgadhI to prAkRtomAM ya prAcInatama. bhASAnI sAthe chaMdo vagereno paNa khyAla rAkhyo che. kartA, kRtisamaya, chaMda, vastu, racanAvidhAna vagerenI paNa saMkSepe noMdha ApI che - AgaLanA prAkathanamAM bhUmikA kartA-kRti-paricAyaka noMdhavALI hovAthI kRti Ama to zraddhALune sulabha; paNa pharIthI kahuM, anya sAhitya-dharma-saMskArIo sudhI A badhuM pahoMcADavA jevuM che. to, gujarAtI/hindI gadyAnuvAda iSTa. Agamika/aitihAsika mahattva paNa : kAvyaguNa ja nahIM, lokopayogitA, aitihAsika ke Amika mahattva e badhuM paNa saMpAdakoe lakSamAM lIdhuM che te yogya ja thayuM. A kaMI sAhityasaMgraha nathI. prArthanAtmaka padyakRti lokane bodha, bhAva, saraLatA, laya vagerene kAraNe paNa kaMThe rahI gaI hoya-rahetI AvI hoya lAMbA gALAthI; to e kALajeyI to kharI ja, bhale amuka ja varga mATe. paNa lIdhA pachI kRtionI maryAdA paNa batAve e saMpAdakonI dRSTinuM audArya. dA.ta.i.sa.450nI devavAcakakRta "....gaNadharastuti' ke tIrthaMkara nAmAvali....e aitihAsika dRSTie paNa mahattvanI kRtio gaNAya ja. 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartAnusaMdhAne paNa saMpAdakoe je maLyuM te vaNavicAryuM mUkI dIdhuM nathI, jANItI kRti hoya to paNa dA.ta.naMdiSaNakRta 'ajita-zAntistava'ne anusaMdhAne karelI carcA. jANe khAssA pAMca (69 thI 74) pAnAMno lekha ! paNa AMtara uparAMta keTakeTalI jAtanAM bAhya pramANo ! kRtine 475-500nA gALAnI TharAvatI e carcAmAM sAhityika, Anuzrutika uparAMta bhASAkIya, sAMskRtika-aitihAsika ne purAtattvIya pramANo ApyAM ! A vidvattAne salAma ! kyAMka mAnya matathI judA paDe che tyAM paNa pramANapuSTa tarkasaraNI, dA.ta.zIlAcArya eka ja che. udAharaNono pAra nathI. TUMkamAM saMpAdana saMzodhananiSTha che. A prathamakhaMDa : samayagALo ne kRtisaMkhyA ardhamAgadhImAM i.sa.pUrve bIjI sadIthI jinastotro racavA zarU thayAM. tyArathI ja zarU karIne i.sa. 900 sudhInA gALAnI stutio saMzodhIne emAMthI 74 ahIM samAvI che. akhaMDa samayagALo bArasoeka varSano; paNa i.sa.nA AraMbhanA cArasoeka varSanI kRtio javA dIdhI che. ema i.sa.pUrvenI 04 (cAra) ane 5mIthI 9mI sadInA pAMcaso varSanA gALAnI 70. bhASAnI dRSTie ardhamAgadhI 04, prAkRta 19, apabhraMza 11 ane (e lokabhASika 34nI sAme) saMskRta 40. ema saMskRtano prabhAva che ja ! ahIM kALano eka ja khaMDa che, chatAM chaMdonuM vaividhya Azcaryajanaka che. 'ATalA niranirALA paghapravAho bhUtaLa uparanA koI anya sAhityamAM vahetA e nathI ane zAkhAprazAkhAe upacaya pAmI ane dhArA-upadhArAmAM phaMTAI sAhityabhUmine sIMcatA e jovAjANavAmAM nathI.' - (ke ha. dhruva : 249-50). pasAra thatAM thayela anubhavanI truTaka vAto : pratyeka kRtimAMthI pasAra thatAM (alabatta, svakIya maryAdAe keTaluMka akalita rahI gayuM hoya mAre mATe, ke chaMdaparakha mATenAM khAMkhAkhoLA, ke utthApanikAonA manoyatno - e badhuM aMgata bAda/yAda karatAM) ekaMdare je artha-bhAva-chaMdAdino anubhava thayo tenI keTalIka vAta prastuta che. gamI gayela uktione, laMbANabhaye, bahu utArato nathI. chatAM ghaNuMbadhuM koIpaNa dharma sAhityarasikane pulakita kare - yad vismayo nAma savismayogyam' lAge evuM che. naMdiSaNanI kRtinA chaMdaghoSa bhAvabharyA che. keTalAMka chaMdanAma bhale aparicita rahe kRtiparicaya-svayaM AsvAdya ne chaMdaghoSa jhilAya che. dA.ta.8mAnuM nAma bhale 'sovANaM' enAM plavaMgamalakSaNa tarata chatAM thAya che, (e kuLano hoya enI pratIti). Aja levAtI AratImAM lo : gAlala gAlala gAlala gAlala gAlala gA teM cija / Nuttama / muttama / nittama / sattadha 2 kazuM betAluM nathI. ApaNe gAvAthI kAma che ne ? 'voTa ijha dhesra ina a neima' ? jude nAma kyAMka AryA ke anya paricita chaMda paNa Ave. 'rayaNamAlA'nAM caraNa sarakhI rIte chUTAM pADIe to cAra 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTakalasaMdhi "gAlalagAgA'nI maLe che. agiyAra-akSarI dIpakamAMnuM sarasvatI stavana gamI jAya evuM che. jarA mahenata karatAM, enuM sATuM vALI de evI racanA che. aSTa mahAbhayomAMthI keTalAMkanA zabdarekhAMkano majAnAM che. dA.ta.siMha AgajharatI AMkha ne trADa-dADha-mahAkAya jANe cAkSusa thAya che : pajjali-ANala-nayana dUra-viyAria-muhaM mahAkAyam' ke hAthI madhupiMga-nayanayugalavALuM sa-salila-navajaladhara-jANe vAdaLa cAlyuM : mahupiMga-nayaNajuala sasalila-navajalaharAyAram' 9mI bhale stuti nathI, jayagAna ane dhumraseraprasArevALI kalpanAthI gamI jAya. 13 AMkavALI RSabhastutigAthA enA "lala gAlalalala'nA aSTakala AvartanothI samUhagAne jAme evI racanA che. 15mInAM AraMbhanA nisvAla (chatAM tAlapreraka ne tAlapUraka !) "jaya' pachI vyavasthita 998nA AvartanovALI che. A vibhAganI 16mI kRti, mAre mate sAyaMta suMdara che. dharaNendrakRta "pArthastuti temAMya tenI pAMcamI gAthA. Ama to pratyeka viSe kAMIkanuM kAMIka kahevAnuM game. saMskRtavALA bhAgamAMthI ye nirAMte pasAra to thayo chuM, paNa e viSe koI saMskRta-tajjJa lakhe (ne, lakhaze) te ja iSTa. emAMnI moTA bhAganI racanAo sudIrgha che, ne ghaNIkharI vRttabaddha che. e racanAo bhale dUranI) vRtto nikaTanA hovAthI sadyogamya che. vaLI racanAo dIrgha chatAM lalakArapradhAna rahe che. dA.ta. siddhasenadivAkarakRtA "ekaviMzati dvAtrizikA' 32 zlokanI che. paNa zloko kevA, gaLethI sare evA ! udAharaNArthe thoDAka utAryA vinA nathI rahevAtuM : nA zabdo na rU5 raso nApi gandho, na vA sparzalezo na varSo na ligama na pUrvAparatva na yasyAti saMjJA, sa eka parAtmA gatirme jinendraH' (15) na saukhyuM na duHkha na yasyAti vAcchA (16) na puNya na pApaM na yasyAsti bandhaH (17) e dhruvabaddha udyoSavALI racanAnI jema ghaNIkharI racanAo raTaNAtmaka che. temAM ya mAnatuMgAcAryanuM "bhaktAmarastotra' khAsa ullekhanIya. ane bhadrakIrtisUrinuM (33) zAradA stotra to AkhuM ye pharIthI pracAravA jevuM che. 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ navarasAmRtavIcisarasvatI pramuditaH praNamAmi sarasvatI (4) kalitakomalavAkyasudhormaya - (7) ujjavalataraMgakalAgrahasAgraha - (8) samAsasaMdhiyukta hovA chatAM A pado sugeya che. ghaNI vAra saMskRtano ekAda sIdhosAdo lAgato zabda paNa pUrvasaMskAranI phorame sabhara hoya che. A zAradA stotra RtathI AraMbhAya che. sArasAdino atyaMta masUNa ninAda te "kala', kokila-kUjanathI ye vadhu komaLa, nijhara-marmarathI ye vadhu halu halu. kAdambarIkAre kahyA pramANe "phuratkalAkalApavilAsakomalA karoti rAga hyadi kautikAdhikam A kavi-muni bhadrakIrtisUri bahuzruta lAge che. paNa kAvyamAM nathI naDI emanI bahuzrutatA, ke nathI ADe AvI viraktatA. kavinI vANI khare ja "kalitakomala-vAkyasudhormaya' che. emane sAhityaguNasampanna vANInI ke racanAonI jhaMkhanA ye nathI. kare re lakSaNa-kAvya-nATaka-kathA-campasamAlokane kvAyAsa.'(11) emane to trilokyasaMjIvanI' ja joIe. e mATenI prArthanA pracAravA jevI. svAmI samantabhadranuM veNa ke badhAM cakromAMthI bacAya paNa mahodayo durjayamohacakra (74) hA. evA ja hRgha AThamI sadInA mahAkavi dhanaMjayanA 'viSApaharastotra'mAMnA upajAti : guNAH gabhIrAH paramAra prasannA bahumakArA bahavAstaveti' (26/31) svayaMprakAzasya divA nizA vA na bAdhyatA yasya na bAdhakatva; na lAghavaM gauravamekarUpa vanda vibhuM kAlakalAmatItam' (26/37)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ chellI kRti lAMbAmAM lAMbI che 1008 nAmo, 222 zloko. AraMbhe namaskAramaMtro, pachI nAmAvali. e 92mA zlokathI AraMbhAya. so nAmonA pratyeka zatakakhaMDane je te khaMDanA prathamazabdanuM nAma apAyuM che. pAMca vAra agiyAra zlokomAM, traNa vAra bAra zlokomAM, be vAra te2 zlokomAM ane eka vAra cauda zlokomAM-ema so nAmonAM agiyAra zatako bane che. ApaNe tyAM nAmasmaraNa paNa eka stuti/ stotra prakAra ja che. ahIMnI prAkRta-saMskRta vagere badhI ja racanAo kAvyaguNe samRddha che ema to nathI, paNa kALakrame aneka kAraNe mahattvanI che ja. ne abhivyaktino vaibhava-chaMdonI vividhatA to AkarSe evI. A stotronAM vyApaka lakSaNo : A stotro 1 : vipula; 2 : padya (baMdha) saMvardhaka thatAM jAya che; 3 : geya-lalakAra pradhAna che; 4 : janabhASA jALavIne kALakAle UtaratAM rahelAM hovAthI prAkRta, saMskRta, apabhraMza ane hAla vyApaka evI - cAreya vANImAM vahetAM AvyAM che; 5 : ahIM Iza nahIM, siddhaguNakIrtana che; 6 : ahIM paMcaparameSThI (arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ne sarva sajjana-sAdhu-) prati bhAvadarzana che; 7 : koI aihika prArthanA nathI, chatAM chalochala hRdayapUrvakanuM bhaktipUrNa sattattvAvalaMbana paNa che; 8 : anya saMskRta stotronA pratighoSa A eka akhila bhAratIyatAnuM Akalana che. e rIte A gurjara-bhAratIya saMgraha che. jaina stotra viSe lakhatAM DaoN. Ara ema zAha kahe che : jaina dharmamAM bhaktinuM lakSya ArAdhyane khuza karIne kaMI prApta karavAnuM nathI. temAM dAsya, sakhya ke mAdhuryabhAva jovA maLato nathI. ahIM stutinuM lakSya AtmA, jJAna, darzana ane caritrarUpI bodhilAbhanuM che.....' (DaoN. Ara. ema zAha : 'gu vizvakoza'-7; pR.781) A kaMI nAno-sUno lAbha che ? A mahattva kevuM-keTaluM che te agAu darzAvAI gayuM che. A vidvattA ApaNane-gujarAtane gau2va apAve evI che. abhinaMdana-abhivaMdana H zatAbdionA urabola jhIlyA ! A mATe banne vidvAnone khUba khUba abhinaMdana-abhivaMdana ! kAM ke have A eka ja sthaLethI zatAbdionA stutipAThonA urabola jhIlI zakAze ! ApaNI anargala baMdhavipulatA ne vividhatAnI jhAMkhI A sthaLethI sahaje maLe che. kevI che e vipulatA-vividhatA ? e viSenA pAThakasAhebanAM vacano smaraNIya che. ahIM 'AnI saMdhisAmagrI' te AnI ye gaNajo : 'aMgrejI, phArasI ane mAtrAmeLI chaMdono meLa (to).... (mAtra) amuka AvartanothI siddha thAya che;.... paNa....(ApaNAM) vRttono meLa evA koI AvartanathI siddha thato nathI, paNa laghu-gurunA saMdhionI goThavaNIthI siddha thAya che. e rIte e, jagatanA ApaNane paricita moTA bhAganI padyaracanAthI gUDha che, saMvAdanA koI gUDha niyamane vaza varte che, ane huM jANuM chuM tyAM sudhI bIjA koI sAhityanI padyaracanAnI saMdhio karatAM AnI saMdhisAmagrI ghaNI moTI ane ghaNA moTA vaividhyavALI che.' (- rA vi pA; 'bRpi' 294) 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 1. sAmAnya avalokana bhAratIya saMskRta evaM prAkRtonAM kAvyamaya vAlmaya aMtargata stuti-stotra-stavAdinuM anokhuM sthAna che. saMskRta sAhityanA bRhad itihAsa viSayaka pustakomAM tema ja stotra-stavanAdi saMbaddha sAMpratakAlIna prakAzanomAM kyAreka prastuta varganA sAhityanA mahattva viSe upoddhAtomAM avalokano tathA carcA-vivecanAdi thatAM rahyAM che. e viSaya para thoDAka upayogI lekho paNa gaMbhIra sAmayikomAM prakAzita thayelAM che. paraMtu ekaMdare jotAM A viziSTa prakAranAM sAhitya para, tenAM samagra pAsAMone AvarI letI, arthAt sarvAgINa ane jhINavaTabharI carcA thayAnA dAkhalA jUjavA che. stuti-stotra varganuM sAhitya brAhmaNIya (vaidika, zaiva, vaiSNava, zAkta, saurAdi), nigraMtha (jainaH alpacela, zvetAMbara, digaMbara, ane saMbhavatayA boTika kiMvA acela-kSapaNaka evaM tagniSpanna thApanIya) ane bauddha (mukhyatve mahAyAnika tathA vijayAnika) ema traNa pramukha darzanomAM racAyeluM che, ane te paNa vividha evaM vipula pramANamAM ane samayanI dRSTie seMkaDo varSone AvarI le che. e traNe srotomAM maLI AvatI, dhyAna kheMce tevI, prathama koTInI kRtione eka sthaLe ekatrita rUpe prastuta karavAno koI ja prayatna adyAvadhi thayo hovAnuM jJAta nathI, eTaluM ja nahi paNa eka ja mukhya dharmasaMpradAyanI racanAone paNa tenI vAstavika aitihAsika pazcAdbhUmAM ane kAlakrama-vikAsakramanI dRSTie vyavasthita rIte, guNavattAne lakSamAM rAkhIne, kramabaddharUpe prastuta karI, tenA para savivecana-savistara ane samIkSAtmaka carcA thayelI nathI. brAhmaNIya tema ja nirgastha stotrAtmaka sAhityanA nAnA moTA ghaNA saMgrahagraMtho prakAzita to thaI cUkyA che, ane temAMnA keTalAka nityapaThanamAM upayogamAM paNa levAya che; paraMtu samAMtara bauddha sAhitya viSe alpa pramANamAM jANa che ane tyAM evA saMgraho pragaTa karavAnuM kArya tAjetaramAM ja AraMbhAyeluM che.' AvI sthitimAM kaMI nahIM to ya nirgastha stotrAtmaka sAhityano tenA aitihAsika pariprekSyamAM, tema ja racanAonA prakArone ane tadaMtabhUta vastu, lakSaNa tathA vibhAvane lakSamAM rAkhIne, sAMprata saMkalanamAM enI cunaMdI kRtio ahIM kozAkAre rajU karavA vicAryuM che; khAsa to eTalA mATe ke tenA judA judA samayanA maLIne kuDIbaMdha saMgraho Aje upalabdha che ane temAM uttama, madhyama ane kaniSTha koTinI maLI seMkaDo racanAo prakAzamAM AvI ja gayelI che, jethI lAMbe zodhavA javuM paDe tema nathI; paNa uttama che te badhI kRtio eka sthAne chapAyelI nathI : vadhumAM e saMgrahomAM stotrAdinA kramayojanamAM bahudhA ThekANAM dekhAtAM nathI. eka vAta e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke zvetAMbara ane digaMbara ema banne mukhya nircantha saMpradAyomAM ucca koTinAM stotra-stavAdinI racanA thayelI che; paNa zvetAMbara samAja
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ digaMbara racanAothI, ane digaMbara samAja zvetAMbara kRtiothI, bahudhA anabhijJa che. * baMnne saMpradAyo vacce koI koI mAnyatAo evuM vigatomAM tathA saiddhAMtika prarUpaNA ane sAmAcArImAM bheda ane tethI matabheda jarUra che, paraMtu ArAdhya iSTadeva-jineMdranI ubhaya pakSe samAna rIte upAsanA thAya che ane nigraMtha dharmanA pAyArUpa mukhya siddhAnto-mAnyatAo paNa banne vacce sannihita rahelA samAna tatranuM ja sUcana kare che. AthI A baMnne srotomAMthI umadA kRtio pasaMda karI, ahIM ekatrita rUpe temanA jJAta, yathArtha, yA saMbhAvya kAlakramAnusAra goThavI prastuta karIzuM. ane ahIM bhUmikAmAM AgaLa cAlatAM jyAM jyAM kartAonI bhALa che tyAM tyAM temanA viSe je kaMI mAhitI prApta hoya te ekatra karI rajU karIzuM. (Aje digaMbara gaNAtI keTalIka kRtio nircanthonA eka trIjA ja saMpradAya, vartamAne vilupta acelakSapaNaka evaM tadodbhava yApanIya saMghanI, hovAno saMbhava viSe yathAsthAne nirdeza karIzuM.) nirjhanthonuM prAcIna ane prAphamadhyakAlIna stotrAdi sAhitya khAsa karIne cAra bhASAomAM racAyeluM che temAM je prAcInatama che te ardhamAgadhImAM nibaddha che ane nirapavAda Agamika svarUpanuM che; ane tyAM jJAta che teno kALakauMsa saMbhavatayA isvIsana pUrvenI trIjI zatAbdIthI laI isvIsananI prathama sadI paryata pahoce che, tyAra pachInI racanAo mahArASTrI prAkRtamAM thayelI che. te gupta-vAkATaka yugathI, eTale ke prAyaH paMcama zatakathI AraMbhI cheka uttaramadhyakALa sudhI, lagabhaga 18mI-19mI sadI sudhI thatI rahelI : saMskRtamAM paNa udAra saMkhyAmAM stutyAtmaka racanAo thayelI che, je pAMcamA zatakathI laI 18mA saikA sudhI cAlu rahelI, je vize ahIM thoDuM AgaLa vizeSa kahyuM che. jyAre isvIsananA 9mI zatakathI laI 14mA-15mA saikA sudhImAM thoDIka racanAo apabhraMzamAM paNa thayelI maLe che. te pachI magUrjara yA jUnI gujarAtI-rAjasthAnI bhASAnI, tema ja tarata ja gujarAtI kRtiono yuga zaru thAya che, jemAM racanAo paNa vipula pramANamAM, seMkaDonI saMkhyAmAM maLe che paNa prastuta be bhASAonI kRtione sAMprata yojanAmAM samAviSTa nathI karI. (e kArya to sva.jayaMta koThArI sarakhA vidvAno kSamatA ane vedhaka dRSTithI karI zakyA hota.) e ja rIte kannaDa bhASAmAM paNa keTalIka sarasa nirgastha stutyAtmaka racanAo thayelI che; paNa bhASAnI anabhijJatAne kAraNe ahIM teno samAveza nathI karyo. ardhamAgadhI bhASAmAM prApta thatA Agamika stavo tathA pachInAM mahArASTrI-prAkRtamAM nibaddha stuti-stotro uttaranI nirgastha paraMparAnA zvetAMbara saMpradAyanA dhArmika sAhityamAM ja jaLavAyelAM che. dAkSiNAtya paraMparAnA, eTale ke digaMbara sAhityamAM, zaurasenInA sparzavALI prAkRta bhASAmAM racAyelI thoDIka ja racanAo upalabdha thaI che, paNa te sau prAyaH madhyakAlIna che. koI koI je prAphamadhyakAlIna hovAno saMbhava che te badhI ja nAnI nAnI che ane tene "prakaraNa' varganI gaNavI joIe. zuddha stuti varganI nahIM. apavAda che mAnatuMgAcAryanA bhaktAmarastotra ane kumudacaMdrAcAryanA kalyANamaMdira stotra, jenA banne saMpradAyomAM samAna Adara, pratiSThA ane pracalana rahyAM che. +. vartamAnayugamAM paNa keTalAka munio, paMDitoe saMskRtamAM racanAo karI che ane hajI paNa thatI Ave che. 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta bhASAmAM saMghaTita nirprantha kRtio isvIsananA pAMcamA saikAnA pUrvArdhathI laI cheka vartamAna yuga sudhI thatI rahI che. saMskRtamAM zvetAMbara racanAo seMkaDonI saMkhyAmAM thayelI che, jo ke temAMnI traNa caturthAMza uttara-madhyakAlIna che; jyAre upalabdha digaMbara (ane sAthe ja keTalIka saMbhavataH yApanIya) racanAo pacAsekathI vizeSa nathI; paraMtu temAM uttama che te sau cAlukya yuga (chaThThAthI laI AThamA saikAno madhyabhAga), rASTrakUTa samaya (AThamI zatAbdI madhyabhAga-dazamI sadI madhyabhAga), pallava kALa (8mI sadI) tathA pazcimI cAlukyakALa (dazamI zatAbdI tRtIya caraNathI laI 12mI zatAbdInA trIjA caraNa sudhI)mAM, vizeSe dakSiNa bhAratamAM, ane koI koI mAlavadezAdi madhyapradezanA ghaTakomAM racAyelI hovAnI paNa zakyatA che, ane ati alpa saMkhyAmAM, uttaramadhyakALamAM ane te uttara bhAratamAM racAyelI che. guNavattAnI dRSTie A banne pramukha srotomAMthI cayana karIne ahIM saMkalananA prathama khaMDamAM, prAcIna kALathI laI prAmadhyakALa sudhInI, eTale ke prAyaH i.sa. pUrve bIjI zatAbdInA madhyabhAgathI laI isvIsannI navamI sadInA aMta sudhImAM, Ama eka hajAra varSa uparAMtanA gALAmAM racAyelI, Agamika ane AgamaniSTha, prAkRta, apabhraMza, tema ja saMskRtamAM banelI uttama yA anyathA dhyAna kheMce tevI kRtione samAviSTa karI che. dvitIya khaMDamAM madhyayuga (i.sa.901-1300) aMtargata racAyelI prAkRta ane apabhraMza tema ja saMskRtamAM racAyelI sarvottama kRtio levAmAM Avaze; e ja rIte tRtIya khaMDamAM uttara-madhyakAlIna (i.sa.1301-1750) prAkRta, apabhraMza tema ja saMskRta racanAo AvarI levAmAM Avaze. pratyeka khaMDa be bhAgamAM vibhakta karyo che; pahelA khaMDanA prathama bhAgamAM prAkRtAdi racanAo ane dvitIya bhAgamAM saMskRta kRtio saMgRhIta karI che. jyAre bIjA khaMDamAM prathama bhAgamAM prAkRta ane apabhraMza racanAo tathA dvitIya bhAgamAM saMskRta racanAo Avaze : ane e ja paddhatinuM trIjA khaMDamAM paNa anusaraNa thaze. ja stuti, stotra, stava, saMstava, stavana pAzcAtya paraMparAmAM jANItA 'sAma' psalm ane 'hin' hymn mATe vaidika bhASAmAM samAMtara zabdo che 'stoma', 'sUta' (RcAono samUha) ane 'uttha', jenA sAhityika saMskRta kiMvA itihAsakALanI praziSTa saMskRta bhASAmAM pracalita paryAyaprAyaH zabdo che stuti, stotra, stava, saMstava ane stavana. vastutayA RgvedanI RcAo anyathA stuti-stotrAdinI bIjarUpa hovAnuM parilakSita thatuM hovAnuM saMskRtavid DaoN.gautama paTelanuM kathana che. nirprantha darzanamAM AgaLa kahelA traNa vaidika abhidhAno prayogamAM nathI; pachInA yuganAM abhidhAnomAMthI prathama traNa mATenAM ardhamAgadhI rUpo che 'zruti', 'thotta', (kyAreka 'ghutta') ane 'thava', jenAM pachIthI mahArASTrI-prAkRta anusAra thaI gayelA, totaDA/bobaDA vANiyAnI bolI jevAM rUpo che 'thuI', 'thoya' ane 'thaya'. uparyukta ane vedottara, mULanA pAMce zabdo, Ama to ghaNA samayathI vyavahAramAM ekArthaka ja manAya che; paNa prAcIna evaM madhyakAlIna nirprantha kartAoe temAM keTaloka lAkSaNika bheda darzAvelo che : jema ke vyavahArabhASya (prAyaH isvI chaThThI zatAbdI AkharI caraNa)mAM 'stuti' ane 'stotra' vaccenI vyAvartaka rekhA A pramANe doravAmAM AvI che: 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ -su-ti sitno thatimo, maff nAva hRtti sattavA deviMdatthavamAdi teNa paraM thuttayA hoti // prastuta AryA thArApadrIya gacchanA vidvAnuM vAdivetAla zAMtisUri (i.sa.1040)nI uttarAdhyayasUtra paranI svakRta vRttimAM uddhata thayelI che. teno artha AcArya malayagiri (karmakAla prAyaH isvI 1140-1185)e svaracita vRttimAM nIce mujaba samajAvyo che : ekazlokA dvizlokA trizlokA vA stutirbhavati / paratazcatuHzlokAdi stavaH / anyeSAmAcAryANAM matena ekazlokAdiH saptazlokaparyaMtA stutiH / tataH parASTazlokAdikAH stavAH / arthAt eka, be, traNa padya(nA samUhathI) "stuti' uddabhave che; cAra, ane te uparanAM padhonA saMyojanathI "stava' sarjAya che. anya AcAryonA mate ekathI sAta padya sudhI "stuti ane ATha padya ane tethI vadhAre padya dharAvatI racanA hoya te "stava' gaNAya. 'stava' ane 'stotra' vacce rahelo bheda zAMtisUrie A pramANe karyo che : sakkayabhAsAbaddho gaMbhIrattho thao tti vikkhAo / pAyayabhAsAbaddhaM thottaM vivihehiM chaMdehiM // - ceiyavaMdaNabhAsaM 841 eTale ke saMskRta bhASAmAM bAMdhelI, gaMbhIra artha (evaM zabda) yukta je stutyAtmaka racanA hoya te "stava' nAme prasiddha che; ane prAkRta bhASAmAM vividha chaMdomAM nibaddha hoya te "stotra"1. tapAgacchIya jagaccandrasUriziSya devendrasUri (isvI 13mI zatI dvitIya caraNathI laI i.sa. 1271) e "stotra'nI lakSaNathI sAmAnya vyAkhyA A pramANe bAMdhI che. gaMbhIramahurasadaM mahatthajuttaM havai thuttaM // - ceiyavaMdaNabhAsaM 58 athavA gaMbhIra ane madhura zabdomAM (guMphita), gahana artha-yukta (stutyAtmaka racanA te) 'stotra'12. "stava ane "saMstava' vacce koI pharaka che ke nahIM tenI spaSTatA nathI maLatI; paNa lAMbA kALathI nirgastha jaina samAjamAM maru-gurjara, jUnI gujarAtI, rAjasthAnI ane gujarAtI tathA hiMdImAM racAyelI stutione sAmAnya rIte "stavana' mAnavAmAM Ave che. "stava' sAdhAraNatayA jinacaityamAM vaMdana samaye tathA kAyotsarga karyA bAda bolAya tevI prathA zvetAMbara paripATImAM che. 13 saMbhavatayA rAjagacchIya, vAdIcUDAmaNi dharmaghoSasUrinA praziSya, pradyumnasUrinA vicArasAraprakaraNa (prAyaH isvI 1190-1225)mAM vyavahAracUrNi (prAyaH isvI saptamI sadI aMtima caraNa)no havAlo ApI kahyuM che ke pratikramaNAdi vidhiomAM, ahadaMDakAdinA saMdarbhamAM, karavAmAM AvatA kAyotsargone aMte je kahevAya che te stuti : yathA;14
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ arihaMtadaMDagAiNa kAussagANa jA u aMtaMmi / dijjaMti tA thuio bhaNiyaM vavahAracunnI // vicArasAraprakaraNe 'stuti' evaM 'stotra' Adi zabdo aMge prAcIna-arvAcIna brAhmaNIya vidvAnonuM zuM maMtavya che te paNa A sthaLe jANI levuM jarUrI che. ""stu' dhAtumAMthI niSpanna 'stuti' zabdano artha thAya ArAdhyanA guNonI prazaMsA karavI. koIpaNa padArtha, vyakti ke parama tattvamAM vidyamAna guNonuM yathocita varNana karavuM te stuti." "izvara tathA bIjA koI padArthanAM guNakIrtana-kathana-zravaNa dvArA jevAne tevA arthAt yogyane yogya ane ayogyane ayogya kahevArUpa satya kathana karavuM te stuti kahevAya." "upAsaka stotA-kavi potAnA iSTa upAsyadevane sarvaguNasaMpanna ane sarvadoSarahita mAnato hoI tenI stutimAM mAtra guNakathana hoya che, doSakathanano abhAva rahe che. .''15 'stotA-kavio stava, stavana, stuti ane stotra zabdone samAnaarthI mAnI potAnI kRtine game te eka nAma Ape che. paraMtu vAstavika dRSTie jotAM stuti ane stotrano mahattvano bheda e che ke stutimAM bhakta ane bhagavAna vacce parokSa saMbaMdha paNa hoI zake. jyAre stotramAM to bhaktakavi jANe ArAdhya samakSa upasthita thaI pratyakSa saMbaMdha bAMdhe che. stutimAM anya puruSazailI paNa prayojAya che, jyAre stotramAM to uttamapuruSa ane madhyamapuruSa zailImAM ja nirUpaNa thAya. vaLI, stotramAM bhaktakavi ArAdhyane ja saMbodhIne potAnI bhAvanAo rajU kare che, stutimAM AvI saMbodhanazailI na hoya, to paNa cAle. koI paNa vyakti, prANI ke padArthanI prazasti te stuti che. gauravazIla ke guNazIla vyaktionI prazaMsA mATe lakhAyelAM kAvyonAM stuti ke prazasti evAM nAma paNa prApta thAya che. keTalAka kavio potAnA gurune deva mAnI temanI 'prazasti' mATe stotra zabda prayoje che. (paNa) rAjAnI prazaMsAmAM lakhAyela kRtio mATe 'stotra' zabda javalle ja prayukta thato dekhAya che. vAstavamAM iSTadevatAnI stuti ja vAstavika stotra kahevAya. A uparathI kahI zakAya ke rAjAnI stutine mATe 'stutikAvya' ke 'prazastikAvya' kahI zakAya, jyAre iSTadevatAnI stutine 'stotrakAvya' kahI zakAya. A dRSTie stotra karatAM stutino artha vyApaka che. stotramAM ArAdhya mAtra iSTadevatA che, jyAre stutimAM ArAdhya iSTadevatA uparAMta anya vyakti ke padArtha paNa hoI zake che."16 "stotra vADmayano zAstrakAroe bhaktisAhityanI aMdara samAveza karyo che. temAM ArAdhya prati ArAdhakanI samarpaNa bhAvanA anivAryataH upasthita hoya che.''17 - 'stotra viSe joIe to 'jenAthI stuti karAya te stotra : snUyate anena rUti stotram. mULa kSub stutau (stuti karavI)', e dhAtuthI karaNArthamAM vAmnIzam (pA0 rU-2-182) sUtra dvArA tra (lDrana) pratyaya thayo. have 'stutra' e sthitimAM titutra (pA0 7-2-1) sUtrathI rUr na thatAM sArvadhAtu (I0 7-rU-84) sUtra dvArA phlu nA 3 no guNa thaI 'stotra' zabda bane che. pariNAme stotra dvArA koInI stuti evo artha niSpanna thAya che. vyutpattijanya arthAnusAra stotra dvArA stuti thaI hoI, stotra sAdhanarUpe che. stotra ane stutine samAnArthaka mAnI stotrakAro potAnI kRtione stotra athavA stuti nAma ApyAM che."18 A viSayamAM eka anya mata A pramANe che. "stotra hyug stutau dhAtuthI Cn pratyaya banI niSpanna thAya che; 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kozamAM enA paryAya che stava, stuti ane kuti. (stutiH stotraM stutinuti:- amaroga 2/6/22 ) AmAM putra dhAtumAM pratyaya lagAvavAthI stotra, apa pratyaya dvArA tava ane jIina pratyayathI stuti ane jU stavane dhAtuthI ruinuM banI nuti zabda bane che."19 stotra viSe brAhmaNIya graMthomAM bAMdhelI vyAkhyA viSe have joIe. emAM jaiminIyanyAyamAlAnI vyAkhyA anusAra "stotra e stotavya devatAnA stutiyogya guNonuM kIrtana che."20 anya AcAryonA mate "stotramAM je stotavyanA guNonuM smaraNa ke kathana thAya che te asat na hovuM joIe."21 ArAdhyanA utkarSa-darzaka guNonuM varNana ja stotra kahevAya che; jo temAM guNa na hoya ane mAtra mithyA kathana hoya to te pratAraNa kahevAya che."22 "stotranAM AMtarika lakSaNo pragaTa karatA eka taMtrazAstramAM nIce mujabanI vizada evaM paripUrNa vyAkhyA bAMdhI che : namaskArastathA''zIzca siddhAntoktiH parAkramaH / vibhUtiH prArthanA ceti SaDvidhaM stotralakSaNam // namaskAra, AzIrvAda, siddhAMtapratipAdana, parAkramavarNana, vibhUtismaraNa ane prArthanA jemAM samAviSTa hoya te stotra."24 "masyapurANanA 121mA adhyAyamAM stotranA cAra prakAra batAvyA che - dravyastotraM karmastotraM vidhistotraM tathaiva ca / tathaivAbhijanastotraM stotrametaccatuSTayam // stuti vA stotrano artha che prazaMsA yA guNagAna, dravyastotranuM tAtparya che ArAdhya saMbaMdhI koI eka dravya (padArtha) laI enI stuti karavI (jema ke vedAnta dezika bhagavAnanI pAdukAnAM varNana mATe eka hajAra zlokanI racanA karI che. kaTAkSazataka, kukhyAkhyAzikA Adi stotro A zreNImAM Ave che.) athavA ArAdhya prati je dravyo samarpita karavAmAM Ave che taviSayaka stotra paNa dravyastotra kahI zakAya. karmastotromAM ArAdhyanA puruSArtha, zaurya, alaukika ane lokakalyANakArI karmonuM varNana hoya che. vidhistotra e che jemAM ArAdhyanI stutine bahAne kartavyono nirdeza thAya che. e sivAyanA bAkI rahetA abhijana stotra kahevAya che."25 nirgastha paripATI ane brAhmaNIya paraMparAmAM stuti-stotrAdi zabdonAM arthaghaTana tathA samajaNamAM Ama sAro evo bheda varatAya che. brAhmaNIya vyAkhyAo vizeSa vizada, marmasparzI ane sacoTa che. banne vacce rahelAM bheda ane samAnatA viSe TUMkamAM joI jaIe : (1) "stuti'nI nircantha vyAkhyA padya-saMkhyA upara nirbhara che. kAvyazAstramAM saMracanAnI dRSTie jene "muktaka (eka padyayukta), yugmaka' (be padyayukta) ane vizeSaka' (traNa padyayukta) kahe che te jo graMthAraMbhe maMgala rUpe hoya yA anyathA paNa hoya, to tene "stuti' kahevAya; matAMtare ekathI sAta padya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhI 'stuti' gaNAya (eTale ke pAchaLa kahyA te traNa atirikta 'catuSka', 'paccaka' yA 'kulaka', 'SaTka' ane 'saptaka') paraMtu A vyAkhyA to sthULamAnane laIne thaI jaNAya che. stutinI paDache rahelAM 'uddezya' ane 'uddezita'nA muddAone te sparzatI nathI. (2) 'stotra'nI koI nizcita vyAkhyA nirprantha-darzanamAM nathI; paNa vyavahAramAM joIe to te upara uddhRta brAhmaNIya maMtavyothI dUra nathI. nirprantha stutyAtmaka kRtiomAM jene 'stotra'nI saMjJA maLI che temAM kartAno ArAdhakarUpe iSTadeva sAthe sIdho saMbaMdha spaSTa rUpe tarI Ave che; jemake mAnatuMgAcAryakRta bhaktAmarastotra tathA bhayaharastotra, kumudacaMdrAcAryakRta kalyANamaMdirastotra, ityAdi. paNa zAMtisUrie stotra te "prAkRtabhASAnibaddha' evI je vyAkhyA ApI che, te vAta vAstavamAM ubhI rahetI nathI. nirprantha paripATImAM 'stotra'nA mAdhyamarUpe prAkRta tema ja saMskRta ema banne bhASAo prayukta thaI che; jemake u52 kathita bhayaharastotra prAkRtamAM che jyAre bhaktAmarastotra tathA kalyANamaMdirastotra saMskRtamAM nibaddha che; ane upalabdha vaidika paurANikAdi tamAma brAhmaNIya devastotro saMskRtamAM ja nibaddha che. eTale prAkRtavALo niyama tyAM to lAgu ja paDI zakato nathI. zAMtisUrie dorelAM 'stotra' ane 'stava' vaccenAM vyAvartano Ama vyavahAramAM jovA maLatAM nathI. bIjI bAju devendrasUrie "gaMbhIra ane madhura zabdayukta hoya te stotra" evuM je vidhAna karyuM che te 'stotra' mATe sAcuM hovAnI sAthe ucca koTInAM 'stava' ane 'stutio'ne paNa eTalA ja pramANamAM sparze che. (3) 'stava' kone kahevAya te viSayamAM upalabdha vicAraNAo jotAM brAhmaNIya pakSe koI phoDa pADyo hoya tema dekhAtuM nathI : paNa nirprantha paripATImAM to caityanI aMdara deva saMmukha je stuti bolavAnI hoya (ke gAvAnI hoya) te 'stava' evo artha vyavahAramAM anuguptakALathI rUDha che : jemake mahArASTrI prAkRtamAM vividha chaMdomAM nibaddha ajitazAMtistavane 'stava'nA dRSTAMtarUpe ghaTAvI zakAya; paNa vyavahArabhASyamAM Agamika prakIrNaka graMthomAM jenI gaNanA thAya che te devendrastava (prAyaH isvI 200300)ne 'stava'nA dRSTAMta tarIke TAMkyuM che te ayukta che; kemake prastuta kRtimAM stutyAtmakatAnuM tattva ja nathI. tyAM to nirprantha matAnusArI catutinA devonA adhipati 32 iMdronAM bhavano, vimAno, parivArAdinA AMkaDAo sameta ullekhonI zrRMkhalAthI yojAtAM gaNatarIyukta TUMkAM varNano mAtra che. bIjI bAju zAMtisUrie 'stava' te saMskRta bhASA ane vividha chaMdomAM nibaddha stutyAtmaka racanA evI je kalpanA karI che te ThIka nathI. prAkRtamAM nibaddha prAcIna ajitazAMtistava ja te vAtano apavAda kare che. e ja pramANe AvatuM namostu-stava nAmanuM stavana paNa prAkRta (mULe ardhamAgadhI) bhASAmAM nibaddha che. uparAMta prastuta stavanI racanA eka ja, daMDaka jevA chaMdamAM thaI che. eTale lakSaNarUpe 'chaMdavaividhya'no muddo paNa vyAkhyAmAM baMdha besI zake tema nathI. 'stava', te traNa padya uparAMtanI athavA to sAta padya upara hoya tevI stuti, ema gaNAvavAnI vAta sAme bahu vAMdho kADhI zakAya tevuM nathI. (4) 'stavana' abhidhAna paNa dezI bhASAo atirikta ghaNI madhyakAlIna nirprantharacita saMskRta stutione vartamAne apAtuM jovAmAM Ave che. AthI A muddA para sAMprata kALe nirprantha samAjamAM e zabdanA artha viSe pravartamAna samajaNa barobara nathI. 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) nirjhanya kRtionA abhyAsathI ema jaNAya che ke sAmAnya rIte "stava' ane "stavana' te devAyatanamAM bolavA-gAvAnI stuti che. "stotra' e vizeSa gaMbhIra prakAranI ane kartA ane iSTadevatA vacce sIdho saMbaMdha sthApatI stuti che, (bhaktAmara stotra enuM projjavala daSTAMta che). jyAre "stuti' zabda sarvasAmAnya ane vyApaka arthamAM madhyayugamAM upayogamAM levAto ane Aje paNa levAya che. "stotra stutino vizeSa prakAra che, to "stava' ane "stavana" enA khAsa upayogane kAraNe stutinA viziSTa prakAro rUpe gaNI zakAya. (prastuta zabdo para AthI vizeSa sphoTa upalabdha sAdhano dvArA maLI zakatI mAhitIthI paDI zakyo nathI.) sarjana-prayojana prastuta viSaya para nirjhanthAgama uttarAdhyayanasUtranA uttarakuSANakAlIna hissA (prAya isvI dvitIya-tRtIya zatAbdI)mAM eka nIce mujaba mahattvapUrNa praznottararUpeNa sUtra maLe che jeno upayukta aMza ahIM (ardhamAgadhI bhASA anusAre) uddhata karIzuM "; thava-ti-maMtrena mane ! nI liMka nanati ? | nA-vaMsana-cAritta-vodhitAmaM saMgati ." - uttarAdhyanasUtra 29.15 "bhadaMta ! stava-stuti-maMgalathI jIva zuM (lAbha) utpanna kare che? jJAnabodhi, darzanabodhi ane cAritrabodhi (lAbhane) saMprApta kare che." mahAnu digaMbarAcArya svAmI samaMtabhadra bRhasvayaMbhUstotra (prAya isvI 575-600)mAM stuti-stotrathI (stotra-kartunA upalakSyamAM) nIpajatA "kuzala pariNAma", eTale ke "prazasta pariNAma', viSe namijinanI stuti karatAM kahyuM che : stutistotuH sAdhoH kuzalapariNAmAya sa tadA bhavenmA vA stutyaH phalamapi tatastasya ca sataH / kimevaM svAdhInyAjjagati sulabhe zreyasapathe stuyAnnatvAM vidvAnsatatamabhipUjyaM namijinam / - bRhat svayaMbhUstotra 116 yAkinIsUnu haribhadrasUrie svaracita mahArASTra prAkRtamAM nibaddha paMcAzaka (prAyaH i.sa.750760)mAM stuti-stotrAdinA phala viSaye nIce mujabanAM vidhAno karyA che.30 sArA puNa u thui-thottA gaMbhIrapayattha-viraiyA je / sabbhUyaguNakittaNa-rUvA khalu te jiNANaM tu //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ tesi atthAhigame NiyameNaM hoi kusalapariNAmo / suMdarabhAvA tesiM iyarammi vi rayaNa - NAeNa / jassamaNAi rayaNA aNNAya-guNAvite samiti jahA / kammajjaM rAi thuibhAiyA vi taha bhAvarayaNA // paMcAzaka 24-26 arthAt je gaMbhIra pado ane arthane laIne racAyelAM hoya, tathA jinonA yathArtha guNa-kIrtanarUpe hoya te ja stuti-stotra uttama jANavAM. prastuta (sArabhUta stuti-stotranA) arthAvabodhathI kuzala pariNAma udbhave che, ane teno suMdara bhAva (=artha) na samajanAra itarajanamAM paNa ratnanA dRSTAMtanI jema (kalyANakArI adhyavasAyo) prakaTa kare che. rogIjanone ratnanA guNanI parIkSA na hovA chatAM ratno jema rogInA rogonuM zamana kare che tema stutirUpI bhAvaratna karmajvarane zamAve che. (haribhadrasUri samaMtabhadranA bRhasvayaMbhUstotrathI paricita hatA. saMbhava che ke emaNe vAparelo "kuzala pariNAma' sarakho viziSTa zabda-samUha jotAM temanI abhivyaktimAM prastuta kRtinI preraNA rahI hoya.) emaNe ratnathI dUra thatA rogano je parokSa ullekha karyo che tenI pAchaLa Ayurvedika-[bhasmAdi] nI prakriyA ane prayoga sannihita haze ke pachI ratnono grahadazAnA nivAraNaarthe thato upayoga sUcita haze teno ekadama nizcaya thavo muzkela che. A racanA paranI jo koI prAcIna TIkA hoya to temAM kadAca vizeSa prakAza pADyo hoya. - vibhAva, vibhAvana, vibhAvanA stuti-stotrAdino, Ama mukhya uddeza stotAnA AtmAnA zreyaskara utkarSa mATe che. ane jene uddezIne racAyAM hoya te mukhyatve to stotrakartAnA iSTadevatA hoya che, jenuM guNasaMkIrtana vibhAvanaprakriyAmAM tANAvANArUpe vaNI levAmAM Ave che. prAcIna prAkrmadhyakAlIna nirprantha stutyAdinA vibhAvanI dRSTie traNa pradhAna vargo paDI zake che (1) bhaktipa27; (2) darzanapravaNa; ane (3) varNanAtmaka. bhaktiparaka racanAonA prakAromAM eka to che zaraNyadeva-jinadevatA-prati utkRSTa parama sAttvika anurAga, samarpaNanI bhAvanA, tema ja keTalAka dAkhalAomAM sAdhu-zramaNAdi dharmamAnya satpuruSo, temanA bahiraMga athavA bAhya svarUpa, ane ghaNI vA2 sAthe sAthe Atmika lakSaNAdi sametano guNAnuvAda; e tattvo 'vibhAvanA'nI aMtargata 'vibhAva' rUpe pradhAnapaNe mukharita thatAM hoya che, prAkrmadhyakAlIna yugathI 'deva'nI sAthe 'guru' ane 'dharma' yA 'zruta' (zAsra Agama)nI paNa stuti karavAnI prathA zarU thaI dekhAya che : jyAre darzanapravaNa racanAo vastunI dRSTie siddhAMtalakSI ane abhigamanI dRSTie tarkaniSTha (ane ethI aMtaraMga keTalIka vAra khaMDanamaMDananA dhamadhamATayukta) rahe che. emAM UrminI utkaTatA, tenI sAthe bhAvapUrNatA evaM rasAnubhUtine sthAne Atmika guNakIrtananI dArzanika paribhASAmAM varNavAtI prakriyA tema ja samagra abhivyaktimAM kuzAgra naiyAyika buddhinAM darzana savizeSa thAya che. trIjA, eTale ke varNanAtmaka vargamAM, tIrthaMkaronI viziSTa 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhUtio, temanAM paMcakalyANako, ane kalyANaka tithio, nirvANabhUmio AdinI namaskAra sahita varNanA ityAdi maLe che. (prastuta vargamAM prAcInatara racanAo vizeSe digaMbara evaM yApanIya saMpradAyamAMthI prApta thaI che, ne e sau sarasa rIte saMgrathita paNa thayelI che.) ekaMdare A yugamAM zvetAMbara racanAomAM bhaktiparaka, acela-yApanIyamAM utkRSTarUpe varNanAtmaka ane digaMbara kRtiomAM siddhAMta tema ja darzanaparaka racanAo vizeSarUpe jovA maLe che. lakSya, lakSita, lakSaNa pAchaLa joyuM tema nircanthadarzanamAM stutyAtmaka bhAvanuM lakSya kiMvA dhyeya che AtmAnI prazasta pariNAmamAM ramaNatA, jenI phalazruti rUpe nIpajanAra karmakSaya', ethI saMprApta thatuM "saMbodhi' ke "samyaphajJAna" ane enI aMtima pariNatI rUpe thanAra "vimokSa'. jayAre lakSitarUpe pradhAnatayA che caramazarIrI ahetu kivA sarvajJa-sarvadraSTA jinadeva; athavA bhavabhramaNano aMta karI cUkela niraMjana, nirAkAra, nirguNa, niSkala, nizcala, nityarUpa siddhAtmA, je nirjhantha daSTinA parAtmA vA paramAtmA che. arhat rUpe pUrNatayA aparigrahI, parama vItarAgI, krodha-mAna-mAyA-lobha-rAga-dveSa-mohAdi doSo kaSAyothI vimukta ane atyalpakarmadhAraka zuddhAtmA hovAthI jinadevatA ane e kAraNasara emanAthI paNa upara rahelA amUrta, pUrNataH vimukta siddhadeva anugraha karavA ke abhizApa devA samartha nathI. (emanA kRpAkaTAkSanI yAcanA sarakhuM kathana alabatta madhyayugamAM koI koI zvetAMbara kRtiomAM "upacAra' rUpe maLI Ave che kharuM.) jina nirvastra, nirAbharaNa, nirAyudha, nirvAhana evaM "kAminIsaMgazUnya' hoI temanI stuti mukhyatayA temanAM prazamarasa-dIpta ane prazAMta samAdhistharUpa, dehanI divya kAMti, ane emAM prANarUpe vilasatA Atmika-AdhyAtmika parama guNonA samutkIrtana pUratI sImita rahe che. stutya puruSomAM ahatuM ane siddha pachI Ave AcAryAdi zramaNo, jeno samAveza "guru" vargamAM thato hoI temanI paNa guNastuti karavAmAM Ave che. Ama lakSaNathI stutio sAttvika guNonAM kathana ane kavanarUpa hovAthI te sattvalakSaNA kiMvA sattvapradhAna hovAnuM sahajarUpe saMbhavI rahe che. alabatta darzanaparaka stutiomAM kyAreka A pradhAna hetu vIsarAI jaI, zaiva-zAkta-bhAgavata-bauddhAdi dharmanA devone hiMsApravRtta evaM rAgadveSamaya ane ethI apUrNa darzAvI, yA temanA siddhAMta ane AcAra vacce asAmaMjasya batAvI, utArI pADavAnA ane temanA keTalAka dArzanika siddhAMtone nirgastha siddhAMtone mukAbale mithyA-jUThAM-evaM nyAyavisaMgata TharAvavAnA ane ethI caDasAcaDasIyukta prayAso tarI Ave che; je hakIktathI prastuta stuti-stotro nirjhanya-darzananA samabhAvI, anekAMtavAdI, sarvathA ahiMsApradhAna mUlagata vibhAvane visarI jaI tathA lakSyano cIlo cAtarI, avaLe raste caDI jaI, aLagA paDI jaI, vAmaNAM ane vaharAM banI jatAM lAge che. siddhasena divAkara, mAnatuMgAcArya sarakhA mahAnuM, samartha ane prAcIna stutikAromAM paNa A avAMcchanIya tattva kyAreka DokiyuM karI jAya che.* anuguptayuga pachI, ane spaSTa rIte to prAkRmadhyakALamAM, nigranthadarzanamAM pravezelAM jinazAsananAM rakSaka yakSa-yakSiIo, ane tAMtrika mahAvidyAonAM vapukhAna svarUpa kalpI, temanI paNa stuti deva (jina) ane dharma (samaya kiMvA, zrata, Agama vA jinavANI) pachI karavAnI prathA vizeSa 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAMbara saMpradAyamAM AraMbhAI. ghaNI vAra to tyAM zrutadevatA-sarasvatIne paNa sthAna apAtuM jovAya che. zakti upAsanAnA e yugamAM (sarasvatIne uddezIne) mAMtrika ane te pachI tAMtrika stotro racavAno prAraMbha paNa aMkurita thayo, je pachIthI madhyayugamAM to anya nircantha-kalpita devIo (aMbikA, cakrezvarI, padmAvatI, jvAlAmAlinI)ne paNa AvarI laI khUba phUlyo-phAlyo.35 stuti-stotra-stavAdinuM vargIkaraNa nirjhanya saMpradAyanI stutyAdi racanAonuM, viSaya evaM vastunI dRSTie, sAmAnya vargIkaraNa nIce mujaba thaI zake : prathama varga (1) jireMdra-stuti-stotra-stava (a) sAdhAraNa jinastuti (A) pratyeka vA ekajinastuti (I) dvijinastuti (I) paMcanistuti, jinapaccakastuti (9) caturvizatijinastuti (U) visaviharamAna jinastuti (e) zAzvata jinastuti (ai) jina-aSTottarazatanAmastava, jina-sahasranAmastava (o) ahaMtu guNastuti/jineMdraguNastuti (2) jinalakSita vizeSa prasaMgAdi lakSaNAdi (a) jina-paMca-kalyANakAdi stuti (A) caturvizati jinakalyANakastuti (i) jina-vibhUtistuti (I) samavasaraNastuti dvitIya varga (1) sadAtizayayukta jinapratimA evaM tIrtha-mahAtIrthAdinI stuti (2) jinabhavanastuti 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya varga (1) paMcaparameSThistuti (ahaMtu, siddha, AcArya, upAdhyAya ane zramaNAdinI stuti) caturtha varga (1) gaNadharastuti (jina vIranA ekAdaza gaNadhara, gautama ane puMDarIka) paMcama varga (1) zAsanarakSaka, tIrtharakSaka devadevyAdi stuti (dharaNendra, kapardI yakSa, brahmazAnti, cakrezvarI, aMbikA, jvAlAmAlinI, padmAvatyAdi) (2) caturvizati yakSa-yakSiIo (3) SoDaza vidyAdevIo (4) mRtadevatA sarasvatI SaSTha varga (1) soLa satIo saptama varga (1) siddhacakrastuti aSTama varga(1) mAMgalika tithistuti (a) kalyANaka tithi (A) jJAnapaMcamI (4) paMcamI aSTamI (I) ekAdazI/mauna ekAdazI (u) caturdazI/pAkSika (9) dIpamAlikA navama varga (1) namaskAramaMgala stuti dazama varga (1) varNamAlAnA akSarothI AraMbhAtA padyo dharAvatI stuti (2) chaMdanAma-garbhita stuti (3) vividha vizeSanAma-garbhita stuti (a) tIrthakaronAM mAtA-pitAnAM nAma garbhita (A) jinaparivAra-nAma garbhita 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza varga (i) guru-nAmagarbhita (I) pArivArika sagAI-nAmagarbhita (u) navagraha-nAmagarbhita (U) aSTamaMgala-garbhita (e) navarasa-garbhita (ai) sukhabhakSikA (bhojyAdi) evaM sukhAsikAdi nAmagarbhita (1) bhASA viziSTa varga (a) samasaMskRta (A) maNipravAla (i) dvi, tri, catuH, paMca, SaT, aSTabhASAnibaddha (1) pAdapUrtirUpa stutio dvAdaza varga AmAMthI prathama vargamAM AvatAM keTalAMka stotrone eka tarapha rAkhIne joIe to bAkInA moTA bhAganA prakAronI stutio pradhAnatayA madhyakALa ane uttara madhyakALamAM, ane vizeSatayA zvetAMbara, kartAo dvArA racAI che, je vize savistara carcA dvitIya tathA tRtIya khaMDamAM thaze. prathama vargamAM 'sAdhAraNa' jinastutimAM koI paNa jinanuM nAma ApyA sivAya stuti karAtI hoya che. pratyeka vA eka jinastutimAM vizeSa karIne RSabha, ajita, gaMbhava vA saMbhava, caMdraprabha, zAMti, suvrata, nemi, pArzva ane mahAvIrane uddezIne racAyela stutio maLI che. dvijinastuti vargamAM ajitazAMtine saMyukta rIte saMbodhatAM prArthanAstavomAM mUkI zakAya. paMcajanamAM RSabha, zAMti, nemi, pArzva ane vardhamAnane samAviSTa karavAmAM AvI hoya che, paNa tenAM dRSTAMto jUjavAM che. caturviMzati-jinanI eka eka padyamAM (ke vizeSa padyo dvArA) thayelI stutionAM aneka dRSTAMto che. prAkRta racanAo isvIsananA AraMbhathI laI 17mI sadI paryaMta, ane sArI saMkhyAmAM, racAyelI jovA maLe che. 'aSTottarazatanAma' ane 'sahasranAma' kRtiomAM jinanI viziSTa vizeSaNayukta abhidhAnothI stuti karavAmAM Ave che. jiveMdra-guNa-stutimAM jineMdranA AMtarika guNonI prazaMsA aMtarbhUta rahe che. prastuta vargamAM peTA vibhAgarUpe jinanAM paMcakalyANaka-cyavana, janma, mahAbhiniSkramaNa, kaivalya, ane nirvANa-nI varNanAtmaka stuti paNa AvI jAya che. jinavibhUtionI stutiomAM tIrthaMkaronAM 34 atizayo temaja aSTa mahApratihAryone AvarI levAmAM Ave che. (e varganA sagotrI vargamAM samavasaraNa saMbaddha stuti paNa maLI AvI che.) dvitIya vargamAM mahimAmaMDita (vA anyathA) tIrtha (thoDAka kissAomAM mahAtIrtha) rUpe manAtAM sthAno, devAlayo, ane sAthe ja zAzvatatIrtho sadAtizayayukta kiMvA cAmatkArika pratimAnI 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ stutiomAM mukhyatayA aSTApada, naMdIzvaradvIpa, saMmedazaila ke saMmetazikhara, ujjayaMtagiri, zatruMjayagiri, arbudagiri, kAMcanagiri, bhRgukaccha-munisuvrata, satyapura-mahAvIra, ahicchatrA tathA kalikuMDa pArzvanAtha, zrIpura pArzvanAtha, aMtarikSa pArzvanAtha, karadTaka pArzvanAtha, staMbhana pArzvanAtha, zaMkhapura pArzvanAtha, ajArA, caMpA evaM jIrApallinA pArzvanAtha, tathA sopArakanA RSabhajina Adi prasiddha jinone uddezIne stutio racAI che. (AmAM 'zrIpurapArzvanAthanI digaMbarAcArya vidyAnaMda viracita stuti apavAdarUpa hoI tene bAda karatAM bAkInI badhI ja zvetAMbara saMpradAyamAM racAI che.) koI koI ekaladokala stuti anya sthAnonA jina saMbaddha paNa maLI Ave che, jemake tAraMgA-ajita jina, rANapura(rANakapura)caturmukhavihAra-AdinAtha, devakulapATaka (mevADa-delavADA)nA pArzvanAtha tema ja Adijina, maMDapa(mAMDu)nA pArzvajina, varatANA-pArzvajina, jesalamera-pAvyaMjina, ityAdi jemAMnA ghaNAkharA uttaramadhyakAlIna yuganAM che. kAvyazAstranI dRSTie sAmAnya alaMkAro atirikta keTalIka vAra ekAkSara-yamayukta vA kevala vyaMjanAkSaramaya, vividha yamako tathA citra evuM citrabaMdhAdi alaMkArathI yukta maLe che. padya saMkhyAnI dRSTie catuSka, aSTaka, dazaka, dvAdazaka, SoDazaka, caturvizatikA, paMcaviMzatikA, dvAaizikA, patrizikA, ane zataka sudhInI (ane keTalAka dAkhalAomAM aniyata saMkhyA - 21, 23, 27, 39, 40 ityAdimAM paNa) maLe che, jemAM eka ja chaMda, ke ekathI vizeSa chaMda ke vividha chaMdono prayoga paNa ghaNI vAra thayo che. to madhyakALamAM (zvetAMbara saMpradAyamAM) keTalIka gadyaprAya bhAsatI, vividha prakAranA daMDaka chaMdamAM nibaddha racanAo paNa prApta thaI che. koI koI vaLI chaMdanAma garbhita, to koI kriyAgu, ke kartAnAmagupta jevI cAturI darzAvatI racanAo paNa racAyelI che. vaividhyanI dRSTie joIe to madhyayugamAM jinanA janmAbhiSeka saMbaddha keTalIka saMskRta, prAkRta ane apabhraMza racanAo thayelI, temAM thoDAMka ravAnukArI zabdo, ane saMgItanI "saragama' tathA caturvarganAM vAghonA nijI nijI lAkSaNika dhvani ghoSa-rUpa zabdo paNa gUMthI letAM daSTAMto upalabdha thayAM che. taduparAMta bhojyAdi vAnagIonAM nAmo vaNI letI thoDIka hAsyapreraka, paNa sAMskRtika adhyayananI dRSTie upayogI, racanAo paNa 15mA-16mA zataka AsapAsanI maLI AvI che. A sivAya mAnatuMgAcAryakRta bhaktAmara stotra, haribhadrasUrikRta saMsAradAvAnala nAmaka vIrastuti, kumudacaMdrakRta kalyANamaMdirastotra, ane hemacaMdra-ziSya bAlacaMdra kRta snAtasyAstutinAM padyonI paMktio laI tenI pAdapUrtirUpa ghaNI racanAo uttara madhyakALamAM thayelI che, jemAM prANapriyakAvya sarakhI bhaktAmarastotranAM caraNonI pAdapUrtirUpa stuti ekAda bAda karatAM bAkInI nirvivAda zvetAMbara saMpradAyamAM ja maLe che. to vaLI koI koI brAhmaNIya kavionI prasiddha kRtionAM caraNa laI pAdapUrti karavAnA udyamavALI racanAo paNa maLe che. zvetAMbara ane digaMbara maLIne adyAvadhi 1000 uparAMtanI stutyAtmaka racanAo maLI che, jemAMthI kevaLa sAta-ATha pratizata ja prAcIna ane prAkRmadhyakALanI che. madhyakALanI lagabhaga vIseka TakA jeTalI upalabdha che. jyAre bAkInI maLe che te sau IsvIsananA 14mAthI laIne 18mA zataka sudhI para
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ racAyelI che. prApta racanAomAM prAcIna ane prAphamadhyakAlIna yugomAM mUkI zakAya tevI racanAo isvI pAMcamA zatakathI maLavI zarU thAya che; jyAre ardhamAgadhI, prAkRta ane saMskRtamAM prAyaH i.sa.pU.150thI laI isvI 850 sudhInI maLe che, paNa tenI saMkhyA vIsekathI vizeSa nathI. bIjI bAju madhyakALa ane uttara madhyakALanI zvetAMbara saMskRta racanAo seMkaDonI saMkhyAmAM upalabdha che, jyAre digaMbara racanAo jUjavI ja maLe che ane te sau madhyama koTinI che; paNa purANI digaMbara (evaM yApanIya) kRtionI kavitA-guNavattA vastunI uttamatA sameta ghaNI ja ucca koTinI che, je sau ahIM A prathama khaMDamAM saMgRhIta karI levAmAM AvI che. apabhraMza bhASAmAM A khaMDamAM AvI zakatI to kevaLa eka ja kartA, yApanIya upAsaka kavi svayaMbhUdevanI maLe che. ane te paNa emanI eka ja kathAnaka kRtimAMthI lIdhelI che; emanI eka anya kRti upalabdha na thaI zakatAM temAMthI cayana karI zakAyuM nathI. upalabdha kRtiomAMthI cayana karI ahIM temanA aitihAsika vA saMbhAvya kAlakrama anusAra saMkalita karI che, temAM guNavattAne prAthamikatA ApavAmAM AvI che. sadbhakti, sulAlitya, rasAtmakatA, ane udAtta kAvya kalpanAo dharAvatI, bahudhA prabhAvazALI, racanAone ja sthAna ApavAmAM AvyuM che. kevaLa alaMkArothI ladabada kaThina, durbodha tathA mAdhurya ane cArutAne sthAne cAturInA pradarzana karatI moTA bhAganI stutione lIdhI nathI. keTalAMka stotro mAMtrika-tAMtrika varganAM che, jemAMthI kevaLa uttama kAvyaguNa dharAvatAM hoya teno ja namUnA khAtara samAveza karavAnuM vicAryuM che. ahIM A khaMDamAM pasaMda karyA che temAMthI ardhA jeTalAM to kaMThastha karavA yogya che. (bhaktAmarastotra sarakhI koI koI racanA kaMThastha thAya paNa che.) to keTalIka stutio kevaLa paThana-manana yogya che; ne koI koI alaMkAranI daSTie abhyAsArthe upayogI che; paNa je kevaLa guNanA-kramo para ja nirbhara che (jema ke deveMdrastava ane tijayapahura) tene, purAtana hovA chatAM, choDI dIdhI che. TippaNo : 1. juo "saMdarbhasUci". ahIM temAMthI keTalAyano upayoga karyo che; ane AgaLa AvanAra TippaNomAM ekaekano saMdarbha anusAra ullekha thanAra hoI A sthaLe tenI sUci prastuta karavI anAvazyaka gaNI che. 2. ejana. * apavAda rUpe zrI maNibhAI i. prajApatino saMskRta stotrakAvya [] uddabhava, vikAsa ane svarUpa, dvArakA 1978, eka virala ane mahattvapUrNa graMtha che jeno anuvAda bhAratanI anya pramukha bhASAomAM thavo ghaTe, temAM A viSayanI ghaNA vistArathI ane bArIkAIpUrvaka carcA karI che; paNa temAM prAkRtomAM racAyelAM stotro bahudhA bAkAta rahe che; ane prAcInatama bauddha stutio ane stutikAro viSe kaMIka vistArathI carcA hovA chatAM guptakALa, anuguptakALa, prAphamadhyakALa ane madhyayuganI bauddha kRtio viSe alpa ane achaDatA ullekho che. e ja rIte nirgastha stuti-stotra aMgenI carcA paNa bhaktAmara, kalyANamaMdira sarakhA ati prasiddha stotro pUratI maryAdita che. brAhmaNIya kRtio viSe alabatta bahu ja upayukta carcA che. ane temAM pratipAdita stotrakAvyonA keTalAka pAyAnA siddhAMto bauddha ane nircantha saMdarbhamAM paNa kAmanA che, paNa temano eka anya bRhad lekha, "jaina sAhityamAM adbhuta evuM stotra sAhitya", jainaratna ciMtAmaNi, madrAsa 1984mAM pR.684-693 para vistArathI aneka jaina kartAonI kRtionuM sadRSTAMta rasadarzana ane guNadarzana karAvyAM che. 53
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. A aMge vArANasI pAse sAranAtha sthita tibbatI zodha saMsthAnano saMparka sAdhatAM jANavA maLyuM ke AvA saMgraho agAu prasiddha thayA nahotA; vArANasInI saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTInA bauddha darzananA vidvAna sva..jagannAtha upAdhyAye lagabhaga 150 jeTalI cunaMdI bauddha stuti-kRtio ekatra karI chapAvavA prabaMdha karelo; paraMtu temanA avasAna bAda tenI presakopI tema ja chapAyelA pharmA paNa guma thaI gayAnuM saMbhaLAya che. paM.janArdana pAMDe sAthe thayelI vAtacItamAM, temanA kathana anusAra, upalabdha hastapratomAM rahelA seMkaDo bauddhastotronI bhASA durbhAgye bhraSTa rUpamAM maLe che; ene sudhArI-saMskArI chApavAnuM kAma ghaNuM duSkara che; paNa teoe hAlamAM te kArya hAtha dharyuM che ane temanI yojanAnuM prathama pustaka--bauddhastotrasaMgraha-suprasiddha prakAzana saMsthA-motIlAla banArasIdAsa taraphathI tAjetaramAM ja (vArANasI 1994) pragaTa thaI cUkyuM che. A sivAya temanA dvArA sarvajJamitra viracita AryatArAgnagdharAstotra (ilAhAbAdathI 1995mAM) punaH saMpAdita thaI pragaTa thayuM che. (agAu kalakattAnI Royal Asiatic Society of Bengal taraphathI isvI 1909 (?)nA arasAmAM te prakaTa to thayeluM. paNa ghaNAM varSothI upalabdha nahotuM.) taduparAMta tibbatIya bauddha bhikSu losaMgano rabu zAstrI dvArA zaMkarapAdasvAminI devAtizayastuti (sAranAtha 1990) paNa paMDita graMthamAlAnA prathama maNakArUpe prakAzita thaI che. A vAta pramANamAM moTA saMgrahone lAgu paDe che. temAM kyAMka kyAMka 24 jinone lagatI stutio, koI eka jina saMbaddha, yA tIrthasaMbaddha stutio ekatra karI kramamAM (paNa kALakramane pUrepUrI rIte lakSamAM lIdhA vagara) prayatna thayA hovAnuM jovA maLe che kharuM. 6. isvIsananI 17-18mI pachI te atyalpa saMkhyAmAM prApta thaI che. vartamAne (sva.) vijayalAvaNyasUri. (sva.) caturavijayajI Adi ApaNA samayanA muni-kavionI keTalIka racanAo prakAzita thaI che. ane koI koI digaMbara munie, vidvAne paNa ApaNA samayamAM stutyAdi racyAM che. 7. AmAM khAsa to kuMdakuMdAcAryanI manAtI (paNa vAstavamAM ajJAta kaCka) prAkRta "bhaktiono samAveza thAya che. ahIM (saMbhavataH yApanIya) graMtha tiloyapaNastI (prAyaH isvI 550)mAMthI eka nAnakaDI graMthAraMbhanI maMgala-stutine saMcayamAM laI lIdhI che. 8. uparyukta gAthA, "tuti-vivecana sAhityamAM sau prathama kadAca prA. kApaDiyAe uddhata karI che : juo emanA dvArA saMpAdita bappabhaTTasUrinI vArvizativA aMtargata "kAvyamImAMsA", muMbaI 1926, pR.45 46 9. sva.muni caturavijayajIe mainastotrano prathama bhAga, saMskRta "prastAvanA", amadAvAda 1932, pR.2 para e ja gAthA zAMtisaramAMthI tema ja sIdhI ja vyavahArabhASyamAMthI paNa TAMkI che; paNa temAM zabdarUpomAM pAThAMtara jovAmAM Ave che. yathA "tatra stavA devendrastavAdayaH stutaya ekAdi saptazlokAntAH, yata uktam-egadugatisilokA (thuio) annesi jAva huMti satteva / deviMdatyavamAdI teNa paraM thuttayA hoti // " "egadugati siloyA thutio annesi hoi jA stt| devidatthayamAi teNaM tu paraM yathA hoi // " - vyavahAramASya rU.7, gA.283 A caturavijayajIe ApeluM uddharaNa che : ejana pR.502; paraMtu temaNe malayagirinI kaI vRttimAMthI lIdhuM hatuM te jaNAvyuM nathI. kharataragacchIya jinaprabhasUri(dvitIya)nI pAdaliptasUrinI cAra gAthAvALI varastuti prAyaH isvI 7mI zatI uttarArdha) paranI vRtti (saM.1380 i.sa.1324)mAM A pramANe jaNAvyuM che : "mAne padyavastuvAraNa vAvaNottara padhazataM tapu sadhyapadhAnA " juo hI.2.kApaDiyA, maladhArI 10.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. rAjazekharasUri praNIta caturvizati prabaMdhano gujarAtI anuvAda, phA.gu.sa.graMthAka 18, muMbaI vi.saM.1990, pR.223, tathA nainastotrasaMva, prathama bhAga, AgamoddhAraka graMthamAlA 11muM ratna, vaDodarA vi.saM.2016 (I.sa.1960), pR.66. 11. zAMtisUrinI A vyAkhyA ThIka nathI te saMbaMdhamAM ahIM AgaLa upara carcA karI che. 12. caturavijayajI1932, pR.3. juo.sva.muni vikramavijaya, "yatkiMcita, "tutitair", bhAga 1, amadAvAda 1955; punarmudraNa stutitaiforn gujarAtI bhAga 1, amadAvAda vi.saM.2042 i.sa.1986. tyAM je pRSTho para saMdarbhagata vAta chapAyelI che te 7-8 che. 14. kApaDiyA, caturvizativA, pR.46. maNibhAI che. prajApati, saMskRta stotrakAvya.,pR.116-117 uparathI uparyukta traNe vAkyo uddhata karyA che. ejana, pR.117-118. 17. ejana, pR.112. ejana. 19. juo janArdanazAstrI pAnDeya, "Amukha", bauddha stotra saMgraha, vArANasI 1994. 20. DaoN.rudradeva tripAThI, "prastAvanA", bhaktAmara-rahasya, saM.paM.zrI dhIrajalAla TokarazI zAha, amadAvAda 1971, pR.14, tripAThIjIe saMdarbhagata graMthano mULa zloka TAMkyo nathI ke graMtha kayA kALano che te paNa jaNAvyuM nathI. ejana. A AcAryo koNa che te tripAThIjIe jaNAvyuM nathI. saMbhava che, teo koI vRttikArano moghama mata rajU karatA hoya. ejana. 23. ejana; paraMtu ahIM saMdarbhagata taMtragraMtha kayo che te tripAThIjIe jaNAvyuM nathI. 24. ejana, pR.14. 25. juo pAnDeya, "Amukha", bau. sto. saM, pR.(5). AnuM caityavaMdana samaye ujJAna yA kathana thatuM haze tevA jUnA, eTale ke anuguptakAlIna ullekhonI carcA prastuta stotranA racanA-samayanI carcA karatI veLAe "adhyAya-2'mAM thaze. bhavanavAsI, vyaMtara, jayotiSI ane vaimAnika. 28. nirgastha stutividyA para lakhanAra vidvAno sAdhAraNatayA A prasiddha praznottara uddhata karatA ja rahyA che. jema ke caturavijayajI 1932, pR.1; vikramavijayajI 1954, pR.6; gulAbacaMdra codharI, naina sAhitya vA vRd tihAsa, mArA 6, vArANasI 1973, pR.564 ityAdi. 29. A padya paNa uakita thatuM rahyuM che, jemake tripAThI 1971, pR.18; caudharI 1973, pR.565, pAdaTIpa 1 ItyAdi. pUrA stotra mATe juo se.pa. jugalakizora muskAra, svayamU-stotra, vIrasevAmaMdira-graMthamAlA, graMthAMka 7, sarasAvA 1951. (sAMprata graMthamAM paNa prastuta stotra saMkalita thayuM che.) 2 26. 7. 55
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. paM.dhIrajalAla TI. zAha, "stavana-stotrano mahimA", bhaktAmara-rahasya, amadAvAda 1971, pR.20 21, uddharaNa tyAMthI ahIM levAmAM AvyuM che. 31. AtmotkarSaka stutyArthI nigraMthadarzanamAM kevaLa jinadeva ja iSTadevarUpe che. 32. hI. 2. kApaDiyAe potAnI rItanuM anya prakAre vargIkaraNa karyuM che te mATe juo jaina saMskRta sAhityano itihAsa, khaMDa 2, upakhaMDa 1, zrImukti-kamala-jaina-mohanamAlA puSpa 64, vaDodarA 1968, pR.278 284 33. jina vardhamAna mahAvIranAM paMcakalyANako varNavatI eka digaMbara-mAnya, paNa saMbhavatayA yApanIya saMpradAyamAM guMphita thayelI, atyaMta suMdara racanA ahIM saMskRta stutivibhAgamAM samAviSTa karI che. zvetAMbara saMpradAyamAM upalabdha paMcakalyANaka stutio madhyakALanI che. 34. jemake siddhasenadivAkaranI anyathA gaMbhIra ane madhura 21mI, nAme paramAtmA-trizikAnAM 8-10 padya, tathA mAnatuMgAcArya bhaktAmarastotranAM 20-21 padya. 35. AmAM sauthI prAcIna stotro sarasvatI saMbaddha che, paNa tAMtrika stotro vizeSe padmAvatIne lagatA che, je 11mI zatAbdIthI, vizeSe digambarasampradAyamAM maLavA lAge che. madhyayugamAM zvetAMbara saMpradAyamAM to aneka navA navA viSayone lakSya karI, alaMkArAdinA navatara prayogo dvArA, prakAranI dRSTie ananya kahI zakAya tevAM je keTalAMka stuti-sarjano karyA che te Azcaryajanaka hovA atirikta anya darzanonI stutyAtmaka kRtiomAM jovA maLatAM nathI. tenA viSe khaMDa 2 tathA 3mAM kaMIka vistArathI carcA thaze. 36.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. nirgastha stuti-stava-stotronAM srota brAhmaNIya stutionAM mUla sroto viSe jotAM te itihAsa (mahAbhArata, kavacit rAmAyaNa), purANa (brahmavaivartaka, ziva, liMga, skaMdAdi aneka), taMtragraMtho (brahmayAmala, rudrayAmalAdi), ane supraziSTa saMskRta sAhityanA bhAsa, kAlidAsa, mAtRgupta, bhAravi, bANa, mayUra, daMDI, AnaMdavardhana, rAjazekhara, puSpadaMta, kSemuMdra, upamanyu Adi isvI cothIthI laI 11mI sadI sudhImAM thaI gayelA mahAkavionAM kAvya-nATakAdi pramukha sthAne che. tadatirikta svataMtra sarjanarUpe thayelAM stuti-stotrAdikeTalAMye ajJAta kartAonAM-paNa tyAM ThIka pramANamAM upalabdha che. A racanAo ziva ane temano parivAra (pArvatI yA bhavAnI, skaMda, gaNapati, gaMgA), viSNu, nArAyaNa ane lakSmI, tathA rAma, kRSNa, narasiMhAdi vaiSNavI avatAro, sUrya ane navagraho, zakti durgA, caMDI, cAmuMDA), lakSmI ane sarasvatI ityAdi saMbaMdhI thayelI che, to Adima zaMkarAcArya sarakhA mahAnuM dArzanikonAM stotro bahudhA tattvapradhAna tathA upadezamUlaka vairAgyalakSI vibhAvanA varganAM che. jayAre pachInA zaMkarAcAryo tema ja anAmI kartAonI racanAomAM tAttvika atirikta paurANika raMga ane devadevyAdinI varNanA tema ja tatsaMbaddha vibhAvo daSTigocara thAya che.) bauddha racanAo vize be mahAyAnAdi saMpradAyomAM, azvaghoSa sarakhA mahAkavinAM caritamahAkAvyo, mAtRceTa, Adiva, vasubaMdhu AdinI guNaprabodhayukta mahatI stutio, sadharmapuMDarIka sarakhA mAnya graMtho, sarvajJamitra sarakhA kavionI bauddha devI-devatAonI stutio, ane pachInA bauddha tAMtrika sAhityamAM vipula pramANamAM maLe che. bauddha upAsanAmAM vizeSa tArA bhagavatIne udezIne racAyelI stutyAtmaka kRtio mukhya che. nirjhantha saMpradAyanA mukhya sroto che ardhamAgadhI Agamo, mahArASTrI-prAkRtamAM racAyeluM dharmakathAcaritAdi sAhitya (zvetAMbara), ane svataMtra rIte sarjita stutyAtmaka kAvyakRtio che. saMskRta bhASAmAM paNa carita-sAhitya, ane kevaLa digabara saMpradAyamAM ja upalabdha evAM (vizeSe saMskRta) jaina purANo, pUjyapAda devanandIkRta anAmI "dezabhakti" nAmathI paricita paNa ekathI vizeSa stutinI saMyukta vA mizra dazAmAM maLI AvatI ane saMbhavatayA ekathI vizeSa kartA dvArA viracita ane prAkRtamAM racAyelA sAmAyika pratikramaNAdi dharmakriyAnA pATho vacce praviSTa, dAkSiNAtya saMskRta stutio; ane graMthAzrita na hoya tevAM paNa stutyAtmaka sarjano upalabdha che. prAcIna ane prAphamadhyayuganA nirgastha stutikartAo, jenAM nAma jANamAM che temAM siddhasena divAkara, naMdiSeNa muni, mAnatuMgAcArya, svAmI samatabhadra, pAtrakesarI svAmI, pUjyapAda devanaMdI, jaTAsiMhanaMdI, mahAkavi dhanaMjaya, evaM bhadrakIrti (aparanA bappabhaTTa) Adi nirgastha paraMparAnI ja nahIM, samagra bhAratIya stutyAtmaka vADmayanA prakAzamAna ratnomAM mUkI zakAya tevI samartha vibhUtio che. temanAM viSayamAM sAMprata khaMDanA bIjA tathA trIjA adhyAyamAM kaMIka vistArapUrvaka joIzuM.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ardhamAgadhI, prAkRta ane apabhraMza stutio brAhmaNIya veda-vedottara graMthonI bhASA saMskRta hoI prAkRtomAM nibaddha koI ja stutyAtmaka ke anya prakAranI racanA tyAM maLI zakatI nathI. bauddha pAli tripiTaka graMthomAM paNa tathAgata gautama vA zAkyamuni buddhane saMbodhIne koI ja khAsa stuti-stotranI racanA sannihita hovAnuM jANamAM nathI; paraMtu nigranthadarzanamAM jinodezita stotrasarjanA AgamayugathI ja thavA lAgI hatI. prAcInatama stuti-stavAdi prAyaH isvIsana pUrve bIjI-trIjI zatAbdIthI ardhamAgadhI bhASAmAM zrutasAhitya aMtargata maLe che. AgamakALanI samAptithI thoDA dasakA pUrve, pAMcamA zatakanA prAraMbhathI, saMskRta bhASAmAM stuti racavAno AraMbha thaI cUkyo hato, jeno silasilo madhyakALa sudhI ja nahIM, adyAvadhi akhaMDa, avirata, cAlu rahyo che. prAkRtomAM jovA jaIe to ardhamAgadhInuM sthAna stutyAdi racanAomAM isvI pAMcamA zatakanA uttarArdhathI mahArASTrI-prAkRta yA to mahArASTrI prabhAvita ardhamAgadhIe lIdhuM hatuM. e kALanI prAkRta stavAdi racanAo para saMskRta prauDhImAM jovAtA padyasaMcAra, zabdAvalI, tathA saMghaTanAnI paNa asara dekhAya che. (AgaLa jatAM, madhya ane uttara-madhyakALamAM prAkRta ApaNuM maulika laDhaNa choDI bahudhA 'saMskRtajanya prAkRta'nuM ja rUpa dhAraNa karI rahe che.) ardhamAgadhImAM racAyelA prAcIna Agamo vartamAne uttaranI nirprantha paraMparAnA zvetAMbara AmnAyamAM ja upalabdha che e vAta suvidita che. prastuta dharmasAhityamAM isvIsan pUrve dvitIya zatAbdIthI laI, ne isvIsannA AraMbhathI prathama sadI sudhInA gALAmAM cAreka stuti-stavAdi racAyelAM hoya tema temanI aMdaranI vastu, zailI, bhASA ane chaMdAdinA adhyayanathI jaNAya che. durbhAgye vartamAne prakAzita rUpamAM prApta thatA AgamonI bhASA mahArASTrI prAkRtanA gherA sparzathI dUSita thayelI che, kurUpa tema ja vikRta paNa banI gaI che. ame ahIM AgamonI prAcIna hastapratomAM dekhAtAM, tema ja cUrNi sarakhAM purANAM Agamika nRtyAtmaka sAhityamAM jaLavAyelAM asalI ardhamAgadhI zabdarUpone anusarIne, bhASAnA sUcita thaI zakatA niyamone AdhAre, stotrapATho nizcita karyA che. ardhamAgadhInA manAtA, ane prakAzita thayelA, AgamomAM jyAM sarvatra 'NakAra'nuM bhISaNa sAmrAjya vyApyuM che tyAM prAcInamAM aneka sthAne 'nakAra' jovA maLe che. vizeSamAM 'ya'zrutine sthAne vizeSa karIne mULa vyaMjanano ja prayoga dekhAya che : jemaka kilaSTa "NiyuMTha" ne badala suzliSTa 'nigraMtha" = (saMskRta) "nirprantha' tema ja 'ga' ane 'Da' ne badale mULa varNAnusAra 'ka' ane 'Ta' vA 'ta' maLe che. jema ke 'phUDa' ne badale 'phUTa' ne "sUyagaDa" ne badale 'sUttakata'" = sUtrakRta. e ja pramANe ema jaNAya che ke mULamAM 'tha' ne badala 'dha' (zaurasenI) ke 'ha' (mahArASTrI) prayoga hato nahIM. saMskRta "yathA" nuM ardhamAgadhI "jathA" yA "adhA" thatuM hatuM, "jadhA" (zaurasenI), ke Aje sArvatrika dekhAtuM "jahA" (mahArASTrI) nahIM. ardhamAgadhI stotro ArSa zailImAM che. te chaMdobaddha ane achAMdasa vA daMDakarUpe paNa jovA maLe che. kAvyatattvanI dRSTie to nahIM paNa arthanI dRSTie, gAMbhIrya tema ja garimAnI dRSTie, prastuta kRtio mahattvanI che. te pavitra Agamokta hoI nirpranthonI stutikRtiomAM tenuM sthAna vedokta 'puruSasUkta', 'gAyatrI maMtra', ane 'zrI sUkta'nI jema sarvAdhika pUnIta, mahAmAMgalika, ane ethI sarvocca Adarane 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtra manAya che. upalabdha Agama sAhityamAM maLatI cAra prAcInatama racanAo (jemAMthI ahIM pahelI traNane tenA saMbhAvya asalI ardhamAgadhI rUpamAM parivartita karI) rajU karI che. ardhamAgadhI uparAMtanAM prAkRta stotro mahArASTrImAM racAyAM che; ane te A graMtha mATe sImita karelA kAlaphalakamAM, pAMcamA zatakanA madhyabhAgathI laI cheka navamA zatakanA aMta sudhI, upalabdha thAya che. prastuta tamAma racanAo chaMdobaddha che. temAM moTA bhAganI anuSTram ane AryAdi vRttomAM nibaddha che. (apavAda rUpeNa ajitazAMtistava 26 jeTalA vividha chaMdomAM racAyeluM che.) A racanAomAM keTaleka sthaLe kAvyaguNo jarUra dekhA de che. AvI kula nAnI moTI 19 racanAono ahIM samAveza karyo che, jemAMthI be-traNa alabatta jANItI che. bAkInI kAM to kathAsAhitya aMtargata gUMthAyelI che, yA to svataMtra stutirUpe sarjAyelI jaNAya che. AmAM beeka mAMtrika che, bAkInI zuddha sAttvika, AdhyAtmika, ane upAsanAnI daSTie, kevala bhaktibharyA namaskAranA bhAvarUpe, racAyelI che. saMskRtanI tulanAmAM prAkRtamAM stutyAdi racanAo ekaMdare kama thayelI, ane temAM je prAcInatara che te tamAma uttaranI nirgastha zvetAMbara paraMparAnA sAhityamAM ja maLe che. dAkSiNAtya paraMparAmAM kuMdakuMdAcAryanI manAtI thoDIka prAkRta "bhakti maLe che, paNa temAMthI koI paNa dezamAM zatakathI prAcInatara hovAnuM lAgatuM nathI ane temAM kuMdakuMdAcAryanI viziSTa zailInAM ane dArzanika-tAttvika vibhAvonAM darzana paNa thatAM nathI, tema ja kAvyaguNono paNa temAM abhAva che. e kAraNasara ahIM A prathama khaMDa mATe pasaMda karelI prAkRta kRtiomAM tiloyapaNa7InI AdimaMgalarUpe apAyelI stuti sivAya koI ja yApanIyadigaMbaramAnya prAkRta kRtiono samAveza saMbhavita thaI zakyo nathI. A yugamAM svataMtrarUpe racAyelI apabhraMza stutio maLatI nathI; tema ja zvetAMbara kartAnI adyAvadhi koI ja jUnI stutyAtmaka (ke anyathA) racanA paNa prApta thaI nathI. paraMtu yApanIya upAsaka kavi svayaMbhUdevanA paumacariu aMtargata je stutio maLe che temAMthI 11ne ahIM samAvI lIdhI che. saMgRhIta kRtionAM abhidhAna tathA srota viSe nirdeza karI, tenI AMtarika vastu, saMracanA, chaMdAdi viSe tenI aitihAsika pazcAdbhUmAM saMkSipta vicAraNA karI, granthAMte tenA mULa pATho prastuta karIzuM. () Agamika ardhamAgadhI stavo (1) sUtrakRtAMga (prathama skaMdha) aMtargata "mahAvIra stava". (2) Avazyaka sUtra aMtargata dvitIya Avazyaka "caturvizati jinastava" (3) aneka Agamo aMtargata praviSTa "namostu-stava" aparanAma "praNipAta daMDaka (4) devavAcaka kRta naMdisUtranuM stutirUpa "maMgala" A sivAya prakIrNaka Agamika graMthomAM eka varastutinI gaNatarI thAya che, paNa te vAstavika 59
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTie stuti na hotAM bhagavAna mahAvIranA AbhidhAnika paryAyo ane tenI samajUtIonA samUharUpe che. racanA ThIka ThIka jUnI che, paNa pramANamAM sAdhAraNa koTInI ane zuSka che. koI tene kaMThastha karatuM nathI, tema ja tenuM khAsa pracalana ke vizeSa pratiSThA na hovAthI ahIM tene choDI dIdhI che. e ja pramANe "paMcaparameSThi namaskAra" (tema ja "cattArimaMgala-stava") to stotra nahIM paNa kevala achAMdasa maMgala varganA hoI prathama kRtinA nizcita thaI zakatA asalI ardhamAgadhI pATha ane tenA prathamanA be caraNa mATe prAcInatama nirprantha abhilekho ane vyAkhyAprajJapti, AvazyakacUryAdi anusAra ahIM AkharI vibhAgamAM Apela stuti-stava-stotrAdinA mUlapAThanA saMgrahanA prAraMbhe eka pRSTha para maMgalasthAne mUkyAM che. (A) mahArASTrI prAkRta stuti-stava stotro (1) nAgendrakulIna vimalasUrinA paumacariya aMtargata Adi maMgalarUpeNa "caturviMzati jina stuti" (2) paumacariya aMtargata rAvaNabhASita "aSTApadastha caturviMzati jinastuti" (3) naMdiSeNa muni kRta ajitazAMtistava (4) tIrthAvakAlika-prakIrNaka aMtargata "maMgala-vizeSaka'' (5) tiloyapaNattI aMtargata zrI paMcaparameSThistuti rUpeNa AdimaMgala (6) mAnatuMgAcArya praNIta bhayaharastotra (7) dvitIya pAdaliptasUrikRta vIrastuti (8) haribhadrasUriSkRta trailokyajinavaMdanastava (9) haribhadrasUrikRta dhUmAvalI-prakaraNa (10) udyotanasUriSkRta kuvalayamAlA aMtargata 'vizeSaka' rUpeNa stuti (11) kRSNarSigacchIya jayasiMhasUri kRta dharmopadezamAlAvivaraNa aMtargata "jina ariSTanemi-stuti" (12) dharmopadezamAlAvivaraNa aMtargata "zrIcaturviMzatijinastuti" (13) nivRtikulIna zIlAcAryakArita caupazamahApurisacariya aMtargata bharatabhASita "RSabhajinastuti" (14) caupannamahApurisacariya aMtargata "ariSTanemistuti" (15) caupannamahApurisacariya aMtargata neminirvANa prasaMge devagaNakathita "ariSTanemistuti" 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) caupannamahApurisacariya aMtargata dharaNendrokta "pArzvanAthastotra (17) caupannamahApurisacariya aMtargata surendrakathita "ahapArthastuti" (18) caupannamahApurisIriya aMtargata surapatikathita "zrIvardhamAnajinastuti" (19) ajJAtakartaka upasargaharastotra (uvasaggaharathotta) (6) apabhraMza stutio svayaMbhUdeva kRta paumacariu aMtargata 11 stutio (1) "caturvizatijinastuti" (2) magadharAja zreNika dvArA saMbodhita "mahAvIrastuti" (3) iMdrakathita "RSabhadevahuti" (4) iMdroddhodhita "RSabhajinastuti" (5) siMhaphUTa jinabhavanamAM rAmalakSmaNa dvArA ugArita "jinastuti" (6) sahagnakUTa jinAlayamAM rAmalakSmaNa dvArA "viMzatijinedrastuti" (7) sugrIvapraNIta "jinastuti (8) rAmakathita "koTizilA stuti (9) naMdIzvaradvIpamAM rAvaNaprokta "jina zAMtinAthastuti" (10) zAMtinAtha jinAlayamAM rAmobodhita "jinastuti"; ane (11) maMdarAcala para hanumAna dvArA "jinastuti" AgamakALa aham pArzvanA saMpradAyamAM ane ethI pUrva granthomAM stuti-stavAdi vADmayanI zuM sthiti haze te viSe koI spaSTa nirdeza upalabdha nathI. arhat vardhamAna mahAvIranA AmnAyamAM AcArAMga prathama skaMdhanuM "uvadhAnasUtta" ("upadhAnasUtra") (prAyaH i.sa.pU.300). jo ke mahAvIranA jIvana saMbaMdhamAM prAcInatama padyabaMdha racanA che, to paNa temAM to mAtra temanI kaThora sAdhanAnuM ja varNana vA vivaraNa hovAthI te racanAne stotra rUpe ghaTADI zakAtI nathI. paNa vIranirvANathI aDhIso-eka varSa bAda, emanA guNAnuvAda rUpe, sUtrakRtAMga (prathama skaMdha)mAM "mahAvIra stuti" nAmanI prasiddha racanA upalabdha che, je samagra nirjhanya sAhityamAM stutivarganI prAcInatama kRti che. te pachI kramamAM Ave cAreka AgamomAM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLatuM, prAyaH isvIsananA AraMbha AsapAsamAM racAyeluM, suprasiddha "namostustava" ane tenA samayanI lagolaganuM ja, AvazyakasUtramAM samAviSTa "caturvizatijinastavaH" ane chelle isvI pAMcamI sadInA madhyamAM racAyelA, devavAcakakRta naMdisUtranA Adi maMgalarUpe maLatI stuti. AmAM traNa ardhamAgadhI bhASAmAM nibaddha che. mahArASTrI prAkRtamAM racAyelI kRtio viSe jotAM pahelAM A cAra viSe kaMIka vistArathI kramavAra joIzuM. (naMdisUtranI [mUlataH ardhamAgadhI stuti hAla to mahadaMze mahArASTrI prAkRtamAM DhALelI jovA maLe che. tene mULa ardhamAgadhIrUpamAM rajU karavAno ame prayatna karyo nathI.) ardhamAgadhI stuti-stavo (1) sUtrakRtAMgastha mahAvIrastuti' (prAyaH i.sa.pU.250) sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhanA chaThThA adhyayana rUpe maLatI "mahAvIra stuti" e ardhamAgadhI bhASAmAM ane ArSa zailImAM racAyelI, arhat vardhamAnanA guNakathanasvarUpa, stuti che. ene prAcInatama atirikta vAstavika arthamAM stutirUpe ghaTAvI zakAya. prastuta kRti prAcIna gaNAtA (ane vaidika sAhityamAM vaparAtA) tripubha chaMdamAM nibaddha 29 padyo dharAve che. temAM AraMbhe AgAmomAM sauthI jUnA AcArAMga (i.sa.pU.500-300)nA prAcIna staromAM khAsa nahIM jovA maLatuM tene vastutayA pahelI ja vAra spaSTa rUpa jinanuM birUdarUpa "mahAvIra" abhidhAna sAme Ave che. jyAre padya 22mAM, ane AgamomAM to saMbhavataH prathama ja vAra, jinanuM asalI abhidhAna "vardhamAna' rajU thAya che. anyathA ahIM stotramAM (evuM anyatra prAcIna AgamomAM) sarvatra temanA jJAtRvaMzIya kSatriya hovAnI vAtanA upalakSamAM "nAtaputta" ane kvacit "nAtasuta'nA prayogathI tema ja gotra kazyapa' hovAthI kAzyapa upanAmathI (tema ja maharSi, muni, mahAmuni, vIra Adi saMjJAothI) temane sUcita karyA che. (bauddha pAli tripiTaka graMthomAM to "mahAvIra'ne sthAne Thera Thera nigaMTha nAtapura abhidhAna ja prayojAyuM che.) sUtrakRtAMgastha A sArIye racanA jina vardhamAna mahAvIranA guNAnuvAdarUpe che. ahIM temane prathama ja vAra "sarvajJa (savvaSNa) ane "sarvadarzI' (savaeNssI) eTale ke sarvadraSTA kahevAmAM AvyA che, je vAta zrutasAhityamAM prAcInatama evA AcArAMgasUtranA prathama skaMdhamAM nathI. stutinA klevarane dhyAnathI jotAM temAM mahAvIranA AdhyAtmika guNavizeSa nahIM paNa uttama puruSanAM, atimAnava SupermannAM lokottara Atmika parimANono vizeSaNo, upamAo, ane tulanAo dvArA nirdeza karelo che. pachInA kALe tIrthakaronA saMbaMdhamAM AvanAra mahimApaka vibhUtio (34 buddhAtizeSa vA atizayo, aSTa mahApratihAryo, divya samavasaraNa (vA zamavasaraNa), darzanArthe zakrAdi devatAonA Agamana, ane digaMbara saMpradAyanA manAtA tIrthakarono nabhovihAra, dharatI para nahIM paNa AkAzamAM nirmANa thatAM samavasaraNa Adino jarA sarakho paNa ullekha nathI, je muddo prastuta stutinI prAcInatamatA sUcita kare che. bIjI bAju temAM jina mahAvIrane moTA dekhADavA anya tIrthonA mahApuruSo (vaidika RSio, gautama buddha, maMkhaliputra gozAlaka, paurANika devo hari, hara, pitAmaha (ityAdi)ne utArI pADavAnI paNa kyAMye ceSTA nathI, te vAta paNa stotranA racanAsamayanA nirNayaprasaMge upayukta bane che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ stutyAraMbhe zramaNa, brAhmaNa, kSatriya, Agarika (saMsArIo) ane anya tIrthikoe koI bhikSu (nirgastha muni)ne jJAtRputra mahAvIranAM jJAna, darzana, zIla (AcAra) vize pRcchA karatAM tenA eka prakAre uttararUpe mahAvIranAM vyaktitva, cAritrya, vizeSa guNono prabhAva, ane temanA upadeza viSe prazaMsAtmaka udgAro Adi viSaye bhAvapradhAna zailImAM kahevAyuM che. jina vIrane kSetrajJa(jJAtA), kuzala, AzuprajJa, anaMtajJAnI, anaMtadarzI ane yazasvI sarakhAM vizeSaNothI samalaMkRta karyA che. taduparAMta temane mATe ahetu, jina, muni, maharSi, netA evAM sanmAnavAcaka saMbodhano paNa stutimAM jude jude sthaLe najare paDe che. teone traNa sthAvaranAM nityAnitya svarUponA jJAtA ane dharmanA uddagAtA kahyA che. temane sarvadarzI atirikta, abhibhUtajJAnI, nirAmagaMdhI (ahiMsaka ane nirmAsAhArI), dhRtimAna, sthitAtmA, pUrA jagatamAM anuttara vidvAnuM, ane graMthyAtIta (parigraha rahita) paNa kahyA che. AgaLa cAlatAM stotrakartAe mahAvIranI mahAnatA, mahattA ane zreSThatA darzaka kathana aneka sarasa ane ucita upamAo dvArA karyuM che. mahAvIrane sumeru parvata samAna kahyA che, tema ja lambaparvatomAM jema "niSadha ane vartuLAkAra zailomAM jema "rucaka' tema bhUtiprAjJomAM mahAvIra zreSTha hovAnuM kahyuM che. emanuM dhyAna zaMkha ane caMdramA samAna zreSTha hatuM, UjaLuM hatuM. emaNe jJAna, zIla, ane darzananA prabhAve karmonuM vizodhana karI siddhi (mokSasthiti) prApta karelI. jema vRkSomAM "zAlmalI" zreSTha che, jema (bhavanapati) devomAM "suparNa' (garuDarAja) AnaMdamaya sthitino anubhava kare che, jema vanomAM naMdanavana' zreSTha che, te pramANe jJAna ane zIlamAM (mahAvIra) pradhAna che. dhvaniomAM jema "meghagarjana', tArAomAM jema "caMdramA', gaMdhomAM jema caMdana (no parimala) zreSTha che, tema muniomAM (mahAvIra) zreSTha che; jema samudromAM "svayaMbhUramaNa', ne nAgomAM "dharaNanAga' (zeSanAga) zreSTha che, rasayukta samudromAM jema izurasodaka patAkA samAna che, tema upadhAnatapane kAraNe mahAvIra) muniomAM zreSTha che. hAthIomAM jema airAvata', prANIomAM jema "siMha" pradhAna che, jalarAziomAM(nadIo)mAM jema "gaMgA', pakSIomAM jema "vainateya(garuDa)' zreSTha che, tema nirvANavAdIomAM jJAtaputra zreSTha che. jema yoddhAomAM vizvakasena' (vAsudeva-zrIkRSNa), puSpomAM "araviMda-kamaLa', ane kSatriyomAM "daMtavakra' zreSTha che tema RSiomAM vardhamAna zreSTha che. jema dAnomAM "abhayadAna', satyavacanomAM "anavadya vacana', ane tapomAM jema brahmacarya" zreSTha che tema lokane viSe zramaNa jJAtRputra zreSTha che. sarva-sthiti-(Ayu)yuktomAM jema sAta lavayukta ('anuttara' vimAnavAsI deva) zreSTha che, sabhAomAM jema "sudharmAsabhA' zreSTha che, sarva dharmomAM jema "nirvANa' zreSTha che, tema paramArthI jJAnIomAM jJAtRputra zreSTha che. teo pRthvI samAna hovAthI karmamala dUra kare che; Asakti dharAvatA nathI : AzuprajJa che. saMsArasamudra tarI gayA che evA e bhayaMkara (abhaya karNa) vIra anaMtacakSurUpa che. krodha, mAna, mAyA, lobha Adi AMtarika doSonuM (kaSAyonuM) vamana(zamana) karI teo ahiMtu, maharSi banI gayA che; teo pote pApAcaraNa karatA nathI, karAvatA nathI. teo kriyAvAda, akriyAvAda, vinayavAda uparAMta anya vAdone samyarUpe jANI, evaM samasta vAdone samajI, saMyamamAM sthira rahyA che. teo rAtribhojana ane strIsaMsargano tyAga karI, duHkhakSayArthe tapa viSe udyata rahetA hatA. loka(brahmAMDa)nA viSayamAM pAragAmI jJAna prApta karI sarva prakAranAM pApone emaNe tyAga karelo ityAdi. 63
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) namostustava (prAyaH i.sa.pU.50-I.sa.50) stutyAdi racanAomAM parama mAMgalika evaM agrima haroLamAM A "namo ne zabdothI AraMbhita thatA stavanI gaNanA che. zvetAMbara mUrtipUjaka) saMpradAyanI pratikramaNa-vidhimAM bolAtA stotrAdimAM Ano samAveza thayo che. Ama to A "sAdhAraNa jina-stava' varganuM che, paraMtu paryuSaNAkalpa (saMkalana IsvI 503/506)mAM ahaMtu vardhamAnane uddezI indra karelI stutirUpe paNa maLatuM hoI te zakastava' nAme paNa prasiddhimAM che. A sivAya aupapAtikasUtra (isvI rajI-3jI zatAbdI)mAM vIradarzana arthe pravRtta zreNika(seniya) putra ajAtazatru koNikanA mukhamAM te mUkavAmAM AvyuM che; ane e ja pramANe rAjapraznIya vA rAjaprasenIyasUtra (dvitIya skaMdha, prAyaH isvI rajI-3jI zatAbdI)mAM sUryAbhadeva dvArA thayelI jina vIranI stavanArUpe prastuta thayuM che. e ja rIte samavAyAMgasUtra (vartamAna saMkalana isvI 353-363)mAM mahAvIrane saMbodhIne prastuta stavamAMthI vinaM thI thAna saMpAvita mena sudhIno pATha lIdho che. taduparAMta vyAkhyAprajJapti (prAyaH isvI 3jI-4thI sadI) tema ja upAsakadazA (prAyaH isvI trIjI zatAbdI) aMtargata stavanA AraMbhanA zabdo ApI pachI "jAva' kahI chellA zabdo dvArA saMkSepamAM teno nirdeza thayelo che. Ama AgamomAM A stavanI bhAre pratiSThA hatI. paraMtu A tamAma AgamomAM prastuta stavanI sthiti uddharaNa rUpe che. stava to e sau AgamonA vartamAne upalabdha saMkalana, svarUpa zailI, evaM AMtiraka vastu jotAM enAthI prAcInatara che, je viSe ahIM AgaLa carcA thaze. atu-bhagavat svarUpa "jina" kiMvA "tIrthakara'nI prazaMsA vA guNastavanA arthe thayelI A prAraMbhika racanA hovA chatAM bhavyodAtta, guMjanamaya yA ghoSayukta, arthagaMbhIra tathA achAMdasa jAtinI prArthanA che. enuM baMdhAraNa ethI AraMbhika dazAnA evaM avikasita daMDaka chaMdanA svarUpanuM sUcana kare che. AthI prastuta varganA praziSTa rUpomAMthI ekeyanAM pUrepUrAM lakSaNo ane mAtrAdi gaNanA temAM dRSTigocara thatAM nathI. yogazAstranI svopajJa vRtti(prAyaH i.sa.1165-66)mAM AcArya hemacaMdra tene "praNipAta daMDaka' rUpe ghaTAvyuM che. stava mULe ArSa bhASAmAM, eTale ke ardhamAgadhImAM racAyeluM; prAyaH prAkRmadhyayuga ane madhyayuganA prAraMbhanA gALAmAM te mahArASTrI-prAkRtanI nAgacUDamAM AvI gayeluM. ahIM AthI tene tenA pUrvanA, ardhamAgadhI svarUpamAM, prastuta karyuM che. judAM judAM sUtromAM stavanA aMta bhAge koI koI zabda mATe pAThAMtara jovA maLe che. paryuSaNAkalpa (isvI 503/506)mAM AkharI zabda saMpattA pachI namo naLA niyamayA sarakho mahArASTrImAM racAyela caraNakhaMDa upasthita che; paNa te tenI pUrve racAI gayela upara kathita AgamomAM upalabdha nathI; AthI ahIM teno svIkAra karyo nathI. sAMprata stotramAM sUtrakRtAMganA 'vIrastavamAM prathama ja vAra maLatA "sarvajJa' ane 'sarvadarzI' zabdo ja nahIM, paraMtu "tIrthakara', "Adikara' tathA "jina" zabdono paNa ahIM prayoga thayo che, je AcArAMga-sUtrakRtAMga sarakhA prAcInatama AgamonA prAcInatama hissAmAM prayojAyelA hovAnuM dekhAtuM 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. AthI stotra mauryayuga bAda ja racAyeluM jaNAya che. A sivAya temAM ahaMnI lokanAthAdi, pathadarzakAdi, dharmanAkAdi aneka bhAvabharyA udbhodhanothI stuti karI che ane temanA apratihata jJAnadarzananI ahobhAvapUrNa prazaMsA karI che, jemAM zabdonI kramAvalI moDethI AvanArA sahasranAma stotronAM mULa darzAvI rahe che. zailI jotAM stotra isvIsananA AraMbhe ke vahelAmAM vaheluM isvIsan pUrve prathama zatAbdImAM racAyuM hovAnI zakyatA che. eka anya mahattvanI vAta e che sAMprata stotranA chevaTanA bhAgamAM ahatu pArzvanA saMpradAyamAM mULa pracAramAM haze tevo eka, AgamamAM sthaLe sthaLe jovA maLato vAkyakhaMDa, samAviSTa thayo che. RSibhAsita (isibhAsiyAI) Agama pArzvanAtha saMpradAyanA Agamika sAhityano bacI gayelo graMtha che. temAM sAMprata "namostustava'nuM atima vAkya, "sivaM navavaM mArAM anaMta avazvayaM maLIvayaM mapunarAvara siddhivinAmadheyaM thAna saMpattAna" nimnAnusArI vAkyakhaMDomAM maLI Ave che, je ardhamAgadhIrUpamAM (mahArASTrI prAkRtanA tIkSya nahorabharyA paMjAmAMthI choDAvatAM) A pramANe prastuta thaI zake che. (1) sivamatulamayalamavvAbAhamapunabbhavamapunarAvattaM sAsataM thAnamabbhuvagatA ciThThati / - siM. 3, "ravitra mAna' (2) sivamacalamarugamakkhayamavvAbAhamapunarAvattaM sAsataM thAnamabbhuvagate ciTThati / - niM. , "mahAsatra maya' (3) "sivamavata' nAva "vitti' - si28, "vasiSThanA sayana' (4) "fsavamavata' nAva "sAta bhuvate simi' - siM. 21, "hArvatinuM mana' __(5) sivamacalamarugamakkhayamavvAbAhamapunarAvattitaM siddhigatinAmadhijjaM thAnaM saMpatte anAgataddhaM sAsataM kAlaM ciTThissAmi tti / - si. 23, "rAmaputtiya kya' saMbhava che ke "namostu stavanA keTalAka aMzo ane stotranI paDache rahelA vibhAvo thoDA pheraphAra sAthe pArvApatya saMpradAyanA sAhityamAMthI grahaNa karavAmAM AvyA hoya; ane pachI pUrA stavanI racanA thaI gayA bAda te jina vardhamAnanA saMpradAyamAM pracalita thavA sAthe stotrAdikamAM tene sarvAdhika AdaranuM sthAna paNa saheje prApta thayuM. stavanI prAcInatA, kaMThastha thavAmAM saraLatA, ane temAM sannihita bhaktipUrNa prabhAve te jude jude prasaMge, paNa kaMIka aMze samAna paristhitinA upalakSamAM, samAMtara saMdarbhonA parisaramAM, AgaLa ullekha karelA AgamomAM kathAnuyogazailInA saMdarbhomAM te prayojita thayuM. A Agamika stavanI zvetAMbara saMpradAyamAM ghaNI moTI pratiSThA che. pratikramaNAdi dharmakriyAomAM tenuM sthAna hoI te khAsa kaMThastha karavAmAM Ave che. digaMbara saMpradAyamAM A stotra jANItuM nathI; paNa tyAM 65
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI koI saMskRta stotramAM upara carcita vAkyakhaMDano parAmarza yA paricaya jarUra varatAya che, jeno nirdeza ahIM saMskRta stotra vibhAgamAM yathAsthAne karavAmAM Avaze. A sivAya siddharSi racita zakrastava (prAyaH isvI 10mI sadI AraMbha)mAM tema ja pUrNatallagacchIya AcArya hemacaMdranA vitarAgastotra (prAyaH isvI 1160-1165) aMtargata A "namostu stavano mukhya aMza saMskRta chAyArUpe jovA maLe che, je dvitIya khaMDa aMtargata yathAsthAne darzAvavAmAM Avaze. (3) caturvizati stava (prAyaH isvI prathama zatAbdI) sthAnAMgasUtra (vartamAna saMkalana prAyaH isvI 353-363)nA chaThThA sthAnamAM, vAcaka umAsvAtinA tattvArthAdhigama paranA svopajJa bhASya(prAya isvI 350-375)mAM, tema ja devavAcakanA naMdisUtra (prAyaH isvI 450) tathA zivazarmA (zivagaMdI vAcaka ?)nA pAkisUtra (prAyaH 450500)mAM 'paDuM Avazyako'no aMgabAhya AgamonI sUcImAM ullekha thayelo che, temAM 'dvitIya Avazyaka ("vaMdanA" kiMvA "kRtikarma") gaNAtuM saMdarbhagata "Avazyaka', caturvizati jinonI stutirUpe maLe che. A stotranuM mahattva paNa ahIM bIjA kramamAM mUkelA "namostu stava' samakakSa che ane teno upayoga vizeSa karIne sAmAyika ane pratikramaNa vidhi aMtargata thAya che. prAcInatama AgamomAM pArzva, vardhamAna, ane pachIthI ariSTanemi sivAya anya tIrthakarono ullekha nathI, 24 tIrthakaronA vibhAvano kyAre ubhavA thayo te vAta vicAraNIya che. Arya zyAma (prathama) aparanAma AryakAlaka (prathama) (prAyaH i.sa.50) dvArA traNa graMtho (prathamAnuyoga, lokAnuyoga, ane caMDikAnuyoga) nI racanA thayelI, jene bahAla rAkhavA pATaliputramAM saMgha meLavavAmAM Avelo tevI noMdha saMghadAsa gaNinA paMcakalpabhASya (prAyaH isvI pa50) mAM maLe che. temAM prathamAnuyogamAM tIrthakaronAM caritro ApyAM hovAnuM jaNAvyuM che. saMbhava che ke sAta padyomAMthI AraMbhe anuSTram chaMdamAM ane pachInA cha padya mATe AryA chaMdamAM nibaddha prastuta "caturvizatistava' e mULe kAlakAcAryanA prathamAnuyoganA maMgalarUpe sarjAyuM hoya, ane pachI bhinna bhinna kALe racAyelA pAMca anya AvazyakonA sUtra-pATho sAthe tene meLavI pahelAM SaDU AvazyakanuM samavAyarUpe ghaTana thayuM hoya ane tyArabAda te saune ekasaha saMkalita karI, isvIsanA pAMcamA zatakanA aMta bhAge, vizeSa umeraNo sAthe, Avazyaka sUtra rUpe racAyuM hoya. acela-kSapaNaka (boTika), ane ethI temAMthI saMbhavatayA niSpanna "yApanIya paraMparAmAM tathA tene anusarIne mUlasaMgha (diMgabara)nI paripATImAM to jema tattvArthAdhigamasUtramAM che tema 'paDuM Avazyaka paNa chUTAM ja gaNAvAyAM che, eka sUtrarUpe nahIM. "caturvizati-stava'nI zailI isvIsanA AraMbhakALanA arasAnI hovAnuM to lAge che. prAcIna jagatI, triSTrabhu, vaitAliyAdi chaMdone badale, pachI praziSTa saMskRtayugamAM AvanArA "AryA chaMdamAM te nibaddha thayuM hoI tenI racanA isvIsan pUrve thayAno saMbhava nathI. vizeSamAM temAM prAcInatama AgamomAM nahIM nirdezAyelA evA covIse tIrthakaronI paNa nAmAvalI-prathama ja vAra-AvI gaI hoI te isvIsanI prathama zatAbdI pahelAMnI racanA hovAno saMbhava nathI. stotranA prathama padyamAM kIrtanavaMdanAdinA bhAvo, tyArabAda (pravartamAna utsarpiNI kAlacakranA manAtA) 24 jino-tIrthakaronI nAmAvalI, ane chevaTanAM traNa padyomAM caMdrathI paNa nirmalatara, AdityathI adhika prabhAsakara, ane sAgara
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAna gaMbhIra evA 24 jino pAse abhistavanA dvArA Arogya, bodhilAbha, samAdhi tathA siddhagatinI prAptinI abhyarthanA karI che. A paheluM evuM stava che ke jemAM kAmanA (alabatta sakAmanA, sAttvika abhilASA stutinA heturUpe dAkhala thatI joI zakAya che. digaMbara saMpradAyamAM paNa A stava pracAramAM che. tyAM paDuM Avazyako (enAM thoDAMka vAkyo sivAya) Ama to naSTaprAyaH che, paNa prastuta stava upara kahyuM tema, saMbhavataH yApanIya saMpradAyanA mAdhyamathI, zeSa rahI gayuM che. tyAM te logassasuttane badale moDethI prayojita tirthIyarabhatti nAme prasiddha che, ane tenA kartA khyAtanAma padmanaMdi kuMdakuMdAcArya mAnavAmAM Ave che. paNa kuMdakuMdAcAryano samaya have isvIsananI 8mI zatAbdI uttarArdhano nizcita thato hoI stavanI racanA emanA samayathI to ochAmAM ochuM sAta sadI pUrve thaI cUkelI. vizeSamAM stavamAM kuMdakuMdAcAryanI zailI ke vicAraNAonAM lAkSaNika tattvo paNa dekhA detA nathI. emanI prAbhRtatrayImAM AraMbhamAM maMgalarUpe je gAthAo maLe che tenA jevI zailI to uttaranI nirgastha paraMparAmAM isvI 7mI-8mI zatAbdInI racanAonAM ja maMgalomAM maLe che. digaMbara paripATImAM sAdhAraNatayA ardhamAgadhI para mahArASTranI asarane badale zaurasenIno prabhAva jovA maLe che. digaMbara AvRttinuM logassastavanuM paheluM padya anuSTrabhumAM na hotAM pAThabheda sAthe anya chaMdamAM baMdhAyeluM che. kAvyanI dRSTie A stuti Ama to sAdhAraNa racanA che, paNa tenuM aitihAsika mUlya asAdhAraNa che. AraMbhanA padyamAM AvatA "dhammati-kare jine' zabda uttarAdhyayanasUtranA "kezI-gautamIya adhyayana" (a.23)nA prathama padyanA caraNAMzamAM paNa maLe che; ane prastuta adhyayana paNa zailInI dRSTie isvIsananA AraMbhanA arasAnuM che. (tyAM adhyayananI kathA-vastu to alabatta TheTha vardhamAna jinanA samaya sudhI jAya che.) sAmAyika-pratikramaNa vidhimAM stava upayukta hoI te sadaiva kaMThastha thatuM AvyuM che. jinAlayomAM paNa prArthanA prasaMge teno pATha thato rahe che. caturvizatistava Ama pramANamAM prAcIna ane nigraMthomAM sarvamAnya racanA che. (4) devavAcakakRta jina-saMgha-gaNadharastuti (prAyaH isvI 450) duSyagaNinA ziSya devavAcakanA naMdisUtranA nAMdI-maMgalarUpe, tyAM apAyelI vAcakonI sthavirAvalI'nA prAraMbhe, 22 padyovALI stuti upalabdha che. isvIsanuM 503 vA 516mAM thayelI valabhI dvitIya vAcanAnA adhyakSa devaddhigaNithI devavAcaka be peDhI upara thayA che. te jotAM naMdisUtrano racanAkALa isvIsanA pAMcamA zatakanA madhyano gaNAya ane e rIte kRtinI racanA guptayuganA zreSTha hissAmAM thaI gaNAya; tema chatAM saMracanAnA dRSTikoNathI jotAM uttamatA to eka kora rahI paNa prastuta kRtimAM hovA chatAM temAM purANI Agamastha stutionuM gAMbhIrya evaM ArSatva nathI. kadAca A kAraNasara te kyAreya kaMThastha thatI hoya tevAM pramANo upalabdha nathI. tema chatAM Agamika racanA hovAne kAraNe eno ahIM samAveza karyo che. vizeSamAM temAM caturvizati tIrthakaronI nAmAvalI che, ane nirjhanya sAhityamAM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ to virala kahI zakAya tevI saMghastuti' paNa temAM samAviSTa hoI ahIM saMgrahamAM kevaLa abhyAsopayoga khAtara, aitihAsika daSTikoNathI zAmila karI che. stutinI vartamAna prApta bhASA to bhArobhAra mahArASTrI prAkRtanA puTathI taraboLa che; paNa cUrNikAra jinadAsagaNimahattare pAThAMtaramAM eka sthAne TAMkela enI gAthAo bahudhA tenA asalI ardhamAgadhI svarUpane vyakta kare che. saMbhava che ke isvI 450 ane 675nA vaccenA gALAmAM bhASAne jANI joIne, baLAtkArapUrvaka badalI nAMkhavAmAM AvI hoya. ame ahIM tene ardhamAgadhI vargamAM mUkI to che, paNa pratomAM anya upayukta pAThAMtaronA abhAve tene mULa ardhamAgadhImAM sAMgopAMga parivartita karI zakAya tema hatuM nahIM. AthI moTe bhAge prakAzita che tevA svarUpamAM ja svIkArIne teno kAlAnusAra cothA kramamAM samAveza karyo che. devavAcakanA samayamAM mahArASTrI prAkRta prayogamAM AvI gayelI hatI. eTale naMdisUtranI asalI bhASAno prazna vizeSa gaveSaNA mAgI le che. (ame ene "ardhamAgadhI" vargamAM kAmacalAu rUpe ja mUkI che.) (ahIM tenAM badhAM ja padyo nathI lIdhAM : vAcakavaMzAvaLIvALo chello bhAga choDI dIdho che.) mahArASTra prAkRta stuti-stotro (1) vimalasUrikRta paumacariya'nuM caturvizati-stuti maMgala (prAyaH isvI 473) mahArASTrI prAkRta bhASA mahArASTrAdhIza sAtavAhananA abhilekhomAM bIjI zatAbdI uttarArdha yA aMta pUrve jovA maLatI nathI. sAhityamAM paNa Adi pAdaliptasUrinI vilupta "taraMgavaIkahA' (taraMgavatIkathA)nAM bacelA aMzo temaja rAjA "hAlanI racanA manAtA gAthAsaptazatI graMthamAM prathamavAra dekhA de che. nirjhanthadarzananI dRSTi evuM kalpanAo tema ja tenAM siddhAMto, gRhIto, ane mAnyatAone vaphAdAra rahIne, prAyaH isvI 473nA arasAmAM uttaranI paraMparAnI (vajIzAkhA)nA nAgaeNdrakulanA vimalasUrie (tenI prazasti anusAra vIrAtu pa30mAM) mahArASTrI prAkRtamAM paumacariya nAmaka rAmakathAnI racanA karelI. paraMtu prastuta graMtha tenI bhASA, saMracanA, zailI ane vastu tema ja vibhAvonI ane temAM pragaTa thatI sAMskRtika paristhitinI dRSTie to AgamayugathI AgaLa vadhelI ane amukAze guptakALanA kAvyAdarzo lakSamAM rAkhIne ghaDAyelI praziSTa prAkRta-nibaddha racanA che. AthI temAM apAyelA vIranirvANa saMvatane vikrama saMvat gaNI teno kALa nizcita karavA aMge eka joradAra mata che, jeno ahIM svIkAra karyo che. kuvalayamAlAkAkAra udyotanasUri (i.sa.778) dvArA thayelA vimalasUrinA ullekha atirikta enA pallavita ane amukAze parivartitarUpe racAyelA digaMbara (yA yApanIya) raviSeNAcAryanA saMskRta pAcarita yA padmapurANa (i.sa.676)thI prastuta racanA nizcayatayA pUrvenI che. temAM aMdaranA hissAmAM jovA maLatI sAMskRtika sAmagrI paNa guptayuga pahelAnI hovAnA nirdezo upalabdha nathI. Ama AMtarika tema ja bAhya ema badhAM ja pramANo lakSamAM letAM paumacariyanI racanA, upara batAvyuM tema, i.sa.473mAM thaI hovAno prabaLa saMbhava che.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta stuti graMthAraMbhe "saptaka prakAranA maMgalarUpe maLe che ane pAchaLa apAyelI be Agamika caturvizati stutio karatAM sAhityika dRSTie pariSkRta hovAnuM spaSTa rIte dekhAI Ave che. (2) "paumacariya'nI rAvaNabhASita aSTApadastha caturvizatijinastuti (prAyaH isvI 473) - nirgastha Agamika dharmakathAnuyoga sAhityamAM AvatA, RSabhadevanA nirvANanuM sthAna manAtA, aSTApadaparvatano digaMbara paraMparAnA graMthomAM tema ja hemacaMdranA abhidhAnaciMtAmaNikozAdimAM paryAyavAcI zabda che "kailAsa". zivapurANAdi prAcIna zaiva paurANika sAhityamAM rAvaNe kailAsa parvatanuM haraNa karavAnI ceSTA karelI te kathA bahu ja prasiddha che. vimalasUrie e ghaTanAne bilakula judI rIte ghaTAvI che. emaNe rAvaNane aSTApada(kalAsa) mokalyo to che, paNa tyAM tenI pAse jaina paurANika kathA anusAra, bharatacakrI kArita siMhaniSadyA-prAsAdamAM birAjamAna caturvizati jinonI stuti karAvI che. vistRta na hovA chatAM kAvyanI dRSTie, saMgrathananA sthAnakoNathI jotAM, suhu kahI zakAya tevI racanA che. (3) naMdiSeNamunipraNIta "ajitazAMtistava' (prAyaH isvI 475-500) zvetAMbara saMpradAyanA pratimApUjaka AmnAyamAM "ajitazAMtistava" eka purAtana evuM pratiSThA prApta stutyAtmaka racanA che. pratikramaNa sUtra anuSaMge uttara-madhyakALamAM nizcita karAyelA "saptasmaraNa" (kharataragaccha) vA "navasmaraNa" (aMcalagaccha, tapAgaccha)mAM A stavane anya prasiddha ane saMpradAyamAM pracalita jUnAM-navAM stuti-stotro sAthe sthAna ApavAmAM AvyuM che. stavamAM dvitIya tIrthakara ajitanAtha ane 16mA jine zAMtinAthane ekasaha zA mATe saMprArthita karyA che teno upalabdha prAcIna-madhyakAlIna dharmakathAtmaka yA paurANika sAhityamAM koI ja khulAso jovAmAM Avato nathI : kadAca, e banne tIrthakaro ikvAkuvaMzamAM thayA hovAnI Agamika paraMparAne kAraNe haze? digaMbara saMpradAya prastuta stavathI ajANa ja che, tyAM tenI koI mAnyatA nathI; paNa zvetAMbara saMpradAyamAM A prAcIna stavanA viSayane Adarza banAvI, cAra madhyakAlIna ane pAMca uttara-madhyakAlIna kartAoe prAkRta tema ja saMskRtamAM "ajitazAMtistava" evA abhidhAnapUrvaka racanAo karelI che. kartAonI sUci ane kRtionA sunizcita vA saMbhAvya racanAkALa nIce anusAra che : (1) (khaMDilya gacchIya ?) vIrAcArya (prAkRta : prAyaH 11mI-12mI sadI); (2) kharataragacchIya jinavallabhasUri ('ullAsika stotra' : prAkRtaH prAyaH i.sa. 1090-1100 vacce); (3) kharataragacchIya jinadattasUri (saMskRta : prAyaH isvI 1125); (4) tapAgacchIya dharmakIrtigaNi (pachIthI dharmaghoSasUri) (prAkRtaH prAyaH isvI 1264); (5) acalagacchIya jayazekharasUri (saMskRta : isvI 15mA zatakano pUrvArdha); (6) tapAgacchIya somasuMdarasUri (saMskRta isvI 15mI zatAbdI pUrvArdha); 69
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) tapAgacchIya dAnavijayaziSya rAjavijaya (prAkRta : prAyaH isvI 1580-1600) (8) tapAgacchIya zAMticaMdragaNi (saMskRta : i.sa.1595), ane (9) tapAgacchIya siddhicaMdrasUri (saMskRta : isvI 17mI sadI pUrvArdha). naMdiSaNakRta A ajitazAMtistavamAM mULe 35 ke 36 padya hatAM, paNa koI koI pratomAM 41 jeTalAM padyo maLe che; kiMtu vadhArAnAM pAMca pagho to stotranA paThanathI thatI phalaprApti saMbaMdhamAM pachIthI dAkhala thayelAM ane nokhI zailImAM, stavanI prazastirUpe che. stavanA pahelA ane ethI sauthI jUnA TIkAkAra goviMdAcArya (11mI ke 12mI sadI)nI TIkA 35 padyo para thayelI che. vi.saM. 1366 (i.sa.1309)mAM sAketa (ayodhyA)mAM racAyelI kharataragacchIya jinaprabhasUrinI TIkA 39 pagho 52 cheH paNa jinaprabhasUrie temAMnAM be padyo anyakartRka mAnyAM che. vartamAna saMdarbhamAM upayukta trIjI TIkA te 16mA zatakanA aMta ane 17mAnA prAraMbhe thayelA kharataragacchIya samayasuMdaragaNinI che, je kALe, vartamAnamAM jANamAM che te badhAM ja padyo, pAThamAM pravezI cUkelAM. prAkRta ajitazAMtistava 26 jeTalA vividha chaMdomAM nibaddha che, jemAM keTalAka "apUrva" nahIM toya apracalita chaMdono prayoga varatAya che. stavanA paThanathI eka vAta to prathama dRSTie ja spaSTa bane che karjA stavanI kalpanA saMskRtamAM karIne pachI prAkRtamAM DhALyuM che. enAM arthaghaTana, saMcAribhAva, ane chaMdolaya praziSTa saMskRta sAhityanI racanAo anusAranAM che. paghonI rItimAM aneka sthaLe prakaTa thatAM viziSTa lAlitya, cArutA ane saMskAra paNa e ja tathyanuM samarthana karI rahe che. stavanA sarjana saMbaMdhI saMpradAyamAM be anuzrutio pracalita che, noMdhAyelI che. eka to e ke jina ariSTaneminA vacanathI emanA ziSyagaNanA naMdiSeNa munie zatruMjayagiri para pratiSThita jina ajitazAMtinI stutirUpeNa A stava banAvyuM che. bIjI e ke prastuta naMdiSeNa te arhat vardhamAnanI pAse dIkSita thanA2, biMbisAra-zreNika(seniya)putra, naMdiSeNa hatA : paNa upalabdha tamAma pramANo e banne pAraMpArika mAnyatAonI pUrNapaNe viruddha jAya che. yathA : arhat pArzvanA samaya (isA pUrva 6ThThI-5mI zatAbdI)nuM ja nahIM, jina vardhamAna-mahAvIranA samaya (upadezakALa isA pUrva 507-477)nuM zrutAdi sAhitya paNa alpa pramANamAM upalabdha che. to jina ariSTanemi, jemano samaya nirprantha paraMparAmAM mahAvIrathI prAyaH 83,000 varSa pUrveno mAnyo che, te kALanuM koI ja sAhitya bacyuM hovAno saMbhava nathI. yAdava neminAtha dvArakAdhIza zrIkRSNanA samakAlIna hatA, te tathyanA pariprekSyamAM temano vAstavika aitihAsika kALa alabatta i.sa. pU.925850nA arasAno mAnI zakAya. te kALe saurASTramAM nUtana-haDappIya saMskRtino paNa prAyaH nAza thaI cUkelo, ethI tyAM kRSNakAlIna koI saMskAra-saMpanna vastInAM cihna maLI AvatAM nathIH ane zatruMjaya para isvIsannI sAtamI zatAbdI pUrve DhaMkatIrthIya nAgArjunanA mitra dvitIya pAdaliptasUrinA samaya pahelAM, jinamaMdironI pratiSThA thaI hovAnA vA vastI hovAnAM prAcIna Agamika vA purAtattvIya pramANo 70
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAMyathIye maLatAM nathI. A paristhitimAM neminAthanA ziSya naMdiSaNanA giri ajita-zAMti jinane uddezIne stava banAvyAnI vAta kevaLa kalpanAno evaM "AsthAno ja viSaya banI rahe che. bIjI bAju Avazyakaniyukti (prAyaH isvI para5) tathA AvazyakacUrNi (prAyaH isvI 600-650) aMtargata mahAvIra pAse zreNikaputra naMdiSeNa dIkSita thayAnI vAta jarUra noMdhAyelI che. paNa bhagavAn mahAvIranA yugamAM hajI saurASTra tarapha nirgastha muniono vihAra thato nahoto. moTe bhAge maurya rAjakumAra azokaputra-saMprati(prAyaH i.sa.pU.232-220)nA samayamAM te vastu saMbhavita banelI. vizeSamAM mahAvIra jeTalA prAcIna kALe jo e stava banyuM ja hoya to vaidika-Agamika chando-anuSTrabhu atirikta jagatI, triSTrabhu, vaitAlIya-AdimAM ja nibaddha thayuM hoya; ane zuddha ardhamAgadhImAM racAyuM hoya, isvIsananI bIjI zatAbdIthI astitvamAM AvelI mahArASTrI-prAkRtamAM ane te paNa pazcAtkAlIna anekavidha chaMdomAM ane guptakALathI jovA maLatI praziSTa zailImAM to nahIM ja. have neminAtha-ziSya naMdiSeNavALI daMtakathA kyAre pracAramAM AvI te viSe tapAsatAM teno sau prathama ullekha tapAgacchIya dharmaghoSasUrinA prAyaH isvI 1264nA arasAmAM racAyelA zatruMjayakalpa tathA emanI anya racanA ajitazAMtistava aMtargata maLe che. yathA : nemivayaNeNa jattA-gaeNa jahiM naMdiseNajaivaiNA / vihio'jiyasaMtithao jayau tayaM puMDarIkatitthaM // 21 // vAsAyu vihiavAsA suvihiasittuMjae a sittuMje / tahiM riTTanemiNo riTThanemiNo vayaNao je u // 3 // deviMdathuA thuNiA varavijjA NaMdiseNagaNivaiNA / samayaM varamaMtasadhamakIttiNA ajiyasaMtijiNA // 4 // - ajitazAMtistava dharmaghoSasUrine Ama kahI zakavA mATe Agama ke Agamika vyAkhyAono koI AdhAra haze kharo? ke pachI Aje aprApya evA koI uttarakAlIna mahimAparaka graMtha parathI teoe lakhyuM che ! jinaprabhasUri dharmaghoSasUrinI uparyukta banne kRtiothI paricita hatA tema temanA kalpapradIpa aMdara apAyelA "zatruMjayakalpa" parathI spaSTa che. emaNe dharmaghoSa sUrinA kathanane lAMbI taratapAsa karyA vinA, tenA para ciMtana-vicAra karyA vagara ja yathAtatha svIkArI lIdheluM te vAta nIcenA avataraNa parathI spaSTa banaze. dvitIyaSoDazAvatrAjita-zAnti jinezvarau / varSArAtracaturmAsI tasthatuH sthitidezinau // 31 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInemivacanAd yAtrAgataH sarvarujApaham / naMdiSeNagaNezo 'trAjitazAntistavaM vyadhAt // 32 // kalpapradIpa A sivAya saMdarbhagata purAtana ajitazAMtistava paranI svopajJa TIkAmAM temanA samayamAM stavaracanA saMbaMdhamAM pracalita, jina neminAthanA tIrthanA muni naMdiSaNa dvArA praNayanavALI vAta atirikta tene vikalpe zreNikaputra naMdiSeNa dvArA tenI racanA thaI hovAnA praghoSanI vAta paNa teo noMdhe che. yathA : "nandiSeNaceha zreNikaputro nemigaNadharo vA, zreNikaputro'nyo vA kazcinmaharSi na samyagavamyate kecittvAhuH ? zrI zatruJjayAntarguhAyAmajitazAntinAthau varSArAtrImavasthitau tayozcaityadvayaM pUrvAbhimukhaM jAtamanupamasaraH samIpe'jitacaityaM ca marudevyantike zAnticaityaM, zrIneminAthagaNadhareNa nandiSeNAkhyena nemivacanA - tIrthayAtropagatena tatrAjitazAntistava racanAkRteti, gAthAchandaH // 37 // bAlAvabodhinI - paNa dharmaghoSasUri ane jinaprabhasUrinAM kathanonI sAme noMdhavA jevI vAta e che ke zatruMjayatIrtha saMbaMdhamAM racAyelI be prAcInatama kRtio - puNDarIka prakIrNaka aparanAma sArAvalI prakIrNaka - nA kartA tRtIya pAdaliptasUri (prAyaH isvI 925-975), ane laghuzatruMjayakalpanA kartA dvitIya vajasvAmI (prAyaH isvI 1025-1050) giristha ajita-zAMti jinanAM maMdiro viSe ke temane anulakSIne racAyelA manAtA naMdiSeNa kArita ajitazAMtistavanA viSayamAM bilakula mauna seve che. eTaluM ja nahIM, uparanI be racanAo pachI racAyelA madhyakAlIna vIragaNi, jinavallabhasUri, ane jinadattasUri dvArA ajitazAMti stavomAM prastuta be jineMdrono zatruMjayagira sAthe saMbaMdha hovAno parokSa rIte paNa nirdeza nathI. naMdiSaNaracita A mULa stotramAM paNa evuM kathana nathI, koI sUcana paNa dekhAtuM nathI. vizeSamAM joIe to maMtrIzvara vastupAla tathA temanA laghubaMdhu maMtrI tejapAle i.sa.1225-1239nA gALAmAM zatruMjayatIrthanI karelI yAtrAo tema ja te daramiyAna temaNe giri para karAvela sukRto saMbaMdhamAM temanA abhilekho atirikta samakAlika tema ja temane viSaya banAvI lakhanAra uttarakAlIna caritrakArorAsakAro dvArA vistArapUrvakanI noMdho prApta che H paNa temAM ekeyamAM zatruMjayagiri paranAM ajita-zAMtinAM Alayo viSe, ke te jinAlayo tyAM te samaye astitvamAna hoya to temAM teoe koI jinabiMbAdi mukAvyAnA ke temanA punaruddhAra karyAnA ullekho prApta nathI thatA. A uparathI spaSTa che ke stotrakartA naMdiSeNa sUrinA nAma parathI pachIthI dharmaghoSasUri Adie evI kalpanA karI lIdhI hoya, kAraNa e ke mahAvI2 pachInA AvanAra yugomAM naMdiSeNa nAmadhArI koI muni, gaNi, AcArya thayA hovAno prAcIna sAhitya-niryukti, bhASya, cUrNi, saMskRta vRttio, ane sthavirAvalI AdimAM kyAMye ullekha dekhAto nathI, ane Aje che e ja sthiti dharmaghoSasUrinA samayamAM paNa haze. : to prazna e upasthita thAya che ke stotranI racanAno vAstavika kALa zuM hoI zake. jarmana vidvaziromaNi vaoNlphera zukliMganA AdhAre, bhAratIya prAcIna aMgAdi jaina vADmayano itihAsa 72
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ AlekhanAra morisa vinTaraniTUrnA kathana anusAra, prastuta stava kadAca isvIsanI 9mI zatAbdI pahelAnuM hoI zake. A vidhAna vicAraNIya che. stava pramANamAM purAtana to che ja; ethI prAcIna sAhityamAM tenA ullekhanI zodha calAvatAM nIce mujabanA saMdarbho maLI AvyA che : (1) AvazyakacUrNi (prAyaH isvI 600-650)mAM caityavaMdana-vidhinA upalakSamAM teno A pramANe ullekha prApta thAya che. __ "tato AgatA cetiyadAraM gacchaMti ceiyAI vaMditA / saMti nimitto ajitasaMtitthavo paripaDDhijjati // " (2) ethIye pUrve saMghadAsa gaNinA bRhatkalpabhASya (prAyaH i.sa.550) aMtargata be AryAomAM paNa evI ja matalabano ullekha thayelo che : (3) uparanA ullekha paranuM vivecana bRhatkalpavizeSacUrNi evaM bRhatkalpacUrNi (isvI 675700)mAM paNa prApta thAya che. te sAhuNo ceIyappakkho uvassa eva vi yA hojjA jai ceiyaghare to parihAMyatIhi thuIhiM ceiyAI vaMdittA AyariyasagAse iriyAvahiyaM paDikkamiuM avihipariTThAvaNiyAe kAussaggaM kareMti / tAhe maMgalasaMtinimittaM ajiyasaMtitthA tha )u(o) tau (o) atre vi dovae hAyaMte kaTuMti uvassa vi evaM ceva ceiyavaMdaNavajjaM / vizeSacUrNiH punaritthaM tao AgamaceyasagharaM gacchati vaMdittA saMtinimittaM ajiyasaMtittha(tha)u(o) pariyaTThijjai / tinni vA thuIu parihAMyatIu kaDDijjati tau(o) AgaMtuM avihipariTThAvaNiyAe kAusaggo kIrai / naMdiSeNa viracita ajitazAMtistava sivAya e viSaya para bIjuM to koI ja prAcIna stava maLI AvatuM nathI. eTale uparyukta pramANonA prakAzamAM saMdarbhagata stava ja bhASyakAra ane cUrNikArone abhipreta hovAnuM jaNAya che ane te isvIsanI sAtamI ja nahIM paNa chaThThI sadImAM paNa pratiSThita hatuM ane caityavaMdana vidhi samaye te gavAtuM yA kahevAtuM hatuM. Ama tenI uttara sImA chaThThI zatAbdInI nirmIta thaI zake che. paNa zuM e ethI paNa vizeSa prAcIna nahIM ja thaI zake? stavamAM upayogamAM levAyelA chaMdomAMthI keTalAka kharekhara prAcIna che ane pachIthI jovA maLatA nathI ema prAcIna chaMdazAstranA adhyayana bAda prA harivallabha bhAyANInuM kathana che. emAMnAM keTalAMka nAmo to azrutapUrva che ane temAMthI koI koI oLakhI na zakavAnA kAraNe temanAM nAmo pazcAtkAlIna TIkAkAra dvArA ghaDI kADhavAmAM AvyAM hoya tevuM paNa praziSTa yuganA kAvyaguNonI upasthitithI spaSTatA thAya che; paNa dhyAnathI jotAM prastuta praziSTa yuganA thoDA pAchotarA tabakkAnAM lakSaNo batAvI rahe che. kAlidAsAdi guptayuganA kavivaronI, 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane e kALanI ajJAta kartAonI kRtiomAM pratibiMbita thatA bhAvo ane saMgrathana-DhaMgathI A stava juduM tarI Ave che. vaLI ATalA badhA chaMdono, ane te paNa eka ja nAnI kRtimAM, prayoga paNa kAlidAsa, siddhasenAdinAM kAvyomAM thayo nathI. alabatta chaThThI-sAtamA saikAnA bhAravI, samaMtabhadra, mAgha, daMDI Adi kavione priya tevI kliSTa alaMkAralIlAno ahIM abhAva che. enI vaTaka kavie jANe ke chaMdavaividhyamAM ja vALI dIdhI che ! Ama stava guptayuganA zreSTha dazakAo pachInuM, paNa alaMkArapravaNavalaNanA AvirbhAva pUrvenuM, dekhAya che. AthI tene isvI 475-500nA gALAmAM mUkI zakAya. racayitA naMdiSeNa koNa hatA, prAcIna munionA kayA gaNa, zAkhA, kulamAM thaI gayA, te tathyano phoDa to bhaviSyamAM koI upayukta sAdhano jaDI Ave tyAre ja paDe. stavanAM keTalAMye padyo kAvyaguNothI paripUrNa che. aMtima padyamAM kartAnuM nAma pragaTa thAya che. (4) zrI tIrthAvakAlika-prakIrNaka aMtargata zrI maMgala-vizeSaka (prAyaH isvI. pa50) tIrthAvakAlika (tItyogAliya)-prakIrNakanI traNa padyayukta AdimaMgala-stutimAM prathama padyamAM Adi jina RSabha, pachInA padyamAM "bAvIsa jina", ane trIjA padyamAM carama tIrthakara mahAvIranI stuti che. padyomAM kAvyatattva che. A graMthanI racanA vyavahArabhASya (prAyaH isvI.pa75-600)thI pUrve thayelI hoI lagabhaga isvI pa50nI (zailInI dRSTie paNa) hovI ghaTe. (joke saMpAdako to tene isvIsananA pAMcamA zatakamAM makavAnA matanA che. paNa te mAnyatA siddha thaI zake tevAM AMtarika pramANo amane jovA maLyAM nathI.) (5) tiloyapaNI aMtargata zrIpaMcaparameSThitutirUpeNa AdimaMgala (prAyaH isvI.550) pAMca padyomAM zaurasenanA jarA-zA sparzavALuM A prAkRta maMgala Agamika zailImAM hovA sAthe sAhityika sparza paNa darzAvI rahe che. yativRSabhanA manAtA A graMthano samaya prAyaH isvI chaThThIno madhyabhAga manAya che. A anyathA digaMbaramAnya AgamasthAnIya graMthamAM devalokonI saMkhyA 12nI batAvI hoI (ane 16nI saMkhyA anyanI mAnyatA hovAnuM tyAM kahyuM hoI) te mULe yApanIya-mAnya graMtha hovAno saMbhava che. yativRSabha yApanIya saMghanA mUlagnotarUpa ane uttaramAM IsvIsananI bIjI sadImAM Arya zivabhUtie sthApela kSapaNaka (boTika) saMpradAyanA, uttara taraphanA, AcArya hoya tema jaNAya che. (6) mAnatuMgAcArya praNIta pArzvanAthastotra amaranAma bhayaharastotra (prAyaH isvI chaThThI zatI uttarArdha) mAnatuMgAcArya emanA suvikRta saMskRtamAM nibaddha bhaktAmara stotrathI mahAkavirUpe suprasiddha che. emanA viSe vicAraNA AgaLa saMskRta vibhAgamAM vistArathI thanAra hoI ahIM to temanA A prAkRtabhASA-nibaddha stotra vize ja vicArIzuM. prastuta stotra kharataragacchanA saptasmaraNa ane tapAgacchanA navasmaraNamAM, saMpradAyamAM mazahUra keTalAMka anya stuti-stotro sAthe, saMkalita thayuM che. 15mA-16mA zatakanI paTTAvalIo-gurnAvalIo uparAMta guNAkarasUrinI bhaktAmara stotravRtti (i.sa. 1370)mAM ane enAthI pUrve rAjagacchIya prabhAcandrAcAryanA prabhAvakacarita (i.saM.1277)mAM,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayaharastotra evA abhidhAnathI vizeSa jANItA A pArzvanAthastotrane, mAnatuMgasUrinI kRti mAnI che. koI koI digaMbara vidvAna tene mAnatuMgasUrinI kRti mAnatA nathI, je sthApanAnI satyatA-asatyatA viSe ahIM AgaLa upara carcA karIzuM. bhaktAmarastotramAM che tema ahIM paNa stotranI aMtima (21mI) gAthAmAM zleSamaya mudrArUpeNa 'mAnatuMga' nAma dRSTigocara thAya che. koIka pratamAM 23 athavA 25 5dyo paNa maLI Ave che, paNa te vadhArAnAM, te pachInA yugamAM, moTe bhAge uttara-madhyakALamAM, prakSipta thayAM che, ane te sau stotranI prazastirUpe, tenA zravaNa-paThanAdithI suphalaprAptinuM mahimAgAna karavA mATe, racAyelAM che; tene ahIM svAbhAvika ja choDI dIdhAM che. stotranI khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAMthI maLI Avela 13mI sadI (uttarArdha)nI pratamAM tema ja stotra 52nI vizeSa purANI TIkAomAM 21 ja padya prApta che. bhaktAmaranI tulanAmAM bhayaharastotranI prato ochI maLe che; ane bhaktAmaranI jema te sarvapriya paNa nathI. stotra jina pArzvanAthane uddezIne to racAyuM che, paNa temAM pArzvanAthanI vizeSa vibhUtio tema ja guNAnuvAda 52 eTaluM dhyAna nathI ApyuM, jeTaluM temanA nAmanA prabhAvathI naSTa thatA aSTa mahAbhayonA vivaraNa para, A ekAMgitAne kAraNe bhaktAmaranI pAse tene rAkhatAM, vastu ane vibhAvanI dRSTie, tenuM mahattva kaMIka kama jaNAya che. A stotranA saMbaMdhamAM AgaLa joIe to bhaktAmarastotra para racAyuM che teTaluM vRttAtmaka evaM mahimA52ka parikara sAhitya A stotra para racAyuM nathI; chatAM mahAkavi mAnatuMgAcAryanI kRti hovAne kAraNe tenuM amuka hada sudhI mahattva to hatuM ja; taduparAMta madhyakAlIna zvetAMbara munionI aSTa mahAbhayonA nivA2ka manAtA stotro paratvenAM ruci ane Adarane kAraNe keTaluMka vivaraNAtmaka sAhitya to racAyuM che. temAM kharataragacchIya jinaprabhasUrinI saM.1362/i.sa.1309mAM sAketapura(ayodhyA)mAM racAyelI abhidhAnacandrikA aparanAma abhiprAyacandrikA nAmanI vRtti, ajJAta kartAo ane aNajANa kALanI traNa avacUrNio, eka maMtra-taMtramaya avasUri, kharataragacchIya samayasuMdarasUrinI 16mA zatakamAM racAyelI vRtti, ane nAgapurIya tapAgaNanA harSakIrtisUri (i.sa.nA 16mA zatakano aMtabhAga) tathA hIravijayasUrinI paraMparAnA tapAgacchIya siddhicaMdra (prAyaH isvI 17mI sadI prathama caraNa)nI vRttio mukhya che. stotranI bhASA tathA saMghaTanA-zailI prAcIna jaNAya che. jevI ke pAchaLa joI gayA te ajitazAMtistava, AgaLa AvanAra dvitIya pAdaliptasUrinI vIrastuti, ityAdinA saMbaMdhamAM che tema, bhayaharastotranI kalpanA mULa saMskRtamAM thaI hoya ane pachI tenuM svarUpa prAkRtamAM DhALavAmAM AvyuM hoya tevo bhAsa ahIM paNa thAya che. gAthAomAM pravAha ane mAMjulya jarUra varatAya che. ane tenI saMskRta chAyAnA paThanathI mULanI prAcInatA vizeSa pramANita thavA atirikta temAM mRdaMga-dhvani samAna anuraNanAtmaka ghoSa saMbhaLAya che je, ApaNe bhaktAmarastotranA saMdarbhamAM joIzuM tema, mAnatuMgAcAryanI nijI zailInI lAkSaNikatA che. prAkRtanI saMskRta chAyA mUla chaMdanuM sarvAze ane avikalarUpe dareka 75
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAkhalAmAM batAvI zake nahIM; evo sAMgopAMga nirvAha zakya paNa nathI; paNa varNavinyAsa tathA zabdazRMkhalAnI cArutA evaM padAvalInI sarasatA to tenAthI tAdRzya thaI zake che. ahIM mULanI sAthe saMskRta chAyA paNa tulanArthe rajU karI che. stotramAM eka-eka mahAbhayanuM svarUpa babbe gAthAo dvArA arthAt cAra cAra padomAM prakaTa karyuM che; ane chellI be upasaMhAra gAthAomAM pUrepUrA aSTamahAbhayonAM nAma samAvI lIdhAM che. bhaktAmarastotramAM paNa cAra cAra padayukta, vasaMtatilakA-chaMdamAM, ATha mahAbhayone ATha padyomAM ane pachI tarata ja AvanAra padyamAM AThe mahAbhayo ekatra rUpe rajU karelA che. A khAsiyata paNa bannenA racayitA eka ja kavi, arthAt prAcIna mAnatuMgAcArya, hovAnuM samarthana kare che. mahAbhayo to pachInAM aneka zvetAMbara-sarjita stotromAM nirdezAyelA che; paNa temAM to koIka ja vAra eka bhaya mATe svataMtrarUpe eka eka padya guMphita thayuM che. A vizeSatA paNa banne stotranA kartA eka ja hovAnI dhAraNAne saMpuSTa karI rahe che. prA) kApaDiyAe prastuta stotra sAvacUri prakaTa to karyuM che, paNa tenA para koI prAstAvika noMdha yA carcA karI nathI e AzcaryanI vAta che. e ja pramANe munipravara caturavijayajIe paNa A stotra maMtrAsnAyavALI avacUrI sAthe prakaTa karyuM che, paraMtu temaNe paNa stotra saMbaMdhamAM koI parAmarzAtmaka tathya noMdhyuM nathI. ane sArAbhAI navAbanI carcAmAM bhAra stotranA mAMtrikapakSa para ja rahyo che. A stotranA saMbaMdhamAM digaMbara vidvAnoe je kaMI lakhyuM che te ciMtanIya hovA atirikta ciMtApreraka paNa che. paM. amRtalAla zAstrI lakhe che : "bhaktAmara stotra atirikta mAnatuMganuM prAkRta bhASAmAM nibaddha eka "bhayaharastotra' che. A stotranA bIjA padyathI sattaramAM padya sudhI kramazaH babbe padyomAM kuSTa, jala, agni, sarpa, cora, siMha, hAthI ane saMgrAma A ATha bhayono ullekha che. "maMgalavANI" (pR. 158-163)mAM mudrita A stotra upara "namiUNastotra" aMkita che. A nAmanuM kAraNa prAraMbhanuM "namiUNa" pada che. ogaNIsamI gAthAthI enuM "bhayahara' nAma siddha thAya che. ekavIsamI gAthAmAM racayitAnuM zliSTa nAma paNa ApyuM che." "bhayaharastotra mAtaMga divAkaranI kRti che, na ke mAnatuMgasUrinI, eno ullekha prabhAcaMdrasUrinA "mAnatuMgaprabandha' (zloka 163)mAM karelo che. A viSayamAM mahAna vidvAn kaTAriyAe prakAza pADyo che." kaTAriyA mahodaye A viSayamAM je lakhyuM che te A pramANe che: "prAkRtamAM 23 gAthAtmaka eka "bhayaharastotra' maLe che, je zvetAMbara taraphathI "jainastotrasandoha" dvitIya bhAgamAM prakAzita thayuM che. e paNa mAnatuMganI ja kRti hovAnuM darzAvavAmAM Ave che, kema ke "bhaktAmara stotra'nI jema temAM paNa antima padyamAM (zleSAtmaka) mAnatuMga zabda maLe che. bhaktAmarastotramAM je rIte ATha bhayonuM varNana che e rIte 'bhayaharastotramAM paNa che." kaTAriyAjInuM prastuta kathana paM.amRtalAlanuM samarthana karavAne badale banne kRtionA kartA rUpeNa eka ja mAnatuMgAcArya hovAnA anumAna prati dorI jAya che. mAnatuMga abhidhAna dharAvatA judA judA munionI sUcI daI temAMthI jUnA sAhityamAM ullikhita sAtamA mAnatuMga viSaye DA.jayotiprasAda jaina lakhe che : "(7) bhayahara aparanAma 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ namiUNastotra(prAkRta)nA kartA, stotra pArzvanAthanI stutirUpa che ane aMtima padyamAM mAnatuMganI chApa che. no paDha no sa nisukharUM tALuM kaphaLo ya mAtrAsa, ane e padya khaMDathI) ene bhaktAmarakAranI ja kRti prAya: mAnI lIdhI che. paNa e anumAna mAtra che. paraMtu bhaktAmaranA TIkAkAra, rudrapallIyagacchanA guNAkarasUri (i.sa.1370), mAnatA hatA ke bhayaharastotranA racayitA e bhaktAmaranA kartA mAnatuMga ja che. emanA pUrve bhayaharastotranA Adi TIkAkAra jinaprabhasUri (i.sa.1308)nuM paNa kaMIka evuM ja kathana che; ane emanAthI paNa pahelAM rAjagacchIya prabhAcaMdra (i.sa.1277)nuM to e viSe spaSTa vidhAna che ke te stotra bhaktAmarastotrakAra mAnatuMganI ja racanA che; emaNe to tenI utpatti saMbaMdhamAM eka TUMkI daMtakathA paNa daI dIdhI che. bhayaharastotra bhaktAmarakAranuM che e vAta "anumAnamAtra" hota to e anumAna kevaLa Adhunika zvetAMbara ane nirjhanthakAra vidvAnonuM ja nathI, paNa madhyakAlIna zvetAMbara graMthakartAonuM paNa che, ane temaNe emanI najara sAme rahela Anuzrutika vRttAMta yA paraMparAnA AdhAre ema lakhyuM haze. kaTAriyA mahAzaya to ene mAnatuMganI racanA mAnavAnA pakSamAM hovAnuM ja jaNAya che. stotranI bhASA, zailI-lakSaNo, saMracanA tathA bhaktAmaranA aSTa-mahAbhayovALAM padyo sAthe vaicArika tema ja vaidhAnika samAMtaratA evaM stotranA aMtarastha chaMdolayane lakSamAM letAM tene bhaktAmarakAranI kRti mAnavAmAM koI bAdhA nathI. Akhare anugupta kALamAM be alaga alaga mAnatuMga ATalI samAnatA sAthe vidyamAna hatA ema mAnavuM paNa kaThaNa che. evuM mAnavA mATe majabUta aitihAsika pramANo maLI javA Avazyaka che. have rahI bhayaharakAra mAnatuMga ane kavirAja rAjazekhara (prAyaH i.sa.900) kathita mAtaMga divAkaranI (paM. amRtalAla zAstrIe kalpala) sAyujjayatinI vAta, jenuM nirvahana rAjazekhare uddhata karela nIcenA padya para nirbhara che : aho prabhAvo vAgdevyA yanmAtaGgadivAkaraH / zrIharSasyAbhavatsabhyaH samo bANamayUrayoH // paraMtu padyastha "mAtaMga' zabdanuM mAnatuMga' karI devAthI chaMdobhaMga to thAya che ja paNa sAthe ja tyAM mULamAM "mAtaMga' jAtivAcaka (smazAnapAla cANyAla)nA arthamAM vivakSita che, ane divAkara" to kavinuM potAnuM nAma hovAnuM sUcita thAya che. te "siddhasena divAkara'mAM che te rIte birudanA rUpamAM nathI. kadAcita mAnatuMga sAthe "divAkara" joDI devAmAM Ave to tyAM te temanuM biruda banI jAya, jenuM samarthana kyAMyathIye maLatuM nathI. rAjazekharanA samayamAM, harSavardhananI sabhAnA sadasya ane zUdra jAtinA manAtA "mAtaMga divAkara'ne bhaktAmarastotrakAra "mAnatuMga mAnavA mATe na koI pramANa upalabdha che ke nathI koI yuktinI upasthiti, e to korI kalpanA ja che! amane to bhaktAmaranA mAnatuMga ane bhayaharakAra mAnatuMga eka ja vyakti lAge che. vastutayA zaMkA karavAne koI ja avakAza nathI. mAnatuMganA yathArtha samayanI-teo isvI chaThThI-sAtamI sadImAM thayA hovAnI-vigate chaNAvaTa ahIM saMskRta vibhAgamAM bhaktAmara stotra prasaMge karI che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) dvitIya pAlitta(pAdalipta)sUriSkRta 'vIrastuti' (prAyaH i.sa.700-725) pAlitta(saMskRta.pAdalipta)sUri abhidhAnadhAraka traNa pRthak AcAryo thaI gayA che, jemanAM jIvana viSenA aitihAsika evaM kAlpanika prasaMgo bhadrezvarasUri kRta kahAvali (10mI zatI uttarArdhamAM) ane pachInA caritAtmaka-prabandhAtmaka Anuzrutika vRttAMtomAM bheLavI mAravAmAM AvyA che. Adi pAdaliptasUri te prabhAvakacarita(i.sa.1277)mAM jene(kuSANakAlIna) Arya nAgahastinA ziSya batAvyA che, teo che. prAkRta sAhityanA mahAn puraskartA ane prazrayadAtA, pratiSThAna(paiThaNa)nA sAtavAhanavaMzIya rAjA "hAla" yA "kaNDa (kRSNa) sAtavAhana"nI kavisaMsadanA teo sabhya hatA; emane magadhamAM pATaliputra khAte rahelA, kuSANa samrATanA, zakavaMzIya evaM 'mururNA' kulanA, subAnI zirovedanA maTADanAra kahyA hoI tenA paNa samakAlIna hatA. mahArASTrI-prAkRtamAM nibaddha suprasiddha nirprantha lalita-dharmakathA taraMgavaIkahA (taraMgavatIkathA) tema ja ardhamAgadhImAM nirprantha-khagoLanA graMtha sUryaprajJapti (prAyaH i.sa.3-2 zatAbdI)nA AdhAre racAyelI eka kRti jyotiSakaraNDakanA teo kartA hatA. temano karmakAla prAyaH i.sa.200-250nA arasAno che. bIjA pAlittasUri saurASTramAM maitrakayuganA uttarArdhamAM, lagabhaga i.sa.675-725nA gALAmAM thaI gayA hoya tema lAge che. prabaMdho DhaMkatIrtha(DhAMka)nA bauddha rasasiddha nAgArjuna sAthe jemanI maitrInI vAta kare che, ane jemanA nAmathI nAgArjune zatruMjaya parvatanI taLeTImAM pAlittAnaka (pAlitANA) vasAveluM tevI je noMdha Ape che te A dvitIya pAlittasUrinA saMbaMdhamAM che. prabaMdhAdi sAhityamAM noMdhAyela, zatruMjaya para mahAvIra ane zAMtinAthanAM maMdiro sthApanAra (ke tenI pratiSThA karanAra) pAlittasUri, ane mathurAnA purAprasiddha stUpa tathA girinagara (jUnAgaDha), DhaMkatIrtha, Adi tIrthonI yAtrA karanAra tema ja zatruMjaya para anazana karanAra pAlittasUri paNa saMbhavataH A bIjA pAdaliptasUri hovAnuM jaNAya che. A pAdaliptasUri maMtravidyAmAM nipuNa haze. page lepa karI tenA dvArA teo AkAzagamana karI zakatA hatA tevI kahAvali, prabhAvakacarita, Adi graMthomAM noMdhAyelI daMtakathA A dvitIya pAdaliptasUrine lakSita karatI jaNAya che. ahIM prastuta karelI ane 'pAlitta" mudrA dharAvatI 'vIrastuti' A dvitIya pAdaliptasUrinI kRti hoya tevuM zailI-parIkSaNa ane vastu tema ja vibhAvanI dRSTie jaNAya che. temanAM gaNa ane zAkhA-kula viSe kaMI ja mAhitI nathI. teo caityavAsI sAdhu haze tevI to aTakaLa thaI zake che. trIjA pAlittasUri te vidyAdhara vaMzanA maMDanagaNinA ziSya ane pratiSThAtaMtranA ane jaina pratimAvidhAnanA prasiddha graMtha nirvANakalikA tathA zatruMjayagirino mahimA kathanAra Adima racanA puNDarIka-prakIrNaka aparanAma sArAvalI-prakIrNakanA racayitA sUri che. karNATakamAM mAnyakheTa (mAnakheDa ke meLApa)mAM kRSNarAja(rASTrakUTa rAjA kRSNa tRtIya)ne maLanAra te A trIjA pAlittasUri ja hovA joIe. temanA maMtra-taMtramaya lekhano ane AcaraNo parathI teo paNa dvitIya pAlittasUrinI jema caityavAsI sAdhu hovAno pUro saMbhava che. temano samaya zailIparIkSaNa, vastunA Akalana, tema ja tRtIya kRSNa sAthenuM temanuM samakAlitva jotAM i.sa.925-975nA arasAnA aMdAjI zakAya. saMdarbhagata vIrastuti A agAu ochAmAM ochuM traNeka vAra chapAI gayAnuM dhyAnamAM che. kAvyanI 78
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTie tene ucca koTInI racanA bhAgye ja kahI zakAya; paraMtu padyabaMdhamAM prAsAnuprAsa Azrita zabdazRMkhalA gatizIla ane zaktipUta svarUpamAM rajU thaI che. saMpradAyamAM A stuti prathama pAdaliptasUrinI manAya che; paNa te to narI bhrAMti che. stutinI zailI, AMtarika vastu ane vibhAvo, abhigama, zabdonI pasaMdagI temaja lagAva prastuta racanA kuSANakAlIna hovAne badale anuguptakALanA aMta samayanI ane ethI maitrakayuganI saMdhyAnA samayanI hovAno bhAsa dharAve che. tenA TIkAkAra kharataragacchIya jinaprabhasUri prastuta stuti maMtragarbhita hovAnuM batAve che; ane temAM suvarNasiddhino maMtra saMgopita hovAnuM kahevAya che. dekhItI rIte ja A tilasmaparasta caityavAsI jatinI kRti che. A stutino paThanAdimAM ke vidhividhAnamAM pracAra hovAnuM jJAta nathI. (8) yAkinIsUnu haribhadrasUrikRta railokyajinavandanastava (prAyaH isvI 725-775) prAkRta ane saMskRtamAM aneka graMthonA racayitA Adima haribhadrasUri (karmakALa prAyaH isvI 745-770 yA 785) stuti-stotranA praNayanamAM emanAM anya sarjano-upadezAtmaka tema ja dArzanikAdine mukAbale-ekaMdare udAsa rahyA lAge che. emanI ahIM prastuta be prAkRta tathA A pachInA saMskRta stuti-stotra vibhAgamAM samAviSTa karelI be samasaMskRta ane eka saMskRtamAM "aSTaka' ema pAMca ja racanAo maLI AvI che. sAMprata racanAmAM nigraMtha-darzananI bhUgoLa ane vizva saMbaMdhI kalpanA anusAranA vividha dvIpo-dvIpAMtaro, adhaloka tathA UrdhvalokamAM manAtAM jinAlayonA jinone zRMkhalAbaddha vaMdanA dIdhI che. bahu ja TUMkI hovA atirikta temAM kAvyatvanI paNa khAsa koI jhalaka dekhItI nathI. prAraMbhanA padamAM emanI lAkSaNika rIte paMcaparameSThine namaskAra karyA che ane aMtima padya emanI mudrA-"bhavaviraha -thI aMkita hoI racanA temanI che eTaluM to sunizcita che. A graMthamAM prastuta stavane samAviSTa karavAnuM kAraNa eTaluM ja che ke te mahAna haribhadrasUrinI kRti che. vastutayA racanAomAM haribhadrasUri prAkRta karatAM saMskRta bhASAmAM vizeSa khIlI UThatA e vAta viSe AgaLa trIjA vibhAgamAM carcA karavAmAM AvI che. (9) haribhadrasUrikRta dhUmAvalI-prakaraNa (prAyaH IsvI 72pa-770 vA 785) tAjetaramAM ja prakAzita thayelI prastuta kRti pUjAvidhi saMbaMdhanI hoI Ama to te stutyAtmaka racanA nathI. paraMtu teno prAraMbha haribhadranI nijI kAvyazailI prakaTa kare che, ane temAM dhUpanI dhUmraserano lokamAM rahelAM jinabhavano sudhI phelAvo thavAnI kAvyamaya kalpanA karI hoI ane kAvyAMte "bhavaviraha' evI yAkinIsUnunI mudrA darzAvI hoI ahIM samAvI lIdhI che. pAchaLanI kRti sAthe sarakhAvatAM pramANamAM A vadhAre sArI racanA hovAnuM dekhAI Ave che. jANe dhUmrasera pragaTa thatI hoya ane chavAI jatI hoya tevo bhAsa thAya che. (10) udyotanasUrikRta kuvalayamAlA aMtargata vizeSakarUpI jinastuti (i.sa.778) traNa ja paDyo dharAvatI A stutimAM udyotana sUrinI lalita kAvya-chaTA pragaTa thAya che. prathama padyamAM bhaktAmara stotranA prathama padyano Acho zo prabhAva varatAya che. 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) kRSNarSigacchIya jayasiMhasUriSkRta dharmopadezamAlAvivaraNa aMtargata jinaariSTanemistuti (isvI 859) kRSNarSinA ziSya ane hiragupta vAcakanI paraMparAmAM thaI gayelA graMthakAra jayasiMhasUrinA dharmopadezamAlAvivaraNa aMtargata 'jaya' zabdathI prAraMbhAtI, 12 padyayukta, ujjayaMtagiristhajina neminI A stuti sAhityanI dRSTie madhyama koTinI che. (12) dharmopadezamAlAvivaraNa aMtargata zrIcaturvizatijinastuti A paNa 'jaya' zabdathI zarU thAya che. 25 padyayukta A racanAmAM RSabhathI laI munisuvrata sudhInA 20 jinavaronI stuti che. (13-18) zIlAcAryakRta caupannamahApurisayacariya aMtargata stutio (i.sa.869) prastuta graMthanI racanA bRhaddipanikA (saMkalana 16mI zatAbdI prAraMbha) nAmanA pramANabhUta sUcIrUpa laghugraMthamAM saM.925/i.sa.869 ApI che, je vAstavika jaNAya che. graMthaprazastimAM kartAnAM 'vimalamati' tathA 'zIlAcArya' abhidhAno dIdhelAM che, ane emanA gururUpe nivRttikulanA mAnadevasUri hovAnuM darzAvyuM che. A ja samayamAM, jemanA guru viSe mAhitI nathI tevA, nivRttikulanA ja eka anya 'zIlAcArya' aparanAma 'tattvAditya' nAmanA Agamika vidvAn thayA che, jemanI AcArAMga-vRtti tathA sUtrakRtAMga-vRtti (prAyaH i.sa.859-875) suvizruta che. sva.munivara puNyavijayajIe A banne zIlAcAryone bhinna mAnyA hatA, ane emanA AdhAre amRtalAla bhojaka, gulAbacandra caudharI Adi vidvAnoe paNa A muddA para (lAMbo UhApoha karyA vinA) mAnI lIdheluM ke banne judA che. vicAravA jevI vAta e che ke 11mI sadI pUrve ane vizeSe prAmadhyakALamAM pazcima bhAratamAM zvetAMbara sAdhuo ane temanA anuyAyIonI saMkhyA alpa hatI. e tathya lakSamAM letAM eka ja pradezamAM, eka ja muni-kulanA, eka nAmadhArI be vidvAno eka ja kALamAM thayA hovAno saMbhava ghaNo ocho che. amAre mate nokhA manAtA paNa eka ja kALamAM thaI gayelA banne zIlAcArya abhinna vyakti che. bannenAM birudo alaga che eTale banne nokhA hovA joIe e dalIla joradAra nathI. caupannamahApurisacariyamAM TUMkA TuMkA stutyAtmaka padyo to ThIka saMkhyAmAM maLe che paNa te uparAMta thoDIka stutio vyavasthitarUpe ane thoDA vistAravALI maLe che, jemAMthI chano ahIM samAveza karyo che. prathama stuti bharatacakrI dvArA stavita yugAdideva RSabhanI ane SaTak rUpe che; te pachI Ave catuSkarUpe naimijina stuti ane tyArabAda 15 padyomAM suragaNa dvArA thayelI jina ariSTaneminI stuti, ane pachI phaNIndra eTale ke nAgarAja dharaNendra kArita arhat pArzvanI aSTakarUpe stuti. tyArabAda surendrakathita 12 padyayukta pArthastuti ane chelle indrapraNIta vardhamAnajinanI aSTaka stuti. pahelI be stuti sAmAnya koTinI che; pachInI cAra stutio sAhityanI dRSTie madhyama koTinI gaNAya. vastutayA zIlAcAryanI kavikoTi madhyama kakSAnI che. ethI emanI pAsethI kavitAnI dRSTie vizeSa AzA rAkhI zakAya nahIM. AmAMnI keTalIkano AraMbha 'jaya' zabdathI thayelo che. 80
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) ajJAtakartaka "upasargaharastotra' (prAyaH isvI muM zataka, aMtima caraNa) zvetAMbara tema ja digaMbara saMpradAyamAM A stotranI lagabhaga samAna mAnyatA che. zvetAMbara samAjamAM (vizeSa karIne sthAnakavAsI saMpradAyamAM) tAva jevA rogothI grasta mAMdAonI pathArI pAse sAdhu-sAdhvIo "cattArI maMgala"no pATha kahI pachI A pAMca padyayukta, mahArASTrI-prAkRtamAM nibaddha, "upasargaharastotrano pATha bhaNatA (Aje paNa e praNAlikA cAlu che), kema ke A stotramAM varanAzanI abhyarthanA karavAmAM AvI che. vizeSamAM stotramAM nAgaviSanA utAranI kAmanA paNa karelI che. A stotra paNa maMtrapUta ane e rIte e dizAmAM prabhAvaka hovAnuM sAdhu samAjamAM evaM zrAvakomAM manAya che. zvetAMbara saMpradAyamAM tenA kartA Arya bhadrabAhu (prAyaH isvI pUrva 325-290) hovAnI ane digaMbara saMpradAyamAM te bhaktAmarastotrakAra mAnatuMgAcAryanI racanA hovAnuM manAya che : banne saMbhrAMta dhAraNAo mAtra che. pahelI vAta e che ke mahArASTrI prAkRtanuM IsvIsananI bIjI sadI pUrve astitva hovAnuM jaNAtuM nathI; ane bIjI vAta e ke mauryayugamAM thaI gayelA prAcIna Arya bhadrabAhu zithilAcArI, caityavAsI, mAMtrika-tAMtrika jati nahotA. kalpanA thaI zake che te pramANe teo vArdhamAnika nirjhantha paraMparA anusAranA acala muni hatA. (sva) munivara puNyavijayajInAM kathanonA AdhAre koI koI zvetAMbara vidvAn prastuta stotra AgamonI upalabdha evaM niryuktionA kartA tarIke varAhamihiranA baMdhu dvitIya bhadrabAhunI kRti hovAnI kalpanA kare che; paraMtu madhyakAlIna caritrakAroe kathAnA mauryayuganA saMdarbhomAM varAhamihiranuM nAma ghusADI saune UMdhe raste doryA che. AvA koI ja bhadrabAhu IsvIsannA pAMcamA-chaThThA saikAmAM thayA ja nathI. bIjI bAju digaMbara saMpradAyamAM prastuta kRti mAnatuMgAcAryanI mAnI levAmAM AvI che te paNa bhrama ja che. stotramAM "mAnatuMga' mudrAno abhAva che. stotranI zailI paNa e yuganI nathI. bIjI sUcaka vAta e che ke stotranA prAraMbhamAM pArzva yakSano ullekha che. mahattvanI vAta e che ke, tIrthakaronAM yakSa-yakSiIonA vibhAva isvIsanunA navamA zatakanA uttarArdha pUrve thaI cUkyo hoya tevuM sAhitya ke purAtattvanuM pramANa hajI sudhI prApta nathI. ekaMdare A pAdaliptasUrinI varastutinI najIka AvatI zailImAM racAyelI kRti che. temAM paNa e ja rIte gatizIlatA ane balAvirbhAva-UrjasvitA-avazya najare paDe che. stotrano samaya isvIsanA navamA zatakanuM aMtima caraNa hovAno saMbhava che. stotra para racAyelI dvija pAzvadeva (prAyaH .saM.1120-1180)nI vRtti ane caMdrAcAryanI laghuvRtti (prAyaH 1125-1170) prakAzita thayelI che. uvasaggaharanI paMktiono upayoga karI tenI pAdapUrtirUpe tapAgacchIya harSakallolanA ziSya (lakSmIkallola haze ?)nI eka stuti, jenI prAyaH isvI 16mI sadInA bIjA caraNamAM racanA thaI haze, te tAjetaramAM prakAzita thaI che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNa) 3. apabhraMza stutio (1-11) svayaMbhUdevakRta paumacariu aMtargata 11 stutio (isvI 9mA zatakanuM AkharI yApanIya saMghanA upAsaka, dakSiNastha kavi svayambhadevanI be upalabdha kRtiomAMnI eka, paumacariumAMthI ahIM nimnalikhita judI judI 11 stutionuM cayana karyuM che, jenI vigato TUMkamAM nIce mujaba che. (1) graMthAraMbhe "caturviMzatijinastuti" (2) magadharAja zreNika dvArA saMbodhita "mahAvIrastuti" (saMdhi 1) (3) iMdrakathita "RSabhadeva-stuti" (saMdhi 2) (4) iMdrodbodhita "RSabhajinastuti" (saMdhi 23). (5) siMhaphUTa jinabhavanamAM rAmalakSmaNa dvArA ugArita "jinastuti" (saMdhi 23). (6) sahasrakUTa jinAlayamAM rAmalakSmaNa dvArA "viMzatijineMdrastuti" (saMdhi 25). (7) sugrIva praNIta 'jinastuti" (saMdhi 44). (8) rAma kathita 'koTizilAstuti" (saMdhi 44). (9) naMdIzvaradvIpamAM rAvaNaprokta "jinazAMtinAthastuti" (saMdhi 71). (10) zAMtinAtha jinAlayamAM rAmodbodhita "jinastuti" (saMdhi 78); ane (11) maMdarAcala para hanumAn dvArA "jinastuti" (saMdhi 96). svayaMbhUdeva apabhraMzamAM racanA karanAra zreSTha kavivaromAMnA eka hatA. emanI racanAomAM prAsAdikatA, lAlitya, varNamaitrI, prAsa-anuprAsAdino yathocita prayoga ane svacchasalilA saritAnA pravAha samI ojasvI zailInA darzana thAya che. paraMtu 'jaya' zabdathI thato stutiono prAraMbha zvetAMbara kartAo jayasiMhasUri, zIlAcArya, AdinI prAkRta stutiomAM che tema ahIM paNa rasAtmakatAno (kiMtu eTalA pUrato ja) abhAva sUcavI rahe che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nirgastha saMskRta stava-stuti-stotronAM kartAo lekhananI brAhmaNIya kiMvA vedavAdI paraMparA to pAchaLa kahI gayA tema vaidika yugathI ja, ane prAyaH pUrNatayA, saMskRtAvalaMbI hatI. zramaNaparaMparAmAM joIe to, upalabdha pramANo anusAra, bhAratanA vAyavya paMthakamAM vicaratA bauddha bhikSusamudAye isvIsananA AraMbha pUrvenA kALamAM tripiTakone pAli (mAgadhI) ne sthAne saMskRtamAM racyAM (jano Aje to atyalpa aMza ja upalabdha banyo che.) te pachI tyAM kuSANayuganA AraMbhe, gaMdhAradezamAM, saMskRtamAM buddhacarita, sauMdaranaMda, vajasUci AdinA kartA mahAkavi azvaghoSa tema ja stutikAra mAtRceTa thaI gayA, ane prAyaH temanA samakAlamAM AMdhapradezamAM, sAtavAhanayugamAM, sabhASya madhyamakakArikA Adi aneka dArzanika-tAttvika graMthonI racanA karanAra bauddha tattvavettA nAgArjuna thayA. e kALe saMskRta lekhananI paraMparAne kAzmIrI vaibhASika, taduparAMta sautrAMtika, yogAcAra Adi saMpradAyonA kumAralAtAdi vidvAno, ane AryazUra, Aryadiva, Adi bauddha tattvajJAnI stutikAroe AgaLa dhapAvI; jemAM suratamAM ja pachI Arya asaMga, vasubaMdhu, lalitavistaranA ajJAta kartA, dinAga, Adi aneka jJAta-ajJAta vidvAno thaI gayA; ane chevaTe guNottarakALamAM dharmapAla, dharmakIrti, ane prAphamadhyakAlamAM saMgharakSita Adi diggaja dArzanika vidvAno dvArA saMskRtamAM aneka prauDha graMthonI racanA thaI. bIjI bAju prAkRta-parasta ninyo potAnI racanAomAM saMskRtamAM praNayana karavA bauddho pachI cArasoeka varSa bAda jAgyA ! eka to pUrA bhArata, madhya eziyA, ane siMhaladvIpa, brahmadeza, malayadvIpa,yavadvIpa, kaMboja ane caMpA sameta dvIpAMtaramAM phelAyelA bauddhone mukAbale nirgastha dharmanA anuyAyIonI saMkhyA ghaNI ochI hatI, ane bhAratavarSa aMtargata ja sImita rahelI; ane temAM vaLI nAnya, pANitalabhojana, pUrNa aparigraha, ghora tapazcaryA Adi atyaMta kaThora caryA/sAmAcArInA pAlaka hovAne kAraNe munio dvArA dharmano vizeSa pracAra thavA ke vidvattAdi keLavavA, graMthAdinAM maulika sarjano karavA Adi pravRttio mATe e parama virAgI, tapasvI, AtmArthIone kama avakAza maLato hovAnuM anumAna thaI zake che. chatAM guptakALanA AraMbhe, saMskRta paripATIne prAyaH samagra uttara bhAratamAM maLelA bahoLA prazraya ane sArvatrika pracArane kAraNe, nirgaLyoe paNa saMskRtamAM lakhavAno prAraMbha karyo ane pachIthI to pazcima bhAratamAM caityavAsayuga ane dakSiNa bhAratamAM maThavAsayugamAM, tema ja te kALa pachIthI paNa e pravRttinI niraMtaratA sadIo sudhI cAlu rahI, jenA paripAka rUpe saMskRtamAM aneka pradAno nirjhanya kartAo dvArA apAtAM rahyAM. e kRtionA saMgrathanane tapAsatAM temAM keTalAka kartAonAM saMskRta bhASA, vyAkaraNa, saMguMphana-kriyA Adi paranAM prauDha evaM prakAMDa prabhutva, ane zailIviSaye uccatama staranI pahoMca spaSTa rIte tarI Ave che. saMskRta sAhityanA kheDANanuM eka kSetra hatuM stuti-stotra, jemAM saMskRtano upayoga karavAmAM moDA paDyA hovA chatAM nirgaLyo brAhmaNIya ane bauddha kavivaronI barobarImAM UbhA rahI zakelA. upalabdha
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANo anusAra saMskRtamAM lakhavAnI navI rUDhinA agracArI hatA, dArzanika ane upadeSTA, vAcaka umAsvAti, emanAthI ane emanI kRtionA saMkSipta AkalanathI sAMprata khaMDanA bIjA vibhAgano AraMbha karIzuM. vAcaka umAsvAti (prAyaH cothI zatAbdI madhyabhAga) prApta pramANo anusAra prAyaH isvI sanunI cothI zatAbdInA madhyabhAganA arasAmAM thaI gayelA A AcArye nirjhantha-darzanamAM saMskRta bhASAmAM lakhavAnI pahela karelI e vAta suvidita che. temAM brAhmaNIya sUtrayuga ja nahIM, te paranA bhASyonA paNa kALa pachI ja, joke turatamAM ja, thayA hovA ghaTe, temaNe nirjhantha-siddhAMtanA eka aMza-sAta tattvo-ne gUMthI letA suprasiddha tattvArthAdhigamazAstranI sUtrAtmaka tathA tenA para gadya-padyamaya bhASyanI racanA karelI. sUtra mATe pAMtajalayogasUtra ane zailI mATe gautamakRti darzanagraMtha nyAyasUtrane temaNe AdarzarUpe rAkhyo hoya tema lAge che. jyAre temanA bhASyamAM yogasUtra paranA vyAsabhASyano parAmarza varatAya che. taduparAMta, pAchaLa kahyA te graMthanI pahelAM, nigraMtha kalpanA anusAranA bhUgoLa-khagoLanA viSayane AvarI letA kSetrasamAsa aparanA jambudvIpasamAsa nAmaka laghugraMtha gadyamAM racelo. e sivAya emaNe eka sarasa upadezAtmaka evuM AcAramArganA siddhAMtone nirdezatI kRti prazamaratiprakaraNanI paNa racanA karI che. uttaranA saMpradAyanI madhyakAlIna paraMparA anusAra temaNe 500 prakaraNonI racanA karelI; paraMtu e AMkaDAmAM to dekhItI rIte ja nigraMthonI lAkSaNika, prAyaH 2000 varSothI to emane ati priya rahelI evI amaryAda atizayoktinuM tattva raheluM che. chatAM hAlamAM aprApya evA zaucaprakaraNa tema ja zrAvaprajJapti nAmaka prakaraNo temaNe racelAM tevA jUnA vizvasanIya ullekho jarUra prApta che; ane caMdrakuLanA navAMgavRttikAra abhayadevasUrie svaracita sthAnAMgavRtti (saM.1080/i.sa.1064)mAM umAsvAtinA koI dAna viSaya saMbaMdhamAM haze tevA prakaraNamAMthI ATheka pagho uddhata karyA che. tadatirikta temanuM dharma viSaya saMbaddha paNa koI prakIrNaka haze ema lAge che. (A prakaraNo vartamAne upalabdha nathI.) have prazna e che ke, umAsvAtie stuti-stotrAdinI racanA karelI kharI? stuti e eka evI kRti che ke jemAM eka taraphathI iSTadevalakSita guNAnuvAda sametanA bhaktibhAvanI ane bIjI bAjuthI kAvyAMganI upasthiti hovI jarUrI che. umAsvAtinI padyazailIno paricaya tattvArthAdhigamasUtranI 31 upoddAta kArikAo ane 3ra aMtima kArikAo uparathI, ane bhASya aMtargata keTalAka adhyAyomAM AvatAM evuM zailInI dRSTie temanA hovAnuM mAnI zakAya tevAM, chUTAM ke samUhagata sArI saMkhyAmAM upasthita padyo parathI, tadatirikta prazamaratiprakaraNanI 313 AryAo parathI, tema ja thoDeka aMze emanA nAme uddhata thayelAM, paNa hAla aprApta, evAM prakaraNomAM padyo parathI AvI rahe che. ahIM temAMthI zailI tema ja vastunI dRSTie dhyAna kheMce tevAM che te nIce uraeNkita karyA che : krodhAt prItivinAzaM mAnAd vinayopaghAtamApnoti / zAThyAt pratyayahAniH sarvaguNavinAzanaM lobhAt // 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalaribhitadhuragAndharvatUryayoSidvibhUSaNaSaNaravAdyaiH / zrotrAvabaddhahRdayo hariNa iva vinAzamupayAti // snAnAGgarAgavartikavarNakadhUpAdhivAsapaTavAsaiH / gandhabhramitamanasko madhukara iva nAzamupayAti / miSTAnnapAnamAMsaudanAdimadhurarasaviSayagRddhAtmA / galayantrapAzabaddho mIna iva vinAzamupayAti // nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm // naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya // yadvatpaGkAdhAramapi paGkajaM nopalipyate tena / dharmopakaraNadhRtavapurapi sAdhuralepakastadvat // yadvatturagaH satsvapyAbharaNavibhUSeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saMgamupayAti nirgranthaH // "uktaM ca vAcakamukhyairumAsvAtipAdaiH kRpaNa'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogazokahate / yad dIyate kRpArthAdanukampA tad bhaved dAnam // abhyudaye vyasane vA yat kiJcid dIyate sahAyArtham / tatsaGgrahato'bhimate munibhirdAnaM na mokSAya // -- naTanartamuSTikebhyo dAnaM sambandhibandhumitrebhyaH / yad dIyate yazo'rthaM garveNa tu tad bhaved dAnam // hiMsAnRtacauryodyataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / yad dIyate hi teSAM tajjAnIyAdadharmAya // 85 - prazamaratiprakaraNa sthAnAM vRtta uparanAM padyo parathI temanI kAvyazailIno paNa mahadaMze kyAsa nIkaLI zake che. te zrImaddabhagavaddagItA samAna ArSa, prauDha, gaMbhIra, aMtipUta, arbhasvI, ane garimAyukta 432 che, pa jema gItAne bhAgye ja uttama kavitArUpe ghaTAvI zakAya tevuM umAsvAtinI, moTe bhAge AryAvRttamAM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ nibaddha, padya-kRtionuM paNa che. temAM kAvyasulabha suSamA, prasAda, mAdhurya, lAlitya Adi lakSaNo prAyaH anupasthita che. umAsvAtie vastutayA koI svataMtrarUpeNa stotra vA stuti racI hoya tevuM daSTAMta upalabdha nathI; paraMtu tatvArthAdhigamasUtranI upodyAta-kArikAomAM graMtharacanAno hetu samajAvatI siddhArtharAjAnA kulamAM avataraNa, temanI svayameva saMbodhiprApti ityAdinuM kathana kArikA 5thI 20 sudhI karyA bAda temane 21mI kArikAmAM vaMdanA dIdhI che; paraMtu Ane zuddha maMgala paNa kahevAya tema nathI, ane stuti paNa nahIM. AmAM pachInI e baMne prathAonAM bIja rahelAM che teTaluM ja kahI zakAya. Adya stutikArarUpe zvetAMbara paraMparAmAM paripATithI guptakALanA siddhasena divAkara manAya che, ane digaMbara saMpradAyanA vartamAna kALanA vidvAno e sthAna svayudhdha samaMtabhadrane, isvI bIjI zatAbdImAM thaI gayA hovAnuM TharAvIThasAvI, arpe che. (emano vAstavika samaya che - isvI san 250-600). ahIM prathama khaMDamAM siddhasena divAkara, svAmI samaMtabhadra, mAnatuMgAcArya, pAtrakesarI, pUjyapAda devanaMdI, jaTAsiMhanaMdI, raviSeNa, bhaTTa akalaMka deva, mahAkavi dhanaMjaya, haribhadrasUri, bhadrakIrti (bappabhaTTI sUri), punnATasaMghIya jinasena, ane paMcatUpAnvayI jinasena, ema kula 13 jJAta kartAonI (ane koI koI ajJAtakartAonI) isvI 400-900 vaccenA pAMcaso varSanA gALAmAM racAyelI, badhI maLIne 40 kRtio levAmAM AvI che. enuM aitihAsika dRSTie avalokana karI jatAM eka vAta spaSTa che ke siddhasena divAkara, saMbhavataH mAnatuMga, ane nizcayatayA haribhadra ane bhadrakIrtine bAda karatAM bAkInA tamAma kartAo dAkSiNAtya che. temAM jaTAsiMhanaMdI ane raviSeNa moTe bhAge yApanIya saMghamAM thaI gayelA ane punnATasaMghIya jinasena paNa kadAca koI digaMbaretara zAkhAmAM thayA hoya. bAkInA badhA ja digaMbara saMpradAyanA saMgho-gaNomAM thaI gayelA. avalokana zaru karatAM pahelAM eka e vAtanI noMdha levI ghaTe ke e yuganA brAhmaNIya stutikAromAM kAlidAsa, kavi mayUra ane bANabhaTTa sarakhA kavivaronI thoDIka kRtio, ane bauddhomAM upalabdha che temAM sarvajJamitra sarakhA virala apavAdo choDatAM nircanthone mukAbale Aje prastuta kALanuM ochuM stutyAtmaka sAhitya jovAmAM Ave che. zvetAMbara saMpradAyamAM guNottara kALa (isvI chaThThI uttarArdhathI laI sAtamI sadI sudhI)mAM jJAtaajJAta vidvAno to sArI saMkhyAmAM thaI gayelA; paNa temAMnA moTA bhAganA to Agamo para prAkRtamAM niryuktio, bhASyo, ane prAkRta (ke saMskRta mizrita prAkRta)mAM cUrNio, to keTalAka vaLI dArzanika granthonA praNayanamAM pravRtta rahelA, to prAphamadhyakALamAM prAkRta atirikta saMskRtamAM lakhanArAo eka taraphathI vRttio, TIkAo racavAmAM ane bIjI tarapha prAkRtamAM carito-kathAo-kathAnako racavAmAM rokAI rahelA. Ama IsvIsananI chaThThI sadInA uttarArdhamAM thayelA mAnatuMgAcArya ane AThamA zatakanA uttarArdha ane navamA zatakanA prathamanA cAra dAyakAmAM thaI gayelA bhadrakIrtisUri vaccenA 200 varSa sudhInA gALAmAM zvetAMbara vidvAnonuM stutistotra kSetre gaNanApAtra koI ja yogadAna saMbhavita na banyuM. e kSetramAM nirjhanthonA sarjane anuSaMge khAsso khADo paDI jAta; paNa sadbhAgye barobara e ja kALamAM, prAyaH isvI 600 thI 800 sudhImAM, keTalAka samartha digaMbara ane yApanIya racayitAoe kAvyanI daSTie bahu ja 86
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasa, saMguMphananI dRSTie atyuttama, bhAvabhaMgimA upalakSamAM umadA, ane arthanI dRSTie marmIla, gauravazIla, evuM vimala kRtionAM sarjana karyA che, jemAMnA ghaNAkharAMnI guNavattAnI tole pachInI e viSaya parilakSita zvetAMbara kRtio AvI zakI nathI. A madhyAMtaranA gALAmAM samatabhadra, pUjyapAda devanaMdI, pAtrakezarI, jaTAsiMhanaMdI ane akalaMkadevanAM nAmo khAsa AgaLa tarI Ave che. emanAM noMdhapAtra pradAno nirjhantha stutistavanA itihAsamAM agatyanAM sImAcihno banI rahe che. e saunI viziSTa kRtionA Akalana pUrve emanAthI prAcIna ane pratiSThita evA mahAn stutikAra siddhasena divAkara viSe ahIM kaMIka laMbANapUrvaka joI jazuM: khAsa karIne eTalA mATe ke emanA samaya, saMpradAya ane sarjanonA saMbaMdhamAM kyAMka ajJAnavaza to kyAMka sAMpradAyika vivazatAne kAraNe ghaNIka sAcIkhoTI samasyAo UbhI thayelI che, kyAMka to cAlI calAvIne khaDI karI devAmAM AvI che. joke e pAsAMo para ahIM saMpUrNa, sarvAgINa samIkSA mATe avakAza nathI, paraMtu jarUra jogI carcA avazya karIzuM. sAthe sAthe jemaNe saMskRtamAM lakhyuM hoya, paraMtu temanI koI stutyAtmaka kRtio jANamAM AvI na hoya tevA nirgastha kartAonI paNa, jema umAsvAti saMbaMdhamAM karI gayA tema, UDatI noMdha laI levAmAM Avaze. (1) siddhasena divAkara (saMbhavataH isvI 380-444) nirjhanya kSetre vAcaka umAsvAti bAda eka medhAvin, jyotikhAnuM, dArzanika vibhUtino udaya thayo, jemaNe prathama ja vAra saMskRta bhASAmAM jinastutio tathA aneka Agamika-dArzanika tArkika viSayo para prakaraNarUpeNa dvAtrizikAonI racanA karI. tadatirikta "naya" eTale ke "sthAnakoNa" (standpoint)nA prakAronA svabhAva parathI niSpanna be vargo pADI, tenA vyavasthita rIte, tema ja temAMthI zuddha tArkika dRSTie, nIpajI zaktA niSkarmonI carcA saMskRtamAM nayAvatAra (vartamAne anupalabdha) tema ja prAkRtamAM sanmatiprakaraNa nAmaka AryA padyomAM nibaddha graMthamAM karI che. chellA graMthamAM temaNe sarvajJanA jJAnadarzanano upayoga svabhAvathI, aMtaraMgathI kevo hoya che te viSe paNa satarka nirNaya karI, purANA kramikavAda', ane pachInA "yugapatavAdane sthAne "ekopayoga" athavA "abhedavAdane pratiSThita karyo. tema ja vividha nayonA dRSTikoNone lakSamAM rAkhI nirjhanthonA prasiddha siddhAnta "anekAMtavAdano pAyo nAkhyo. (siddhasenane nAme caDela (paraMtu temanI nahIM tevI) nirgunzanyAyanI kRti nyAyAvatAra, zastava, tathA suprasiddha kalyANamaMdira-stotra temanI kRtio nathI te aMge anyatra (dvitIya khaMDamAM) yathAsthAne carcA thaI che.) siddhasena saMbaddha Anuzrutika vRttAMto kevaLa uttaranI nirgastha paraMparAnI eka zAkhA-zvetAMbara-nA madhyakAlIna kathA evaM carita-prabaMdha-kalpAdi sAhityamAM prApta thAya che. e saMbaMdhanAM mukhya sroto che ajJAtagacchIya bhadrezvarasUrinI prAkRtamAM racAyela kahAvali (prAyaH isvI dazama zataka uttarArdha), AzradattasUrinI AkhyAnakamaNikozavRtti (i.sa. 1133) aMtargata "kuDuMgezvara-nAbhayadevakalpa", ane harSapurIyagacchanA rAjazekharasUrino prabandhakoza (i.sa.1349) mukhya che. A sivAya paNa 14mI ane 15mI sadInI keTalIka chUTIchavAI noMdho maLe to che paNa te sau gauNa, amukaze pUrvagnoto para AdhArita, adhakacarI, tema ja keTalIka to gaDabaDyukta che ane ethI te sau sAMprata AlokanamAM upayukta nathI. 87
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta sAdhanomAMthI prApta thaI zakatI siddhasena-viSayaka aitihAsika mAhitI vizeSa nathI. tene saMkSiptamAM A rIte rajU karI zakAya ? (1) ujjayanInA vidvAnuM ane vAdapriya brAhmaNa siddhasene, nirgAcArya Arya audila-ziSya vRddhavAdi sAthenA vAdamAM parAjita thatAM, emanI pAse nirgastha munirUpaNa pravrayA dhAraNa karI; (2) nirjhantha Agamo prAkRta(ardhamAgadhI)mAM hoI lokomAM (e saMskRtapravaNa yuganA suzikSita samAjamAM) te hAMsIpAtra banelA siddhasene tene saMskRtamAM parivartita karavA ujjayanImAM saMgha pAse anumati mAMgI. saMghanA movADIoe e mAMgano asvIkAra karyo ane lokabhASAmAM vyakta thayelI jinavANIne laghutA arpanAra ane ethI evo anucita aghaTita vicAra rajU karavA mATe siddhasenane "pArAMcika" prAyazcita ApyuM. jene kAraNe teo keTalAMka varSa mATe saMgha bahAra mUkAyA. e kALa daramiyAna emanI vidvattA, vAdapaTutA, ane kavipratibhAne kAraNe temane vikramAdityanI sabhAmAM sthAna maLyuM. tyAM temaNe samrATane uddezIne, temanA yazane biradAvatI uktio (guNavacanaddhAtrizikA, kramAMka 11), racelI. (3) emaNe saMskRtamAM (uparakathita guNavacanadvatrizikA sameta) batrIsa batrIsIo (vaMzam ziva:) racI ane prAkRtamAM sanmatitarka nAmanA apUrva nigraMtha-dArzanika graMthanI racanA karI. (prabaMdhomAM nahIM kahela ane) hAla aprApya nayAyAvatAra graMthanuM paNa praNayana emaNe kareluM evo tarka thaI zake che. (4) temanuM dakSiNApathamAM pratiSThAnapura(paThaNa)mAM nidhana thayuM. siddhasena divAkaranA yathArtha samaya, kRtionA kartRtva, tema ja saMpradAyanA viSayamAM ghaNAM matamatAMtaro vartamAna sadInI carcAomAM prastuta thayAM che jenI have vigatavAra samIkSA karIzuM. kavinI racanAo: () nirgastha nyAyano suvikRta grantha nyAyAvatAra emanI racanA hovAno zvetAMbara saMpradAyamAM madhyakALathI mata rahyo che ane vartamAnamAM paM.sukhalAlajI ane paM.becaradAsa dozI evaM zvetAMbara vidvad munigaNa, pinAkina dave ane have sAgaramala jaina Adine paNa e ja vastu abhimata che; paNa 5.jugalakizora munnAra sarakhA digaMbara vidvAno te vAta nimnalikhita keTalAMka kAraNosara mAnatA nathI : (1) digaMbara saMpradAyamAM tenI koI ja mAnyatA nathI. (2) samaMtabhadranA manAtA) ratnakaraNDakazrAvakAcAranuM navamuM padya nyAyAvatAranI navamI kArikarUpe jovA maLe che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) samatabhadranI prasiddha kRti devAgAmastotra apanAma AptamImAMsA (prAyaH 550-600) nuM padya 102, nyAyAvatAranI kArikA 11 rUpe saMmilita karavAmAM AvyuM che. (4) sAtamI sadImAM thayelA digaMbara vidvAnuM pAtrakesarIsvAminI racanA (hAla aprApya trilakSaNakadarzana)mAMthI bauddha dArzanika saMgharakSita avatArela uddharaNa nyAyAvatAranI kArikA 22nA prathama caraNa sAthe artha ane amukAze zabdomAM maLatuM Ave che. A kAraNasara nyAyAvatAranA kartA isvIsananA 7mA zataka bAda ja thayelA haze te jotAM prastuta racanA siddhasena divAkaranI hovAno koI saMbhava nathI. ame paNa e vAta sAthe pUrNatayA sahamata chIe. te aMge amArA taraphathI vizeSa yuktio nIce mujaba prastuta karIzuM. (1) malavAdinA dvAdazAniyacakramAM siddhasenanA sanmatiprakaraNanA uddharaNo che ja, paNa nyAyAvatAranA uddharaNa ke parAmarza varatAtAM nathI; e ja rIte prastuta grantha paranI siMhajUra kSamAzramaNanI vistRta ane vizada TIkA (prAya: IsvI 675-690)mAM ThekaThekANe sanmati tema ja dvAaizikAomAMthI avataraNo jovA maLe che, paNa nyAyAvatAranI eka paNa kArikA uddhata nathI. vizeSamAM haribhadrasUrinI anekAntajayapatAkAnA mULamAM ke svopajJavRttimAM paNa nyAyAvatArano koI ja paricaya varatAto nathI te vAta Azcaryajanaka che. evI ja paristhiti dAkSiNAtya nircanthaparaMparAnA mahAn dArzanika bhaTTaakalaMkadevanA mULa graMtho tema ja tenI svopajJa TIkAomAM paNa pravarte che. nyAyAvatAranI prathama kArikAnuM Adi caraNa pramAAM vaparAmApI jJAnaM vAdha vinatuM eka evuM sArthaka, prazasta ane mUlyavAna kathana che ke tenI upayuktatA, prastutatA, prAsaMgiktA uparyukta dArzanika paMDitonA lakhANomAM aneka sthaLe hovA chatAM teno jarA sarakho paNa tyAM nirdeza nathI! (anyathA akaMlakadeve siddhasenanI dvAtrizikAmAMthI paNa uakti karyuM che.) pachIthI 11mI sadImAM caMdragacchIya jinezvarasUrie ane 12mI sadImAM pUrNatallagacchIya zAMtisUrie kramazaH pramAlama ane nyAyAvatAravArtika e ja prathama kArikAne AdhAra banAvI racyAM che. A kAraNosara to nyAyAvatAra haribhadrAdi vidvAno bAda ja ane 11mI sadI pahelAM thayA hovA ghaTe. (2) paM.dalasukha mAlavaNiyAe batAvyuM che ke nyAyAvatAranI kArikA 10 ane diggAga (prAyaH .sa.450-500)nI eka kArikA (jarA zabdAMtara sAthe) vacce ghaNuM sAmya che; ane (samya)jJAna te ja bAdha vivarjita hoya tevo vibhAva mImAMsaka kumArika bhaTTa (prAyaH isvI 550-625)nA mImAMsA zlokavArtikamAM maLe che. A jotAM nyAyAvatArakAra isvI chaThThI zatI bAda ja thayA hovA ghaTe. (3) nyAyAvatAranI kArikAmAM "cAdvAda"no ullekha che, je paribhASAno na to nircanthadarzana saMbaddha upalabdha siddhasenIya kAtrizikAomAM ke na to siddhasenanA sanmatimAM ullekha thayo che. sanmatiprakaraNamAM syAdvAdano ullekha che ja nahIM paNa ene badale "anekAMta' zabda jovA maLe che. 89
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda' ane sAthe ja AnuSaMgika pAribhASika zabda "saptabhaMgI' sau prathama samatabhadranA AtamImAMsAmAM prApta thAya che. AthI nyAyAvatAranI racanA samaMtabhadranA samaya bAda thayelI che. (4) nyAyAvatAra paranI vivRti enA samApana-kAvyamAM eTale ke "siddhi" siddharSi (prAyaH isvI 880-920)nI che. vRttikAronI prathA pramANe jo mUlasUtranA kartA jJAta hoya to vRtyAMte maMgalAcaraNa, ne pachI turata ja mUlakArane emanA nAma sameta aMjali apAya. nRtyAMte paNa tenA nAmanI prazaMsA sahita ghaNIvAra noMdha levAtI hoya che. ane mUla kArikAonAM vyAkhyAnamAM vacce vacce tathA 2 sUtrakAra, kArikAkAra udAhu, AcArya Aha, zAstrakArarya iti abhiprAyam, pUrvAcAryena kathitA tyA zo jarUra jovA maLe. paNa e prakAranuM ahIM kazuM ja, kaMI ja, jovA maLatuM nathI. jo nyAyAvatAra siddhasena divAkaranI racanA hoya to siddharSi svasaMpradAyanA A mahAnuM dArzanikanuM nAma paNa na le? te banavAjoga nathI. AnuM tAratamya eTaluM ja che ke, mULa kArikAo paNa siddharSi dvArA ja saMkalita che. temAM je anya granthomAMthI kAmanI maLI te sIdhI laI lIdhI che; ane bAkInI pUrakarUpe svaracita hoI zake che. nyAyAvatAra Ama siddhasena divAkaranI racanA che ja nahIM. siddhasena bIjA purogAmI vidvAnonA vicArovibhAvothI kyAreka prabhAvita to banI zake, banyA paNa che, paNa pote eTalA samartha hatA ke purANA anya kartaka racanAomAMthI sIdhI taDaphaMcI kare te mAnavA yogya nathI. emanI anya dhAtrizikAonI AvI pravRtti kyAMye dRSTigocara thatI nathI. amane to nyAyAvatAra siddharSinI ja, ethI dazamA zatakanI amukaze saMkalita kArikAothI racAyelI kRti che ema jaNAya che. kavinA alpajJAta ane vizRMkhala padyoH siddhasene 3ra batrisIo racelI te vAta to saMbaMdhakartA lagabhaga badhA ja madhyakAlIna kartAo kahe che; paNa vartamAne 21 upalabdha che, 11 vilupta thaI che, ane upalabdha pratiomAM to 20 ja maLe che. (21mI 'parAtmA dvAaizikA' nokhI maLe che.) puNenI isvIsanA 14mA zatakanI tADapatranI pratamAM paNa e ja sthiti che, paNa ema jaNAya che ke dezamAMthI laI ochAmAM ochuM 13mA zataka sudhInA nirjhantha lekhako pAsenI pratomAM badhI ja dhArnAizikAo haze. atyAre upalabdha che temAM 11mI "guNavacana dvAaizikAmAM cAra ane 15mI 'bauddhasaltAna dvAaizikA'mAM eka padya khUTe che. jayAre 19mI dvatrizikAmAM je eka padya ghaTatuM hatuM te pUNenI pratamAMthI munivara jaMbUvijayajIne maLyuM che. bIjI bAju vartamAne hAaizikAmAM 3rane sthAne 34 padya maLe che. jyAre 21mImAM vadhArAnuM 33muM padya prakSipta jaNAya che. siddhasenanI dvAtrizikAomAMthI pUjyapAda devanaMdI(prAyaH isvI 635-685)thI zarU karI lAMbA samaya sudhI vRttikAro dvArA uddharaNo levAyAM che, levAmAM AvyAM che, jemAMthI ghaNAkharAM to upalabdha dvitrizikAomAM maLI jAya che; paNa keTalAMka evAM che ke je temAM maLatAM nathI. AmAnAM koI koI hAla aprApya evI dvArnAizikAomAMthI lIdhAM haze. jyAre thoDAMka evAM paNa hoI zake je vartamAne upalabdha che te batrIsIomAMthI koI koInA khUTatAM padyo hoI zake che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prakAranA dhyAna kheMce evAM, ane nirvivAda siddhasenanA kahI zakAya tevAM, padyo viSe saMprati joIzuM. siddhasena divAkaranI vividha chaMdamAM nibaddha vartamAne upalabdha ane suprasiddha guNavacanadvAtriMzikAno prAraMbha ekAeka moM mAthA vagarano thato lAge che. ema jaNAya che ke, AraMbhanA ja padyo UDI gayAM che. A saMdarbhamAM prabhAvakcaritakAra siddhasenane mukhe vikramAdityanI sabhAmAM, rAjAnA saMdarbhamAM prazaMsAtmaka cAra zlokomAM nibaddha je uktio kahevaDAve che te sUcaka banI rahe che. A zleSAtmaka padyonI zailI siddhasenanI hoya tevI jaNAya che. ane temAM koI dhanurvidyA-nipuNa rAjendrane udbodhana hoI te vikramAdityane uddezIne racAI hoya tevuM pratIta thAya che. guNavacana dvAtriMzikAnA prAraMbhamAM Ane mukIe to pachI AvanArA pagho sAthe (chaMda badalI javA chatAM) artha ane bhAvanI dRSTie meLa maLI rahe che ane bhAvapravAhanuM sAtatya jaLavAI rahe che. Ama e mahatvapUrNa dvAtriMzikAnA chUTI gayelAM padyonI punaH prApti thaI hovAnuM mAnI zakAya. prabhAvakacaritamAM ujjayanImAM zivaliMga prasaMge siddhasena je dvAtriMzikAno AraMbha kare che (tevuM alabatta kalpIne darzAvavAmAM AvyuM che) tenA prAraMbhanAM cAra UrjasvI pagho tyAM uikti thayA che. te padyonI zailI spaSTataH siddhasena divAkaranI ja che. chatAM prabhAvakacarita 13mI zatAbdInA aMtima caraNa jeTalo moDo madhyakAlIna grantha che e vAta paNa dhyAnamAM rAkhavI joIe. sadbhAgye A viSayamAM eka prAkrmadhyakAlIna kartAnuM samarthana prApta che. kRSNarSiziSya jayasiMhasUrinA dharmopadezamAlAvivaraNa(i.sa.859)mAM pahelAM be padyo tathA stuti rekhAvyuttam - kahIne uddhRta karyo che. A grantha prabhAvakacaritathI 419 varSa pahelA racAyelo che. pachInAM be pagho yAkinIsUnu haribhadrasUrinI AvazyakavRtti (prAyaH i.sa.750)mAM "vAdimukhya"nA nAme uddhRta karyAM che. "vAdimukhya" kahIne haribhadre samaMtabhadranAM padyo tema ja mallavAdinAM sUtro paNa TAMkyAM che; paNa ahIM saMdarbha jotAM "vAdimukhya" kathanathI siddhasena divAkara ja abhipreya hoya tema spaSTarUpe jaNAya Ave che. A sivAya haribhadrasUrie svaracita AvazyakavRttimAM "dhyAnazataka"nI TIkA karatAM tathA stuti revAyuktam - kahIne eka upajAti vRttamAM nibaddha padya uddhRta karyuM che jenI racanAzailI spaSTatayA siddhasenanI ja che. Ama AcArya siddhasena divAkara racita paraMtu vartamAnamAM temanA racelA upalabdha sAhityamAM na maLatA keTalAMka pagho anyAnya graMthomAM uddhRta thayelA maLe che. te te graMthomAM graMthakAroe temane vAdImukhya ane stutikAra jevA vizeSaNothI navAjyA che. A parathI eTaluM to nizcita che ke siddhasena divAkara eka mahAna tArkIka ane uttama stutikAra hatA. temanA padyonI khoja karavAmAM Ave to bIjA uttama padyo prApta thavAnI saMbhAvanA che. ahIM prathamabhAgamAM nirprantha saMskRta-stava-stuti-stotronAM be kartA vAcaka umAsvAti ane siddhasena divAkara vize saMkSepamAM paricaya Apyo che. anya kartAo vize bhAga-2mAM vistArathI carcA karavAmAM Avaze. 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhannirgrantha-stuti-maNi-maJjUSA jayai jagajIvajoNI-viyANao jagagurU jagANaMdo / jagaNAho jagabaMdhU jayau jagapiyAmaho bhayavaM //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInArdhamAgadhI- prAkRta - stuti - stava-stotrANi
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI namaskAramaMgalaM (prAcInArdhamAgadhyanusAreNa) (pAle guhA abhilekha, prAyaH I0pU0 50; kumAragiri, khAravela abhilekha, prAyaH I0pU0 50-25 vA I0pU0 20-I0 20; mathurA abhilekha, prAyaH kuSANakAla; vyAkhyAprajJaptisUtra, kuSANakAla; I0 2-3 zatI tathA AvazyakacUNi prAyaH I0 sa0 600-650 anusAreNa pAThaH) namo arahaMtAnaM namo savvasiddhAnaM namo AyariyAnaM namo uvajjhAyAnaM namo savvasAdhUna (2) zrI maMgalapAThaH (prAcInArdhamAgadhyanusAreNa) (prAya IsvIsanasyArambhaH) arahaMtA maMgalaM siddhA maMgalaM sAdhU maMgalaM kevalipannatto dhammo maMgalaM // arahaMtA loguttamA siddhA loguttamA sAdhU loguttamA kevalipannatto dhammo loguttamo // arahaMte saraNaM pavajjAmi siddhe saraNaM pavajjAmi sAdhU saraNaM pavajjAmi kevalipannattaM dhamma saraNaM pavajjAmi //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) sUtrakRtAMga aMtargata 'zrIjJAtRputravardhamAnastavaH' (prAcInArdhamAgadhyanusAreNa) (prAyaH IsvIpUrve dvitIyazatAbdI) (triSTubhavRttam) pucchisuM naM samaNA mAhaNA ya / agArino ya paratisthikA ya / se ke inaMgaMtahita dhammamAhu / ____ anelisaM sAdhu samikkhatAe // 1 // kataM ca nANaM kata daMsanaM te / sIlaM kataM nAtasutassa AsI / jAnAsi naM bhikkhu adhAtadhena / adhAsutiM bUhi tadhA nisaMtaM // 2 // khetannae se kusale Asupanne / anaMtanANI ca anaMtadaMsI / jasaMsino cakkhupathe thitassa / jAnAhi dhammaM ca dhitaM ca pekhA // 3 // uddhaM adhe ca tirigaM disAsu / tasA ca the thAvara je ca pANA / se niccaniccahiM samikkha panne / dive va dhammaM samigaM udAhu // 4 // se savvadaMsI abhibhUta nANI / nirAmagaMdhe dhitimaM thitapyA / anuttare savvajagaMsi vijjaM / gaMdhAtIte abhaye anAyu // 5 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInArdhamAgadhI prAkRta stuti - stava-stotrANi se bhUtipanne anietacArI / oghaMtare dhIre anaMtacakkhU / anuttara tappati sUrie vA / vairocaniMde va tamaM pagAse // 6 // anuttaraM dhammaminaM jinAnaM / netA muni kAsave Asunne / iMde va devAna mahAnubhAve / saharasanetA divi naM visiTThe // 7 // se pannA akkhaye sAgare vA / mahodadhI vA vi anaMtapAre / anAile vA akasAyi mukke / sakke va devAdhipatI jutImaM // 8 // se vIriena paripunnavIrie / sudaMsane vA nagasavvase / surAlaye vA vi mudAgare se / virAyate 'negaguNopete // 9 // sataM sahassAna u jojanAnaM / tigaMDe se paMDagavejayaMte / se jojane navanavate sahasse / udhdhassite he sahassamegaM // 10 // puTThe nabhe ciTThati bhUmi thite / jaM sUriyA anupariTTayaMti / se hemavanne bahunaMdane ya / jaMsIratiM vedayaMtI mahiMdA // 11 // se pavvate sahamahappagAse / virAjatI kaMcanamavanne / anuttare girisu ca pavvadugge / girIvare se jalite va bhome // 12 // 7
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA mahIya majjhammi thitte nagadi / pannAyate sUriya sudhdhalese / evaM sirIte u sa bhUrivanne / manorame jotati accimAlI // 13 // sudaMsanassesa jaso girissa / pavuccatI mahato pavvatassa / etovame samaNe nAtaputte / jAtI-jaso-daMsana-nANasIle // 14 // girivare vA nisadhA''yatAnaM rucage va seDhe valayAyatAnaM / tatovame se jagabhUtipanne / munIna majjhe tamudAhu panne // 15 // anuttaraM dhammamutIrayattA / anuttaraM jhAnavaraM jhiyAti / susukkasukkaM apagaMDasukkaM / saMkheMdu vegaMtavadAtasukkaM // 16 // anuttaraggaM paramaMsa mahesI / asesakammaM sa visodhaittA / siddhi gati sAtimanaMta patte / nANena sIlena ca daMsanenaM // 17 // rukkhesu nAte jaha sAmalI vA / jaMsI ratiM vetayaMtI supannA / vanesu yA naMdanamAhu seTTe / nANena sIlena ca bhUtipanne // 18 // thanitaM va saddAna anuttare tu / caMdo va tArAna mahAnubhAge / gaMdhesu yA caMdanamAhu seDhe / seDhe munIna apatinnamAhu // 19 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInArdhamAgadhI-prAkRta-stuti-stava-stotrANi adhA saMyabhU udadhIna sette| nAgesu yA dharaNamAhu seDhe / khotodage vA rasavejayaMte / tavopadhAne munivejayaMte // 20 // hatthIsu erAvaNa( ta )mAhu nAte / sIhe migAnaM salilAna gaMgA / pakkhIsu yA garule veNudeve( venateye) ___ nivvANavAdiniha nAtaputte // 21 // jodhaMsu nAte jaha vIssasene / pupphesu vA jaha araviMdamAhu / khattIe seTe jaha daMtavakke isIna seDhe tana vaddhamAne // 22 // dAnAna seDhe abhayappadAnaM / saccesu yA aNavajjaM vadaMti / tavesu yA uttamaM baMbhaceraM loguttame bhagavaM nAtaputte // 23 // thitIna seTThA lavasattamA vA / sabhA sudhammA va sabhAna seTThA / nivvANaseTThA jaha savvadhammA / na nAtaputtA paramatthi nANI // 24 // puDhovame dhunati vigatagehI / na sannidhiM kuvvati Asupanne / tarituM samudaM mahAbhavoghaM / ____abhayaMkare vIre anaMtacakkhU // 25 // kohaM ca mAnaM ca taheva mAyaM / lobhaM cautthaM ajjhatthadosA / etAni vaMtA arahA mahesI / na kuvvati pAvaM na kAravetI // 26 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjuSA kiriyAkiriyaM venaikAnuvAdaM / annAniyAnaM pariyara ca thAnaM / se savvavAdaM iti vedaittA / uvaTTite saMjama dIgharAtaM // 27 // se vAriyA itthi sarAtibhattaM / uvadhAnavaM dukkhakhayaTThayAe / logaM vidittAM AraM pAraM ca / savvaM pabhU vAriya savvavAraM // 28 // soccA ya dhammaM arahaMta bhAsitaM / samAhitaM aTThamaovasuddhaM / taM saddahaMtAya janA anAu / ihA va devAdhiva AgamissaM // 29 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) zrI namo'stustavaH (prAcInArdhamAgadhyanusAreNa) (IsvIsanasya AraMbhAt prAyaH pUrvam) namotthu naM arahaMtAnaM bhagavaMtAnaM AdikarAnaM titthakarAnaM sayaMsaMbuddhAnaM purisottamAnaM purisasIhAnaM purisavarapuNDarIkAnaM purisavaragaMdhahatthInaM loguttamAnaM loganAthAnaM logahitAnaM logapadIvAnaM logapajjotakarAnaM abhayadatAnaM cakkhudatAnaM maggadatAnaM bodhidatAnaM dhammadatAnaM dhammadesanAnaM dhammanAyakAnaM dhammasArathInaM dhammavaracAturaMtacakkavattInaM appatihatavaranANadaMsanadharAnaM vivattachaumAnaM jinAnaM jAvakAnaM tinnAnaM tArakAnaM buddhAnaM bodhakAnaM muttAnaM mocakAnaM savvannUnaM savvadarisInaM sivaM acalaM arugaM anaMtaM akkhayaM avvAbAdhaM apunarAvattakaM siddhigatinAmadheyaM thAnaM saMpattAnaM // (antabhAgeSu prakSiptAMzaH) (namo jinAnaM jitabhayAnaM je a atitA siddhA je a bhavissaMti na gate kAle saMpatIya vattamAna savve tividhena vaMdAmi)
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) zrI caturviMzatistavaH (cauvvIsaMtthavo) (prAcInArdhamAgadhyanusAreNa ) (prAyaH IsvI prathamazatAbdI) (anuSTubh ) logassa ujjotakare dhammatitthakare jine / arahaMte kittatisaM cauvIsaM pi kevali // 1 // (AryAvRttam) usabhamajitaM ca vaMde saMbhavamabhinaMdanaM ca sumatiM ca / paumapabhaM supAsaM jinaM ca caMdappabhaM vaMde // 2 // suvidhiM ca puphadaMtaM sItalaM sejjaMsa vAsupujjaM ca / vimalamanaMtaM ca jinaM dhammaM saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthuM araM ca malli vaMde munisuvvataM namijinaM ca / vaMdAmi ridvanemiM pAsaM taha 1 vaddhamAnaM ca // 4 // evaM mae abhittA vahutarajamalA pahInajaramaraNA / cavIsaM pi jinavarA titthakarA me pasIdaMtu // 5 // kittita - vaMdita - mahitA jee logassa uttamA siddhA / AroggabodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM ditu // 6 // caMderhi nimmalakarA AdiccehiM adhigaM pabhAsakarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhi mama disaMtu // 7 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTrI - zaurasenIprAkRta stuti - stava-stotrANi
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) zrIdevavAcakakRtazrInandisUtrastha 'stutimaMgalam' (IsvI 450 prAyaH) (AryAvRttam) jayai jagajIvajoNIviyANao jagagurU jagANaMdo / jagaNAho jagabaMdhU jayai jagapiyAmaho bhayavaM // 1 // jayai suyANaM pabhavo titthayarANaM apacchimo jayai / jayai gurU logANaM jayai mahappA mahAvIro // 2 // bhadaM savvajagujjoyagassa bhadaM jiNassa vIrassa / bhadaM surA'suraNamaMsiyassa bhadaM dhuyarayassa // 3 // guNabhavaNagahaNa ! suyarayaNabhariya ! daMsaNavisuddharacchAgA ! / saMghaNagara ! bhadaM te akkhaMDacarittapAgArA ! // 4 // saMjama-tavatuMbArayassa Namo sammattapAriyallassa / appaDicakkassa jao hou sayA saMghacakkassa // 5 // bhadaM sIlapaDAgUsiyassa tava-Niyamaturagajuttassa / saMgharahassa bhagavao sajjhAyasuNaMdighosassa // 6 // kammarayajalohaviNiggayassa suyarayaNadIhaNAlassa / paMcamahavvayathirakaNNissa guNakesarAlassa // 7 // sAvagajaNamahuyariparivuDassa jiNasUrateyabuddhassa / saMghapaumassa bhaI samaNagaNasahassapattassa // 8 // tava-saMjamamayalaMchaNa ! akiriyarAhumuhaduddharisa ! NiccaM / jaya saMghacaMda ! NimmalasammattavisuddhajuNhAgA ! // 9 // paratitthiyagahapahaNAsagassa tavateyadittalesassa / NANujjoyassa jae bhadaM damasaMghasUrassa // 10 // bhadaM dhiivelAparigayassa sajjhAyajogamagarassa / akkhobhassa bhagavao saMghasuddassa ruMdassa // 11 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 sammaddaMsaNavairadaDharUDhagADhAvagADhapeDhassa / dhammavararayaNamaMDiyacAmIyaramehalAgassa // 12 // NiyamUsiyakaNayasilAyalujjalajalaMtacittakUDassa / NaMdaNavaNamaNaharasurabhisIlagaMdhaddhamAyassa // 13 // jIvadayAsuMdarakaMdaruddariyamuNivaramaiMdaiNNassa / heusayadhAupagalaMtarattadittosahiguhassa // 14 // bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA saMvaravarajalapagaliyaujjharapavirAyamANahArassa / sAvagajaNapauraravaMtamoraNacchaMtakuharassa // 15 // viNayaNayapavaramuNivaraphuraMtavijjujjalaMtasiharassa / vivihaguNakapparukkhagaphalabharakusumAulavaNassa // 16 // NANavararayaNadippaMtakaMtaveruliyavimalacUlassa / vaMdAmi viyapaNao saMghamahAmaMdaragirissa // 17 // vaMde usabhaM ajiaM saMbhavamabhiNaMdaNaM sumati suppabha supAsaM / sasi puSpadaMta sIyala sijjaMsaM vAsupujjaM ca // 18 // vimalamaNatai dhammaM saMtiM kuMthuM araM ca malli ca / muNisuvvaya mi mI pAsaM taha vaddhamANaM ca // 19 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) zrInAgendrakulIna-vimalasUripraNIta-paumacariyasthitaM 'zrIcaturviMzatistutimaMgalam' (IsvI 473 prAyaH) (gAthAchaMdaH) siddha-sura-kinnaroraga-daNuvai-bhavaNindavandaparimahiyaM / usahaM jiNavaravasahaM avasappiNiAititthayaraM // 1 // ajiyaM vijiyakasAyaM, apuNabbhava saMbhavaM bhavaviNAsaM / abhinandaNaM ca sumaI, paumAbhaM paumasacchAyaM // 2 // tijaguttamaM supAsaM, sasippabhaM jiNavaraM kusumadantaM / aha sIyalaM muNindaM, seyaMsaM ceva vasupujjaM // 3 // vimalaM tahA aNantaM, dhammaM dhammAsayaM jiNaM santi / kunthu kasAyamahaNaM, araM jiyAriM mahAbhAgaM // 4 // malli maliyabhavohaM, muNisuvvaya suvvayaM tiyasanAhaM / paumassa imaM cariyaM, jassa ya titthe samuppannaM // 5 // nami nemi taha ya pAsaM, uragamahAphaNimaNIsu pajjaliyaM / vIraM vilINarayamalaM, tihuyaNaparivandiyaM bhayavaM // 6 // anne vi je mahArisi, gaNahara aNagAra laddhamAhappe / maNa-vayaNa-kAyagutte, savve sirasA namasAmi // 7 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) zrIpaumacariya-aMtargatA rAvaNakathitA 'zrIaSTApadasthacaturviMzatijinapratimAstutiH' (prAyaH IsvI 473) (gAthAchaMdaH) mohandhayAratimiraM, jeNeyaM nAsiyaM ciraparUDhaM / kevalakaresu dUraM, namAmi taM usabhajiNabhAj // 1 // ajiyaM pi saMbhavajiNaM, namAmi abhinandaNaM sumainAhaM / paumappahaM supAsaM, paNao haM sasipabhaM bhayavaM // 2 // thosAmi pupphadantaM, dantaM jeNindiyArisaMghAyaM / sivamaggadesaNayaraM, sIyalasAmi paNamio haM // 3 // seyaMsajiNavarindaM, indasamANandiyaM ca vasupujjaM / vimalaM aNantaM dhammaM, aNannamaNaso paNivayAmi // 4 // santi kunthu arajiNaM, malliM muNisuvvayaM nami nemi / paNamAmi pAsa vIraM bhavaniggamakAraNaTThAe // 5 // je ya bhavissanti jiNA, aNagArA gaNaharA tavasamiddhA / te vi hu namAmi savve, vAyA-maNa-kAyajoesu // 6 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) zrInandiSeNamunikRta ajitazAMtistavaH (prAyaH IsvI 475-500) ( gAhA ) ajiaM jiasavvabhayaM saMtiM ca pasaMtasavvagayapAvaM / jayaguru saMtiguNakare, dovi jiNavare paNivayAmi // 1 // vavagayamaMgalabhAve, te'haM viulatavanimmalasahAve / niruvamamahappabhAve, thosAmi sudiTThasabbhAve // 2 // (silogA ) savvadukkhappasaMtINaM, savvapAvappasaMtiNaM / sayA ajiyasaMtINaM, namo ajiyasaMtiNaM // 3 // ( mAgahiyA ) ajiajiNa suhappavattaNaM, tava purisuttama nAmakittaNaM / tahaya dhiimaippavattaNaM, tava ya jiNuttama saMtikittaNaM // 4 // (AliMgaNayaM ) kiriAvihisaMciakammakilesa - vimukkhayaraM, ajiaM niciaM ca guNehiM mahAmuNisiddhigayaM / ajia ya saMtimahAmuNiNovi a saMtikaraM, sayayaM mama nivvuikAraNayaM ca namasaNayaM // 5 // ( mAgahiA ) purisA jaidukkhavAraNaM, jai a vimaggaha sukkhakAraNaM / ajiaM saMtiM ca bhAvao, abhayakare saraNaM pavajjahA // 6 // ( saMgayayaM ) arairaitimiravirahiamuvarayajaramaraNaM, suraasuragarulabhuyagavaDpayayapaNivaiaM / ajiamahamaviasunayanayaniuNamabhayakaraM saraNamuvasariabhuvidivijamahiaM sayayamuvaName // 7 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 (sovANayaM ) taM ca jiNuttamamuttamanittamasattadharaM, ajjavamaddavakhaMtivimuttisamAhinihiM / saMtikaraM paNamAmi damuttamatitthayaraM saMtiNI mama saMti samAhivaraM disau // 8 // ( veDao ) sAvatthipuvvapatthivaM ca varahatthimatyapasatthavicchinnasaMthiaM, thirasaricchavacchaM, mayagalalIlAyamANavaragaMdhahatthipatthANapatthiyaM, saMthavArihaM, hatthihatthabAhUM, dhaMtakaNagaruaganiruvahayapiMjaraM, pavaralakkhaNovaciyasomacArurUvaM, ( veDao ) kurujaNavayahatthiNAuranarIsaro paDhamaM tao mahAcakkavaTTibhoe mahappabhAvo, jo bAvari puravarasahassavaranagaranigamajaNavayavaI battIsArAyavarasahassANuyAyamaggo / causavararayaNa navamahAnihi causasihassapavarajuvaINasuMdaravaI, culasIhayagaya - rahasayasahassasAmI channavaigAmakoDisAmI AsIjjo bhArahammi bhayavaM // 11 // -stutimaNimaJjUSA suisuhamaNAbhirAmaparamaramaNijjavaradevaduMduhininAyamahurayarasuhagiraM // 9 // (rAsAluddhao) ajiaM jiArigaNaM, jiasavvabhavaM bhavohariuM / paNamANi ahaM payao, pAvaM pasameu me bhayavaM // 10 // (rAsAnaMdiayaM ) taM saMtiM saMtikaraM, saMtiNNaM savvabhayA / saMtiM thuNAmi jiNaM, saMtiM viheDa me // 12 // (cittalehA ) bRhad-nirgrantha-: ikkhAga videhanarIsara naravasahA muNivasahA navasArayasasisakalANaNa vigayatamA vihuyarayA /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTrI - zaurasenIprAkRta stuti - stava-stotrANi ajiuttamate aguNehiM mahAmuNiamiabalA viulakulA, paNamAmi te bhavabhayamUraNa jagasaraNA mama saraNaM // 13 // ( nArAyao) devadANaviMdacaMdasUravaMdahaTThatuTThajiTThaparama laThTharUva dhaMtaruppaTTaseyasuddhaniddhadhavala / daMtapaMtisaMtisattikittimuttijuttiguttipavara dittatea vaMdadhea savvaloabhAviappabhAvaNea paisa me samAhiM // 14 // (kusumalayA) vimalasasikalAireasomaM vitimirasUrakarAire ateaM / tiasavaigaNAirearUvaM, dharaNIdharappavarAireasAraM // 15 // (bhuagapaririMgiaM) satte a sayA ajiaM, sArIre a bale ajiaM / tavasaMjame a ajiaM, esa thuNAmi jiNaM ajiaM // 16 // ( khijjiayaM ) somaguNehiM pAvai na taM navasarayasasI, aguNehiM pAvar3a na taM navasarayaravI / rUvaguNehiM pAvai na taM tiasagaNavaI, sAraguNehiM pAvai na taM dharaNidharavaI // 17 // (laliayaM ) titthavarapavattayaM tamarayarahiyaM, dhIrajaNathuacci cuakalikalu / saMtisuhappavattayaM tigaraNapayao saMti mahaM mahAmuNi saraNamuvaName // 18 // (kisalayamAlA) viNaoNayasiraraiaMjalirisigaNasaMthuaMthimiaM, vibuhAhivadhaNavainaravaithuyamahiacciaM bahuso / airuggayasarayadivAyarasamahiasappabhaM tavasA, gayaNaMgaNaviharaNasamui acAraNavaMdiaM sirasA // 19 // 21
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (sumuhaM) asuragarulaparivaMdiaM, kinnaroragaNamaMsi / devakoDisayasaMthuyaM, samaNasaMghaparivaMdiaM // 20 // (vijjuvilasiaM) abhayaM aNahaM, arayaM aruyaM / ajiaM ajiaM payao paName // 21 // (veDDao) AgayA varavimANadivvakaNagarahaturayapahakarasayehiM huliaM / sasaMbhamoaraNakhubbhialulia calakuMDalaM gayatirIDasohaMtamaulimAlA // 22 // (rayaNamAlA) jaM surasaMghA sAsurasaMghA veraviuttA bhattisujuttA AyarabhUsia saMbhamapiMDiasuThusuvimhiasavvabaloghA / uttamakaMcaNarayaNaparuviabhAsurabhUsaNabhAsuriaMgA gAyasamoNayabhattivasAgaya paMjalipesiasIsapaNAmA // 23 // (khittayaM) vaMdiUNa thoUNa to jiNaM, tiguNameva ya puNo payAhiNaM / paNamiUNa ya jiNaM surAsurA, pamuiA sabhavaNAI to gayA // 24 // taM mahAmuNimahaMpipaMjalI, rAgadosabhayamohavajjiaM / devadANavanaridavaMdiaM, saMtimuttamaM mahAtavaM name // 25 // (divayaM) aMbaraMtaraviAraNiArhi, laliahaMsavahugAmiNiAhiM / pINasoNithaNasAliNiAhiM, sakalakamaladalaloaNiAhiM // 26 // (cittakharAyaM) pINaniraMtarathaNabharaviNamiagAyalayAhi, maNikaMcaNapasiDhilamehalasohiasoNitaDAhiM / varakhikhiNineurasatilayavalayavibhUsaNiAhiM, raikaracauramaNoharasuMdaradaMsaNiAhiM // 27 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTrI - zaurasenIprAkRta stuti - stava-stotrANi ( nArAyao) devasuMdarIhi pAyavaMdiAhiM vaMdiA ya jassa te suvikkamA kamA appaNo niDAlaehiM maMDaNoDDuNappagAra hiM kehiM kehiM vi avaMgatilayapattalehanAmaehiM cillaehi, saMgayaMgayAhiM bhattisaMnniviTThavaMdaNAgayAhiM huMti te vaMdiA puNo puNo // 28 // ( naMdiayaM ) tamahaM jiNacaMdaM ajiaM jiamohaM dhuyasavvakilesaM payao paNamAmi // 29 // ( bhAsurayaM ) thuyavaMdiassA risigaNadevagaNehiM to devavahUhiM payaopaNamiassA / jassajaguttamasAsaNaassA bhattivasAgayapiMDiayAhiM, devavaraccharasAbahuyAhiM suravararaiguNapaMDiAhiM // 30 // ( nArAyao) vaMsasaddataMtitAlamelie tiukkharAbhirAmasaddamIsae kae a, suisamANaNe a suddhasajjagIapAyajAlaghaMTiAhiM valayamehalAkalAvaneurAbhirAmasaddamIsae kae a / devanaTTiAhiM hAvabhAvavibbhamappagAraehiM nacciUNa aMgahAraehiM vaMdiAyajassa te suvikkamA kamA tayaM tiloyasavvasattasaMtikArayaM pasaMtasavvapAvadosamesahaM namAmi saMtimuttamaM jiNaM // 31 // ( laliayaM ) chattacAmarapaDAgajUvajavamaMDiA, jayavaramagaraturayasirivacchasulaMchaNA / dIvasamuddamandaradisAgayasohiA, satthia vasaha sIha raha cakkavaraMkiyA // 32 // (vANavAsiyA) sahAvalaTThA samapaiTThA adosaduTThA guNehiM jiTThA / pasAyasiTThA taveNa puTThA sirIhiM iTThA risIhiM juTThA // 33 // 23 ( aparAntikA ) te taveNa dhuyasavvapAvayA, savvaloahiamUlapAvayA / saMthuyA ajiasaMtipAyayA, huMtu me sivasuhANadAyayA // 34 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (gAhA) evaM tavabalaviulaM thuaM mae ajiasaMtijiNajuyalaM / vavagayakammarayamalaM gaI gayaM sAsayaM viulaM // 35 // taM bahuguNappasAyaM mukkhasuheNa parameNa avisAyaM / nAseu me visAyaM kuNau a parisA vi a pasAyaM // 36 // taM moeu a nandiM pAveu nandiseNamabhinandi / parisAi vi suhanandi mama ya dIsau saMjame naMdi // 37 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) zrI tIrthAvakAlika prakIrNakAntargataM 'zrI maMgala- vizeSakam ' ( IsvI 550 prAya:) (gAthAchaMdaH) jayai sasipAyanimmalatihuyaNavitthiNNapuNNajasakusumo / usabhI kevaladaMsaNadivAyaro diTThadavvo // 1 // bAvIsaiM ca nijjiyaparIsahakasAyavigdhasaMghAyA / ajiyAIyA bhaviyAraviMdaraviNo jayaMti jiNA // 2 // jaya siddhatthanariMdavimalakulanahayala [mmi va ] miyaMko / mahipAla - sasi-mahoraga-mahiMdamahio mahAvIro // 3 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrItiloyapaNNattI (trilokaprajJapti) aMtargataM 'zrIpaJcaparameSThistutirUpeNa AdimaMgalam' (prAyaH IsvI 550 vA tatpazcAt) (gAthAchaMdaH) aTThavihakammaviyalA NiTThiyakajjA paNaTThasaMsArA / diTThasayalatthasArA siddhA siddhi mama disaMtu // 1 // ghaNaghAikammamahaNA tihuvaNavarabhavvakamalamattaMDA / arihA aNaMtaNANe aNuvamasokkhA jayaMtu jae // 2 // paMcamahavvayatuMgA takkAliyasaparasamayasudadhArA / NANAguNagaNabhariyA AiriyA mama pasIdaMtu // 3 // aNNANaghoratimire duraMtatIramhi hiMDamANANaM / bhaviyANujjoyayarA uvajjhayA varamardi deMtu // 4 // thiradhariyasIlamAlA vavagayarAyA jasohapaDahatthA / bahuviNayabhUsiyaMgA suhAiM sAhU payacchaMtu // 5 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) zrImAnatuGgAcAryakRtaM 'zrI bhayaharastotraM aparanAma namiUNastotram' (prAyaH IsvI 575-625) (gAthAchaMdaH) namiUNa paNayasuragaNa-cUDAmaNikiraNaraMjiaM muNiNo / calaNajualaM mahAbhaya-paNAsaNaM saMthavaM vucchaM // 1 // natvA praNatasuragaNacUDAmaNikiraNaraJjitaM muneH / caraNayugalaM mahAbhayapraNAzanaM saMstavaM vakSye // saDiyakaracaraNanahamuha-nibuDDanAsA vivannalAyannA / kuTThamahArogAnala-phuliMga niddaDDa savvaMgA // 2 // zaTitakaracaraNanakhamukhanimagnanAsA vipannalAvaNyAH / kuSThamahArogAnalasphuliGganirdagdhasarvAGgAH // te tuha calaNArAhaNa-salilaMjaliseyavuDDiyacchAyA / vaNadavadaDDA giripAyava vva pattA puNo lacchi // 3 // te tava caraNArAdhanasalilAJjalisekavadhitacchAyAH / vanadavadagdhA giripAdapA iva prAptAH punarlakSmIm // duvvAyakhubhiyajalanihi ubbhaDakallolabhIsaNArAve / saMbhaMtabhayavisaMtula-nijjAmayamukkavAvAre // 4 // durvAtAbhite jalanidhau udbhaTakallolabhISaNArAve / sambhrAntabhayavisaMsthula-niryAmakamuktavyApAre / avidaliajANavattA khaNeNa pAvaMti icchiaM kUlaM / pAsajiNacalaNajualaM niccaM cia je namaMti narA // 5 // avidalitayAnApAtrAH kSaNena prApnuvanti IpsitaM kUlam / pArzvajinacaraNayugalaM nityameva ye namanti narAH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA kharapavaNuddhyavaNadava-jAlAvalimiliyasayaladumagahaNe / calaNajualaM mahAbhaya-paNAsaNaM saMthavaM vucchaM // 6 // kharapavanodbhUtavanadavajjAlAvalimarditasakaladrumagahane / dahyamAnamugdhamRgavadhUbhISaNaravabhISaNe vane // jagaguruNo kamajualaM nivvaviasayalatihuaNAbho / je saMbharaMti maNuA na kuNai jalaNo bhayaM tersi // 7 // jagadguroH kramayugalaM nirvApitasakalatribhuvanAbhogam / ye saMsmaranti manujA na karoti jvalano bhayaM teSAm / / vilasaMtabhogabhIsaNa-phuriAruNanayaNataralajIhAlaM / uggabhuaMgaM navajalaya-sacchahaM bhIsaNAyAraM // 8 // vilasad bhogA'bhISaNasphuritAruNanayanataralajihvAlam / ugrabhujaGgaM navajaladasadRzaM bhISaNAkAram // mannaMti kIDasarisaM dUraparicchuDDavisamavisavegA / tuha nAmakkharaphuDasiddhamaMtagaruA narA loe // 9 // manyante kITasadRzaM dUraparikSiptaviSamaviSavegAH / tava nAmAkSarasphuTasiddhamantragurukA narA loke / / aDavIsu bhilla-takkara-puliMda-sarlasaddabhImAsu / bhayavihuravunakAyara-ulluriyapahiyasatthAsu // 10 // aTavIsu bhilla-taskara-pulinda-zArdUlazabdabhImAsu / bhayavihvalaviSaNNAkAtarolluNThitapathikasArthAsu // avilu ttavihavasArA tuha nAha ! paNAmamattavAvArA / vavagayavigdhA sigdhaM pattA hiyaicchiyaM ThANaM // 11 // aviluptavibhavasArAH tava nAtha ! praNAmamAtravyApArAH / vyapagatavighnAH zIghraM prAptA hRdayepsitaM sthAnam // pajjaliANalanayaNaM dUraviyAriamuhaM mahAkAyaM / nahakulisaghAyavialia-gaiMdakuMbhatthalAbho // 12 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTrI - zaurasenIprAkRta stuti - stava-stotrANi prajvalitAnalanayanaM dUravidAritamukhaM mahAkAyam / nakhakulizaghAtavidalitagajendrakumbhasthalAbhogam / / / paNayasasaMbhamapatthiva-nahamaNimANikkapaDiapaDimassa tuha vayaNapaharaNadharA sIhaM kuddhaM pi na gati // 13 // praNatasasambhramapArthivanakhamaNimANikyapatitapratimasya / tava vacanapraharaNadharA:sihaM kruddhamapi na gaNayanti // sasidhavaladaMtamusalaM dIhakarullAlavuDDiucchAhaM / mahupiMganayaNajualaM sasalilanavajalaharAyAraM // 14 // zazidhavaladantamusalaM dIrghakarollAlavardhitotsAham / madhupiGganayanayugalaM sasalilanavajaladharAkAram // bhImaM mahAgaiMdaM accAsannaM pi te na vigaNaMti / je tumha calaNajualaM muNivai ! tuMgaM samallINA // 15 // bhImaM mahAgajendraM atyAsannamapi te na vigaNayanti / ye tava caraNayugalaM munipate ! tuGgaM samAlInAH // samarammatikkhakhaggA-bhighAyapaviddhayakabaMdhe / kuMtaviNibhinnakarikalaha - mukkasikkArapauraMmi // 16 // samare tIkSNakhaDgAbhighAtapreritodbhutakabandhe / kuntavinirbhinnakarikalabhamuktasItkArapravare // nijjiadappuddharariunariMdanivahA bhaDA jasaM dhavalaM / pAvaMti pAvapasamiNa ! pAsajiNa ! tuhappabhAveNa // 17 // nirjitadarpoddhuraripunarendranivahA bhaTA yazodhavalam / prApnuvanti pApaprazamana ! pArzvajina ! tava prabhAveNa // roga - jala-jalaNa-visahara- corAri - maiMda-gaya-raNa-bhayAI / pAsajiNanAmasaMkittaNeNa pasamaMti savvAiM // 18 // roga - jala-jvalana - viSadhara caurAri - mRgendra - gaja-raNa-bhayAni / pArzvajinanAmasaGkIrtanena prazAmyanti sarvANi // 29
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgantha-stutimaNimaJjUSA evaM mahAbhayaharaM pAsajiNidassa saMthavamuAraM / bhaviajaNANaMdayaraM kallANaparaMparanihANaM // 19 // evaM mahAbhayaharaM pArzvajinendrasya saMstavamudAram / bhavikajanAnandakaraM kalyANaparamparAnidhAnam // rAyabhaya-jakkha-rakkhasa-kusumiNa-dussauNa-rikkhapIDAsu / saMjhAsu dosu paMthe uvasagge taha ya rayaNIsu // 20 // rAjabhaya-yakSa-rAkSasa-kusvapna-duHzakuna-RkSapIDAsu / sandhyayoH dvayoH pathi upasarge tathA ca rajanISu // jo paDhati jo a nisuNai tANaM kaiNo ya mANatuMgassa / pAso pAvaM pasameu, sayalabhuvaNacciyacalaNo // 21 // yaH paThati yazca nizrRNoti tayoH kavezca mAnatuGgasya / pArzvaH pApaM prazamayatu sakalabhuvanArcitacaraNaH / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyapAdaliptasUriviracitA 'zrImantragarbhitA vIrastutiH' (prAyaH IsvI 700-725) (gAthAchaMdaH) gAhA-jualeNa jiNaM maya-moha-vivajjiyaM jiyakasAyaM / zo(sU )sAmi ti-saMjhAe taM nissaMgaM mahAvIraM // 1 // sukumAra-dhIra-somA ratta-kisiNa-paMDurA sirinikeyA / sIyaMkusagahabhIrU jala-thala-naha maMDalA tinni // 2 // na cayaMti vIralIlaM hAuM je surahi-matta-paDipunnA / paMkaya-gayaMda-caMdA loyaNa-cakkammiya-muhANaM // 3 // evaM vIrajiNido accharagaNa-saMgha-saMthuo bhayavaM / pAlittayamayamahiyo disau khayaM sayalariyANaM // 4 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) zrIyAkinIsUnuharibhadrasUrikRtaH 'zrItrailokyajinavandanastavaH' (IsvI 750-775 prAyaH) (gAthAchaMdaH) namiUNaM savvajiNe, siddhe sUrI tahA uvajjhAe / sAhU a jugappavare, vucchaM jiNakilahaM bhatto // 1 // culasIlaksasahassA, saganavaitivIsaUDDhalogaMmi / / koDIo sattalakkhA, bAvattari bhavaNavAsIsu // 2 // merusu asI jiNAlA, vakkhAresu asI dasa kurusu / vIsaM gayadaMtesu, jayaMti tIsaM kulagirIsu // 3 // veyaDDesu sattarisayaM ca naMdIsaraMmi bAvaNNA / usuAra mANusuttara, kuMDala ruagesu caucauro // 4 // evaM savvaggeNaM, cusayaaDavaNNa tiriya logaMmi / vaMtarajoisamajhe, jiNANa bhavaNA asaMkhijjA // 5 // aNNAI kittimAI, naganagarapuresu nigamagAmesu / vihiNA jiNabhavaNAI, bhattIe vaMdimo tAI // 6 // ia jiNaharANa niaraM, saMkheveNaM mae samarakkhAyaM / bhAveNa bhaNijjaMtaM, bhavavirahaM kuNau bhavvANaM // 7 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) zrIyAkinIsUnuharibhadrasUripraNItam 'zrIdhUmAvalIprakaraNam' (prAya IsvI 750-775) (gAthAchaMdaH) asuriMdasuriMdANaM kinnaragaMdhavvacaMdasUrANaM / vijjAhariyasurANaM sajogasiddhANa siddhANaM // 1 // muNiyaparamatthavitthara-vigiTThavivihatavasosiyaMgANaM / siddhivahunibbharukkaMThiyANa jogIsarANaM ca // 2 // je pujjA bhagavaMto titthayarA rAgadosatamarahiyA / viNayapaNaeNa tesiM suddhao me imo dhUo // 3 // titthaMkarapaDimANaM kaMcaNamaNirayaNavihumamayANaM / tihuaNavibhUsagANaM sAsaya-sukhakkhayANaM ca // 4 // camarabalippamuhANaM bhavaNavaINaM vicittabhavaNesu / jAo ya aholoe jiNiMdacaMdANa paDimAo // 5 // jAo ya tiriyaloe kinnarakiMpurisabhUminayaresu / gaMdhavvamahoragajakkhabhUya taha(ya)rakkhasANaM ca // 6 // jAo ya dIvapavvaya-vijjAharapavarasiddhabhavaNesu / taha caMdasUragaharikkha-tAragANaM vimANesu // 7 // jAo ya uDDaloe sohammIsANavaravimANesu / jAo maNoharasaNaMkumAramAhiMdakappesu // 8 // jAo va baMbhaloe-laMtayasukke tahA sahassAre / ANayapANayaAraNa-accuyamakappesu jAo ya // 9 // jAo gevijjesuM jAo varavijayavejayaMtesu / taha ya jayaMtaparAjiyavimANasavvaTThasiddhesu // 10 // siddhANa ya siyaghaNakamma-baMdhamukkANa paramanANINaM / AyariyANa taheva ya paMcavihAyAranirayANaM // 11 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA taha ya uvajjhAyANaM sAhUNaM jhANajoganirayANaM / tavaso(su)siyasarIrANaM siddhivahUsaMgamaparANaM // 12 // sudevayA vi paMkaya - putthaya maNirayaNabhUsiyakarAe / veyAvaccagarANa ya samuddhuo me imo dhUo // 13 // evaM abhityA mo (me) bhAvasugaMdheNa paramadhuveNa / titthayarasiddha muhA savve vi kuNantu bhavavirahaM // 14 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) zrIudyotanasUriviracitA zrI kuvalayamAlAntargatA 'jinastutiH ' ( I0 sa0 778) (gAthAchandaH) jaya sayala - surAsara - siddha-kAmiNi- viNaya- paNaya - calaNa- juya / jaya bhuyaiMda - vilAsiNi- sira-maNi-kiraNagga-cuMbiyaccalaNA // jaya caMdiMda - NamaMsiya jaya ruMda-bhavoha - tAraNa-samattha / jaya bhuvaNa- sokkha - kAraNa jaya kamma-kalaMka -parihINA // bhagavaM taM ciya NAho taM saraNaM baMdhavo tumaM ceya / bhava-saMsAra - samudde jiNa - titthaM desiyaM jeNaM //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) zrI jayasiMhasUriviracitazrIdharmopadezamAlA-vivaraNAntargatA 'zrIariSTanemijinastutiH' (I0 sa0 859) (gAthAchandaH) jaya surasela-vibhUsaNa ! jaya jaya iMdaMka-vaDDiyANaMda / jaya Nivvattiya majjaNa ! jaya jaya suMdarI-paNaya ! // 1 // jaya haricaMdaNa-cacciya ! jaya jaya maNi-mauDa-bhUsiya-sarIra ! / jaya seyaMbara-dhAraya ! jaya jaya siyakusuma kaya-soha ! // 2 // jaya iMdAvali-saMthuya ! jaya jaya jaNaNIpa(e) vaDDiyANaMda ! / jaya bAla ! abAla-visiTTha-ceTTa ! jaya jovvaNaM patta ! // 3 // jaya rAyalacchi-bhUsiya ! jayasi dasAroha-Nahayala-miyaMka ! / jaya sivadevI-NaMdaNa ! jaya dAviya-kaNha-Niya-vIriya ! // 4 // jaya akaya-dAra-saMgaha ! jaya jaya ujjata-gahiya-sAmanna ! / jaya devadUsa-dhAraya ! jaya jaya sura-maNuya-Naya-calaNa ! // 5 // jaya cauNANimuNIsara ! jaya jaya uvasaggadalaNamuNicaMda ! / jaya kevalalacchIvariyavaraya ! jaya devaNayacalaNa ! // 6 // jaya daDhapAvaNisUDaNa ! jaya jaya sura-siddha-paNaya-kama-kamala ! / jaya gaya-gamaNa ! suracciya ! jaya loha-samudda-gaya-pAra ! // 7 // jaya mayaNAnala-jalahara ! jaya jaya Neddaliya-garuya-daDha-mANa ! / jaya siddha ! siddha-sAsaNa ! jaya jaya bhuvaNammi supasiddha ! // 8 // jaya iMdIvara-vibbhama ! jaya jaya guNa-rayaNa-sAgara ! murNida ! / jaya pAusa-jalaya-samANa-sadda ! jaya pauma-kaya-calaNa ! // 9 // jaya goviMda-NamaMsiya ! jaya jaya nIsesa-baMdhaNa-vimukka ! / jaya nAha ! NANa-sAgara ! jaya paNayAsesa-vara-phalaya ! // 10 // jaya tava-lacchi-susaMgaya ! IsAi va rAilacchi-parimukka ! / jaya siddhattha-narAmara ! jaya jaya kovAhi-vara-maMta ! // 11 // jaya siddha ! buddha ! guNa-Nihi ! pasattha-kallANa-maMgalAyayaNa ! / jaya sidayAlu-mahAguNa ! purisottama-purisa-kaya-pUya ! // 12 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) zrIjayasiMhasUriviracita- zrIdharmopadezamAlAvivaraNAntargatA 'zrIjayasaddakusumamAlA viMzatijinastutiH ' ( I0 sa0 859) (gAthAchandaH) jaya mayaNAnala - jalahara ! jaya jaya duTTha-TThakamma- ghaNa-pavaNa / jaya bhaviya-kamala- diNayara ! jaya usabhajiNiMda ! jaya nAha ! // 1 // jaya vijaya - dujaya - vammaha ! jaya jaya - NIsesa - tihuyaNANaMda ! / jaya siddhivahu-visesaya ! jaya ajiyajiNiMda ! sura namiya ! // 2 // jaya guNa - rayaNa-maho ahi ! jaya jaya kula - jalahi- puNNimAiMda ! / jaya moha - timira - diNayara ! jaya saMbhava ! jaNiya-jaya - harisa ! // 3 // jaya merusihara - bhUsaNa ! jaya saMsAra - jalahi-varapoya ! | jaya tavalacchi - susaMgaya ! ahinaMdaNa ! sujaya jaya - NAha ! // 4 // jaya kova - mahoraga - siddhamaMta ! jaya jaya suriMda-naya-calaNa ! | jaya mANa-mahAtaru-gaMdhavAha ! jaya jaya sumai - jiNaiMda ! // 5 // jaya rAyalacchi - pUiya ! jaya jaya divvAraviMda-kaya-calaNa ! / jaya pamappahasAmiya ! jaya jaya bhuvaNammi supasiddha ! // 6 // jaya kitti - mahAnaya - divvasela ! jaya samattha-guNa-nihasa ! / jaya nANalacchi - seviya ! jaya jayasu supAsa- jiNayaMda ! // 7 // jaya tihuyaNekkasAmiya ! jaya jaya sasi kuMda-hAra - saMkAsa ! / jaya mokkhamagga - desaya ! caMdappaha ! jaya jayasu jaya nAha ! // 8 // jaya patta - divvakevala ! jaya jaya telokka- diTTha-di( da ) TThaca ! / jaya jaya siddha (ddhi ) vahU-piyayama ! jaya suvihi- jiNiMda ! gaya-rAga ! // 9 // jaya tihuyaNa - siri-seviya ! jaya jaya nIsesa - pAva - mala- rahiya ! / jaya sayala - bhuvaNa - bhUsaNa ! jaya sItalanAha ! nayacalaNa ! // 10 // jaya bhuvaNa - geha-maMgala-paIva ! jaya jaya muNiMdanayacalaNa ! / jaya tava - tAviya - kalimala ! jaya jayahi jiNiMda ! seyaMsa ! // 11 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA jaya nANalacchi-laMchiya ! jaya jaya nIsesa- lakkhaNukkinna ! / jaya vasuhAvAsava-paNaya-calaNa ! jaya jayahi vasupujja ! // 12 // jaya khaviya-kamma- daDhamala ! jaya jaya telokka- nahayala-miyaMka ! | jaya mAyA- kavaDa - kuDaMgi- jalaNa ! jaya jayasu jiNa - vimala ! // 13 // jaya durAga-kari-hari ! jaya jaya niya-kaMti - daliya - ghaNatimira ! / jaya saha-vijaya - jalahara ! jaya jayasu aNaMtajiNaiMda ! // 14 // jaya payaDiya - pAyaDa - sAhudhamma ! jaya jaya pasattha- vara - jjhANa ! / jaya paNamiya-paNaya ! muNiMda- paNaya ! jaya jayasu jiNa - dhamma ! // 15 // jaya paNaya-tiyasakAmiNi-dhammelluvvella - kusuma-kaya-soha ! | jaya duriya-jala-jalahara ! jaya saMti-jiNiMda ! sura namiya ! // 16 // jaya tuliya- kappapAyava - ciMtAmaNi- kAmadheNu-mAhappa ! / jaya samavasaraNa - bhUsaNa ! jaya kaya-jaya- harisa ! jiNa kuMthu ! // 17 // jaya rai - arai-vimaddaNa ! jaya jaya jara maraNa - roga - raya- rahiya ! | jaya rAga-rosa - vajjiya ! jaya tihuyaNa-paNaya ! araNAha ! // 18 // jaya vijaya- bhuvaNa- DAmara mahalla-jamamalla-laddha - jayasadda ! / jaya tihuyaNa - saravara - rAyahaMsa ! jaya malli- jiNaiMda ! // 19 // jaya vayaNa - kiraNa - bohiya- bhavva - mahAkumuya-saMDa- nisinAha ! / jaya muNi- gaNa - saMya ! muNisuvvaya ! sujaya jaya nAha ! // 20 // jaya paNaya-pAya-paMkaya ! jaya jaya papphulla-paMkaya-dalaccha ! / jaya vijaya - dujaya - ghaNaghAikamma ! muNinamiya ! naya-calaNa ! // 21 // jaya jAyavakula-maMDaNa ! jaya jaya kaMdoTTa-vaNNa-saMkAsa ! / jaya bhava-bhaya-niNNAsaNa ! jaya jayasu [ a ]riTThavaranemi ! // 22 // jaya khuDiya - viyaDa - daDhakamma-pAsa ! jaya jaya pigu-saMkAsa / jaya battIsa - surAhiva-kaya-majjaNa ! jayasu jiNa-pAsa // 23 // jaya jaMbUNaya - vibbhama ! jaya jaya tisalAe vaDDiyANaMda ! / jaya jaya vijaya - parIsaha ! jaya tihuyaNa-nAha ! jiNa - vIra ! // 24 // iya jiNavariMda - jayasadda - kusumamAlaM dharei jo kaMThe / vimalaguNaM so pAvai sAsaya- sokkhaM sayA mokkhaM // 25 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) zrInivRtikulIna zrIzIlAcAryakRtA zrIcaupannamahApurisacariyasthitA 'zrIbharatacakrikathitA zrIRSabhajinastutiH ' (vi0 saM0 915 / I0 sa0 859) (gAthAchandaH) jaya mokkhapahapayAsaya ! jaya jaya saMsArajalahibohittha / jaya ghoraNarayapAyAlavaDaNapaDirumbhaNasamattha ! // 1 // jaya visayavisamahosahi ! jaya ghaNakammaTThagaMThiNiTThavaNa ! / jaya sayalabhuvaNabhUsaNa ! jaya vajjiya'vajjasabbhAva ! // 2 // jaya sajalajalaharorAligaruyasuisuhayamahuraNigghosa ! / jaya sayalachinnasaMsaya ! saMsiyakayasAsayasuhesa ! // 3 // jaya guruyabhavabhayuppitthasattasattANadANadullaliya ! / jaya bhuvaNabhariyajasaguNaNihANa ! jaya NijjiyAgaMga // 4 // jaya jhANANalapayaviyaNIsesavisesapAvasabhAva ! / jaya paNayanANavaddhaNa ! jaya jaya jayabaMdhava ! muNIsa ! // 5 // jaya kohakasaNa ! jaya mANamalaNa ! jaya mAyamahaNa ! muNiNAha ! / jaya lohaggahaNiggaha ! jaya micchucchAyaNasaha ! // 6 // OM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) zrIcaupannamahApurisacariyAntargatA 'zrIariSTanemistutiH' (vi0 saM0 915 / I0 sa0 859) (gAthAchandaH) jaya bhavvasattaNevvANakAraNuvbUDhapaDhamadhammadhura ! / duppariyallasamuppaNNakevalAloiyatiloya ! // 1 // telokkamaMdiruppaNNadaDhayaruddharaNapaccalakkhaMbha ! / bhavaghaNavaNagahaNakarAlakavalaNuddAmadAvaggi ! // 2 // gurukammamahApAyavaparUDhapArohakaDDhaNakariMda / mahamicchattaghaNaMdhAravihaDaNuppaNNapaccUha ! // 3 // iya saMsArAyaDapaDaNajaNiyabhayaNibbharaM bhaviyasatthaM / abbhuddhara bhuvaNAlaMbabhUya ! hatthAvalaMbeNa // 4 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) zrIcaupannamahApurisacariya ityatrAgatA 'zrIneminirvANe suragaNakathitA stuti: ' (vi0 saM0 915 / I0 sa0 859) (gAthAchandaH) jaya paNamaMtasurA'suraNariMdamaNimaulilAliyaMghijuya ! / bhavasayasaMgaliyANeyakammamAhappaNiddalaNa ! // 1 // jaya jamma-maraNakAraNamusumUraNa ! jaNiyajaNamaNANaMda ! / saMsArADaiNivaDantatihuyaNuddharaNakayacitta // 2 // ! / jaya mayaNadhaNuguNummukkakusumasaraNiyarapaDihayappasara vivihAya-heusaMpAyabhaMgapaDibhaggakumayamaya ! // 3 // jaya vivihapaMthapatthAribhariyabhuvaNammi mUDhamaggANa ! | kAUNa dayaM sammaggadesao taM si bhaviyANa // 4 // jaya NiyayavisayapasaraMtaduddhariMdiyavivakkhakayabhaMga ! | visamaparIsahaNiddaliyadusahadaDhadappamAhappa ! // 5 // jaya jaNiyasaMthaveNa vi hiyayammiM Nakayapaharisappasara ! / Naya kayatAlaNavitthariyamaccharucchAhadupeccha ! // 6 // jaya NANa- daMsaNAloyakaliyakiriyAkalAvaviNNAsa ! / bhavabhamaNakAraNuddalaNaladdhasAsayasuhAvAsa ! // 7 // iya riTThami ! kammaTThaduTThaNiTThavaNaNiTThara ! jiNiMda / hojjaha bohilAbho puNo vi tuha payapasAeNa // 8 // bhavajalahijaluttAraNakAraNa ! sattANa duhasayattANa ! | tANaM kuNasu vikammaya ! kammamahApaMkakhuttANa ! // 9 // durdvidiyamusumUraNa ! mUraNa ! ghaNakammaselagahaNANa / cauvihakasAyasosaya ! sammaM guNagAravagghaviya ! // 10 // sayalasurA'surasammaya ! mayavajjiya ! jiyaparIsaha - kasAya ! / mayaNamahAbhaDabhaMjaya ! jayaguru ! jaya jayahi joIsa ! // 11 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA mANummUlaNapaccala ! rAguggapalittasaMgakayabhaMga ! | maya- moha-mAyasAsaya ! sAsayasuhamuttamaM patta ! // 12 // lohA - himANaNAsaya ! NAsiyasaMsAravAsavAsaMga ! | jiNa ! jayadaMsiyasivapaya ! paesu Namimo sivAtaNaya // 13 // aNNANavAhiNIjalapavAhavAheNa bhavasayAvatte / parirakkha rakkhaNakkhamataraMDa ! buDuMtamettAhe // 14 // iya jamme jamme calaNakamalabhasalAiyavvamamhANa | jayaguru ! jAejja puNo vi tumha gottANuhAveNa // 15 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) zrIcaupannamahApurisacariyasthA 'zrIdharaNendrodgAritA zrIarhatpArzvastutiH' (vi0 saM0 915 / I0 sa0 859 ) (gAthAchandaH) paNamAmi tihuyaNekkaladhIra ! vammahapayAvaNimmahaNa ! | jiNa ! dujjayagaruyasurovasaggasaMsaggakayabhaMga // 1 // Na hu NavaruttArai duharayAo tuha gottakittaNaM NAha ! / tuha pAyarao vi taNummi pavaNavihuo valaggaMto // 2 // surahittaNAhirAmA suhovahojjapha(ppha)lA dayaM kAuM / tumhahiM puNNarAsI parUviyA dhaNNarAsi vva // 3 // tAva cciya duharavikiraNaNiyarasaMtAvatAviyA hoMti / jAvalliyanti Na ya tumha calaNajuvalAyavacchAyaM // 4 // vammahagimhumhAgayamAyAmAyahiyAe NaDieNa / tuha vaNajalaM pattaM pivAsieNaM va NAha ! mae // 5 // saMbhiNNatimirapaDalammi tai mae sasahare vva saccavie / jahi velA va NivvayaM majjha maNapuliNaM // 6 // suragirisihare vva samuNNayammi ThAUNa taha ( ? i) mae NAha ! / Nivanto pulaijjai kutitthapaMtheNa bAlajaNo // 7 // iya laliloyaNuvvellapattakarapallave tai jaNassa / kappatarummi va jAyanti sevie sayalasokkhAI // 8 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) zrIcaupannamahApurisacariyAntargatA 'zrIsurendrakathitA zrIarhatpArzvastutiH ' (vi0 saM0 915 / I0 sa0 859) (gAthAchandaH) paNamAmi mukkasaMsAravAsavAsaMga ! pAsajiNayaMda ! / abbhuddhAriyabhImayara bhavabhaubbhantabhavvajaNa // 1 // kharaNaharakaDhiNakulisaggabhIsaNo daDhakarAladADhAlo ! / tumha paNAmeNa kamAgayaM pi Nakkamai miyaNAho // 2 // viyaDakavoloyalliyabahuliyamayasalilasittaperanto / paNiva tuha jayaguru ! Na'lliyai samAgao vi gao // 3 // pajjaliyabahalajAlAkalAvakavaliyadiyantarAhoo / Na Dahai tuhavayaNajalAhisittamaNuyaM vaNadavaggI // 4 // ubbhaDayaraphaNaphukkAramAruucchittavisakaNukro / kuviyAgao viNa Dasai maNuyaM tuha gottamaMteNa // 5 // AyaNNAyaDDhiyadaDhapayaMDakoyaMDabANadupeccho / liya raM tuha paNihipaDihao takkarasamUho // 6 // tuha gottakittaNuddaliyadIhadaDhaNiyalabaMdhapammuko / kArAharAo puriso pAvai hiyaicchiyaM ThANaM // 7 // Niddaliya jANavattammi NIralaharIhiM pellio puriso / tuha paNaitaraNDavalaggaNiyataNU tarai jalaNihiNo // 8 // daDhadADhakarAlaviDaMbiyANaNaM sihiNihacchiduppecchaM / chAyaM pi pisAyaulaM Na chalai tuha NAmametteNa // 9 // taDitaralasacchahucchaliyavisamanisiyAsibhAsurillami / samarammi jayaM pAvai tuha paNairao lahuM suhaDo // 10 // viyalantapUyapabbhArasaDiyakara - caraNa - buDDanAso vi / rogAu muccai Naro tumhapaNAmAmiyaraseNa // 11 // iya hari-kari-sihi-phaNi-cora - kAra - jalaNihi-pisAya-raNa-rogaM / Na Narassa jAyai bhayaM tuha calaNapaNAmaNirayassa // 12 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) zrIcaupannamahApurisacariyagranthastha 'zrIsurapatikRta- zrIvardhamAnajinastutiH ' (saM0 915 / I0 sa0 859) ( gAthAchandaH ) jaya jaya jiNa ! ju ( ? du )jjayajeyapakkhavikkhohavaDDhiyapayAva ! / bhavajalahiNibuhuntANa taM si saraNaM asaraNA // 1 // je tumha daMsaNe daliyatimirapasarammi bhANubimbe vva / No pasibuddhA Na kayAi hojja tANaM puNa viboho // 2 // saMsArasAyare tA bhamanti jIvA aNorapArammi / tumha NayaNAvaloyammi jAva jAyanti Na ya purao // 3 // visayApAsaNibaddhANa rAyavAhovahammamANANaM / jIvANa kuraMgANaM va NavaraM mokkho tumArhito // 4 // tumha vayaNAmayarasaM Na ya je savaNaMjalIhiM ghoTTanti / te visayapivAsAyAsasosiyA NAsirhiti phuDaM // 5 // aNNANatimiraNiddalaNa ! vimalakevalakaujjalAloyaM / majjha kumuyAyarassa va kuNasu vibohaM jaNANaMda ! // 6 // NijjiyarAyassa vi khaviyaviggahubbhaDapayAvapasarillaM / tuha sAsaNaM payaTTau kayakevalavikkamagdhaviyaM // 7 // iya mahiyalasaMcArimakamaloyarasaMcarantasuhayANa / tumha calaNANa Namimo puNo puNo vIra jiNayaMda ! // 8 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) ajJAtakartRka 'zrIuvasaggaharastotraH' (prAyaH IsvI navamazatakottarArdhaH) (gAthAchandaH ?) uvasaggaharaM pAsaM pAsaM vaMdAmi kammaghaNamukkaM / visahara visaninnAsaM maMgalakallANaAvAsaM // 1 // visaharaphuliMgamatte kaMThe dhAreI jo sayA maNuo / tassa gaha-rogamArI-duTThajarA jaMti uvasAmaM // 2 // ciTThau dUre maMto, tujjha paNAmo vi bahuphalo hoI / naratiriesu vi jIvA, pAvaMti na dukkhadogaccaM // 3 // tuha sammatte laddhe, ciMtAmaNikappapAyavabbhahie / pAvaMti aviggheNaM jIvA ayarAmaraM ThANaM // 4 // ia saMthuo mahAyasa ! bhattibbhara-nibbhareNa hiyaeNa / tA deva ! dijja bohiM, bhave bhave pAsa ! jiNacaMda // 5 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1 ) zrIsiddhasenadivAkarapraNItA dvitIyA dvAtriMzikA (prAyaH IsvI paMcamazatAbdyA: prathamacaraNam) (vasaMtatilakAvRttam) vyaktaM niraJjanamasaMskRtamekavidyaM vidyAmahezvaramayAcitalokapAlam / brahmAkSaraM paramayoginamAdisAGkhyaM yastvAM na veda na sa vIra ! hitAni veda // 1 // duHkhArditeSu na ca nAma ghRNAmukho'si na prArthitArthasakhiSUpanataprasAdaH / na zreyasA ca na yunakSi hitAnuraktAn nAtha ! pravRttyatizayastvadanirgato'yam // 2 // kRtvA navaM suravadhUbhayaromaharSaM daityAdhipaH zatamukhabhrakuTIvitAnaH / tvatpAdazAntigRha-saMzrayalabdhacetA lajjAtanudyuti hareH kulizaM cakAra // 3 // pItAmRteSvapi mahendrapurassareSu mRtyuH svatantrasukhadurlalitaH sureSu / vAkyAmRtaM tava punarvidhinopayujya zUrAbhimAnamavasya pibanti mRtyoH // 4 // apyeva nAma dahanakSatamUlajAlA lakSmIkaTAkSasubhagAstaravaH punaH syuH / na tveva nAtha ! jananaklamamUlapAdA stvaddarzanAnalahatAH punarudbhavanti // 5 // uttrAsayanti puruSaM bhavato vacAMsi vizvAsayanti paravAdisubhASitAni / duHkhaM yathaiva hi bhavAnavadat tathA tat tatsambhave ca matimAn kimivAbhayaH syAt ? // 6 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 bRhad - nirgrantha-stutimaNimaJjUSA sthAne janasya paravAdiSu nAthabuddhi dveSazcayastvayi guNapraNato hi lokaH / te pAlayanti samupAzritajIvitAni tvAmAzritasya hi kutazcirameSa bhAvaH ? // 7 // citraM kimatra yadi nirvacanaM vivAdA na prApnuvanti nanu zAstari yuktametat / uktaM ca nAma bhavatA bahu naikamArga nirvigrahaM ca kimataH paramadbhutaM syAt // 8 // mAM pratyasau na manujaprakRtirjino'bhU cchaGke ca nAtiguNadoSavinizcayajJaH / yat tvAM jina ! tribhuvanAtizayaM samIkSya nonmAdamApa na bhavajvaramunmamAtha // 9 // anye'pi mohavijayAya nipIDya kakSA mabhyutthitAstvayi virUDhasamAnamAnAH / aprApya te tava gatiM kRpaNAvasAnA stvAmeva vIra ! zaraNaM yayurudvahantaH // 10 // tAvad vitarkaracanApaTubhirvacobhi rmedhAvinaH kRtamiti smayamudvahanti / yAvanna te jina ! vacaH svabhicApalAste siMhAsane hariNabAlakavat skhalanti // 11 // tvadbhASitAnyavinayasmitakuJcitAkSAH svagrAharaktamanasaH paribhUya bAlAH / naivodbhavanti tamasaH smaraNIyasaukhyAH pAtAlalInazikharA iva lodhravRkSAH // 12 // saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // 13 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi tvacchAsanAdhigamamUDhadizAM narANA mAzAsmahe puruSamapyanupattameva / unmArgayAyiSu hi zIghragatirya eva nazyatyasau laghutaraM na mRdu prayAtaH // 14 // tiSThantu tAvadatisUkSmagabhIragAdhAH ___ saMsArasaMsthitibhidaH zrutavAkyamudrAH / paryAptamekamupapattisacetanasya rAgArciSaH zamayituM tava rUpameva // 15 // vairAgyakAhalamukhA viSayaspRhAndhA jJAtuM svamapyanadhiyA hRdayapracAram / nAtaH paraM bhava iti vyasanopakaNThA vizvAsayantyupanatAMstvayi mUDhasaMjJAH // 16 // sattvopaghAtaniranugraharAkSasAni vaktRpramANaracitAnyahitAni pItvA / advArakaM jina ! tamastamaso vizanti yeSAM na bhAnti tava vAgdyutayo manassu // 17 // dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUraH / tvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 18 // pApaM na vAJchati jano na vetti pApaM puNyonmukhazca na ca puNyapathaH pratItaH / niHsaMzayaM sphuTahitAhitanirNayastu tvaM pApavat sugata ! puNyamapi vyadhAkSI // 19 // satkAra-lAbhaparipaktizaThairvacobhi duHkhadviSaM janamanupravizanti tIrthyAH / lokaprapaJcaviparItamadhIradurgaM zreyaHpathaM tvamavidUrasukhaM cakarSa // 20 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 daityAGganAtilakaniSThuravajradIptau zakre suraudhamukuTArcitapAdapIThe / tiryakSu ca svakRtakarmaphalezvareSu tadvAkyapUtamanasAM na vikalpakhedaH // 21 // bRhad - nirgrantha-stutimaNimaJjUSA yaireva hetubhiranizcayavatsalAnAM sattveSvanarthaviduSAM karuNApadezaH / taireva te jina ! vacassvaparokSatattvA mAdhyasthyazuddhamanasaH zivamApnuvanti // 22 // ekAntanirguNa ! bhavantamupetya santo yatnArjitAnapi guNAJjahati kSaNena / klIbAdarastvayi punarvyasanolbaNAni bhuGkte ciraM guNaphalAni hi tApanaSTaH // 23 // kurvan na mAramupayAti na cApyakurvan nAsyAtmanaH zivamahad dhairyabalaM nidhAnam / vedan tamevamavasAditavedamattvAd bhUyo na duHkhagahaneSu vaneSu zete // 24 // karttA na karmaphalabhug na ca karmanAzaH kartrantare'pi ca na karmaphalodayo'sti / karttA ca karmaphalameva sa cApyanAdya stvadvAkyanItiriyamapragatA'nyatIyaiH // 25 // bhIroH satastava kathaM tvamarezvaro'sau vIro'yamityanavadhAya cakAra nAma / mRtyorna hastapathametya bibheti vIrastavaM tasya gocaramapi vyatiyAya lInaH // 26 // nAdityagarvajamahastava kiJcidasti nApi kSapA zazimayUkhazuciprahAsA / rAtriMdinAnyatha ca pazyasi tulyakAlaM kAlatrayotpathagato'pyanatItakAlaH // 27 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi candrAMzavaH kamalagarbhaviSaktamugdhAH ___ sUryo'pyajAtakiraNaH kumudodareSu / vIra ! tvameva tu jagatyasapatnavIra trailokyabhUtacaritApratighaprakAzaH // 28 // yazcAmbudodaraniraGkazadIptirarka stArApatizca kumudadyutigaurapAdaH / tAbhyAM tamo gupilamanyadiva prakAzyaM kastaM prakAzavibhavaM tava mAtumarhaH // 29 // nArthAn vivitsasi na vetsyasi nApyavetsI na jJAnavAnasi na te'cyuta ! vedyamasti / trailokyanityaviSamaM yugapacca vizvaM pazyasyacintyacaritAya namo'stu tubhyam // 30 // zabdAdayaH kSaNasamudbhavabhaGgazIlAH saMsAratIramapi nAstyaparaM paraM vA / tulyaM ca tat tava tayoraparokSamApsu tvayyadbhuto'pyayamanadbhuta eva bhAvaH // 31 // (pRthvI) ananyamatirIzvaro'pi guNavAk samAH zAzvatI ryadA na guNalokapAramanumAtumIzastava / pRthagjanalaghusmRtirjina ! kimeva vakSyAmyahaM manorathavinodacApalamidaM tu naH siddhaye // 32 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) zrIsiddhasenadivAkarapraNItA paJcamI dvAtriMzikA (prAyaH IsvI paMcamazatAbdyA: prathamacaraNam) (upajAtivRttam) ArAdhyase tvaM na ca nAma vIra ! stavaiH satAM caiSa hitAbhyupAyaH / tvannAmasaMkIrtanapUtayatnaH sadbhirgataM mArgamanuprapatsye // 1 // jAne yathA'smadvidhavipralApaH kSepaH stavo veti vicAraNIyam / bhaktyA svatantrastu tathApi vidvan ! kSamAvakAzAnupapAdayiSye // 2 // gambhIramambhonidhinA'calaiH sthitaM zaraddivA nirmalamiSTamindunA / bhuvA vizAlaM dyutimad vivasvatA balaprakarSaH pavanena varNyate // 3 // guNopamAnaM na tavAtra kiJci dameyamAhAtmya ! samaJjasaM yat / samena hi syAdupamAbhidhAnaM nyUno'pi te nAsti kutaH samAnaH // 4 // amoha ! yattAM vasudhAvadhUM ya nmAnAnurodhena pituzcakarSa / jJAnatrayonmIlitasatpatho'pi tatkAraNaM ko'cyuta ! mantumIzaH ? // 5 // ( upendravajrA ) anekajanmAntarabhagnamAna: smaro yazodApriya ! yat puraste / cacAra nirhIkazarastamarthaM tvameva vidyAH sunayajJa ! ko'nyaH ? // 6 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi (upajAtiH) abuddhakhedopanatairanekai ___ rasAdhyarAgAviSamopacAraiH narezvarairAtmahitAnuraktai cUDAmaNiyA'pRtapAdareNuH // 7 // svayaM prabhUtainidhibhinivRttaiH pratyekamambhonicayaprasUtaiH / AzAsanaM sarvajanopabhogyai rdhanezvaraH prItikaraH prajAnAm // 8 // dikpAlabhuktyA vasudhAM niyacchan prabodhito nAma suraiH samAyaH / lakSmyA nisargocitasaGgatAyAH sitAtapatrapraNayaM vyanautsIt // 9 // apUrvazokopanataklamAni netrodakaklinnavizeSakANi viviktazobhAnyabalAnanAni vilApadAkSiNyaparAyaNAni // 10 // mugdhonmukhAkSANyupadiSTavAkya saMdigdhajalpAni puraHsarANi / bAlAni mArgAcaraNakriyANi pralambavastrAntavikarSaNAni // 11 // akRtrimasnehamayapradIrgha ___dInekSaNAH sAzrumukhAzca paurAH / saMsArasAtmyajJa janaikabandho ! na bhAvazuddhaM jagRhurmanaste // 12 // surAsuraivismRtadIrghavairaiH parasparaprItiviSaktanetraiH / tvadyAnadhUH sadyavahairbabhAse / saMdigdhasUryaprabhamantarikSam // 13 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 saMkIrNadaityAmarapauravargamatyadbhutaM tanmahimAnamIkSya | bhavAbhavAbhyutthitacetasaste yadvismayo nAma sa vismayo'yam // 14 // pratIcchataste surapasya kezAn kSIrArNavopAyanalabdhabuddheH / prasAdasAyAmataraM tadAbhU dakSNAM yathArthAnimiSaM sahastram // 15 // ( indravajrA ajJAtacaryAmanuvartamAno yad durjanAdhRSyavapustvamAsIH / nAnAsanoccAvacalakSaNAGka mUrtestadatyadbhutamIhitaM me // 16 // zivAzivavyAhRtaniSThurAyAM rakSaH pizAcopavanAntabhUmau / samAdhiguptaH samajAgarUkaH kAyaM samutsRjya vinAyakebhyaH // 17 // vandhyAbhimAnaM kRtavAnasi hI saMsargapAtraM jina ! saMgamaM yat / prItatrinetrArcita ! nRttapuSpai stenAsi lokatrayavIra ! vIraH // 18 // AnandanRttapracalAcalA bhUH bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA pratyuddhatodvelajalaH samudraH / saumyo'nilaH sparzasukhe'bhijAtaH zubhAbhidhAnA mRgapakSiNazca // 19 // sarvAvatAraH suradaityanAga garutmatAM proSitamatsarANAm / babhUvuranyAni ca te'dbhutAni trailokyavighnezvaramohazAntau // 20 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi utsAhazauNDIryavidhAnagurvI mUDhA jagadvyaSTikarI pratijJA / anantamekaM yugapattrikAlaM zabdAdibhirniSpratighAtavRttiH // 21 // durApamAptaM yadacintyabhUti jJAnaM tvayA janmajarAntakartR / tenAsi lokAnabhibhUya sarvAn sarvajJa ! lokottamatAmupetaH // 22 // anye jagatsaMkathikAvidagdhAH sarvajJavAdAn pravadanti tIrthyAH / yathArthanAmA tu tavaiva vIra ! sarvajJatA satyamidaM na rAgaH // 23 // ( upendravajrA ) raviH payododararuddharazmiH bhavAnudArAtizayapravAdaH prabuddhahAsairanumIyate jJaiH / praNetRvIryaucchikharaprayatnaiH // 24 // (indravajrA ) nAtha ! tvayA dezitasatpathasthA: strIcetaso'pyAzu jayanti moham / naivAnyathA zIghragatiryathA gAM prAcIM yiyAsurviparItayAyI // 25 // ( upajAtiH ) apetaguhyAvacanIyazAThyaM sattvAnukampAsakalapratijJam / sacchAsanaM te tvamivApradhRSyam // 26 // zamAbhijAtArthamanarthaghAti 57
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA yathA pare saMkathikA vidagdhA zAstrANi kRtvA laghutAmupetAH / ziSyairanujJAmalinopacArai rvaktRtvadoSAstvayi naiva santi // 27 // yathA bhavAMste'pi kilApavarga mArga puraskRtya yathA prayAtAH / svaireva tu vyAkulavipralApai rasvAduniSThergamitA laghutvam // 28 // rAgAtmanAM kopaparAjitAnAM ____ mAnonnatisvIkRtamAnasAnAm / tamojalAnAM smRtizobhinAM ca pratyekabhadrAn vinayAnavocaH // 29 // vAyavambuzevAlakaNAzino'nye dharmArthamugrANi tapAMsi taptAH / tvayA punaH klezacamUvinAza bhakto'pi dharmo vijitAza ! dagdhaH // 30 // (mandrAkrAntAvRttam) nAnAzAstrapragamamahatIM rUpiNI tAM niyacchan ___ zakrastAvat tava guNakathAvyApRtaH khedameti / ko'nyo yogyastava guNanidhervaktumuktvA nayena ! tyaktA lajjA svahitagaNanAnirvizaGkaM mayaivam // 31 // (puSpitAgrA) iti nirupamayogasiddhasenaH prabalatamoripunirjayeSu vIraH / dizatu surapurustutastuto naH satataviziSTazivAdhikAridhAma // 32 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) zrIsiddhasenadivAkarakRtA ekaviMzatitamA dvAtriMzikA aparanAmA parAtmA - dvAtriMzikA (prAyaH IsvI paJcamazatAbdIprathamacaraNaM) (bhujaGgaprayAtaH) sadA yogasAtmyAt samudbhUtasAmyaH prabhotpAditaprANipuNyaprakAzaH / trilokIzavandyastrikAlajJanetA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 1 // zivo'thAdisaGkhyo'tha buddhaH purANaH pumAnapyalakSyo'pyaneko'pyathaikaH / prakRtyA''tmavRttyApyupAdhisvabhAvaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 2 // jugupsAbhayA'jJAnanidrA'viratyaGga bhUhAsyazugdveSamithyAtvarAgaiH / na yo ratyaratyantarAyaiH siSeve sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 3 // na yo bAhyasattvena maitrIM prapanna smobhirna no vA rajobhiH praNunnaH / trilokIparitrANanistandramudraH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 4 // hRSIkeza ! viSNo ! jagannAtha ! jiSNo ! mukundA'cyuta ! zrIpate ! vizvarUpa ! / ananteti saMbodhito yo nirAzaiH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 5 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 purA'naGgakAlArirAkAzakezaH kapAlI mahezo mahAvratyumezaH / to yo'STamUrtiH zivo bhUtanAthaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 6 // vidhibrahmalokezazambhusvayambhU caturvaktramukhyAbhidhAnAM vidhAnam / dhruvo'tha ya Uce jagatsargahetuH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 7 // na zUlaM na cApaM na cakrAdi haste na hAsyaM na lAsyaM na gItAdi yasya / na netre na gAtre na vaktre vikAraH bRhad - nirgrantha-stutimaNimaJjUSA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 8 // na pakSI na siMho vRSo nApi cApaM na roSaprasAdAdijanmA viDambaH / na nindyaizcaritrairjane yasya kampaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 9 // na gaurI na gaGgA na lakSmIryadIyaM vapurvA ziro vApyuro vA jagAhe / yamicchAvimuktaM zivazrIstu bheje sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 10 // jagatsambhavasthemavidhvaMsarUpai ralIkendrajAlairnayo jIvalokam / mahAmohakUpe nicikSepa nAtha: sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 11 // samutpattividhvaMsanityasvarUpaM yadutthA tripadyeva loke vidhatvam / haratvaM haritvaM prapede svabhAvaiH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 12 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi trikAlatrilokatrizaktitrisandhya trivargatridevatriratnAdibhAvaiH / yaduktA tripadyeva vizvAni vane sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 13 // yadAjJA tripadyeva mAnyA tato'sau tadastyeva no vastu yannAdhitaSThau / ato brUmahe vastu yat tad yadIyaM sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 14 // na zabdo na rUpaM raso nApi gandho __na vA sparzalezo na varNo na liGgam / na pUrvAparatvaM na yasyAsti saMjJA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 15 // chidA no bhidA no na kledo na khedo na zoSo na dAho na tApAdirApat / na saukhyaM na duHkhaM na yasyAsti vAJchA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 16 // na yogA na rogA na codvegavegAH sthitigati! na mRtyurna janma / na puNyaM na pApaM na yasyAsti bandhaH / __sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 17 // tapaH saMyamaH sUnRtaM brahma zaucaM __mRdutvArjavAkiJcanatvAni muktiH / kSamaivaM yadukto jayatyeva dharmaH ___sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 18 // aho ! viSTapAdhArabhUtA dharitrI nirAlambanAdhAramuktA yadAste / acintyaiva yaddharmazaktiH parA sA / sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 19 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 na cAmbhodhirAplAvayed bhUtadhAtrIM samAzvAsayatyeva kAle'mbuvAhaH yadudbhUtasaddharmasAmrAjyavazyaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 20 // bRhad - nirgrantha-stutimaNimaJjUSA na tiryag jvalatyeva yad jvAlajihvo yadUrdhvaM na vAti pracaNDo nabhasvAn / sa jAgarti yarddhamarAjapratApaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 21 // imau puSpadantau jagatyatra vizvo pakArAya diSTyodayete vahantau / urIkRtya yat turyalokottamAjJAM sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 22 // avatyeva pAtAlajambAlapAtAt vidhAyApi sarvajJalakSmInivAsAn / yadAjJA vidhitsAzritA'naGgabhAjaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 23 // suparvadrucintAmaNIkAmadhenu prabhAvA nRNAM naiva dUre bhavanti / caturthe yadutthe zive bhaktibhAjAM sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 24 // kalivyAlavahnigrahavyAdhicaura vyathAvAraNavyAghravIthyAdivighnAH / yadAjJAjuSAM yugminAM jAtu na syuH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 25 // abandhastathaikaH sthito vA'kSayI vA 'pyasad vA mato yairjaDaiH sarvathA''tmA / na teSAM vimUDhAtmanAM gocaro yaH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 26 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ mm saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi na vA duHkhagarbhe na vA mohagarbhe sthitA jJAnagarbhe tu vairAgyatattve / yadAjJAnilInA yayurjanmapAraM sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 27 // vihAyAzravaM saMvaraM saMzrayaiva yadAjJA parA'bhAji yairnivizeSaiH / svakastairakAryeva mokSo bhavo vA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 28 // zubhadhyAnanIrairurIkRtya zaucaM sadAcAradivyAMzukairbhUSitAGgAH / budhAH kecidarhanti yaM dehagehe sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 29 // dayAsUnRtAsteya-niHsaGgamudrA tapojJAnazIlairgurUpAstimukhyaiH / sumairaSTabhiryo'rcyate dhAmni dhanyaiH sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 30 // mahAccirdhanezo mahAjJAmahendro mahAzAntibhartA mahAsiddhasenaH / mahAjJAnavAn pAvanImUrtirarhan sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 31 // mahAbrahmayonirmahAsattvamUrti mahAhaMsarAjo mahAdevadevaH / mahAmohajetA mahAvIranetA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH // 32 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) svAmisamantabhadrapraNItam zrIbRhatsvayambhUstotram (prAyaH IsvI 600) (vaMzastha) svayambhuvA bhUtahitena bhUtale samaJjasajJAnavibhUticakSuSA / virAjitaM yena vidhunvatA tamaH kSapAkareNeva guNotkaraiH karaiH // 1 // prajApatiryaH prathamaM jijIviSUH zazAsa kRSyAdiSu karmasu prajAH / prabuddhatattvaH punaradbhutodayo mamatvato nirvivide vidAMvaraH // 2 // vihAya yaH sAgaravArivAsasaM vadhUmivemAM vasudhAva* satIm / mumukSurikSvAkukulAdirAtmavAn prabhuH pravavAja sahiSNuracyutaH // 3 // svadoSamUlaM svasamAdhitejasA ninAya yo nirdayabhasmasAtkriyAm / jagAda tattvaM jagate'thine'JjasA babhUva ca brahma-padA'mRtezvaraH // 4 // sa vizvacakSurvRSabho'rcitaH satAM samagravidyA''tmavapurniraJjanaH / punAtu ceto mama nAbhinandano jino'jitakSullakavAdizAsanaH // 5 // (upajAti) yasya prabhAvAt tridivacyutasya krIDAsvapi kSIvamukhAravindaH / ajeyazaktirbhuvi bandhuvargazcakAranAmA'jita ityavandhyam // 6 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi adyA'pi yasyA'jitazAsanasya satAM praNetuH pratimaGgalArtham / pragRhyate nAma paramaMpavitraM svasiddhikAmena janena loke // 7 // yaH prAdurAsItprabhuzaktibhUmnA bhavyA''zayAlInakalaGkazAntyai / mahAmunirmuktaghanopadeho yathA'ravindA'bhyudayAya bhAsvAn // 8 // yena praNItaM pRthu dharma-tIrthaM jyeSThaM janAH prApya jayanti duHkham / gAGgaM hRdaM candanapaGkazItaM gajapravekA iva dharmataptAH // 9 // sa brahmaniSThaH samamitrazatruvidyAvinirvAntakaSAyadoSaH / labdhAtmalakSmIrajito'jitAtmA jinaH zriyaM me bhagavAn vidhattAm // 10 // (indravajrA) tvaM zambhavaH sambhavatarSarogaiH santapyamAnasya janasya loke / AsIrihA''kasmika eva vaidyo vaidyo yathA'nAtharujAM prazAntyai // 11 // (upendravajrA) anityamatrANamahaMkriyAbhiH prasaktamithyA'dhyavasAyadoSam / idaM jagajjanmajarA'ntakArtaM niraJjanAM zAntimajIgamastvam // 12 // (upajAti) zatahUdonmeSacalaM hi saukhyaM tRSNA''mayA'pyAyanamAtrahetuH / tRSNAbhivRddhizca tapatyajatraM tApastadAyAsayatItyavAdIH // 13 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (indravajrA) bandhazca mokSazca tayozca hetU baddhazca muktazca phalaM ca mukteH / syAdvAdino nAtha ! tavaiva yuktaM naikAntadRSTestvamato'si zAstA // 14 // ___ (upajAti) zakro'pyazaktastava puNyakIrteH stutyAM pravRttaH kimu mAdRzo'jJaH / tathA'pi bhaktyA stuta-pAda-padmo mamArya ! deyAH zivatAtimuccaiH // 15 // (vaMzastha) guNA'bhinandAdabhinandano bhavAn dayAvadhUM kSAntisakhImazizriyat / samAdhitantrastadupopapattaye dvayena nairgranthyaguNena cA'yujat // 16 // acetane tatkRtabandhaje'pi mamedamityAbhinivezikagrahAt / prabhaGgare sthAvaranizcayena ca kSataM jagattattvamajigrahadbhavAn // 17 // kSudAdiduHkhapratikArataH sthitina cendriyArthaprabhavA'lpasaukhyataH / tato guNo nAsti ca dehadehinoritIdamitthaM bhagavAn vyajijJapat // 18 // jano'tilolo'pyanubandhadoSato bhayAdakAryeSviha na pravartate / ihA'pyamutrA'pyanubandhadoSavit kathaM sukhe saMsajatIti cA'bravIt // 19 // sa cAnubandho'sya janasya tApakRt tRSo'bhivRddhiH sukhato na ca sthitiH /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi iti prabho ! loka-hitaM yato mataM tato bhavAneva gatiH satAM mataH // 20 // __ (upajAti) anvarthasaMjJaH sumatirmunistvaM svayaM mataM yena suyuktinItam / yatazca zeSeSu mateSu nAsti sarvakriyAkArakatattvasiddhiH // 21 // anekamekaM ca tadeva tattvaM bhedA'nvayajJAnamidaM hi satyam / mRSopacAro'nyatarasya lope taccheSalopo'pi tato'nupAkhyam // 22 // sataH kathaJcittadasatvazaktiH khe nAsti puSpaM taruSu prasiddham / sarvasvabhAva-cyutamapramANaM sva-vAgviruddhaM tava dRSTito'nyat // 23 // na sarvathA nityamudetyapaiti na ca kriyAkArakamatra yuktam / naivA'sato janma sato na nAzo dIpastamaH pudgalabhAvato'sti // 24 // (upendravajrA) vidhiniSedhazca kathaJcidiSTau vivakSayA mukhyaguNavyavasthA / iti praNItiH sumatestaveyaM matipravekaH stuvato'stu nAtha ! // 25 // (upajAti) padmaprabhaH padmapalAzalezyaH padmAlayA''liGgitacArumUrtiH / babhau bhavAn bhavya-payoruhANAM padmAkarANAmiva padmabandhuH // 26 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 bRhad - nirgrantha-stutimaNimaJjUSA babhAra padmAM ca sarasvatIM ca bhavAn purastAtpratimuktilakSmyAH / sarasvatImeva samagrazobhAM sarvajJalakSmIM jvalitAM vimuktaH // 27 // zarIrarazmiprasaraH prabhoste bAlArkarazmicchavirA''lilepa / narA'marA''kIrNasabhAM prabhA vA zailasya padmAbhamaNeH svasAnum // 28 // nabhastalaM pallavayanniva tvaM sahasrapatrA'mbujagarbhacArai: / pAdA'mbujaiH pAtitamAradarpo bhUmau prajAnAM vijaha bhUtyai ? // 29 // guNAmbudhervipruSamapyajastraM nA''khaNDalaH stotumalaM tavarSeH / prAgeva mAkkimutA'tibhaktirmAM bAlamAlApayatIdamittham // 30 // ( upajAti) svAsthyaM yadAtyantikameSa puMsAM svArtho na bhogaH paribhaGgarAtmA / tRSo'nuSaGgAnna ca tApazAntiritIdamAkhyadbhagavAn supArzvaH // 31 // ajaGgagamaM jaGgamaneyayantraM yathA tathA jIvadhRtaM zarIram / bIbhatsa pUti kSayi tApakaM ca sneho vRthA'treti hitaM tvamAkhyaH // 32 // alaGghyazaktirbhavitavyateyaM hetudvayA''viSkRtakAryaliGgA / anIzvaro janturahaMkriyArttaH saMhRtya kAryeSviti sAdhvavAdIH // 33 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi bibheti mRtyorna tato'sti mokSo nityaM zivaM vAJchati nA'sya lAbhaH / tathA'pi bAlo bhaya-kAma-vazyo vRthA svayaM tapyata ityavAdIH // 34 // sarvasya tattvasya bhavAn pramAtA mAteva bAlasya hitA'nuzAstA / guNA'valokasya janasya netA mayA'pi bhaktyA pariNUyate'dya // 35 // (upajAti) candraprabhaM candramarIcigauraM candraM dvitIyaM jagatIva kAntam / vande'bhivandyaM mahatAmRSIndraM jinaM jitasvAntakaSAyabandham // 36 // yasyAGgalakSmIparivezabhinnaM tamastamo'reriva razmibhinnam / nanAza bAhyaM bahu mAnasaM ca dhyAnapradIpA'tizayena bhinnam // 37 // svapakSasausthityamadA'valiptA vAsiMhanAdairvimadA babhUvuH / pravAdino yasya madAgaNDA gajA yathA kesariNo ninAdaiH // 38 // yaH sarvaloke parameSThitAyAH padaM babhUvA'ddhatakarmatejAH / anantadhAmA'kSaravizvacakSuH samantaduHkhakSayazAsanazca // 39 // sa candramA bhavyakumudvatInAM vipannadoSA'bhrakalaGkalepaH / vyAkozavAGyAyamayUkhamAla: pUyAtpavitro bhagavAnmano me // 40 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (upajAti) ekAntadRSTipratiSedhi tattvaM pramANasiddhaM tadatatsvabhAvam / tvayA praNItaM suvidhe ! svadhAmnA naitatsamAlIDhapadaM tvadanyaiH // 41 // tadeva ca syAnna tadeva ca syAt tathApratItestava tatkathaJcita / nA'tyantamanyatvamananyatA ca vidheniSedhasya ca zUnyadoSAt // 42 // nityaM tadevedamiti pratIterna nityamanyapratipattisiddheH / na tadviruddhaM bahirantaraGganimittanaimittikayogataste // 43 // anekamekaM ca padasya vAcyaM vRkSA iti pratyayavatprakRtyA / AkAniNaH syAditi vai nipAto guNA'napekSe niyame'pavAdaH // 44 // guNapradhAnArthamidaM hi vAkyaM jinasya te tadviSatAmapathyam / tato'bhivandyaM jagadIzvarANAM mamA'pi sAdhostava pAdapadmam // 45 // (vaMzastha) na zItalAzcandanacandrarazmayo na gAGgamambho na ca hArayaSTayaH / yathA muneste'nagha ! vAkya-razmayaH zamAmbugarbhAH zizirA vipazcitAm // 46 // sukhA'bhilASA'naladAhamUcchitaM mano nijaM jJAnamayA'mRtA'mbubhiH / vyadidhyapastvaM viSadAhamohitaM yathA bhiSagmantraguNaiH svavigraham // 47 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi svajIvite kAmasukhe ca tRSNA divA zramArttA nizi zerate prajAH / tvamArya ! naktaMdivamapramattavAna jAgarevA''tmavizuddhavartmani // 48 // apatyavittottaralokatRSNayA tapasvinaH kecana karma kurvate / bhavAnpunarjanmajarAjihAsayA trayIM pravRtti samadhIravAruNat // 49 // tvamuttamajyotirajaH kva nirvRtaH kva te pare buddhilavoddhavakSatAH / tataH svaniHzreyasabhAvanAparaibudhapravekairjina ! zItaleDyase // 50 // ( upajAti) zreyAn jinaH zreyasi vartmanImA : zreyaH prajAH zAsadajeyavAkyaH / bhavAMzcakAze bhuvanatraye'smi - neko yathA vItaghano vivasvAn // 51 // ( upendravajrA ) vidhirviSaktapratiSedharUpaH pramANamatrA'nyataratpradhAnam / guNospa mukhyaniyAmahetunayaH sa dRSTAntasamarthanaste // 52 // vivakSito mukhya itISyate'nyo guNosvivakSo na nirAtmakate / tathA'rimitrA'nubhayAdizaktidvayA'vadheH kAryakaraM hi vastu // 53 // dRSTAntasiddhAvubhayorvivAde sAdhyaM prasiddhyena tu tAdRgasti / yatsarvathaikAntaniyAmi dRSTaM tvadIyadRSTirvibhavatyazeSe // 54 // 71
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (upajAti) ekAntadRSTi-pratiSedhasiddhinyAyeSubhirmoharipuM nirasya / asi sma kaivalyavibhUtisamrATa tatastvamarhannasi me stavArhaH // 55 // zivAsu pUjyo'bhyudayakriyAsu tvaM vAsupUjyastridazendrapUjyaH / mayA'pi pUjyo'lpadhiyA munIndra ! dIpArciSA kiM tapano na pUjyaH // 56 // (upendravajrA) na pUjayA'rthastvayi vItarAge na nindayA nAtha ! vivAntavaire / tathA'pi te puNyaguNasmRtirnaH punAti cittaM duritAJjanebhyaH // 57 // pUjyaM jinaM tvA'rcayato janasya sAvadyalezo bahu puNyarAzau / doSAya nA'laM kaNikA viSasya na dUSikA zItazivA'mburAzau // 58 // (upajAti) yadvastu bAhyaM guNadoSasUtenimittamabhyantaramUlahetoH / adhyAtmavRttasya tadaGgabhUtamabhyantaraM kevalamapyalaM na // 59 // bAhyetaropAdhisamagrateyaM kAryeSu te dravyagataH svabhAvaH / naivA'nyathA mokSavidhizca puMsAM tenA'bhivandyastvamRSirbudhAnAm // 60 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 73 (vaMzastha) ya eva nityakSaNikAdayo nayA mitho'napekSAH sva-parapraNAzinaH / ta eva tattvaM vimalasya te muneH parasparekSAH svaparopakAriNaH // 61 // yathaikazaH kArakamarthasiddhaye samIkSya zeSaM svasahAyakArakam / tathaiva sAmAnyavizeSamAtRkA nayAstaveSTA guNamukhyakalpataH // 62 // parasparekSA'nvayabhedaliGgataH prasiddhasAmAnya-vizeSayostava / samagratA'sti sva-parA'vabhAsakaM yathA pramANaM bhuvi buddhilakSaNam // 63 // vizeSyavAcyasya vizeSaNaM vaco yato vizeSyaM viniyamyate ca yat / tayozca sAmAnyamatiprasajyate vivakSitAtsyAditi te'nyavarjanam // 64 // nayAstava syAtpadasatyalAJchitA rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaguNA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 65 // (vaMzastha) anantadoSA''zayavigraho graho viSaGgavAnmohamayazciraM hRdi / yato jitastattvarucau prasIdatA tvayA tato'bhUrbhagavAnanantajit // 66 // kaSAyanAmnAM dviSatAM pramAthinAmazeSayannAma bhavAnazeSavit / vizoSaNaM manmathadurmadA''mayaM samAdhibhaiSajyaguNairvyalInayat // 67 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 parizramA'mburbhayavIcimAlinI tvayA svatRSNAsaridA''rya ! zoSitA / asaGgagharmArkagabhastitejasA paraM tato nirvRtidhAma tAvakam // 68 // suhRttvayi zrIsubhagatvamaznute dviSaMstvayi pratyayavat pralIyate / bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA bhavAnudAsInatamastayorapi prabho ! paraM citramidaM tavehitam // 69 // tvamIdRzastAdRza ityayaM mama pralApalezo'lpamatermahAmune / azeSamAhAtmyamanIrayannapi zivAya saMsparza ivA'mRtAmbudheH // 70 // ( rathoddhatA ) dharma - tIrthamanaghaM pravartayan dharma ityanumataH satAM bhavAn / karmakakSamadahattapo'gnibhiH zarma zAzvatamavApa zaGkaraH // 71 // devamAnavanikAyasattamai rejiSe parivRto vRto budhaiH / tArakAparivRto'tipuSkalo vyomanIva zazalAJchano'malaH // 72 // prAtihArya vibhavaiH pariSkRto dehato'pi virato bhavAnabhUt / mokSamArgamaziSannarAmarAn nA'pi zAsanaphalaiSaNA''turaH // 73 // kAyavAkyamanasAM pravRttayo nA'bhavaMstava munezcikIrSayA / nA'samIkSya bhavataH pravRttayo dhIra ! tAvakamacintyamIhitam // 74 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 75 mAnuSI prakRtimabhyatItavAn devatAsvapi ca devatA yataH / tena nAtha ! paramA'si devatA zreyase jinavRSa ! prasIda naH // 75 // (upajAti) vidhAya rakSAM parataH prajAnAM rAjA ciraM yo'pratima pratApaH / vyadhAtpurastAtsvata eva zAntimunirdayAmUrtirivA'ghazAntim // 76 // cakreNa yaH zatrubhayaGkareNa jitvA nRpaH sarvanarendracakram / samAdhicakreNa punarjigAya mahodayo durjayamohacakram // 77 // rAjazriyA rAjasu rAjasiMho rarAja yo rAjasubhogatantraH / ArhantyalakSyA punarAtmatantro devA'surodArasabhe rarAja // 78 // yasminnabhUdrAjani rAjacakraM munau dayAdIdhiti dharmacakram / pUjye muhuH prAJjali devacakraM dhyAnonmukhe dhvaMsi kRtAntacakram // 79 // svadoSazAntyA vihitA''tmazAntiH zAntevidhAtA zaraNaM gatAnAm / bhUyAdbhavaklezabhayopazAntyai zAntirjino me bhagavAn zaraNyaH // 80 // (vasantatilakA) kunthuprabhRtyakhilasattvadayaikatAnaH kunthurjino jvarajarAmaraNopazAntyai / tvaM dharmacakramiha vartayasi sma bhUtyai bhUtvA purA kSitipatIzvaracakrapANiH // 81 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA bRhad tRSNA'rciSaH paridahanti na zAntirAsAmiSTendriyArthavibhavaiH parivRddhireva / sthityaiva kAyaparitApaharaM nimittamityAtmavAn viSayasaukhyaparAGmukho'bhUt // 82 // bAhyaM tapaH parama-duzcaramA''carastvamA''dhyAtmikasya tapasaH paribRMhaNArtham / dhyAnaM nirasya kaluSadvayamuttarasmin dhyAnadvaye vavRtiSe'tizayopapanne // 83 // hutvA svakarmakaTukaprakRtIzcatastro ratnatrayA'tizayatejasi jAtavIryaH / bhrAjiSe sakalavedavidhervinetA vyabhre yathA viyati dIptarucirvivasvAn // 84 // yasmAnmunIndra ! tava loka - pitAmahAdyA vidyAvibhUtikaNikAmapi nApnuvanti / tasmAdbhavantamajamapratimeyamA''ryAH stutyaM stuvanti sudhiyaH svahitaikatAnAH // 85 // (anuSTubh ) guNa- stokaM sadullaGghya tadbahutvakathAstutiH / AnantyAtte guNA vaktumazakyAstvayi sA katham // 86 // tathA'pi te munIndrasya yato nAmA'pi kIrtitam / punAti puNyakIrternastato brUyAma kiJcana // 87 // lakSmIvibhavasarvasvaM mumukSozcakralAJchanam / sAmrAjyaM sArvabhaumaM te jarattRNamivA'bhavat // 88 // tava rUpasya saundaryaM dRSTvA tRptimanApivAn / dvyakSaH zakraH sahasrAkSo babhUva bahu vismayaH // 89 // moharUpo ripuH pApaH kaSAyabhaTasAdhanaH dRSTisaMvidupekSA'straistvayA dhIra ! parAjitaH // 90 // kandarpasyoddharo darpastrailokyavijayArjitaH / payAmAsa taM dhIre tvayi pratihatodayaH // 91 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi AyatyAM ca tadAtve ca duHkhayonirduruttarA / tRSNAnadI tvayottIrNA vidyAnAvA viviktayA // 92 // antakaH krandako nRNAM janmajvarasakhaH sadA / tvAmantakA'ntakaM prApya vyAvRttaH kAmakArataH // 93 // bhUSA - veSA''yudhatyAgi vidyA - dama - dayAparam / rUpameva tavA''caSTe dhIra ! doSavinigraham // 94 // samantato'GgabhAsAM te pariveSeNa bhUyasA / tamo bAhyamapAkIrNamadhyAtmaM dhyAna - tejasA // 95 // sarvajJajyotiSodbhUtastAvako mahimodayaH / kaM na kuryAtpraNamraM te sattvaM nAtha ! sacetanam // 96 // tava vAgamRtaM zrImatsarva bhASAsvabhAvakam / prINayatyamRtaM yadvatprANino vyApi saMsadi // 97 // anekAntAtmadRSTiste satI zUnyo viparyayaH / tataH sarvaM mRSoktaM syAttadayuktaM svaghAtataH // 98 // ye para - skhalitannidrAH svadoSebhanimIlanAH / tapasvinaste kiM kuryurapAtraM tvanmatazriyaH // 99 // te taM svaghAtinaM doSaM zamIkartumanIzvarAH / tvadviSaH svahano bAlAstattvA'vaktavyatAM zritAH // 100 // sadekanityavaktavyAstadvipakSAzca ye nayAH / sarvatheti praduSyanti puSyanti syAditIha te // 101 // sarvathA niyamatyAgI yathAdRSTamapekSakaH / syAcchabdastAvake nyAye nAnyeSAmAtmavidviSAm // 102 // anekAnto'pyanekAntaH pramANa- nayasAdhanaH / anekAntaH pramANAtte tadekAnto'rpitAnnayAt // 103 // ( subhadrA mAlatI ) iti nirupamayuktazAsanaH priyahitayogaguNA'nuzAsanaH / arajina ! damatIrthanAyaka stvamiva satAM pratibodhanAya kaH ? // 104 // 77
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA matiguNavibhAvanurUpatastvayi varadA''gamadRSTirUpataH / guNakRzamapi kiJcanoditaM mama bhavatAd duritAsanoditam // 105 // (vanavAsikA) yasya maharSeH sakalapadArtha pratyavabodhaH samajani sAkSAt / sA'maramartyaM jagadapi sarvaM prAJjali bhUtvA praNipatati sma // 106 // yasya ca mUrtiH kanakamayIva svasphuradAbhA kRtapariveSA / vAgapi tattvaM kathayitukAmA syAtpadapUrvA ramayati sAdhUn // 107 // yasya purastAdvigalitamAnA na pratitIrthyA bhuvi vivadante / bhUrapi ramyA pratipadamAsIjjAtavikozAmbujamRduhAsA // 108 // yasya samantAjjinazizirAMzoH ziSyakasAdhugrahavibhavo'bhUt / tIrthamapi svaM jananasamudratrAsitasatvottaraNapatho'gram // 109 // yasya ca zuklaM paramatapo'gnirdhyAnamanantaM duritamadhAkSIt / taM jinasiMhaM kRtakaraNIyaM mallimazalyaM zaraNamito'smi // 110 // (vaitAlIya ) adhigatamunisuvratasthitimunivRSabho munisuvrato'naghaH / munipariSadi nirbabhau bhavAnuDupariSatparivItasomavat // 111 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 79 pariNatazikhikaNTharAgayA kRtamadanigrahavigrahA''bhayA / tava jina ! tapasaH prasUtayA grahapariveSaruceva zobhitam // 112 // zazirucizuci zuklalohitaM surabhitaraM virajo nijaM vapuH / tava zivamativismayaM yate ! yadapi ca vAGmanasIyamIhitam // 113 // sthiti-janana-nirodhalakSaNaM caramacaraM ca jagat pratikSaNam / iti jina ! sakalajJalAJchanaM vacanamidaM vadatAMvarasya te // 114 // duritamalakalaGkamaSTakaM nirupamayogabalena nirdahan / abhavadabhava saukhyavAn bhavAn bhavatu mamApi bhavopazAntaye // 115 // (zikhariNI) stutistotuH sAdhoH kuzalapariNAmAya sa tadA bhavenmA vA stutyaH phalamapi tatastasya ca sataH / kimevaM svAdhInyAjjagati sulabhe zreyasapathe stuyAnna tvAM vidvAnsatatamarbhipUjyaM namijinam // 116 // tvayA dhIman ! brahmapraNidhimanasA janmanigalaM samUlaM nirbhinnaM tvamasi viduSAM mokSapadavI / tvayi jJAnajyotirvibhavakiraNairbhAti bhagavanabhUvan khadyotA iva zuciravAvanyamatayaH // 117 // vidheyaM vAryaM cA'nubhayamubhayaM mizramapi tad vizeSaiH pratyekaM niyamaviSayaizcAparimitaiH / sadA'nyonyApekSaiH sakalabhuvanajyeSThaguruNA tvayA gItaM tattvaM bahunayavivakSetaravazAt // 118 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgantha-stutimaNimaJjUSA ahiMsA bhUtAnAM jagati viditaM brahma paramaM na sA tatrA''rambho'styaNurapi ca yatrA''zramavidhau / tatastatsiddhayarthaM paramakaruNo granthamubhayaM bhavAnevA'tyAkSInna ca vikRtaveSopadhirataH // 119 // vapurbhUSAveSavyavadhirahitaM zAntakaraNaM yataste saMcaSTe smarazaraviSA''taGkavijayam / vinA bhImaiH zastrairadayahRdayA'marSavilayaM tatastvaM nirmohaH zaraNamasi naH zAntinilayaH // 120 // (udgatA) bhagavAnRSiH parama yogadahana takalmaSendhanaH / jJAnavipulakiraNaiH sakalaM pratibudhya buddhakamalAyatekSaNaH // 121 // harivaMzaketuranavadyavinayadamatIrthanAyakaH / zIlajaladhirabhavo vibhavastvamariSTanemi-jinakuJjaro'jaraH // 122 // tridazendramaulimaNiratnakiraNavisaropacumbitam / pAdayugalamamalaM bhavato vikasatkuzezayadalA'ruNodaram // 123 // nakhacandrarazmikavacA'tirucirazikharA'Ggulisthalam / svArthaniyatamanasaH sudhiyaH praNamanti mantramukharA maharSayaH // 124 // dyutimadrathAGgaravibimbakiraNajaTilAMzumaNDalaH / nIlajaladajalarAzivapuH saha bandhubhirgaruDaketurIzvaraH // 125 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi halabhRcca te svajanabhaktimuditahRdayau janezvarau / dharmavinayarasikau sutarAM caraNAravindayugalaM praNematuH // 126 // kakudaM bhuvaH khacarayoSiduSitazikharairalaGkRtaH / meghapaTalaparivItataTa stava lakSaNAni likhitAni vajriNA // 127 // vahatIti tIrthamRSibhizca satatamabhigamyate'dya ca / prItivitatahRdayaiH parito bhRzamUrjayanta iti vizruto'calaH // 128 // bahirantarapyubhayathA ca karaNamavighAti nA'rthakRt / nAtha ! yugapadakhilaM ca sadA tvamidaM talA''malakavadviveditha // 129 // ata eva te budhanutasya caritaguNamadbhutodayam / nyAyavihitamavadhArya jine tvayi suprasanna manasaH sthitA vayam // 130 // ( vaMzastha ) tamAlanIlaiH sadhanustaDidguNaiH prakIrNabhImA'zani-vAyu- vRSTibhiH / balAhakairvairivazairupadruto mahAmanA yo na cacAla yogataH // 131 // bRhatphaNAmaNDalamaNDapena yaM sphurattaDitpiGgarucopasargiNam / jugUha nAgo dharaNa dharAdharaM virAgasaMdhyAtaDidambudo yathA // 132 // 81
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA svayoganistriMzanizAtadhArayA nizAtya yo durjayamohavidviSam / avApadA''rhantyamacityamadbhutaM trilokapUjA'tizayA''spadaM padam // 133 // yamIzvaraM vIkSya vidhUtakalmaSaM tapodhanAste'pi tathA bubhUSavaH / vanaukasaH svazramavandhyabuddhayaH zamopadezaM zaraNaM prapedire // 134 // sa satya - vidyAtapasAM praNAyakaH samagradhIrugrakulA'mbarAMzumAn / mayA sadA pArzvajinaH praNamyate vilInamithyApathadRSTivibhramaH // 135 // ( AryAgIti ) kIrtyA bhuvi bhAsi tayA vIra ! tvaM guNa samutthayA bhAsitayA / bhAsoDusabhA'sitayA soma iva vyomni kundazobhA''sitayA // 136 // tava jina ! zAsanavibhavo jayati kalAvapi guNA'nuzAsanavibhavaH / doSakazA'sanavibhavaH stuvanti cainaM prabhAkRzA''sanavibhavaH // 137 // anavadyaH syAdvAdastava dRSTeSTA'virodhataH syAdvAdaH / itaro na syAdvAdo sadvitayavirodhAnmunIzvarA'syAdvAdaH // 138 // tvamasi surAsuramahito granthikasattvA''zayapraNAmA'mahitaH / lokatrayaparamahito'nAvaraNajyotirujjavaladdhAma hitaH // 139 // sabhyAnAmabhirucitaM dadhAsi guNabhUSaNaM zriyA cArucitam / magnaM svasyAM rucitaM jayasi ca mRgalAJchanaM svakAntyA rucitam // 140 // tvaM jina ! gatamadamAyastava bhAvAnAM mumukSu kAmada ! mAyaH / zreyAn zrImadamAyastvayA samAdezi saprayAmadamA'yaH // 141 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 45 giribhittyavadAnavataH zrImata iva dantinaH sravaddAnavataH / tava zama vAdAnavato gatamUrjitamapagatapramAdAnavataH // 142 // bahuguNasampadasakalaM paramatamapi madhuravacanavinyAsakalam / nayabhaktyavataMsakalaM tava deva ! mataM samantabhadraM sakalam // 143 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnatuGgAcAryaviracitam 'zrIbhaktAmarastotram' (IsvI 575-625 prAyaH) (vasantatilakAvRttam) bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANA muddyotakaM dalitapApatamovitAnam / samyak praNamya jinapAdayugaM yugAdA vAlambanaM bhavajale patatAM janAnAm // 1 // yaH saMstutaH sakalavAGmayatattvabodhA dudbhUtabuddhipaTubhiH suralokanAthaiH / stotrairjagatritayacittaharairudAraiH stoSye kilAhamapi taM prathamaM jinendram // 2 // buddhayA vinA'pi vibudhArcitapAdapITha ! stotuM samudyatamatirvigatatrapo'ham / bAlaM vihAya jalasaMsthitamindubimba manyaH ka icchati janaH sahasA grahItum ? // 3 // vaktuM guNAn guNasamudra ! zazAGkakAntAn kaste kSamaH suragurupratimo'pi buddhyA ? / kalpAntakAlapavanoddhatanakracakraM ko vA tarItumalamambunidhiM bhujAbhyAm ? // 4 // so'haM tathApi tava bhaktivazAnmunIza ! kartuM stavaM vigatazaktirapi pravRttaH / prItyA''tmavIryamavicArya mRgo mRgendraM __ nAbhyeti kiM nijazizoH paripAlanArtham ? // 5 // alpazrutaM zrutavatAM parihAsadhAma tvadbhaktireva mukharIkurute balAn mAm / yatkokilaH kila madhau madhuraM virauti taccArucUtakalikAnikaraikahetuH // 6 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi tvatsaMstavena bhavasaMtatisannibaddham pApaM kSaNAtkSayamupaiti zarIrabhAjAm / AkrAntalokamalinIlamazeSamAzu sUryAMzu-bhinnamiva zArvaramandhakAram // 7 // matveti nAtha ! tava saMstavanaM mayeda mArabhyate tanu-dhiyA'pi tava prabhAvAt / ceto hariSyati satAM nalinIdaleSu muktAphaladyutimupaiti nanUdabinduH // 8 // AstAM tava stavanamastasamastadoSaM tvatsaMkathApi jagatAM duritAni hanti / dUre sahasrakiraNaH kurute prabhaiva padmA''kareSu jalajAni vikAsabhAJji // 9 // nAtyadbhutaM bhuvanabhUSaNa ! bhUtanAtha ! bhUtairguNaibhuvi bhavantamabhiSTavantaH / tulyA bhavanti bhavato nanu tena kiM vA bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti // 10 // dRSTvA bhavantamanimeSavilokanIyaM __nA'nyatra toSamupayAti janasya cakSuH / pItvA payaH zazikaradyuti dugdhasindhoH kSAraM jalaM jalanidherazituM ka icchet // 11 // yaiH zAntarAgarucibhiH paramANubhistvaM nirmApitastribhuvanaikalalAmabhUta ! / tAvanta eva khalu te'pyaNavaH pRthivyAM yatte samAnamaparaM na hi rUpamasti // 12 // vaktraM kva te sura-naroraga-netra-hAri niHzeSanirjitajagattritayopamAnam / bimbaM kalaGkamalinaM kva nizAkarasya yadvAsare bhavati pANDupalAzakalpam // 13 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSa saMpUrNamaNDalazazAGkakalAkalApa zubhrA guNAstribhuvanaM tava laGghayanti / ye saMzritAritrajagadIzvara ! nAthamekam kastAn nivArayati saJcarato yatheSTam // 14 // citraM kimatra yadi te tridazAGganAbhi nataM manAgapi mano na vikAramArgam / kalpAntakAlamarutA calitA'calena kiM mandarAdrizikharaM calitaM kadAcit // 15 // nirdhUmavartirapavarjitatailapUraH kRtsnaM jagattrayamidaM prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAm dIposparastvamasi nAtha ! jagatprakAzaH // 16 // nAstaM kadAcidupayAsi na rAhugamyaH spaSTIkaroSi sahasA yugapajjaganti / nAmbhodharodaraniruddhamahAprabhAvaH sUryAtizAyimahimA'si munIndra ! loke // 17 // nityodayaM dalitamohamahAndhakAram gamyaM na rAhuvadanasya na vAridAnAm / vibhrAjate tava mukhAbjamanalpakAnti vidyotayajjagadapUrvazazAGkabimbam // 18 // kiM zarvarISu zazinA'hni vivasvatA vA ? yuSmanmukhendudaliteSu tamassu nAtha ! niSpannazAlivanazAlini jIvaloke kAryaM kiyajjaladharairjalabhAranamraiH // 19 // jJAnaM yathA tvayi vibhAti kRtA'vakAzaM naivaM tathA hariharAdiSu nAyakeSu / tejaH sphuranmaNiSu yAti tathA mahattvaM naivaM tu kAcazakale kiraNA''kule'pi // 20 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi manye varaM hariharAdaya eva dRSTA ____dRSTeSu yeSu hRdayaM tvayi toSameti / kiM vIkSitena bhavatA bhuvi yena nAnyaH kazcin mano harati nAtha ! bhavAntare'pi // 21 // strINAM zatAni zatazo janayanti putrAn nAnyA sutaM tvadupamaM jananI prasUtA / sarvA dizo dadhati bhAni sahasrarazmi prAcyeva digjanayati sphuradaMzujAlam // 22 // tvAmAmananti munayaH paramaM pumAMsa mAdityavarNamamalaM tamasaH parastAt / tvAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyu __nAnyaH zivaH zivapadasya munIndra ! panthAH // 23 // tvAmavyayaM vibhumacityamasaMkhyamAdyam brahmANamIzvaramanantamanaGgaketum / yogIzvaraM viditayogamanekamekam jJAnasvarUpamamalaM pravadanti santaH // 24 // buddhastvameva vibudhArcitabuddhibodhAt tvaM zaGkakaro'si bhuvanatrayazaGkaratvAt / dhAtA'si dhIra ! zivamArgavidhevidhAnAt vyaktaM tvameva bhagavan / puruSottamo'si // 25 // tubhyaM namastribhuvanA''tiharAya nAtha ! tubhyaM namaH kSititalA'malabhUSaNAya / tubhyaM namastrijagataH paramezvarAya tubhyaM namo jina ! bhavodadhizoSaNAya // 26 // ko vismayo'tra ? yadi nAma guNairazeSai stvaM saMzrito niravakAzatayA munIza ! / doSairupAttavividhAzrayajAtagarvaiH / svapnAntare'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA uccairazokatarusaMzritamunmayUkha ___ mAbhAti rUpamamalaM bhavato nitAntam / spaSTollasatkiraNamastatamovitAnam bimbaM raveriva payodharapArzvavarti // 28 // siMhAsane maNimayUkhazikhAvicitre vibhrAjate tava vapuH kanakA'vadAtam / bimbaM viyadvilasadaMzulatAvitAnam tuMgodayAdrizirasIva sahasrarazmeH // 29 // kundAvadAtacalacAmaracAruzobhaM vibhrAjate tava vapuH kaladhautakAntam / udyacchazAGkazucinirjharavAridhAra muccastaTaM suragireriva zAtakaumbham // 30 // chatratrayaM tava vibhAti zazAGkakAnta muccaiH sthitaM sthagitabhAnukarapratApam / muktAphalaprakarajAlavivRddhazobhaM prakhyApayat trijagataH paramezvaratvam // 31 // unnidrahemanavapaGkajapuJjakAnti ___ paryullasannakhamayUkhazikhA'bhirAmau / pAdau padAni tava yatra jinendra ! dhattaH padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 32 // itthaM yathA tava vibhUtirabhUjjinendra ! dharmopadezanavidhau na tathA parasya / yAdRk prabhA dinakRtaH prahatAndhakArA tAdRk kuto grahagaNasya vikAsino'pi ? // 33 // zcyotanmadAvilavilolakapolamUla mattabhramabhramaranAdavivRddhakopam / airAvatAbhamibhamuddhatamApatantam dRSTvA bhayaM bhavati no bhavadAzritAnAm // 34 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi bhinnebhakumbhagaladujjavalazoNitAkta muktAphalaprakarabhUSitabhUmibhAgaH / baddhakramaH kramagataM hariNAdhipo'pi nAkrAmati kramayugA'calasaMzritaM te // 35 // kalpAntakAlapavanoddhatavahnikalpaM ___ dAvAnalaM jvalitamujjavalamutsphuliGgam / vizvaM jighatsumiva sammukhamApatantam tvannAmakIrtanajalaM zamayatyazeSam // 36 // raktekSaNaM samadakokilakaNThanIlaM krodhoddhataM phaNinamutphaNamApatantam / AkrAmati kramayugena nirastazaGka stvannAmanAgadamanI hRdi yasya puMsaH // 37 // valgatturaGgagajagajitabhImanAda mAjau balaM balavatAmaribhUpatInAm / udyaddivAkaramayUkhazikhA'paviddhaM ___ tvatkIrtanAttama ivAzu bhidAmupaiti // 38 // kuntAgrabhinnagajazoNitavArivAha vegAvatArataraNAturayodhabhIme / yuddhe jayaM vijitadurjayajeyapakSA stvatpAdapaGkajavanAzrayiNo labhante // 39 // ambhonidhau kSubhitabhISaNanakracakra ___pAThInapIThabhayadolbaNavADavA'gnau / raGgattaraGgazikharasthitayAnapAtrA strAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti // 40 // udbhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH zocyAM dazAmupagatAzcyutajIvitAzAH / tvatpAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehAH mA bhavanti makaradhvajatulyarUpAH // 41 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA ApAdakaNThamuruzRGkhalaveSTitAGgA gADhaM bRhannigaDakoTinighRSTajaGghAH / tvannAmamantramanizaM manujAH smarantaH sadyaH svayaM vigatabandhabhayA bhavanti // 42 // mattadvipendra-mRgarAja-davAnalAhi saGgrAma-vAridhi-mahodara-bandhanottham / tasyAzu nAzamupayAti bhayaM bhiyeva yastAvakaM stavamimaM matimAnadhIte // 43 // stotrasrajaM tava jinendra ! guNairnibaddhAm bhaktyA mayA ruciravarNavicitrapuSpAm / dhatte jano ya iha kaNThagatAmajastraM taM mAnatuGgamavazA samupaiti lakSmIH // 44 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) zrIpAtrakesarisvAmikRtA 'zrIjinendraguNasaMstutiH ' (IsvI saptamazatAbdyAH pUrvArdhaM prAyaH ) ( pRthvIchandaH) jinendra ! guNasaMstutistava manAgapi prastutA bhavatyakhilakarmaNAM prahataye paraM kAraNam / iti vyavasitA matirmama tato'hamatyAdarAt sphuTArthanayapezalAM sugata ! saMvidhAsye stutim // 1 // matiH zrutamathavAvadhizca sahajaM pramANaM hi te tataH svayamabodhi mokSapadavIM svayambhUrbhavAn / na caitadiha divyacakSuradhunekSyate'smAdRzAM yathA sukRtakarmaNAM sakalarAjyalakSmyAdayaH // 2 // vrateSu parirajyase nirupame ca saukhye spRhA bibheSyapi ca saMsRterasubhRtAM vadhaM dvekSyapi / kadAcidadayodayo vigatacittako'pyaJjasA tathA'pi gururiSyase tribhuvanaikabandhurjinaH // 3 // tapaH paramupazcitasya bhavato'bhavatkevalaM samastaviSayaM nirakSamapunazcyuti svAtmajam / nirAvaraNakramaM vyatikarAdapetAtmakaM tadeva puruSArthasAramabhisammataM yoginAm // 4 // parasparavirodhavadvividhabhaGgazAkhAkulaM pRthagjanasudurgamaM tava nirarthakaM zAsanam / tathApi jina ! sammataM suviduSAM na cAtyadbhutaM 'bhavanti hi mahAtmanAM duruditAnyapi khyAtaye // 5 // surendraparikalpitaM bRhadanarghyasiMhAsanaM tathA''tapanivAraNatrayamathollasaccAmaram / vazaM ca bhuvanatrayaM nirupamA ca niHsaMgatA na saMgatamidaM dvayaM tvayi tathA'pi saMgacchate // 6 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA tvamindriyavinigrahapravaNaniSThuraM bhASase tapasyapi yAtayasyanaghaduSkare saMzritAn / ananyaparidRSTayA SaDasukAyasaMrakSayA / svanugrahaparo'pyaho ! tribhuvanAtmanAM nAparaH // 7 // dadAsyanupamaM sukhaM stutipareSvatuSyannapi kSipasyakupito'pi ca dhruvamasUyakAndurgatau / na ceza ! parameSThitA tava viruddhayate yadbhavAn na kupyati na tuSyati prakRtimAzrito madhyamAm // 8 // parikSapitakarmaNastava na jAtu rAgAdayo na cendriyavivRttayo na ca manaskRtA vyAvRtiH / tathA'pi sakalaM jagadhugapadaMjasA vetsi c| prapazyasi ca kevalAbhyuditadivyasaccakSuSA // 9 // kSayAcca ratirAgamohabhayakAriNAM karmaNAM kaSAyaripunirjayaH sakalatattvavidyodayaH / ananyasadRzaM sukhaM tribhuvanAdhipatyaM ca te sunizcitamidaM vibho ! sumunisampradAyAdibhiH // 10 // na hIndriyadhiyA virodhi na ca liGgabuddhayA vaco na cApyanumatena te sunaya ! saptadhA yojitam / vyapetaparizaGkanaM vitathakAraNAdarzanAdato'pi bhagavaMstvameva parameSThitAyAH padam // 11 // na lubdha iti gamyase sakalasaGgasaMnyAsato na cA'pi tava mUDhatA vigatadoSavAgyadbhavAn / anekavidharakSaNAdasubhRtAM na ca dveSitA nirAyudhatayA'pi ca vyapagataM tathA te bhayam // 12 // yadi tvamapi bhASase vitathamevamApto'pi san pareSu jina kA kathA prakRtilubdhamugdhAdiSu / na cA'pyakRtakAtmikA vacanasaMhatidRzyate punarjananamapyaho ! na hi virudhyate yuktibhiH // 13 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi sajanmaraNarSigotracaraNAdinAmazruteranekapadaMsahatipratiniyAmasandarzanAt / phalArthipuruSapravRttivinivRttihetvAtmanAMzrutezca manusUtravatpuruSakartRkaiva zrutiH // 14 // smRtizca parajanmanaH sphuTamihekSyate kasyacit tathAptavacanAntarAtprasRtalokavAdAdapi / na cA'pyasata udbhavo na ca sato nimUlAtkSayaH kathaM hi paralokinAmasubhRtAmasattohyate // 15 // na cA'pyasadudIyate na ca sadeva vA vyajyate surAGgamadavattathA zikhikalApavaicitryavat / kvacinmRtakarandhanArthapiTharAdike nekSyate / kathaM kSitijalAdisaGgaguNa iSyate cetanA // 16 // prazAntakaraNaM vapurvigatabhUSaNaM cA'pi te samastajanacittanetraparamotsavatvaM gatam / vinA''yudhaparigrahAjjina ! jitAstvayA durjayAH kaSAyaripavo parairna tu gRhItazastrairapi // 17 // dhiyAntaratamArthavadgatisamanvayAnvIkSaNAt bhavetkhaparimANavatkvacidiha pratiSThA parA / prahANamapi dRzyate kSayavato nimUlAtkvacit tathA'yamapi yujyate jvalanavatkaSAyakSayaH // 18 // azeSavidihekSyate sadasadAtmasAmAnyavit jina ! prakRtimAnuSo'pi kimutAkhilajJAnavAn / kadAcidiha kasyacitkvacidapetarAgAditA sphuTaM samupalabhyate kimuta te vyapetainasaH // 19 // azeSapuruSAditattvagatadezanAkauzalaM tvadanyapuruSAntarAnucitamAptatAlAJchanam / kaNAdakapilAkSapAdamunizAkyaputroktayaH skhalanti hi sucakSurAdiparinizcitArtheSvapi // 20 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA parairapariNAmakaH puruSa iSyate sarvathA pramANaviSayAditattvaparilopanaM syAttataH / kaSAyavirahAnna cA'sya vinibandhanaM karmabhiH kutazca parinirvRtiH kSaNikarUpatAyAM tathA // 21 // mano vipariNAmakaM yadiha saMsRtiM cAznute tadeva ca vimucyate puruSakalpanA syAd vRthA / na cA'sya manaso vikAra upapadyate sarvathA dhruvaM taditi hISyate dvitayavAditA kopini // 22 // pRthagjanamanonukUlamaparaiH kRtaM zAsanaM sukhena sukhamApyate na tapasetyavazyendriyaiH / pratikSaNavibhaGguraM sakalasaMskRtaM ceSyate nanu svamatalokaliGgaparinizcitairvyAhitam // 23 // na santatiranazvarI na hi ca nazvarI no dvidhA vanAdivadabhAva eva yata iSyate tattvataH / vRthaiva kRSidAnazIlamunivandanAdikriyAH kathaJcidavinazvarI yadi bhavetpratijJAkSatiH // 24 // ananyapuruSottamo manujatAmatIto'pi samanuSya iti zasyase tvamadhunA narairbAlizaiH / kva te manujagarbhitA kva ca virAgasarvajJatA na janmamaraNAtmatA hi tava vidyate tattvataH // 25 // svamAturiha yadyapi prabhava iSyate garbhato malairanupasaMpluto varasarojapatrA'mbuvat / hitAhitavivekazUnyahRdayo na garbhe'pyabhUH kathaM tava manuSyamAtrasadRzatvamAzaGkyate // 26 // na mRtyurapi vidyate prakRtimAnuSasyeva te mRtasya parinirvRtirna maraNaM punarjanmavat / jarA ca na hi yadvapurvimalakevalotpattitaH prabhRtyarujamekarUpamavatiSThate prAGmRteH // 27 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi paraH kRpaNadevakaiH svayamasatsukhaiH prArthyate sukhaM yuvatisevanAdiparasannidhipratyayam / tvayA tu paramAtmanA na parato yataste sukhaM vyapetapariNAmakaM nirupamaM dhruvaM svAtmajam // 28 // pizAcaparivAritaH pitRvane narInRtyate kSaradrudhirabhISaNadviradakRttihelApaTa: / haro hasati cAyataM kahakahATTahAsolbaNaM kathaM paramadevateti paripUjyate paNDitaiH // 29 // mukhena kila dakSiNena pRthunA'khilaprANinAM samatti zavapUtimajjarudhirAntramAMsAni ca / gaNaiH svasadRzairbhRzaM ratimupaiti rAtrindivaM pibatyapi ca yaH surAM sa kathamAptatAbhAjanam // 30 // anAdinidhanAtmakaM sakalatattvasaMbodhanaM samastajagadAdhipatyamatha tasya saMtRptatA / tathA vigatadoSatA ca kila vidyate yanmRSA suyuktivirahAnna cA'sti parizuddhatattvAgamaH // 31 // kamaNDalumRgAjinAkSavalayAdibhirbrahmaNaH zucitvavirahAdidoSakaluSatvamabhyU / bhayaM vighRNatA ca viSNuharayoH sazastratvataH svato na ramaNIyatA ca parimUDhatA bhUSaNAt // 32 // svayaM sRjati cetprajAH kimiti daityavidhvaMsanaM suduSTajananigrahArthamiti cedasRSTirvaram / kRtAtmakaraNIyakasya jagatAM kRtirniSphalA svabhAva iti cenmRSA sa hi suduSTa evA''pyate // 33 // prasannakupitAtmanAM niyamato bhaveduHkhitA tathaiva parimohitA bhayamupadrutizcAmayaiH / tRSA'pi ca bubhukSayA ca na ca saMsRtizchidyate jinendra ! bhavato'pareSu kathamAptatA yujyate // 34 // 95
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA kathaM svayamupadrutAH parasukhodaye kAraNaM svayaM ripubhayArditAzca zaraNaM kathaM bibhyatAm / gatAnugatikairaho tvadaparatra bhaktairjanaiH anAyatanasevanaM nirayaheturaGgIkRtam // 35 // sadA hananaghAtanAdyanumatipravRttAtmanAM praduSTacaritoditeSu parihRSyatAM dehinAm / avazyamanuSajyate duritabandhanaM tattvataH zubhe'pi parinizcitastrividhabandhaheturbhavet // 36 // vimokSasukhacaityadAnaparipUjanAdyAtmikAH kriyA bahuvidhAsubhRnmaraNapIDanAhetavaH / tvayA jvalitakevalena na hi dezitAH kiM tA: tvayi prasRtabhaktibhiH svayamanuSThitAH zrAvakaiH // 37 // tvayA tvadupadezakAripuruSeNa vA kenacit kathaJcidupadizyate sma jina ! caityadAnakriyA / anAzakavidhizca kezapariluJcanaM cA'thavA zrutAdanidhanAtmakAdadhigataM pramANAntarAt // 38 // na cAsuparipIDinaM niyamato'zubhAyeSyate tvayA na ca zubhAya vA na hi ca sarvathA satyavAk / na cA'pi damadAnayoH kuzalahetutaikAntato vicitranayabhaGgajAlagahanaM tvadIyaM matam // 39 // tvayA'pi sukhajIvanArthamiha zAsanaM cetkRtaM kathaM sakalasaMgrahatyajanazAsitA yujyate / tathA nirazanArddha-bhuktirasavarjanAdyuktibhijitendriyatayA tvameva jina ityabhikhyAM gataH // 40 // jinezvara ! na te mataM paTakavastrapAtragraho vimRzya sukhakAraNaM svayamazaktakaiH kalpitaH / athAyamapi satpathastava bhavedyathA nagnatA na hastasulabhe phale sati taruH samAruhyate // 41 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 97 parigrahavatAM satAM bhayamavazyamApadyate prakopaparihiMsane ca paruSAnRtavyAhRtI / mamatvamatha corato svamanasazca vibhrAntatA kuto hi kaluSAtmanAM paramazuklasaddhyAnatA // 42 // svabhAjanagateSu peyaparibhojyavastuSvamI yadA pratinirIkSatAstanubhRtaH susUkSmAtmikAH / tadA kvacidapojjhane maraNameva teSAM bhavedathA'pyabhinirodhanaM bahutarAtmasaMmUrcchanam // 43 // digambaratayA sthitAH svabhujabhojino ye sadA pramAdarahitAzayAH pracurajIvahatyAmapi / na bandhaphalabhAginasta iti gamyate yena te pravRttamanubibhrati svabalayogyamadyApyamI // 44 // yathAgamavihAriNAmazanapAnabhakSyAdiSu prayatnaparacetasAmavikalendriyAlokinAm / kathaJcidasupIDanAdyadi bhavedapuNyodayastapo'pi vadha eva te svaparajIvasaMtApanAt // 45 // marujjvalanabhUpayaHsu niyamAkvacidyujyate parasparavirodhiteSu vigatAsutA sarvadA / pramAdajanitAgasAM kvacidapohanaM svAgamAt kathaM sthitibhujAM satAM gaganavAsasAM doSitA // 46 // parairanaghanirvRtiH svaguNatattvavidhvaMsanaM vyaghoSi kapilAdibhizca puruSArthavibhraMzanam / tvayA sumRditainasA jvalitakevalaughazriyA dhruvaM nirupamAtmakaM sukhamanantamavyAhatam // 47 // niranvayavinazvarI jagati muktiriSTA paraiH na kazcidiha ceSTate svavyasanAya mUDhetaraH / tvayA'nuguNasaMhateratizayopalabdhyAtmikA / sthitiH zivamayI pravacane tava khyApitA // 48 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhad-nirgantha-stutimaNimaJjUSA ityapi guNastutiH paramanivRteH sAdhanI bhavatyalamato jano vyavasitazca tatkAGkSayA / virasyati ca sAdhunA ruciralobhalAbhe satAM mano'bhilaSitAptireva nanu prayAsAvadhiH // 49 // (mAlinI) iti mama mativRtyA saMhatiM tvadguNAnAmanizamamitazaktiM saMstuvAnasya bhaktyA / sukhamanaghamanantaM svAtmasaMsthaM mahAtman / jina ! bhavatu mahatyA kevala zrIvibhUtyA // 50 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjaTAsiMhanandIkRtazrIvarAMgacaritasthastutirUpam 'zrIsAdhAraNajinamaMgalam' (IsvIsan saptamazatAbdhAH madhyabhAgaH prAyaH) __ (vasantatilakAvRttam) arhastrilokamahito hitakRtprajAnAM dharmo'rhato bhagavatastrijagaccharaNyaH / jJAnaM ca yasya sacarAcarabhAvadarzi ratnatrayaM tadahamapratimaM namAmi // 1 // yeneha mohatarumUlamabhedyamanyai rutpATitaM niravazeSamanAdibaddham / yasyarddhayastribhuvanAtizayAstridhoktAH so'rhaJjayatyamitamokSasukhopadezI // 2 // prApyeta yena nRsurAsurabhogabhAro nAnAtapoguNasamunnatalabdhayazca pazcAdatIndriyasukhaM zivamaprameyaM dharmo jayatyavitathaH sa jinapraNItaH // 3 // jJAnena yena jinavaktravinirgatena trailokyabhUtaguNaparyayasatpadArthAH / jJAtAH punaryugapadeva hi saprapaJcaM jainaM jayatyanupamaM tadanantaraM tat // 4 // arhanmukhAgatamidaM gaNadevadRSTaM saddharmamArgacaritaM parayA vizuddhayA / saMzrRNvataH kathayataH smaratazca nitya mekAntato bhavati puNyasamagralambhaH // 5 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zrIjaTAsiMhanandIkRtaM zrIvarAMgacaritAMtargataM 'zrIjinastutyaSTakam' (IsvI saptamazatAbdyAH madhyabhAgaH prAyaH) (vaMzasthavRttam) vinaSTakarmASTaka buddhigocaraM samastabodhyeSTahitArthadarzanam / sudRSTicAritrapathAdhinAyakaM nato'smi nirvANasukhaidhitaM jinam // 1 // vyapetasarveSaNadhIrasadvrataM prazastazuklapravidhUtadurnayam / avAptanirvANasukhaM nirAmayaM nato'smi taM vighnavinAyakaM jinam // 2 // prapazyatAM dRSTipathAnurodhinIM surUpatAM cApi suyauvanaM vapuH / subibhrato yasya mano manobhuvA na nAzitaM taM praNato'smi yatnataH // 3 // caturvidhAmetya gatiM suduHkhitAH smarAgninA ye nihatAH zarIriNaH / zamAmbhasA zAntimitAH sa yasya vai jino hi me'dya pradadAtu satsukham // 4 // zarIrikAyasthitisaGgadarzinaM niraJjanaM nirduritaM nirAmayam / amoghavidyaM niravadyayoginaM zaraNyatAM yAmi tamadya zAntaye // 5 // trilokabandhustrijagatprajAhita strilokacUDAmaNirAptakevalaH / trikAladarzI sugatiM sameyivA nsa mAM jino rakSatu duHkhasaMkaTAt // 6 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi sajAtayo rogajarorumRtyavo yathAkramaM lokamimaM jighAMsavaH / samuddhatA yena cirAya nistuSAH sa me vimuktiM vidadhAtu nakrataH // 7 // nirastadurnItivizeSasAdhano viziSTadivyASTasahasralakSaNaH / parISahaklezavijiSNuradya mAM sa rakSatu grAhamukhAgjinezvaraH // 8 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrItristutiH' (prAyaH IsvI saptamazatAbdyAH tRtIyacaraNam) (pRthvIchandaH) jayati bhagavAn hemAmbhojapracAravijRmbhitA vamaramukuTacchAyodgIrNaprabhAparicumbitau / kaluSahRdayA mAnobhrAntAH parasparavairiNaH vigatakaluSAH pAdau yasya prapadya vizazvasuH // 1 // tadanu jayati zreyAndharmaH pravRddhamahodayaH / kugativipathaklezAdyosau vipAzayati prajAH // pariNatanayasyAMgIbhAvAdviviktavikalpitam / bhavatu bhavatastrAtR tredhA jinendravaco'mRtam // 2 // tadanu jayatAjjainI vittiH prabhaGgataraGgiNI / prabhavavigamadhrauvyadravyasvabhAvavibhAvinI // nirupamasukhasyedaM dvAraM vighaTya nirargalam / vigatarajasaM mokSaM deyAnniratyayamavyayam // 3 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrIjinendrastutiH ' (prAya: saptamazatAbdyA: tRtIyacaraNam) ( pRthvIchandaH) atAmranayanotpalaM sakalakopavahnerjayAt kaTAkSazaramokSahInamavikAratodrekataH / viSAdamadahAnita: prahasitAyamAnaM sadA mukhaM kathayatIva te hRdayazuddhimAtyantikIm // 1 // nirAbharaNabhAsuraM vigatarAgave godayAt niraMbaramanoharaM prakRtirUpanirdoSataH / nirAyudhasunirbhayaM vigatahiMsyahiMsAkramAt nirAmiSasutRptimadvividhavedanAnAM kSayAt // 2 // mitasthitanakhAMgajaM gatarajomalasparzanam navAMburuhacaMdanapratimadivyagaMdhodayam / ravIndukulizAdidivyabahulakSaNAlaMkRtam divAkarasahastrabhAsuramapIkSaNAnAM priyam // 3 // hitArthaparipaMthibhiH prabalarAgamohAdibhiH kalaMkitamanA jano yadabhivIkSya zozudhyate / sadAbhimukhameva yajjagati pazyatAM sarvataH zaradvimalacandramaNDalamivotthitaM dRzyate // 4 // tadetadamarezvarapracalamaulimAlAmaNi sphuratkiraNacumbanIyacaraNAravindadvayam / punAtu bhagavajjinendra tava rUpamandhIkRtam jagatsakalamanyatIrthagururUpadoSodayaiH // 5 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIviracitA 'zrIarhatsvarUpastutiH' (prAyaH IsvI saptamazatAbdyAH tRtIyacaraNam) (viSamavRttam ) arhanmahAnadasya tribhuvanabhavyajanatIrthayAtrikaduritam / prakSAlanaikakAraNamatilaukikakuhakatIrthamuttamatIrtham // 1 // lokAlokasutattvapratyavabodhanasamarthadivyajJAna- / pratyahavahatpravAhaM vratazIlAmalavizAlakUladvitayam // 2 // zukladhyAnastimitasthitarAjadrAjahaMsarAjitamasakRt / svAdhyAyamandraghoSaM nAnAguNasamitiguptisikatAsubhagam // 3 // kSAtyAvartasahasrasarvadayAvikacakusumavilasallatikam / duHsahaparISahAkhyadrutatararaGgattaraGgabhaGguranikaram // 4 // vyapagatakaSAyaphenaM rAgadveSAdidoSazaivalarahitam / atyastamohakardamamatidUranirastamaraNamakaraprakaram // 5 // RSivRSabhastutimandrodrekitanirghoSavividhavihagadhvAnam / vividhataponidhipulinaM sAstravasaMvaraNanirjarAniHsravaNam // 6 // gaNadharacakradharendraprabhRtimahAbhavyapuNDarIkaiH puruSaiH / bahubhiH snAtaM bhaktyA kalikaluSamalApakarSaNArthamameyam // 7 // avatIrNavataH snAtuM mamApi dustarasamastaduritaM dUram / vyavaharatu paramapAvanamananyajayyasvabhAvavabhAvagambhIram // 8 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIviracitA 'zrIsiddhaguNastutiH' (prAyaH IsvI saptamazatAbdyAH tRtIyacaraNam) (sragdharAvRttam) siddhAnughRtakarmaprakRtisamudayA-sAdhitAtmasvabhAvAn / vande siddhiprasiddhyai tadanupamaguNapragahAkRSTituSTaH // siddhiH svAtmopalabdhiH praguNaguNagaNAcchAdidoSApahArAt / yogyopAdAnayuktyA dRSada iha yathA hemabhAvopalabdhiH // 1 // nAbhAvaH siddhiriSTA na nijaguNahatistattapobhirna yukteH / astyAtmAnAdibaddhaH svakRtajaphalabhuk tatkSayAnmokSabhAgI // jJAtA draSTA svadehapramitirupasamAhAravistAradharmA / dhrauvyotpattivyayAtmA svaguNayuta ito nAnyathA sAdhyasiddhiH // 2 // sa tvantarbAhyahetuprabhavavimalasaddarzanajJAnacaryAsaMpaddhatipraghAtakSataduritatayA vyaJjitAcintyasAraiH // kaivalyajJAnadRSTipravarasukhamahAvIryasamyaktvalabdhi- / jyotirvAtAyanAdisthiraparamaguNairadbhutairbhAsamAnaH // 3 // jAnanpazyansamastaM samamanuparataM saMpratRpyanvitanvan / dhunvandhvAntaM nitAntaM nicitamanupamaM prINayannIzabhAvam // kurvansarvaprajAnAmaparamabhibhavajyotirAtmAnamAtmA / hyAtmanyevAtmanAsau kSaNamupajanayansatsvayambhUH pravRttaH // 4 // chindan zeSAnazeSAnnigalabalakalIstairanantasvabhAvaiH / sUkSmatvAgryAvagAhAgurulaghukaguNaiH kSAyikaiH zobhamAnaH // anyaizcAnyavyapohapravaNaviSayasaMprAptilabdhiprabhAvai- / rUcaM vrajyAsvabhAvAtsamayamupagato dhAmni saMtiSThate'grye // 5 // anyAkArAptiheturna ca bhavati paro yena tenAlpahInaH / prAgAtmopAttadehapratikRtirucirAkAra eva hyamUrtaH // kSuttRSNAzvAsakAsajvaramaraNajarAniSTayogapramoha- / vyApattyAdhugraduHkhaprabhavabhavahateH ko'sya saukhyasya mAtA // 6 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA AtmopAdAnasiddhaM svayamatizayavadvItabAdhaM vizAlam / vRddhihAsavyapetaM viSayavirahitaM niHpratidvandvabhAvam // anyadravyAnapekSaM nirupamamanitaM zAzvataM sarvakAlam / utkRSTAnantasAraM paramasukhamatastasya siddhasya jAtam // 7 // nArthaH kSuttRvinAzAdvividharasayutairannapAnairazucyA / nAspRSTairgandhamAlyairna hi mRduzayanaiglaninidrAdyabhAvAt // AtaGkArterabhAve tadupazamanasadbheSajAnarthatAvad / dIpAnarthakyavadvA vyapagatatimire dRzyamAne samaste // 8 // tAsampatsametA vividhanayatapaH saMyamajJAnadRSTi - / caryAsiddhAH samantAtpravitatayazaso vizvadevAdhidevAH // bhUtA bhavyA bhavantaH sakalajagati ye stUyamAnA viziSTaiH / tAnsarvAnnaumyanantAntrijigamiSuraraM tatsvarUpaM trisandhyam // 9 // kRtvA kAyotsargaM caturaSTadoSavirahitaM suparizuddham / ati bhaktisaMprayukto yo vandate sa laghu labhate paramasukham // 10 // 30
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) saMbhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtA 'zrIAcAryaguNastutiH' ( IsvI saptamI zatAbdyAH tRtIyacaraNa: prAya: ) (viSamavRttam) siddhaguNastutiniratAnudbhUtaruSAgnijAlabahulavizeSAn / guptibhirabhisaMpUrNAnmuktiyutaH satyavacanalakSitabhAvAn // 1 // munimAhAtmyavizeSAjjinazAsanasatpradIpabhAsuramUrtIn / siddhi prapitsumanaso baddharajovipulamUlaghAtanakuzalAn // 2 // guNamaNiviracitavapuSaH SaDdravyavinizcitasya dhAtRnsatatam / rahitapramAdacaryAndarzanazuddhAn gaNasya saMtuSTikarAn // 3 // mohacchidugratapasaH prazastaparizuddhahRdayazobhanavyavahArAn / prAsukanilayAnanaghAnAzAvidhvaMsicetaso hatakupathAn // 4 // dhAritavilasanmuDAnvarjitabahudaNDapiNDamaNDalanikarAn / sakalaparISahajayinaH kriyAbhiranizaM pramAdataH parirahitAn // 5 // acalAn vyapetanidrAn sthAnayutAnkaSTaduSTalezyAhInAn / vidhinAnAzritavAsAnaliptadehAnvinirjitendriyakariNaH // 6 // atulAnutkuTikAsanAn viviktacittAnakhaNDitasvAdhyAyAn / dakSiNabhAvasamagrAn vyapagatamadarAgalobhazaThamAtsaryAn // 7 // bhinnArtaraudrapakSAn saMbhAvitadharmazuklanirmalahRdayAn / nityaM pinaddhakugatIn puNyAn gaNyodayAn vilInagAravacaryAn // 8 // tarumUlayogayuktAnavakAzAtApayogarAgasanAthAn / bahujanahitakaracaryAnabhayAnanaghAnmahAnubhAvavidhAnAn // 9 // zaguNasaMpannAnyuSmAn bhaktyA vizAlayA sthirayogAn / vidhinAnAratAmagryAn mukulIkRtahastakamalazobhitazirasA // 10 // abhinaumi sakalakaluSaprabhavodayajanmajarAmaraNabandhanamuktAn / zivamacalamanaghamakSayavyAhatamuktisaukhyamastviti satatam // 11 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) saMbhavataH zrIjaTAsiMhanandIpraNItA 'zrIzramaNamuniguNastutiH' (IsvI saptamazatAbdyAH tRtIyazcaraNaH prAyaH) (viSamavRttam) jAtijarorurogamaraNAturazokasahasradIpitAH / duHsahanarakapatanasantrasyadhiyaH pratibuddhacetasaH // jIvitamambubinducapalaM taDidabhrasamA vibhUtayaH / sakalamidaM vicintya munayaH prazamAya vanAntamAzritAH // 1 // vratasamitiguptisaMyutAH zivasukhamAdhAya manasi vItamohAH / dhyAnAdhyayanavazaMgatAH vizuddhaye karmaNAM tapazcaranti // 2 // dinakarakiraNanikarasaMtaptazilAnicayeSu nispRhAH / malapaTalAvaliptatanavaH zithilIkRtakarmabandhanAH // vyapagatamadanadarparatidoSakaSAyaviraktamatsarA : / girizikhareSu caNDakiraNAbhimukhasthitayo digambarAH // 3 // sajjJAnAmRtapAyibhiH kSAntipayaH sicyamAnapuNyakAyaiH / dhRtasaMtoSacchatrakaistApastIvro'pi sahyate munIndraiH / 4 // zikhigalakajjalAlimalinairvibudhAdhipacApacitritaiH / bhImaravairvisRSTacaNDAzanizItalavAyuvRSTibhiH // gaganatalaM vilokyaM jaladaiH sthagitaM sahasA tapodhanAH / punarapi tarutaleSu viSamAsu nizAsu vizaGkamAsate // 5 // jaladhArAzaratADitA na calanti caritrataH sadA nRsiMhAH // saMsAraHduHkhabhIravaH parISahArAtighAtinaH pravIrAH // 6 // aviratabahalatuhinakaNavAribhiH adhripapatrapAtanaiH / anavaratamuktasItkAraravaiH paruSairathAnilaiH zoSitagAtrayaSTayaH / iha zramaNA dhRtikambalAvRtAH ziziranizAM / tuSAraviSamAM gamayanti catuHpathe sthitAH // 7 // iti yogatrayadhAriNaH sakalatapaHzAlinaH pravRddhapuNyakAyAH / paramAnandasukhaiSiNaH samAdhimagryaM dizantu no bhadantAH // 8 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) saMbhavataH pUjyapAdadevanandIkAritA 'zrIcAritraguNastutiH' (IsvI saptamazatAbdyA: tRtIyazcaraNa: prAya:) (zArdUlavikrIDitam) yenendrAnbhuvanatrayasya vilasatkeyUrahArAGgadAn / bhAsvanmaulimaNiprabhApravisarottuMgottamAGgAnnatAn // sveSAM pAdapayoruheSu munayazcakuH prakAmaM sadA / vaMde paJcatayaM tamadya nigadannAcAramabhyarcitam // 1 // arthavyaJjanataddvayAvikalatA kAlopadhAprazrayAH / svAcAryAdyanapaNhavo bahumatizcetyaSTadhA vyAhRtam // zrImajjJAtikulendunA bhagavatA tIrthasya kartrI'jasA / jJAnAcAramahaM tridhA praNipatAmyuddhUtaye karmaNAm // 2 // zaGkAdRSTivimohakAGkSaNavidhivyAvRttisannaddhatAM / vAtsalyaM vicikitsanAduparatiM dharmopabRMhakriyAm // zaktyA zAsanadIpanaM hitapathAd bhraSTasya saMsthApanam / vande darzanagocaraM sucaritaM mUrdhnA namannAdarAt // 3 // ekAnte zayanopavezanakRtiH saMtApanaM tAnavam / saMkhyAvRttinibandhanAmanazanaM viSvANamarddhAdaram // tyAgaM cendriyadantino madayataH svAdo rasasyAnizam / SoDhA bAhyamahaM stuve zivagatiprAptyabhyupAyaM tapaH // 4 // svAdhyAyaH zubhakarmaNazcyutavataH sampratyavasthApanam / dhyAnaM vyApRtirAmayAvini gurau vRddhe ca bAle yatau // kAyotsarjanasatkriyA vinaya ityevaM tapaH SaDvidhaM / vande'bhyantaramantaraGgabalavadvidveSividhvaMsanam // 5 // samyagjJAnavilocanasya dadhataH zraddhAnamarhanmate / vIryasyAvinigUhanena tapasi svasya prayatnAdyateH // yA vRttistaraNIva nauravivarA laghvI bhavodanvato / vIryAcAramahaM tamUrjitaguNaM vande satAmarcitam // 6 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA tisraH sattamaguptayastanumanobhASAnimittodayAH / paJceryAdisamAzrayAH samitayaH paJcavratAnItyapi / cAritropahitaM trayodazatayaM pUrvaM na dRSTaM paraiH / AcAraM parameSThino jinapatervIraM namAmo vayam // 7 // AcAraM saha paJcabhedamuditaM tIrthaM paraM maGgalaM / nirgranthAnapi saccaritramahato vande samagrAnyatIn // AtmAdhInasukhodayAmanupamAM lakSmImavidhvaMsinIm / icchan kevaladarzanAvagamanaprAjyaprakAzojjvalAm // 8 // ajJAnAdyadavIvRtaM niyamino'vartiSyahaM cAnyathA / tasminnarjitamasyati pratinavaM cainonirAkurvati // vRtte saptatayI nidhiM sutapasAmuddhi nayatyadbhutaM / tanmithyA guruduSkRtaM bhavatu me svaM nindato ninditam // 9 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtaM 'zrIzAMtijinASTakam (IsvIsaptamIzatAbdyA: madhyabhAgaH prAyaH) (zArdUlavikrIDitam) na snehAccharaNaM prayAnti bhagavanpAdadvayaM te prajAH / hetustatra vicitraduHkhanicayaH saMsAraghorArNavaH // atyantasphuradugrarazminikakhyAkIrNabhUmaNDalo / graiSmaH kArayatIndupAdasalilacchAyAnurAgaM raviH // 1 // kruddhAzIviSadaSTadurjayaviSajvAlAvalIvikramo / vidyAbheSajamantratoyahavanairyAti prazAntiM yathA // tadvatte caraNAruNAmbujayugastotronmukhAnAM nRNAm / vighnAH kAyavinAyakAzca sahasA zAmyantyaho vismayaH // 2 // saMtaptottamakAJcanakSitidharazrIspaddhigauradyuteH / puMsAM tvaccaraNapraNAmakaraNAtpIDAH prayAnti kSayaM // udyadbhAskaravisphuratkarazatavyAghAtaniSkAsitA / nAnAdehivilocanadyutiharA zIghraM yathA zarvarI // 3 // trailokyezvarabhaGgalabdhavijayAdatyantaraudrAtmakAn / nAnAjanmazatAntareSu purato jIvasya saMsAriNaH // ko vA praskhalatIha kena vidhinA kAlonadAvAnalAnna syAccettava pAdapadmayugalastutyApagAvAraNam // 4 // lokAlokanirantarapravitatajJAnaikamUrte vibho / nAnAratnapinaddhadaNDarucirazvetAtapatratrayaH // tvatpAdadvayapUtagItaravataH zIghraM davatyAmayAH / darpAdhmAtamRgendrabhImaninadAdvanyA yathA kuJjarA // 5 // divyastrInayanAbhirAmavipulazrImerucUDAmaNe / bhAsvabAladivAkaradyutihara prANISTabhAmaNDala // avyAbAdhamacintyasAramatulaM tyaktopamaM zAzvataM / saukhyaM tvaccaraNAravindayugalastutyaiva saMprApyate // 6 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA yAvannodayate prabhAparikaraH zrIbhAskaro bhAsayaMstAvaddhArayatIha paGkajavanaM nidrAtibhArazramam // yAvattvaccaraNadvayasya bhagavanna syAtprasAdodayastAvajjIvanikAya eSa vahati prAyeNa pApaM mahat // 7 // zAnti zAntijinendra zAntamanasastvatpAdapadmAzrayAt saMprAptAH pRthivItaleSu bahavaH zAntyarthinaH prANinaH // kAruNyAnmama bhaktikasya ca vibho dRSTiM prasannAM kuru / tvatpAdadvayadaivatasya gadataH zAntyaSTakaM bhaktitaH // 8 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkRtaH 'zrIvIrapaJcakalyANakastavaH' (IsvI saptamazatAbdyAH madhyabhAgaH prAyaH) (viSamavRttam) vibudhapatikhagapavarapatidhanadoragabhUtayakSapatimahitam / atulasukhavimalanirupamazivamacalamanAmayaM hi saMprAptam // 1 // kalyANaiH saMstoSyaye paJcabhiranaghaM trilokaparamagurum / bhavyajanatuSTijananairduravApaiH sanmatiM bhaktyA // 2 // ASADhasusitaSThyAM hastottaramadhyamAzrite zazine / bhavyajanatuSTijananairduravApaiH sanmatiM bhaktyA // 3 // siddhArthanRpatitanayo bhAratavAsye videhakuNDapure / devyAM priyakAriNyAM susvapnAn saMpradarzya vibhuH // 4 // caitrasitapakSaphAlguni zazAGkayoge dine trayodazyAm / jajJe svoccastheSu graheSu saumyeSu zubhalagne // 5 // hastAzrite zazAGke caitrajyotsne caturdazIdivase / pUrvA ratnaghaTairvibudhendrAzcakrurabhiSekam // 6 // bhuktvA kumArakAle triMzadvarSANyanantaguNarAziH / amaropanItabhogAnsahasAbhinibodhito'nyedyuH // 7 // nAnAvidharUpacitAM vicitrakUTocchritAM maNivibhUSAm / candraprabhAkhyAzibikAmAruhya purAdviniHkrAntaH // 8 // mArgazirakRSNadazamIhastottaramadhyamAzrite some / SaSThena tvaparANhe bhaktena jinaH pravavrAja // 9 // grAmapurakheTarbaTamaTambaghoSAkarAtpravijahAra / ugraistapobhidhAnairdvAdazavarSANyamarapUjyaH // 10 // RjukUlAyAstIre zAladrumasaMzrite zilApaTTe / aparAnhe SaSThenAsthitasya khalu jRmbhikAgrAme // 11 // vaizAkhasitadazamyAM hastottaramadhyamAzrite candre / kSapakazreNyArUDhasyotpannaM kevalajJAnam // 12 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA atha bhagavAn saprApaddivyaM vaibhAraparvataM ramyam / cAturvarNyasusaGghaH tatrAbhUd gautamaprabhRti // 13 // chatrAzokau ghoSaM siMhAsanadundubhI kusumavRSTim / varacAmarabhAmaNDaladivyAnyanyAni cAvApat // 14 // dazavidhamanagArANAmekAdazadhottaraM tathA dharmam / dezayamAno vyavaharatriMzadvarSANyatha jinendraH // 15 // padmavanadIrdhikAkulavividhadrumakhaNDamaNDite ramye / pAvAnagarodyAne vyutsargeNa sthitaH sa muniH // 16 // kArtika kRSNAsyAnte svAtAvRkSe nihatya karmarajaH / avazeSaM saMprApadvyajarAmaramakSayaM saukhyam // 17 // parinirvRtaM jinedraM jJAtvA vibudhA hyathAzu cAgamya / devataruraktacandanakAlAgurusurabhigozIrSaiH // 18 // agnIndrAjjinadehaM mukuTAnalasurabhidhUpavaramAlyaiH / abhyarcya gaNadharAnapi gatA divaM khaM ca vanabhavane // 19 // ityevaM bhagavati vardhamAnacandre, yaH stotraM paThati susandhyordvayorhi / so'nantaparamasukhaM nRdevaloke bhuktvAnte zivapadamakSaramAzrayAti // 20 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIpraNItA 'zrIarhadvibhUtistavaH' (prAyaH IsvI saptamIzatAbdyAH madhyabhAgaH) (viSamavRttam) nityaM niHsvedatvaM nirmalatA kSIragaurarudhiratvaM ca / / svAdyAkRtisaMhanane saurUpyaM saurabhaM ca saulakSyam // 1 // apratimavIryatA ca priyahitavAditvamanyadamitaguNasya / prathitA dazasaMkhyAtA svatizayadharmAH svayambhUvo dehasya // 2 // gavyUtizatacatuSTasubhikSatAgaganagamanamaprANivadhaH / bhuktyupasargAbhAvazcaturAsyatvaM ca sarvavidyezvaratA // 3 // acchAyatvamapakSmaspandazca samaprasiddhanakhakezatvam / svatizayaguNA bhagavato ghAtikSayajA bhavanti tepi dazaiva // 4 // sArvArdhamAgadhIyA bhASA maitrI ca sarvajanatAviSayA / sarvatraphalastabakapravAlakusumopazobhitatarupariNAmA // 5 // AdarzatalapratimA ratnamayI jAyate mahI ca manojJA / viharaNamanvetyanilaH paramAnandazca bhavati sarvajanasya // 6 // maruto'pi surabhigaMdhavyAmizrA yojanAntaraM bhUbhAgam / vyupazamitaghUlikaNTakatRNakITakazarkaropalaM prakurvanti // 7 // tadanu stanitakumArA vidyunmAlAvilAsahAsavibhUSAH / prakiranti surabhigandhiM gandhodakavRSTimAjJayA tridazapateH // 8 // varapadmarAgakesaramatulasukhasparzahemamayadalanicayam / pAdanyAse padmaM sapta puraH pRSThatazca sapta bhavanti // 9 // phalabhAranamrazAlivrIhyAdisamastasasyadhRtaromAJcA / parihaSiteva ca bhUmistribhuvananAthasya vaibhavaM pazyantI // 10 // zaradudayavimalasalilaM sara iva gaganaM virAjate vigatamalam / jahati ca dizastimirikAM vigatarajaH prabhRtijihmatAbhAvaM sadyaH // 11 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA eteneti tvaritaM jyotiya'ntaradivaukasAmamRtabhujaH / kulizabhRdAjJApanayA kurvantyanye samantato vyAhvAnam // 12 // sphuradasahasraruciraM vimalamahAratnakiraNanikaraparItam / prahasitakiraNasahasradyutimaNDalamagragAmi dharmasucakram // 13 // ityaSTamaGgalaM ca svAdarzaprabhRti bhaktirAgaparItaiH / upakalpyante tridazarete'pi nirupamAtivizeSAH // 14 // vaiDUryaruciraviTapapravAlamRdupallavopazobhitazAkhaH / zrImAnazokavRkSo varamarakatapatragahanabahalacchAyaH // 15 // mandArakundakuvalayanIlotpalakamalamAlatIbakulAdyaiH / samadabhramaraparItairvyAmizrA patati kusumavRSTirnabhasaH // 16 // kaTakakaTisUtrakuNDalakeyUraprabhRtibhUSitAGgau svaGgau / yakSau kamaladalAkSau parinikSipataH salIlacAmarayugalam // 17 // Akasmikamiva yugapaddivasakarasahasramapagatavyavadhAnam / bhAmaNDalamavibhAvitarAtrindivabhedamatitarAmAbhAti // 18 // prabalapavanAbhighAtaprakSubhitasamudraghoSamandradhvAnam / / dandhvanyate suvINAvaMzAdisuvAdyadundibhistAlasamam // 19 // tribhuvanapatitAlAJchanamindutrayatulyamatulamuktAjAlam / chatratrayaM ca subRhadvaiDUryaviklRptadaNDamadhikamanojJam // 20 // dhvanirapi yojanamekaM prajAyate zrotrahRdayahAriMgabhIraH / sasalilajaladharapaTaladhvanitamiva pravitatAntAzAvalayam // 21 // sphuritAMzuratnadIdhitipariviccharitAmarendracApacchAyam / dhriyate mRgendravaryaiH sphaTikazilAghaTitasiMhAviSTaramatulam // 22 // yasyeha catustriMzatpravaraguNA prAtihAryalakSmyazcASTau / tasmai namo bhagavate tribhuvanaparamezvarArhate guNamahate // 23 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) sambhavataH zrIjaTAsihanandIkRtA 'zrInandIzvarasadvIpasametA zrItribhuvanasthitazAzvatjinapratimAstutiH' (prAyaH IsvI saptazatAbdyAH madhyabhAgaH) (viSamavRttam) tridazapatimukuTataTagatamaNigaNakaranikarasaliladhArAdhautakrama- / kamalayugalajinapatiruciracirabimbavilayavirahitanilayAn // 1 // nilayAnahamiha mahasAM sahasApraNipatanapUrvamavanaumyavanau / trayyA trayyA zuddhyA nisargazuddhANvizuddhaye ghanarajasAm // 2 // bhAvanasurabhavaneSu dvAsaptatizatasahasrasaMkhyA'bhyadhikAH / koTyaH sapta proktA bhavanAnAM bhUritejasAM bhuvanAnAm // 3 // tribhuvanabhUtavibhUnAM saMkhyAtItAnyasaMkhyaguNayuktAni / tribhuvanajana-nayana-namaH priyANi bhavanAni bhaumavibudhanutAni // 4 // yAvanti santi kAntajyotirlokAdhidevatAbhinutAni / kalpe'nekavikalpe kalpAtIte'hamindrakalpAnalpe // 5 // viMzatiratha trisahitA sahasraguNitA ca saptanavati proktA / caturadhikAzItirataH paMcakazUnyena vinihatAnyanaghAni // 6 // aSTApaMcAzadatazcatuHzatAnIha mAnuSe ca kSetre / lokAlokavibhAgapralokanAlokasaMyujAM jayabhAjAm // 7 // navanavacatuHzatAni ca sapta ca navatiH sahasraguNitAH SaT ca / paMcAzatpaMcaviyatprahatAH punaratra koTyo'STau proktAH // 8 // etAvantyeva satAmakRtrimANyatha jinezinAM bhavanAni / bhuvanatritaye tribhuvanasurasamitisamaz2amAnasatpratimAni // 9 // vakSArarucakakuNDalaraupyanagottarakuleSukAranageSu / kuruSu ca jinabhavanAni triMzadAnyadhikAni tAni SaDviMzatyA // 10 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA nandIzvarasadvIpe nandIzvarajaladhiparivRte dhRtazobhe / candrakaranikarasaMnibharundrayazovitatadiGmahImaNDalake // 11 // tatratyAJjanadadhimukharatikarapurunagavarAkhyaparvatamukhyAH / pratidizameSAmupari trayodazendrArcitAni jinabhavanAni // 12 // ASADhakArtikAkhye phAlgunamAse ca zuklapakSe'STamyAH / ArabhyASTadineSu ca saudharmapramukhavibudhapatayo bhaktyA // 13 // teSu mahAmahamucitaM pracurAkSatagandhapuSpadhUpairdivyaiH / sarvajJapratimAnAmapratimAnAM prakurvate sarvahitam // 14 // bhedena varNanA kA saudharmaH snapanakartutAmApannaH / paricArakabhAvamitAH zeSendrA rundracandranirmalayazasaH // 15 // maGgalapAtrANi punastaddevyo vibhrati sma zubhraguNADhyAH / apsaraso nartakyaH zeSasurAstatra lokanAvyagradhiyaH // 16 // vAcaspativAcAmapi gocaratAM saMvyatItya yatkramamANam / bibudhapativihitavibhavaM mAnuSamAtrasya kasya zaktiH stotum // 17 // niSThApitajinapUjAzcUrNasnapanena dRSTavikRtavizeSAH / surapatayo nandIzvarajinabhavanAni pradakSiNIkRtya punaH // 18 // paJcasu mandaragiriSu zrIbhadrazAlanandanasaumanasam / pANDukavanamiti teSu pratyekaM jinagRhANi catvAryeva // 19 // tAnyatha parItya tAni ca namasitvA kRtasupUjanAstatrApi / svAspadamIyuH sarve svAspadamUlyaM svaceSTayA saMgRhya // 20 // sahatoraNasadvedIparItavanayAgavRkSamAnastambha- / dhvajapaMktidazakagopuracatuSTayatritayazAlamaMDapavaryaiH // 21 // abhiSekaprekSaNikA krIDanasaMgItanATakAlokagRhaiH / zilpivikalpitakalpanasaMkalpAtItakalpanaiH samupetaiH // 22 // vApIsatpuSkariNIsudIrghikAdyambusaMzritaiH samupetaiH / vikasitajalaruhakusumairnabhasyamAnaiH zazigrahakSaiH zaradi // 23 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 119 bhRGgArAdvakakalazAdyupakaraNairaSTazatakaparisaMkhyAnaiH / pratyekaM citraguNaiH kRtajhaNajhaNaninadavitaghaNTAjAlaiH // 24 // pravivAMchata nityaM hiraNyamayAnIzverezinA bhavanAni / gandhakuTIgatamRgapativiSTararucirANi vividhavibhavayutAni // 25 // yeSu jinAnAM pratimAH paMcazatazarAsanocchtiAH satpratimAH / maNikanakarajatavikRtA dinakarakoTiprabhAdhikaprabhadehAH // 26 // tAni sadA vaMde'haM bhAnupratimAni yAni kAni ca tAni / yazasAM mahasAM pratidizamatizayazobhAvibhaJji pApavibhaJji // 27 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) sambhavataH zrIjaTAsiMhanandIkAritA 'zrIjinanirvANabhUmistutiH' (IsvI saptamazatAbdyAH madhyabhAgaH prAyaH) (viSamavRttam ) saptatyadhikazatapriyadharmakSetragatatIrthakaravaravRSabhAn / bhUtabhaviSyatsaMpratikAlabhavAnbhavavihAnaye vinato'smi // 1 // asyAmavasarpiNyAM vRSabhajinaH prathamatIrthakartA bhartA / aSTApadagirimastakagatasthito muktimApa pApAnmuktaH // 2 // zrIvAsupUjyabhagavAn zivAsu pUjAsu pUjitastridazAnAM / campAyAM duritaharaH paramapadaM prApadApadAmantagataH // 3 // muditamatibalamurAriprapUjito jitakaSAyaripuratha jAtaH / bRhadUrjayantazikhare zikhAmaNistribhuvanasya nemirbhagavAn // 4 // pAvApuravarasarasAM madhyagataH siddhivRddhitapasAM mahasAM / vIro nIradanAdo bhUriguNazcAruzobhamAspadamagamat // 5 // sammadakarivanaparivRta-sammeda-girIndramastake vistIrNe / zeSA ye tIrthakarAH kIrtibhRtaH prArthitArthasiddhimavApan // 6 // zeSANAM kevalinAmazeSamatavedigaNabhRtAM sAdhUnAm / / giritalavivaradarIsaridupavanataru-viTapijaladhidehazikhAsu // 7 // mokSagatihetubhUtasthAnAni surendrarundrabhaktinutAni / maGgalabhUtAnyetAnyaGgIkRtadharmakarmaNAmasmAkam // 8 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) pUjyapAdadevanandIkRtA 'zrInirvANabhUmistutiH' (prAyaH IsvI 635-680) (vasantatilakAvRttam) yatrArhatAM gaNabhRtAM zrutapAragANAM nirvANabhUmiriha bhAratavarSajAnAm / tAmadya zuddhamanasA kriyayA vacobhiH saMstotumudyatamatiH pariNaumi bhaktyA // 1 // kailAsazailazikhare parinirvato'sau zailezibhAvamupapadyavRSo mahAtmA / campApure ca vasupUjyasutaH sudhImAn siddhi parAmupagato gatarAgabandhaH // 2 // yatprArthyate zivamayaM vibudhezvarAdyaiH pAkhaNDibhizca paramArthagaveSazIlaiH / naSTASTakarmasamaye tadariSTanemiH / saMprAptavAn kSitidhare bRhadUrjayante // 3 // pAvApurasya bahirunnatabhUmideze padmotpalAkulavatAM sarasAM hi madhye / zrIvarddhamAnajinadeva iti pratIto / nirvANamApa bhagavAnpravidhatapApmA // 4 // zeSAstu te jinavarA jitamohamallA jJAnArkabhUrikiraNairavabhAsya lokAn / sthAnaM paraM niravadhAritasaukhyaniSThaM sammedaparvatatale samavApurIzAH // 5 // AdyazcaturdazadinairvinivRttayogaH SaSThena niSThitakRtirjinavarddhamAnaH / zeSA vidhUtaghanakarmanibaddhapAzAH mAsena te yativarAstvabhavanviyogAH // 6 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA mAlyAni vAkstutimayaiH kusumaiH sadRbdhA nyAdAya mAnasakarairabhitaH kirantaH / paryema AdRtiyutA bhagavanniSadyAH saMprArthitA vayamime paramAM gati tAH // 7 // zatruJjaye nagavare damitAripakSAH pANDoH sutAH paramanirvRtimabhyupetAH / / tuGgayAM tu saMgarahito balabhadranAmA nadyAstaTe jitaripuzca suvarNabhadraH // 8 // droNImati prabalakuNDalameNr3hake ca vaibhAraparvatatale varasiddhakUTe / RSyAdrike ca vipulAdribalAhake ca vindhye ca podanapure vRSadIpake ca // 9 // sahyAcale ca himavatyapi supratiSThe / daNDAtmake gajapathe pRthusArayaSTau / ye sAdhavo hatamalAH sugatiM prayAtAH sthAnAni tAni jagati prathitAnyabhUvan // 10 // ikSovikArarasapRktaguNena loke ___piSTo'dhikAM madhuratAmupayAti yadvat / tadvacca puNyapuruSairuSitAni nityaM / sthAnAni tAni jagatAmiha pAvanAni // 11 // ityarhatAM zamavatAM ca mahAmunInAM proktA mayAtra parinirvRtibhUmidezAH / te me jinA jitabhayA munayazca zAntAH dizyAsurAzu sugatiM niravadyasaukhyam // 12 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) zrIraviSeNAcAryakRtazrIpadmacaritAntargatam 'zrIcaturviMzatijinamaGgalam' (vI0 ni0 saM0 1203/IsvI 676) (anuSTabh) siddhaM saMpUrNabhavyArthaM siddheH kAraNamuttamaM / prazastadarzanajJAnacAritrapratipAdanaM // 1 // surendramukuTAzliSTapAdapadmAMzukezaraM / praNamAmi mahAvIraM lokatritayamaGgalaM // 2 // prathamaM cAvasarpiNyAmRSabhaM jinapuGgavaM / yoginaM sarvavidyAnAM vidhAtAraM svayambhuvaM // 3 // ajitaM vijitAzeSabAhyazArIrazAtravaM / zaMbhavaM zaM bhavatyasmAdityabhikhyAmupAgataM // 4 // abhinanditaniHzeSabhuvanaM cAbhinandanaM / sumatiM sumatiM nAthaM matAntaranirAzinaM // 5 // udyadarkakarAlIDhapadmAkarasamaprabhaM / padmaprabhaM supArvaM ca supArvaM sarvavedinaM // 6 // zaratsakalacandrAbhaM paraM candraprabhaM prabhuM / puSpadantaM ca saMphullakundapuSpaprabhadvijaM // 7 // zItalaM zItaladhyAnadAyinaM parameSThinaM / zreyAMsaM bhavyasattvAnAM zreyAMsaM dharmadezinaM // 8 // vAsupUjyaM satAmIzaM vasupUjyaM jitadviSaM / vimalaM janmamUlAnAM malAnAmatidUragaM // 9 // anantaM dadhataM jJAnamanantaM kAntadarzanaM / dharmaM dharmadhruvAdhAraM zAntaM zAntijinAhitaM // 10 // kunthuprabhRtisattvAnAM kunthu hitanirUpitaM / azeSaklezanirmokSapUrvasaukhyAraNAdaraM // 11 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA saMsArasya nihantAraM mallaM malli malojjhitaM / namiM ca praNatAzeSaM surAsuraguruM vibhuM // 12 // ariSTanemimanyUnAriSTanemiM mahAdyutiM / pArzvaM nAgendrasaMsaktaparipArzva vizAM patiM // 13 // suvrataM suvratAnAM ca dezakaM doSadAriNaM / yasya tIrthe samutpannaM padmasya caritaM zubhaM // 14 // anyAnapi mahAbhAgAn munIn gaNadharAdikAn / praNamya manasA vAcA kAyena ca punaH punaH // 15 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) ajJAtadAkSiNAtyakartRviracitA 'zrIpaJcaparameSThistutiH ' (prAyaH IsvI aSTamazatAbdhA: zatI ? ) (viSamavRttam) zrImadamarendramukuTapraghaTitamaNikiraNavAridhArAbhiH / prakSAlitapadayugalAnpraNamAmi jinezvarAn bhaktyA // 1 // aSTAguNaiH samupetAn praNaSTaduSTASTakarmaripusamitIn / siddhAnsatatamanantAnnamaskaromISTatuSTisaMsiddhyai // 2 // sAcArazrutajaladhInpratIrya zuddhorucaraNaniratAnAm / AcAryANAM padayugakamalAni dadhe zirasi me'ham // 3 // mithyAvAdimadogradhvAntapradhvaMsivacanasaMdarbhAn / upadezakAnprapadye mama duritAripraNAzAya // 4 // samyagdarzanadIpaprakAzakA meyabodhasaMbhUtAH / bhUricaritrapatAkAste sAdhugaNAstu mAM pAntu // 5 // jinasuddhasUridezakasAdhuvarAnamalaguNaguNopatAn / paJcanamaskArapadaistrisaMdhyamabhinaumi mokSalAbhAya // 6 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (24) ajJAtadAkSiNAtyakavikRtA paJcakarUpeNa 'zrIzAntijinastutiH' ( IsvI aSTama zatAbdI ?) ( upajAti: ) vidhAya rakSAM parataH prajAnAM rAjA ciraM yo'pratimapratApaH / vyadhAtpurastAtsvata eva zAntirmunirdayAmUrtirivAghazAntim // 1 // cakreNa yaH zatrubhayaGkareNa jitvA nRpaH sarvanarendracakram / samAdhicakreNa punarjigAya mahodayo durjayamohacakram // 2 // rAjazriyA rAjasu rAjasiMho, rAja yo rAjasubhogatantraH / ArhantyalakSmyA punarAtmatantro, devAsurodArasabhe rarAja // 3 // yasminnabhUdrAjani rAjacakraM, munau dayAdIdhitidharmacakram | pUjye muhuH prAJjalidevacakraM, dhyAnonmukhe dhvaMsikRtAntacakram // 4 // svadoSazAntyA vihitAtmazAntiH, zAntervidhAtA zaraNaM gatAnAm / bhUyAdbhavaklezabhayopazAntyai, zAntirjino me bhagavAJcharaNyaH // 5 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) bhaTTa-akalaGkadevakRtaM 'zrIsvarUpasaMbodhanastotram' (IsvI 750 prAyaH) (anuSTubh) muktA'muktaikarUpo yaH karmabhiH saMvidAdinA / akSayaM paramAtmAnaM jJAnamUrtiM namAmi tam // 1 // so'styAtmA sopayogo'yaM kramAddhetuphalAvahaH / yo grAhyo'grAhyAnAdyantaH sthityutpattivyayAtmakaH // 2 // prameyatvAdibhirdhamairacidAtmA cidAtmakaH / jJAnadarzanataH tasmAt cetanAcetanAtmakaH // 3 // jJAnAdbhinno na cAbhinno bhinnAbhinnaH kathaJcana / jJAnaM pUrvAparIbhUtaM so'yamAtmeti kIrtitaH // 4 // svadehapramitazcAyaM jJAnamAtro'pi naiva saH / tataH sarvagatazcAyaM vizvavyApI na sarvathA // 5 // nAnAjJAnasvabhAvatvAdeko'neko'pi naiva saH / caitanaikasvabhAvatvAdekAnekAtmako bhavet // 6 // nA'vaktavyaH svarUpAdyaiH nirvAcyaH parabhAvataH / tasmAnnaikAntato vAcyo nApi vAcAmagocaraH // 7 // sa syAdvidhiniSedhAtmA svadharmaparadharmayoH / samUrtirbodhamUrtitvAdamUrtizca viparyayAt // 8 // ityAdyanekakarmatvaM bandhamokSau tayoH phalam / AtmA svIkurute tattatkAraNaiH svayameva tu // 9 // kartA yaH karmaNAM bhoktA tatphalAnAM sa eva tu / bahirantarupAyAbhyAM teSAM muktatvameva hi // 10 // sadRSTijJAnacAritramupAyaH svAtmalabdhaye / tattve yAthAtmyasaMsthityamAtmano darzanaM matam // 11 // yathAvadvastumirNotiH samyagjJAnaM pradIpavat / tatsvArthavyavasAyAtma kathaJcitpramiteH pRthak // 12 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA darzanajJAnaparyAyeSUttarottarabhAviSu / sthiramAlambanaM yadvA mAdhyasthyaM sukhaduHkhayoH // 13 // jJAtA draSTA'hameko'haM sukhe duHkhe na cAparaH / itIdaM bhAvanAdArvya - cAritramathavAparam // 14 // tadetanmUlahetoH syAtkAraNaM sahakArakam / tadbAhyaM dezakAlAdi tapazca bahiraGgakam // 15 // itIdaM sarvamAlocya sausthye dauHsthye ca zaktitaH / AtmAnaM bhAvayennityaM rAgadveSavivarjitam // 16 // kaSAyai raJjitaM cetastattvaM naivAvagAhate / nIlI raktembare rAgo durAdheyo hi kauGkumaH // 17 // tatastvaM doSanirmuktyai nirmoho bhava sarvataH / udAsInatvamAzritya tattvacintAparo bhava // 18 // heyopAdeyatattvasya sthitiM vijJAya heyataH / nirAlambo bhavAnyasmAdupeye sAvalambanaH // 19 // sva paraM ceti vastutvaM vasturUpeNa bhAvaya / upekSA bhAvanotkarSa - paryante zivamApnuhi // 20 // mokSe'pi yasya nAkAGkSA sa mokSamadhigacchati / ityuktatvAddhitAnveSI kAGkSA na kvApi yojayet // 21 // so'pi ca svAtmaniSThatvAtsulabhAM yadi cintyate / AtmAdhIne sukhe tAta yatnaM kiM na kariSyasi // 22 // svaM paraM viddhi tatrApi vyAmohaM chindhi kintvimam / anAkulasvasaMvedye svarUpe tiSTha kevale // 23 // svaH svaM svena sthitaM svasmai svasmAtsvasyAvinazvare / svasmin dhyAtvA labhetsvesthamAnandamamRtaM padam // 24 // iti svatattvaM paribhAvya vAGmayaM ya etadAkhyAti zrRNoti cAdarAt / karoti tasmai paramArthasampadaM, svarUpasaMbodhanapaJcaviMzati // 25 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) mahAkavi dhanaMjayakRtaM 'zrI viSApaharastotram' (prAyo'STamIzatAbdyAH pUrvArdham ) ( upajAtiH ) svAtmasthitaH sarvagataH samastavyApAravedI vinivRttasaGgaH / pravRddhakAlo'pyajaro vareNyaH pAyAdapAyAtpuruSaH purANaH // 1 // parairacintyaM yugabhAramekaH stotuM vahanyogibhirapyazakyaH / stutyo'dya me'sau vRSabho na bhAnoH kimapraveze vizati pradIpaH // 2 // tattyAja zakraH zakanAbhimAnaM nAhaM tyajAmi stavanAnubandham / svalpena bodhena tato'dhikArthaM vAtAyaneneva nirUpayAmi // 3 // tvaM vizvadRzvA sakalairadRzyo vidvAnazeSaM nikhilairavedyaH / vaktuM kiyAnkIdRza ityazakyaH stutistato'zaktikathA tavAstu // 4 // vyApIDitaM bAlamivAtmadoSairullAghatAM lokamavApipastvam / hitAhitAnveSaNamAndyabhAja: sarvasya jantorasi bAlavaidyaH // 5 // dAtA na harttA divasaM vivasvAnadyazva ityacyutadarzitAzaH / savyAjamevaM gamayatyazaktaH kSaNena datse'bhimataM natAya // 6 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA upaiti bhaktyA sumukhaH sukhAni tvayi svabhAvAdvimukhazca duHkham / sadAvadAtadyutirekarUpa stayostvamAdarza ivAvabhAsi // 7 // agAdhatA'bdheH sa yataHpayodhi bhairozca tuGgA prakRtiH sa yatra / dyAvApRthivyoH pRthutA tathaiva vyApa tvadIyA bhuvanAntarANi // 8 // tavAnavasthA paramArthatattvaM tvayA na gItaH punarAgamazca / dRSTaM vihAya tvamadRSTamaiSI viruddhavRtto'pi samaJjasastvam // 9 // smaraH sudagdho bhavataiva tasmi truddhUlitAtmA yadi nAma zambhuH / azeta vRndopahato'pi viSNuH kiM gRhyate yena bhavAnajAgaH // 10 // sa nIrajAH syAdaparo'ghavAnvA taddoSakItyaiva na te guNitvam / svato'mburAzermahimA na deva stokApavAdena jalAzayasya // 11 // karmasthiti janturanekabhUmi nayatyamuM sA ca parasparasya / tvaM netRbhAvaM hi tayorbhavAbdhau jinendra ! naunAvikayorivAkhyaH // 12 // sukhAya duHkhAni guNAya doSAn, dharmAya pApAni samAcaranti / tailAya bAlAH sikatAsamUha nipIDayanti sphuTamatvadIyAH // 13 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 131 viSApahAraM maNimauSadhAni mantraM samuddizya rasAyanaM ca / bhrAmyantyaho na tvamiti smaranti paryAyanAmAni tavaiva tAni // 14 // citte na kiJcitkatavAnasi tvaM devaH kRtazcetasi yena sarvam / haste kRtaM tena jagadvicitraM sukhena jIvatyapi cittabAhyaH // 15 // trikAlatattvaM tvamavaitrilokI svAmIti saMkhyAniyateramISAm / bodhAdhipatyaM prati nAbhaviSyaM ste'nye'pi cevayApsyadamUnapIdam // 16 // nAkasya patyuH parikarma ramyaM nAgamyarUpasya tavopakAri / tasyaiva hetuH svasukhasya bhAno rudbibhratacchatramivAdareNa // 17 // kvopekSakasvaM kva sukhopadezaH sa cet kimicchApratikUlavAdaH / kvAsau kva vA sarvajagatpriyatvaM tanno yathAtathyamavevicaM te // 18 // tuGgAtphalaM yattadakiJcanAcca prApyaM samRddhAnna dhanezvarAdeH / nirambhaso'pyuccatamAdivAre 3kApi niryAti dhunI payodheH // 19 // trailokyasevAniyamAya daNDaM dadhe yadindro vinayena tasya / tatprAtihAryaM bhavataH kutastyaM tatkarmayogAdyadi vA tavAstu // 20 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA zriyA paraM pazyati sAdhu niHsvaH zrImAnna kazcitkRpaNaM tvadanyaH / yathA prakAzasthitamandhakAra sthAyIkSate'sau na tathAtamaHstham // 21 // svavRddhiniHzvAsanimeSabhAji pratyakSamAtmAnubhave'pi mUDhaH / kiM cAkhilajJeyavivartibodha svarUpamadhyakSamavaiti lokaH // 22 // tasyAtmajastasya piteti deva tvAM te'vagAyanti kulaM prakAzya / te'dyApi nanvAzmanamityavazyaM prANau kRtaM hema punastyajanti // 23 // dattastrilokyAM paTaho'bhibhUtAH surAsurAstasya mahAnsa lAbhaH / mohasya mohastvayi ko viroddha dlasya nAzo balavadvirodhaH // 24 // mArgastvayaiko dadRze vimukte zcaturgatInAM gahanaM pareNa / sarvaM mayA dRSTamiti smayena tvaM mA kadAcid bhujamAluloke // 25 // svarbhAnurarkasya havirbhujo'mbhaH kalpAntavAto'mbunidhervighAtaH / saMsArabhogasya viyogabhAvo vipakSapUrvAbhyudayAstvadanye // 26 // ajAnatastvAM namataH phalaM ya ttajjAnato'nyaM na tu devateti / harinmaNI-kAcadhiyA dadhAna staM tasya buddhayA vahato na riktaH // 27 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi prazastavAcazcaturAH kaSAyairdagdhasya devavyavahAramAhuH / gatasya dIpasya hi nanditatvaM dRSTaM kapAlasya ca maGgalatvam // 28 // nAnArthamekArthamadastvaduktaM hitaM vacaste nizamayya vaktuH / nirdoSatAM ke na vibhAvayanti jvareNa muktaH sugama: svareNa // 29 // na kvApi vAJchA vavRte ca vAkte kAle kvacitko'pi tathA niyogaH / na pUrayAmyambudhimityaduMzuH svayaM hi zItadyutirabhyudeti // 30 // guNA gabhIrA: paramAH prasannA bahuprakArA bahavastaveti / dRSTo'yamantaH stavane na teSAM guNa guNAnAM kimadaH paro'sti // 31 // stutyA paraM nAbhimataM hi bhaktyA smRtyA praNatyA ca tato bhajAmi / smarAmi devaM praNamAmi nityaM kenApyupAyena phalaM hi sAdhyam // 32 // tatastrilokInagarAdhidevaM nityaM paraM jyotiranantazaktim / apuNyapApaM parapuNyahetuM namAmyahaM vandyamavanditAram // 33 // azabdamasparzamarUpagandhaM tvAM nIrasaM tadviSayAvabodham / sarvasya mAtArameyamanyaijinendramasmAryamanusmarAmi // 34 // 133
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA agAdhamanyairmanasA'pyalayaM niSkiJcanaM prArthitamarthavadbhiH / vizvasya pAraM tamadRSTapAraM patiM jinAnAM zaraNaM vrajAmi // 35 // trailokyadIkSA gurave namaste yo vardhamAno'pi nijonnato'bhUt / prAggaNDazailaH punaradrikalpaH pazcAnna meruH kulaparvato'bhUt // 36 // svayaMprakAzasya divA nizA vA na bAdhyatA yasya na bAdhakatvam / na lAghavaM gauravamekarUpaM vande vibhaM kAlakalAmatItam // 37 // iti stuti deva vidhAya dainyA dvaraM na yAce tvamupekSako'si / chAyAtalaM saMzrayataH svataH syAt kacchAyayA yAcitayAtmalAbhaH // 38 // athAsti ditsA yadi voparodha stvayyeva zaktAM diza bhaktibuddhim / kariSyate deva tathA kRpAM me ko vAtmapoSye sumukho na sUriH // 39 // vitarati vihitA yathAkathaJci jjina vinatAya manISitAni bhaktiH / tvayi nutiviSayA punarvizeSAdizati sukhAni yazo dhanaM jayaM ca // 40 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27) zrImad-haribhadrasUriviracitA 'saMsAradAvAnalastutiH' (IsvI aSTamazatAbdyAH tRtIyacaraNaM prAyaH) (upendravajrA) saMsAradAvAnala-dAhanIraM, saMmoha-dhUlIharaNe samIraM / mAyA-rasA-dAraNa-sAra-sIraM namAmi vIraM girisAra-dhIram // 1 // (vasantatilakAvRttam) bhAvAvanAma-suradAnavamAnavena cUlAvilolakamalAvalimAlitAni / saMpUritAbhinatalokasamIhitAni kAmaM namAmi jinarAjapadAni tAni // 2 // (mandAkrAntAvRttam) bodhAgAdhaM supadapadavInIrapUrAbhirAmaM jIvAhiMsAviralalaharIsaMgamAgAhadeham / cUlAvelaM gurugamamaNisaMkulaM dUrapAraM sAraM vIrAgamajalanidhi sAdaraM sAdhu seve // 3 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) zrImad- haribhadrasUriviracitaM 'zrIjinasAdhAraNa - stavanam' (prAyaH IsvI aSTamazatAbdyAH tRtIyacaraNam) (viSamavRttam) aGgalidalAbhirAmaM suranaranivahAlikulasamAlIDham / deva ! tava caraNakamalaM namAmi saMsArabhayaharaNam // 1 // kAmakarikumbhadAraNa ! bhavadavajalavAha ! vimalaguNanilaya ! / kiMkillipallavAruNakaracaraNa ! niruddhacalakaraNa ! // 2 // mAyAreNusamIraNa ! bhavabhUrUhasindhura ! nirIha ! / maraNajarAmayavAraNa ! mohamahAmallabalaharaNa ! // 3 // bhAvArihariNaharivara ! saMsAramahAjalAlayataraNDa / kalilabharatimiratrAsuraravimaNDala ! guNamaNikaraNDa ! // 4 // amarapurandarakinnara - naravarasandohabhasalavarakamala ! / karuNArasakulamandira ! siddhimahApuravaranivAsa ! // 5 // susamayakamalasarovarasuragiravara ! sArasundarAvayava ! / cintAmaNiphalasaGgama ! rAgorugagaruDa ! varacaraNa ! // 6 // harahAsahArahimakarahimakundakareNudhavala ! samacitta ! | akalaGka ! sukulasaMbhava ! bhavavirahaM dehi mama deva ! // 7 // evaM saMskRtavacanaiH prAkRtavacanaizca sarvathA sAmyam / vidadhAnairvinuto me jinezvaro bhavatu sukhahetuH // 8 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) zrImad-haribhadrasUrikRtamaSTakaprakaraNAntargataM 'zrImahAdevASTakam' (IsvI aSTamazatAbdyAH tRtIyacaraNaM prAyaH) (anuSTubh ) yasya saMklezajanano rAgo nAstyeva sarvathA / na ca dveSo'pi sattveSu zamendhanadavAnalaH // 1 // na ca moho'pi sajjJAnacchAdano'zuddhavRttakRt / trilokakhyAtamahimA mahAdevaH sa ucyate // 2 // yo vItarAgaH sarvajJo yaH zAzvatasukhezvaraH / kliSTakarmakalAtItaH sarvathA niSkalastathA // 3 // yaH pUjyaH sarvadevAnAM yo dhyeyaH sarvayoginAm / yaH sraSTA sarvanItInAM mahAdevaH sa ucyate // 4 // evaM sadvRttayuktena yena zAstramudAhRtam / zivavartma paraM jyotistrikoTIdoSavarjitam // 5 // yasya cArAdhanopAyaH sadAjJAbhyAsa eva hi / yathAzakti vidhAnena niyamAtsa phalapradaH // 6 // suvaidyavacanAdyadvadvyAdherbhavati saMkSayaH / tadvadeva hi tadvAkyAd dhruvaH saMsArasaMkSayaH // 7 // evambhUtAya zAntAya kRtakRtyAya dhImate / mahAdevAya satataM samyagbhaktyA namonamaH // 8 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) zrImad-bhadrakIrtisUripraNItA 'zrIariSTanemijinastutiH' (IsvI, 800-825) (sragdharAvRttam) rAjyaM rAjamatI ca tridazazazimukhIgarvasarvaMkaSAM yaH, premasthAmA'bhirAmAM zivapadarasikaH zaivakazrIvuvUrSu : / tyaktvAccohAmadhAmA sajalajaladharazyAmalasnigdhakAyacchAyaH pAyAdapAyAduruduritavanacchedanemiH sunemiH // 1 // dAtAro muktilakSmI madamadanamukhadveSiNaH sUditArastrAtAraH pApapaGkAtribhuvanajanatAM svazriyA bhAsitAraH / sraSTAraH sadvidhInAM nirupamaparamajyotiSAM veditAraH, zAstAraH zastalokAnsugatipatharathaM pAntu vastIrthanAthAH // 2 // pIyUSaupamyaramyAM zucipadapadavIM yasya mAdhuryadhuryAM, pAyaM pAyaM vyapAyaM bhuvi vibudhajanAH zrotrapAtraiH pavitraiH / jAyante jADyamuktA vigatamRtirujaH zAzvatAnandamagnAH,, so'yaM zrIdhAma kAmaM jayati jinavacaH kSIranIrAbdhinAthaH // 3 // yA pUrvaM viprapatnI suvihitavihitaprauDhadAnaprabhAvapronmIlanpuNyapUrairamaramahimA zizriye svargivAram / sA zrImanneminAthaprabhupadakamalotsaGgazrRGgArabhRGgI, vizvA'mbA vaH zriye'mbA vipadudadhipatahattahastA'valambA // 4 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ (31) zrImad-bhadrakIrtiviracitA 'zrImathurAstUpasamIpastutiH' (prAyaH IsvI, 770) (anuSTubh) namrAkhaNDala-sanmauli-asta-mandAra-dAmabhiH / yasyArcitaM kramAbhbhojaM bhrAjite taM jinaM stuve // 1 // yathopahAsyatAM yAti titIrghaH saritAM patiM / dordhyAmahaM tathA jiSNo jinAnanta-guNa-stutau // 2 // tathA'pi bhaktitaH kiJcidvakSye'haM guNa-kIrtanaM kliSTakarmakalAtItaH sarvathA niSkalastathA // 3 // namastubhyaM jinezAya moharAja-balacchide / niHzeSa-jantu-saMtAna-saMzayacchedi saMvide // 4 // namastubhyaM bhavAmbhodhi-nimajjajjantu-tAriNe / durgApavarga-sanmArga-svarga-saMsarga-kAriNe // 5 // namastubhyaM manomalla-dhvaMsakAya mahIyase / dveSadvipa-mahAkumbha-vipATana-paTIyase // 6 // dhanyAste yairjinAdhIza dadRze tvanmukhAmbujaM / mokSamArgaM dizatsAkSAtdravyAnAM sphAra-dRSTibhiH // 7 // na mayA mAyA-vinirmuktaH zaMke dRSTaH purA bhavAn / vinA''padAM padaM jAto bhUyo bhUyo bhavArNave // 8 // dRSTo'thavA tathA bhaktirno vA jAtA kadAcana / tavopari mamAtyarthaM durbhAgyasya durAtmanaH // 9 // sAmprataM daiva-yogAnme tvayA sArddhaM guNAvahaH / yogo'jani janAnanta-durlabho bhava-sAgare // 10 // dayAM kuru tathA nAtha bhavAni na bhave yathA / nopekSante kSamAH kSINaM yato mokSazrayAzritaM // 11 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA nirbandhubhraSTabhAgyo'yaM niHsaran yogataH prabhuH / tvAM vineti prabho prIta prasIda prANivatsala // 12 // tAvadeva nimaJjanti jantavo'smin bhavAmbudhau / yAvattvadaMhitakAsi [na] zrayanti jinottama // 13 // eko'pi yainamaskArazcake nAtha tavAJjasA / saMsAra-pArAvArasya te'pi pAraM paraM gatAH // 14 // ityevaM zrIkramAlIDhaM jantu-trANa-parAyaNa / dehi mahyaM zive vAsaM dehi sUrinatakrama // 15 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) zrImad-bhadrakIrtisUriviracitA 'zrIzAntidevatAsametA jinastutiH ' (IsvI 800 - 825) (mandAkrAntAvRttam) zAnto veSaH zamasukhaphalAH zrotRgamyA giraste kAntaM rUpaM vyasaniSu dayA sAdhuSu prema zubhram / itthambhUte hitakRtapatestvayyasaGgA vibodhe premasthAne kimiti kRpaNA dveSamutpAdayanti // 1 // atizayavatI sarvA ceSTA vaco hRdayaGgamaM zamasukhaphalaH prAptau dharmaH sphuTa: zubhasaMzrayaH / manasi karuNA sphItA rUpaM paraM nayanAmRtaM kimiti sumate ! tvayyanyaH syAt prasAdakaraM satAm // 2 // ( vaMzastha ) nirastadoSe'pi tarIva vatsale kRpAtmani trAtari saumyadarzane / hitonmukhe tvayyapi ye parAGmukhAH parAGmukhAste nanu sarvasampadAm // 3 // sarvasattvahitakAriNi nAthe na prasIdati manastvayi yasya / mAnuSAkRtitiraskRtamUrte rantaraM kimiha tasya pazorvA ? // 4 // tvayi kAruNike na yasya bhaktijagadabhyuddharaNodyatasvabhAve / na hi tena samo'dhamaH pRthivyA mathavA nAtha ! na bhAjanaM guNAnAm // 5 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjuSA (upajAti) evaMvidhe zAstari vItadoSe mahAkRpAlau paramArthavaidye / madhyasthabhAvo'pi hi zocya eva pradveSadagdheSu ka eSa vAdaH ? // 6 // (vaMzastha) na tAni caDhUMSi na yairnirIkSyase ___ na tAni cetAMsi na yairvicintyase / na tA giro yA na vadanti te guNAna te guNA ye na bhavantamAzritAH // 7 // (anuSTubh) taccakSuddezyase yena tanmano yena cintyase / saJjanAnandajananI sA vANI stUyase yayA // 8 (drutavilambita) na tava yAnti jinendra ! guNA miti mama tu zaktirupaiti parikSayam / nigaditairbahubhiH kimihAparai raparimANaguNo'si namo'stu te // 9 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ (33) zrIbhadrakIrtisUribhirviracitaM 'zrIzAradAstotram' (IsvI aSTamazatAbdhAH antimacaraNaH) (drutavilambitam) kalamarAlavihaGgamavAhanA sitadukUlavibhUSaNalepanA / praNatabhUmiruhAmRtasAriNI pravaradehavibhAbharadhAriNI // amRtapUrvakamaNDaluhAriNI tridazadAnavamAnavasevitA / bhagavatI paramaiva sarasvatI mama punAtu sadA nayanAmbujam // 1-2 // -yugmam jinapatiprathitAkhilavAGmayI gaNadharAnanamaNDapanartakI / gurumukhAmbujakhelanahaMsikA vijayate jagati zrutadevatA // 3 // amRtadIdhitibimbasamAnanAM trijagatIjananirmitamAnanAm / navarasAmRtavIcisarasvatI pramuditaH praNamAmi sarasvatIm // 4 // vitataketakapatravilocane ! vihitasaMsRtiduSkRtamocane ! / dhavalapakSavihaGgamalAJchite ! jaya sarasvati ! pUritavAJchite ! // 5 // bhavadanugrahalezataraGgitA staducitaM pravadanti vipazcitaH / nRpasabhAsu yataH kamalAbalA kucakalAlalanAni vitanvate // 6 // gatadhanA api hi tvadanugrahAt kalitakomalavAkyasudhormayaH /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 cakitabAlakuraGgavilocanA janamanAMsi harantitarAM narAH // 7 // karasaroruhakhelanacaJcalA tava vibhAti varA japamAlikA / zrutapayonidhimadhyavikasvaro jjavalataraGgakalAgrahasAgrahA // 8 // dviradakesarimAribhujaGgamAsahanataskararAjarujAM bhayam / tava guNAvaligAnataraGgiNAM na bhavinAM bhavati zrutadeva // 9 // (sragdharAvRttam) OM hrIM klIM blIM tataH zrIM tadanu hasakalImatho aiM namo'nte lakSaM sAkSAjjaped yaH karasamavidhinA sattapA brahmacArI / niryAntIM candrabimbAt kalayati manasA tvAM jagaccandrikAbhAM so'tyarthaM vahnikuNDe vihitaghRtahutiH syAd dazAMzena vidvAn // 10 // (zArdUlavikrIDitam) re re lakSaNa - kAvya - nATaka - kathA - campUsamAlokane kvAyAsaM vitanoSi bAliza ! mudhA kiM namravakrAmbujaH ? / bhaktyA''rAdhaya mantrarAjamahasA'nenAnizaM bhAratI yena tvaM kavitAvitAnasavitA'dvaitaprabuddhAyase // 11 // bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA caJcaccandramukhI prasiddhamahimA svAcchandyarAjyapradAnAyAsena surAsurezvaragaNairabhyarcitA bhaktitaH / devI saMstutavaibhavA malayajAlepAGgaraGgadyutiH sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI trailokyasaMjIvinI // 12 // (drutavilambitam ) stavanametadanekaguNAnvitaM paThati yo bhavikaH pramanAH prage / sa sahasA madhurairvacanAmRtai rnRpagaNAnapi raJjayati sphuTam // 13 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) zrIbhadrakIrtisUrikRtaH 'zrIsarasvatIkalpaH' (IsvI aSTamazatAbdyAH antimacaraNaM) (zArdUlavikrIDitam) kandAt kuNDalini ! tvadIyavapuSo nirgatya tantutviSA kiJciccumbitAmbujaM zatadalaM tvadbrahmarandhrAdayaH / yazcandradyuti ! cintayatyavirataM bhUyo'sya bhUmaNDale tanmanye kavicakravartipadavI chatracchalAd valgati // 1 // yastvadvaktramRgAGkamaNDalamilatkAntipratAnocchala ccaJcaccandrakacakracitritakakupkanyAkula ! dhyAyati / vANi ! vANivilAsasabhaGgurapadaprAgalbhyazrRGgAriNI nRtyatyunmadanartakIva sarasaM tadvaktraraGgAGgaNe // 2 // devi ! tvaddhRtacandrakAntakarakazcyotatsudhAnirjhara snAnAnandataraGgitaM pibati yaH pIyUSadhArAdharam / tArAlaGkRtacandrazaktikuhareNAkaNThamutkaNThito vaktreNodmiratIva taM punarasau vANIvilAsacchalAt // 3 // kSubhyatkSIrasamudranirgatamahAzeSAhilolatphaNA___ patronnidrasitAravindakuharaizcandrasphuratkarNikaiH / devi ! tvAM ca nijaM ca pazyati vapuryaH kAntibhinnAntaraM brAhmi ! brahmapadasya valgati vacaH prAgalbhyadugdhAmbudheH // 4 // nAbhIpANDurapuNDarIkakuharAd hRtpuNDarIke galat pIyUSadravarSiNi ! pravizatIM tvAM mAtRkAmAlinIm / dRSTA bhArati ! bhAratI prabhavati prAyeNa puMso yathA nirgranthIni zatAnyapi grathayati granthAyutAnAM naraH // 5 // tvAM muktAmayasarvabhUSaNagaNAM zuklAmbarADambarAM gaurI gaurisudhAtaraGgadhavalAmAlokya hRtpaGkaje / vINApustakamauktikAkSavalayazvetAbjavalgatkarAM na syAt kaH sphuTavRttacakraracanAcAturyacintAmaNiH // 6 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA pazyet svAM tanumindumaNDalagatAM tvAM cAbhito maNDitAM yo brahmANDakaraNDapiNDitasudhADiNDIrapiNDairiva / svacchandodgatagadyapadyalaharIlIlAvilAsAmRtaiH sAnandAstamupAcaranti kavayazcandraM cakorA iva // 7 // tadvedAntazirastadoGkRtimukhaM tat tatkalAlocanaM tattadvedabhujaM tadAtmahRdayaM tadgadyapadyAMghrIva ca / yastvadvarSma vibhAvayatyavirataM vAgdevate ! vAGmayaM zabdabrahmaNi niSThitaH sa paramabrahmaikatAmaznute // 8 // vAgbIjaM smaravIjayaveSTitamato jyotiH kalA tadbahizcASTadvAdazaSoDazadviguNitadyaSTAbjapatrAnvitam / tadbIjAkSarakAdivarNaracitAnyagre dalasyAntare haMsaH kUTayutaM bhavedavitathaM yantraM tu sArasvatam // 9 // omaiM zrImanu sauM tato'pi ca punaH klIM vadau vAgvAdi - nyetasmAdapi hrIM tato'pi ca sarasvatyai namo'daH padam / azrAntaM nijabhaktizaktivazato yo dhyAyati prasphuTaM buddhijJAnavicArasArasahitaH syAd devyasau sAmpratam // 10 // (stragdharAvRttam) smRtvA mantraM sahasracchadakamalamanudhyAya nAbhIhRdotthaM zvetasnigdhordhvanAlaM hRdi vikacatAM prApya niryAtamAsyAt / tanmadhye cordhvarUpAmabhayadavaradAM pustakAmbhojapANi vAgdevI tvanmukhAzca svamukhamanugatAM cintayedakSarAlIm // 11 // (mAlinIvRttam) kimiha bahuvikalpairjalpitairyasya kaNThe bhavati vimalavRttasthUlamuktAvalIyam / bhavati bhavati ! bhASe ! bhavyabhASAvizeSairmadhuramadhusamRddhastasya vAcAM vilAsaH // 12 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ (35) punnATasaGghIyAcAryajinasenakRtaM harivaMzapurANasthaM 'zrI caturviMzatijinamaMgalam' (vi0 saM0 728 / I0 sa0785) (anuSTubh) siddhaM dhrauvyavyayotpAdalakSaNadravyasAdhanam / jainaM dravyAdyapekSAtaH sAdhanAdyatha zAsanam // 1 // zuddhajJAnaprakAzAya lokAlokaikabhAnave / namaH zrIvarddhamAnAya varddhamAnajinezine // 2 // namaH sarvavide sarvavyavasthAnAM vidhAyine / kRtAdidharmatIrthAya vRSabhAya svayambhuve // 3 // yena tIrthamabhivyaktaM dvitIyamajitAyitam / ajitAya namastasmai jinezAya jitadviSe // 4 // zaM bhave vA vimuktau vA bhaktA yatraiva zambhave / bhejurbhavyA namastasmai tRtIyAya ca sambhave // 5 // tIrthaM caturthamarthyarthaM yazcakArAbhinandanaH / lokAbhinandanastasmai jinendrAya namastridhA // 6 // paJcamaM saprapaJcArthaM tIrthaM vartayati sma yaH / / namaH sumataye tasmai namaH sumataye sadA // 7 // kakubho'bhAsayadyasya jitapadmaprabhA prabhA / padmaprabhAya SaSThAya tasmai tIrthakRte namaH // 8 // yastIrthaM svArthasaMpannaH parArthamudapAdayat / saptamaM tu namastasmai supArvAya kRtAtmane // 9 // aSTamasyendrajuSTasya katrai tIrthasya tAyine / candraprabhajinendrAya namazcandrAbhakIrtaye // 10 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bRhad- -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA dehadantaprabhAkrAntakundapuSpatviSe namaH / puSpadantAya tIrthasya navamasya vidhAyine // 11 // zucizItalatIrthasya jantusaMtApanodinaH / dazamasya namaH kartre zItalAyApathAzine // 12 // tIrthaM vyucchinnamudbhAvya bhavyAnAmAjavaJjavam / cicchedaikAdazo yo'rhastasmai zrIzreyase namaH // 13 // kutIrthadhvAntamuddhUya dvAdazaM tIrthamujjavalam / namaskRtavate bhartre vAsupUjyavivasvate // 14 // vimalAya namastasmai yaH kApathamalAvilam / trayodazena tIrthena cakAra vimalaM jagat // 15 // tasmai namaH kusiddhAntatamobhedana bhAsvate / caturdazasya tIrthasya yaH karttA'nantajijjinaH // 16 // adharmapathapAtAlapataduddharaNakSamam / kartre paJcadazaM tIrthaM dharmAya munaye namaH // 17 // sRSTre SoDazatIrthasya kRtanAnetizAntaye / cakrezAya jinezAya namaH zAntAya zAntaye // 18 // yena saptadazaM tIrthaM prAvartti pRthukIrttinA / tasmai kunthujinendrAya namaH prAkcakravarttine // 19 // namo'STAdazatIrthAya prANinAmiSTakAriNe / cakrapANijinavarAya nirastaduritAraye // 20 // tIrthenaikonaviMzena sthApitasthirakIrttaye / namo mohamahAmallamAthimallAya mallaye // 21 // svaM viMzatitamaM tIrthaM kRtvezo munisuvrataH / atArayat bhavAllokaM yastasmai satataM namaH // 22 // namaye munimukhyAya namitAntarvahirdviSe / ekaviMzasya tIrthasya kRtAbhivyaktaye namaH // 23 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi bhAsvate harivaMzAdrizrIzikhAmaNaye namaH / dvAviMzatIrthasaccakranemaye'riSTanemaye // 24 // dhartA dharaNanirdhUtaparvatoddharaNAsuraH / trayoviMzasya tIrthasya pArzvo vijayatAM vibhuH // 25 // ityasyAmavasarpiNyAM ye tRtIyacaturthayoH / kAlayoH kRtatIrthAste jinA naH santu siddhaye // 26 // 149
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) paJcastUpAnvayi-bhagavajjinasenavinirmitA zrIAdipurANAntargatA 'zrIzatASTottaranAmA RSabhajinastutiH' (prAyaH IsvI 825-830) __ (anuSTubh ) jagatssraSTAramIzAnamabhISTaphaladAyinam / tvAmaniSTavighAtAya samabhiSTumahe vayam // 1 // guNAste gaNanAtItAH stUyante'smadvidhaiH katham / bhaktyA tathApi tavyAjAttanmaH pronnatimAtmanaH // 2 // bahirantamalApAyAt sphurantIza guNAstava / ghanoparodhanirmuktamUrteriva raveH karAH // 3 // trilokapAvanI puNyAM jainI zrutimivAmalAm / pravrajyAM dadhate tubhyaM namaH sArvAya zaMbhave // 4 // vidhyApitajagattApA jagatAmekapAvanI / svadhunIva punIyAnno dIkSeyaM pAramezvarI // 5 // su varNA rucirA hRdyA ratnairdIprairalaMkRtA / raidhArevAbhiniSkrAntiH yauSmAkIyA dhinoti naH // 6 // muktAvuttiSThamAnastvaM tatkAlopanataiH sitaiH / prabuddhaH pariNAmaiH prAk pazcAllaukAntikAmaraiH // 7 // pariniSkramaNe yo'yamabhiprAyo jagatsRjaH / sa te yataH svato jAtaH svayaM buddho'syato muneH // 8 // rAjyalakSmImasaMbhogyAmAkalayya calAmimAm / klezahAnAya nirvANadIkSAM tvaM pratyapadyathAH // 9 // snehAlAnakamunmUlya vizato'dya vanaM tava / na kazcit pratirodho 'bhUnmadAndhasyeva dantinaH // 10 // svapnasaMbhoganirbhAsA bhogAH saMpatpraNazvarI / jIvitaM calamityAdhAstvaM manaH zAzvate pathi // 11 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi avadhUya calAM lakSmIM nirdhUya snehabandhanam / dhanaM raja ivoddhUya muktyA saMgaMsyate bhavAn // 12 // rAjyalakSmyAH parimlAniM muktilakSmyAH parAM mudam / pravyaJjayaMstapolakSmyAmAsajastvaM vinA rateH // 13 // rAjyazriyAM virakto'si saMrakto'si tapaH zriyAm / muktizriyAM ca sotkaNTho gataivaM te virAgatA // 14 // jJAtvA heyamupeyaM ca hitvA heyamivAkhilam / upAdeyamupAditsoH kathaM te samadarzitA // 15 // parAdhInaM sukhaM hitvA sukhaM svAdhInamIpsataH / tyaktvAlpAM vipulAM caddhiM vAJchato viratiH kva te // 16 // AmanantyAtmavijJAnaM yoginAM hRdayaM param / kIdRk tavAtmavijJAnamAtmavatpazyataH parAn // 17 // tathA paricarantye yathApUrvaM surAsurAH / tvAmupAste ca gUDhaM zrIH kutastyaste tapaHsmayaH // 18 // naissaMgImAsthitazcaryAM sukhAnuzayamapyahan / sukhIti kRtibhirdeva tvaM tathApyabhilapyase // 19 // jJAnazaktitrayImUvA bibhitsoH karmasAdhanam / jigISuvRttamadyApi taporAjye tavAstyadaH // 20 // mohAndhatamasadhvaMse bodhitAM jJAnadIpikAm / tvamAdAyacaro naiva klezApAte'vasIdasi // 21 // bhaTTArakabarIbhRSTiH karmaNo'STatayasya yA / tAM prati prajvalatyeSA tvaddhyAnAgnizikhocchikhA // 22 // dRSTatattvavarIvRSTiH karmASTakavanasya yA / tatrotkSiptA kuThArIyaM ratnatrayamayI tvayA // 23 // jJAnavairAgyasaMpattistavaiSAnanyagocarA / vimuktisAdhanAyAlaM bhaktAnAM ca bhavocchide // 24 // iti svArthAM parArthAM ca bodhasaMpadamUrjitAm / dadhate'pi namastubhyaM virAgAya garIyase // 25 // 151
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) zrI AdipurANAntargatA zrIbharatacakrikAritA 'zrIRSabhajinastutiH ' (prAyaH IsvI 825-835) (anuSTubh ) tvaM brahmA paramajyotistvaM prabhUSNurajo'rajAH / tvamAdidevo devAnAmadhidevo mahezvaraH // 1 // tvaM sraSTA tvaM vidhAtAsi tvamIzAnaH puruH pumAn / tvamAdipuruSo vizveT vizvarAD vizvatomukhaH // 2 // vizvavyApI jagadbhartA vizvadRgvizvabhRdvibhuH / vizvato'kSimayaM jyotirvizvayonirviyonikaH // 3 // hiraNyagarbho bhagavAn vRSabho vRSabhadhvajaH / parameSThI paraM tattvaM paramAtmAtmabhUrasi // 4 // tvaminastvamadhijyotistvamIzastvamayonijaH / ajarastvamanAdistvamanantastvaM tvamacyutaH // 5 // tvamakSarastvamakSayyastavamanakSo'syanakSaraH / viSNurjiSNurvijiSNuzca tvaM svayambhUH svayamprabhaH // 6 // tvaM zambhuH zambhavaH zaMyuH zaMvadaH zaGkaro haraH / harirmohAsurArizca tamo'rirbhavyabhAskaraH // 7 // purANaH kavirAdyastvaM yogI yogavidAM varaH / tvaM zaraNyo vareNyo'grayastvaM pUtaH puNyanAyakaH // 8 // tvaM yogAtmA sayogazca siddho buddho niruddhavaH / sUkSmo niraJjana: kaJjasaMjAto jinakuJjaraH // 9 // chando vicchandasAM kartA vedavidvadatAM varaH / vAcaspatiradharmArirdharmAdirdharmanAyakaH // 10 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 153 tvaM jinaH kAmajijjetA tvamarhannarihA'rahAH / dharmadhvajo dharmapatiH karmArAtinizumbhanaH // 11 // tvaM ha bhavyAbjinIbandhustvaM havibhuktvamadhvaraH / tvaM makhAGgaM makhajyeSThastvaM hotA havyameva ca // 12 // yajvAjyaM ca tvamijyA ca puNyo gaNyo guNAkaraH / tvamapArirapArazca tvamamadhyo'pi madhyamaH // 13 // uttamo'nuttaro jyeSTho gariSThaH stheSTha eva ca / tvamaNIyAn mahIyAMzca sthavIyAn garimAspadam // 14 // mahAn mahIyato mahyo bhUSNuH sthAsturanazvaraH / jitvaro'nitvaro nityaH zivaH zAnto bhavAntakaH // 15 // tvaM hi brahmavidAM dhyeyastvaM hi brahmapradezvaraH / tvAM nAmamAlayA devamityabhiSTumahe vayam // 16 // aSTottarazataM nAmnAmityanudhyAya cetasA / tvAmIDe nIDamIDAnAM prAtihAryASTakaprabhum // 17 // tavAyaM pracalacchAkhastuGgo'zokamahAdhripaH / svacchAyAsaMzritAn pAti tvattaH zikSAmivAzritaH // 18 // tavAmI cAmaravratA yakSarutkSipya vIjitAH / nighunantIva nirvyAjamAgogomakSikA nRNAm // 19 // tvAmApatanti paritaH sumano'Jjalayo divaH / tuSTayA svargalakSmyeva muktA harSAzrubindavaH // 20 // chatratritayamAbhAti sUcchritaM jina tAvakam / muktAlambanavibhrAji lakSyAH krIDAsthalAyitam // 21 // tava haryAsanaM bhAti vizvabharturbhavadbharam / kRtayatnairivodvoDhuM nyagbhUyoDhaM mRgAdhipaiH // 22 // tava dehaprabhotsapairidamAkramyate sadaH / puNyAbhiSekasambhAra lambhayadbhirivAmitaH // 23 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA tava vAkprasaro divyaH punAti jagatAM manaH / mohAndhatamasaM dhunvan svajJAnAkAMzukopamaH // 24 // prAtihAryANyahAryANi tavAmUni cakAsati / lakSmI haMsyAH samAkrIDapulinAni zucIni vA // 25 // namo vizvAtmane tubhyaM tubhyaM vizvasRje namaH / / svayambhuve namastubhyaM kSAyikairlabdhiparyayaiH // 26 // jJAnadarzanavIryANi viratiH zuddhadarzanam / dAnAdilabdhayazceti kSAyikyastava zuddhayaH // 27 // jJAnamapratidhaM vizvaM paryacchatsIttavAkramAt / trayaM hyAvaraNAdetadvyavadhiH karaNaM kramaH // 28 // citraM jagadidaM citraM tvayAbodhi yadakramAt / akramo'pi kvacicchlAghyaH prabhumAzritya lakSyate // 29 // indriyeSu samagreSu tava satsvapyatIndriyam / jJAnamAsIdacintyA hi yoginAM prabhuzaktayaH // 30 // yathA jJAnaM tavaivAbhUt kSAyikaM tava darzanam / tAbhyAM yugapadevAsIdupayogastavAdbhutam // 31 // tena tvaM vizvavijJeya vyApijJAnaguNAdbhutaH / sarvajJaH sarvadarzI ca yogibhiH parigIyase // 32 // vizvaM vijAnato'pIza yattenAstA zramaklamau / anantavIryatAzaktestanmAhAtmyaM parisphuTam // 33 // rAgAdicittakAluSyavyapAyAduditA tava / viratiH sukhamAtmotthaM vyanaktyAtyantikaM vibho // 34 // viratiH sukhamiSTaM cet sukhaM tvayyeva kevalam / no cennaivAsukhaM nAma kiJcidatra jagattraye // 35 // prasannakaluSaM toyaM yatheha svacchatAM vrajet / mithyAtvakardamApAyAdRk zuddhiste tathA matA // 36 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi satyo'pi labdhayaH zeSAstvayi nArthakriyAkRtaH / kRtakRtye bahirdravyasaMbandho hi nirarthakaH // 37 // evaM prAyA guNA nAtha bhavato'nantadhA matAH / tAnahaM lezato'pIza na stotumalamalpadhIH // 38 // tadAstAM te guNastotraM nAmamAtraM ca kIrtitam / punAti nastato deva tvannAmoddezataH zritAH // 39 // hiraNyagarbhamAhustvAM yato vRSTirhiraNmayI / garbhAvataraNe nAtha prAdurAsIttadAdbhutA // 40 // vRSabho'si surairvRSTaratnavarSa: svasambhave / janmAbhiSiktaye meruM mRSTavAnvRSabho'pyasi // 41 // azeSajJeyasaMkrAntajJAnamUrtiryato bhavAn / ataH sarvagataM prAhustvAM deva paramarSayaH // 42 // tvayItyAdIni nAmAni vibhratyanvarthatAM yataH / tato'si tvaM jagajjyeSThaH parameSTho sanAtanaH // 43 // tvadbhakticoditAmenAM mAmikAM dhiyamakSamaH / dhartuM stutipathe te'dya pravRtto'smyevamakSara // 44 // tvayopadarzitaM mArgamupAsya zivamIpsitaH / tvAM devamityupAsInAn prasIdAnugRhANa naH // 45 // bhavantamityabhiSTutya viSTapAtigavaibhavam / tvayyeva bhaktikRzAM prArthaye nAnyadarthaye // 46 // 155
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) zrI AdipurANAntargatA dvAtriMzadindrakAritA: 'zrIRSabhajinastutiH ' (prAyaH IsvI 825-835) (pratimAkSarAvRttam) jinanAthasaMstavakRtau bhavato vayamudyatAH sma guNaratnanidheH / vidhiyo'pi mandavacaso'pi nanu tvayi bhaktireva phalatISTaphalam // 1 // matizaktisArakRtavAgvibhavastvayi bhaktimeva vayamAtanumaH / amRtAmbudherjalamalaM na pumAnnikhilaM prapAtumiti kiM na pibet // 2 // kva vayaM jaDAH kva ca guNAmbunidhistava deva pArarahitaH paramaH / iti jAnato'pi jina samprati nastvayi bhaktireva mukharIkurute // 3 // gaNabhRdbhirapyagaNitAnanaNUMstava sadguNAnvayamabhISTumahe / kila citrametadathavA prabhutAM tava saMzritaH kimiva neziziSuH // 4 // (drutavilambitavRttam) tadiyamIDiDiSan vidadhAti nastvayi nirUDhatarA jinanizcalA / prasRtabhaktipAraguNodayA stutipathe'dya tato vayamudyatAH // 5 // tvamasi vizvahagIzvara vizvasRd tvamasi vizvaguNAmbudhirakSayaH / tvamasi deva jagaddhitazAsanaH stutimato'nugRhANa jineza naH // 6 // tava janArka vibhAnti guNAMzavaH sakalakarmakalaGkaniviniHsRtAH / ghanaviyogavinirmalamUrtayo dinamaNeriva bhAsurabhAnavaH // 7 // guNamaNIMstvamanantatayAnvitAn jina samudvahase'tivinirmalAn / jaladhirAtmagabhIrajalAzritAniva maNInamalAnanaNutviSaH // 8 // tvaminasaMsRtivallarikAmimAmatitarAmuruduHkhaphalapradAm / jananamRtyujarAkusumAcitAM zamakarairbhavannudapIpaTaH // 9 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 157 (tAmarasavRttam) jinavaramohamahApRtanezAn prabalatarAMzcaturastu kaSAyAn nizitatapomayatIvramahAMsi prahatibhirAzutarAmajayastvam // 10 // manasijazatrumajayyamalakSyaM viratimayI zitahetitatiste / samarabhare vinipAtayati sma tvamasi tato bhuvanaikagariSThaH // 11 // jitamadanasya taveza mahattvaM vapuridameva hi zAsti manojJam / na vikRtibhAgna kaTAkSanirIkSA paramavikAramanAbharaNodgham // 12 // pravikurute hRdi yasya manojaH sa vikurute sphuTarAgaparAgaH / vikRtiranaGgajitastava nAbhUd vibhavabhavAnbhuvanaikagurustat // 13 // sa kila vinRtyati gAyati valgatyapalApati prahasatyapi mUDhaH / madanavazo jitamanmatha te tu prazamasukhaM vapureva nirAha // 14 // (navamAlinIvRttam) virahitamAnamatsara tavedaM vapuraparAgamastakalipaGkam / tava bhuvanezvaratvamaparAgaM prakaTayati sphuTaM nikRtihInam // 15 // tava vapurAmilatsakalazobhAsamudayamastavastramapi ramyam / atirucirasya ratnamaNirAzerapavaraNaM kimiSTamurudIpteH // 16 // svidirahitaM vihInamaladoSaM surabhitaraM sulakSmaghaTitaM te / kSatajaviyuktamastatimiraughaM vyapagatadhAtu vajraghanasandhi // 17 // samacaturasramapramitavIryaM priyahitavAgnimeSaparihInam / vapuridamacchadivyamaNidIpraM tvamasi tato'dhidevapadabhAgI // 18 // idamatimAnuSaM tava zarIraM sakalavikAramohamadahInam / prakaTayatIza te bhuvanalabdhi prabhutamavaibhavaM kanakakAnti // 19 // (pramuditavadanAvRttam) spRzati na hi bhavantamAgazca yaH kimu dinapamabhidravettAmasam / vitimira sa bhavAn jagatsAdhane jvaladurumahasA pradIpAyate // 20 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA (jaladharamAlAvRttam ) raidhArA te dyusama vatAre'paptannAkezAnAM padavimazeSAM rudhvA / svargAdArAt kanakamayIM vA sRSTiM tanvAnasau bhuvanakuTIrasyAntaH // 21 // raidhArairAvatakaradIrghA reje re jetAraM bhajata janA ityevam / mUrtIbhUtA tava jinalakSmIrloke saMbodhaM vA sapadi samAtanvAnA // 22 // tvatsaMbhUtau surakaramuktA vyomni pauSpI vRSTiH surabhitarA saMreje mattAlInAM kalarutamAtanvAnA nAkastrINAM nayanatatirvA yAntI // 23 // meroH zrRGge samajani dugdhAmbhodheH svacchAmbhobhiH kanakaghaTairgambhIraiH / mAhAtmyaM te jagati vitanvanbhAvi svadhaureyairgururabhiSekaH pUtaH // 24 // tvAM niSkrAntau maNimayayAnArUDhaM voDhuM sajjA vayamiti naitaccitram / AnirvANAnniyatamamI gIrvANAH kiMkurvANA nanu jina kalyANe te // 25 // / tvaM dhAtAsi tribhuvanabhartAdyatve kaivalyArke sphuTamudite'smin tasmAddevaM jananajarAtaGkAriM tvAM nannamo guNavidhimagryaM loke // 16 // (praharSiNIvRttam) tvaM mitraM tvamasi gurustvameva bhartA tvaM sraSTA bhuvanapitAmahastvameva / tvAM dhyAyannamRtisukhaM prayAti jantustrAyasya trijagadidaM tvamadya pAtAt // 27 // ( rucirAvRttam) paraM padaM paramasukhodayAspadaM vivitsavazciramahi yogino'kSaram / tvayoditaM jina paramAgamAkSaraM vicinvate bhavavilayAya saddhiyaH // 28 // tvayodite pathi jina ye vitanvateH parAM dhRtiM pramadaparamparAyujaH / ta eva saMsRtilattikAM pratAyinIM dahRtyalaM smRtidahanArciSA bhRzam // 29 // (mattamayUravRttam) vAtoddhUtAH kSIrapayodheriva vIcIrutprekSyAmUzcAmarapaGktIrbhavadIyAH / pIyUSAMzordIptisame tIriva zubhrA momucyante saMsRtibhAjo bhavabandhAt // 30 // saiMhaM pIThaM svAM dyutimiddhAmatibhAnuM tanvAnaM tadbhAti vibhoste pRthu tuGgam / meroH zrRGgaM vA maNinaddhaM surasevyaM nyakkurvANaM lokamazeSaM svamahimnA // 31 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi (maJjubhASiNIvRttam) mahitodayasya zivamArgadezinaH surazilpanirmitamado'rhatastava / prathate sitAtapanivAraNatrayaM zaradindubimbamiva kAntimattayA // 32 // (chandaH anirNItaH) vakSo'zoko marakataruciraskandho bhAti zrImAnayamatirucirAH zAkhAH / bAhUkRtya sphuTamiva naTitaM tanvanvAtodbhUtaH kalarutamadhukRnmAlaH // 33 // puSpAkIrNo nRsuramunivaraiH kAnto mandaM mandaM mRdutarapavanA dhUtaH / sacchAyo'yaM vihata nRzugazoko'go bhAti zrImAMstvamiva hi jagatAM zreyaH // 34 // (asambAdhAvRttam) vyAptAkAzAM vRSTimalikularutodgItAM pauSpI devAstvAM pratibhuvanagRhasyAgrAt / muJcatyete dundubhimadhuradaiH sArdhaM prAvRGjImUtAn stanitamukharitAJjitvA // 35 // (aparAjitAvRttam) tvadamarapaTahaivizaGkya ghanAgamaM paTujaladaghaTAniruddhanabhoGgaNam / viracitarucimatkalApasumantharA madakalamadhunA ruvanti zikhAbalAH // 36 // (praharaNakalikAvRttam ) tava jina tatadeharucizaravaNa camararuhatatiH sitavihagarucim / iyamanutanute rucirataratanurmaNimukuTasamiddharucisuradhutA // 37 // (vasantatilakAvRttam) tvahivyavAgiyamazeSapadArthagarbhA bhASAntarANi sakalAni nidarzayantI / tattvAvabodhamacirAt kurute budhAnAM syAdvAdanIti vihatAndhamatAndhakArA // 38 // prakSAlayatyakhilameva manomalaM nastvadbhAratImayamidaM zucipuNyamambu / tIrthaM tadeva hi vineyajanAjavaJja vAvArasantaraNavartI bhavatpraNItam // 39 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA tvaM sarvagaH sakalavastugatAvabodha stvaM sarvavitpramitavizvapadArthasArthaH / tvaM sarvajidviditamanmathamohazatru stvaM sarvadRnikhilabhAvavizeSadarzI // 40 // tvaM tIrthakRtsakalapApamalApahAri __ saddharmatIrthavimalIkaraNaikaniSThaH / tvaM mantrakRnnikhilapApaviSApahAri puNyazruti pravaramantravidhAnacuJcaH // 41 // tvAmAmananti munayaH puruSaM purANaM tvAM prAhuracyutamRSIzvaramakSaddhim / tasmAdbhavAntaka bhavantamacintyayogaM yogIzvaraM jagadupAsyamupAsmahe sma // 42 // tubhyaM namaH sakalaghAtimalavyapAya saMbhUtakevalamayAmalalocanAya / tubhyaM namo duritabandhanazRGkhalAnAM chetre bhavArgalamide jinakuJjarAya // 43 // tubhyaM namastribhuvanaikapitAmahAya tubhyaM namaH paramanirvRtikAraNAya / tubhyaM namo'dhigurave gurave guNaudhai stubhyaM namo viditavizvajagattrayAya // 44 // ityuccakaiH stutimudAraguNAnurAgA ___dasmAbhirIza racitAM tvayi citravarNAm / deva prasIda paramezvara bhaktipUtAM pAdArpitAM srajamivAnugRhANa cArvIm // 45 // tvAmImahe jina bhavantamanusmarAma stvAM kuDmalIkRtakarA vayamAnamAmaH / tvatsaMstutAvupacitaM yadihAdya puNyaM tenAstu bhaktiramalA tvayi naH prasannA // 46 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ (39) zrIAdipurANAntargatA zrIsaudharmendrapraNItA zrIRSabhajinavibhUtyAdivarNanAsametA 'zrIjinasahasranAmamahAstutiH' (prAya: IsvI 825-835) (anuSTubh) stoSye tvAM paramaM jyotirguNaratnamahAkaram / matiprakarSahIno'pi kevalaM bhakticoditaH // 1 // tvAmabhiSTavatAM bhaktyA viziSTAH phalasampadaH / svayamAvirbhavantIti nizcitya tvAM jina stuve // 2 // stutiH puNyaguNotkIrtiH stotA bhavyaH prasannadhIH / niSThitArtho bhavAn stutyaH phalaM naiHzreyasaM sukham // 3 // ityAkalayya manasA tuSTaSu mAM phalArthinam / vibho prasannayA dRSTyA tvaM punIhi sanAtana // 4 // mAmudAkurute bhaktistvadguNaiH paricoditA / tataH stutipathe te'smin lagnaH saMvignamAnasaH // 5 // tvayi bhaktiH kRtAlpApi mahatI phalasampadam / pamphalIti vibho kalpakSmAjaseveva aihinAm // 6 // tavArijayamAcaSTe vapuraspRSTakaitavam / doSAvezavikArA hi rAgiNAM bhUSaNAdayaH // 7 // nirbhUSamapi kAntaM te vapurbhuvanabhUSaNam / dIpraM hi bhUSaNaM naiva bhUSaNAntaramIkSate // 8 // na mUni kabarIbandho na zekharaparigrahaH / na kirITAdibhAraste tathApi ruciraM ziraH // 9 // na mukhe bhrukuTInyAso na dRSTo dazanacchadaH / nAstre vyApArito hastastathApi tvamarInahan // 10 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA tvayA nAtAmrite netre nIlotpaladalAyate / mohArivijaye deva prabhuzaktistavAdbhutA // 11 // apApAgAvalokaM te jinendra nayanadvayam / madanArijayaM vakti vyaktaM naH saumyavIkSitam // 12 // tvadRzoramalA dIptirAspRzantI zirassu naH / punAti puNyadhAreva jagatAmekapAvanI // 13 // tavedamAnanaM dhatte praphullakamalazriyam / svakAntijyotsnayA vizvamAkrAmaccharadinduvat // 14 // anaTTahAsahuGkAramadaSToSThapuTaM mukham / jinAkhyAti sumedhobhyastAvakI vItarAgatAm // 15 // tvanmukhAdudyatI dIptiH pAvanIva sarasvatI / vidhunvatI tamo bhAti jitabAlAtapadyutiH // 16 // tvanmukhAmburuhAlagnA surANAM nayanAvaliH / bhAtIyamalimAleva tadAmodAnupAtinI // 17 // makarandamivApIya tvadvaktrAbjodgataM vacaH / anAzitaM bhavaM bhavyabhramarA yAntyamI mudam // 18 // ekato'bhimukho'pi tvaM lakSyase vizvatomukhaH / tejoguNasya mAhAtmyamidaM nUnaM tvAdbhutam // 19 // vizvadikSu visarpanti tAvakA vAgabhISavaH / tirazcAmapi hRddhvAntamuddhanvanto jinAMzumAn // 20 // tava vAgamRtaM pItvA vayamadyAmarAH sphuTam / pIyUSamidamiSTaM no deva sarvarujAharam // 21 // jinendra tava vaktrAbjaM prakSaradvacanAmRtam / bhavyAnAM prINanaM bhAti dharmasyeva nidhAnakam // 22 // mukhendumaNDalAddeva tava vAkkiraNA ime / viniryAnto hatadhvAntAH sabhAmAhlAdayatyalam // 23 // citraM vAcAM vicitrANAmakramaH prabhavaH prabho / athavA tIrthakRttvasya deva vaibhavamIdRzam // 24 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi asvedamalamAbhAti sugandhi zubhalakSaNam / susaMsthAnamaraktA sRgvapurvajrasthiraM tava // 25 // saurUpyaM nayanAhlAdi saubhAgyaM cittaraJjanam / suvAktvaM jagadAnandi tavAsAdhAraNA guNAH // 26 // ameyamapi te vIryaM mitaM dehe prabhAnvite / svalpe'pi darpaNe bimbaM mAti stAmberamaM nanu // 27 // tvadAsthAnasthitoddezaM paritaH zatayojanam / sulabhAzanapAnAdi tvanmahimnopajAyate // 28 // gaganAnugataM yAnaM tavAsId bhuvamaspRzat / daivAsuraM bharaM soDhumakSamA dharaNIti nu // 29 // krUrairapi mRgairhistrairhanyante jAtu nAGginaH / saddharmadezanodyukte tvayi saMjIvanauSadhe // 30 // na bhuktiH kSINamohasya tavAnantasukhodayAt / kSutklezabAdhito jantuH kavalAhArabhugbhavet // 31 // asadyodayAd bhuktiM tvayi yo yojayedadhIH / mohAnilapratIkAre tasyAnveSyaM jaraddhRtam // 32 // asadvedyaviSaM ghAti vidhvaMsadhvastazaktikam / tvayyakiJcitkaraM mantrazaktyevApabalaM viSam // 33 // asadvedyodayo ghAtisahakArivyapAyataH / tvayyakiJcitkaro nAtha sAmagrayA hi phalodayaH // 34 // netayo nopasargAzca prabhavanti tvayIzini / jagatAM pAlake lAkSAlitAMhaH kalaGkake // 35 // tvayyanantamukhotsarpatkevalAmalalocane / cAturAsyamidaM yuktaM naSTaghAticatuSTaye // 36 // sarvavidyezvaro yogI caturAsyastvamakSaraH / sarvato'kSimayaM jyotistanvAno bhAsyadhIzitaH // 37 // 163
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA acchAyatvamanunmeSanimeSatvaM ca te vapuH / dhatte tejomayaM divyaM paramaudArikAhvayam // 38 // bibhrANo'pyadhyadhicchatramacchAyAGgastvamIkSyase / mahatAM ceSTitaM citramathavaujastavedRzam // 39 // nimeSApAyadhIrAkSaM tava vaktrAbjamIkSitam / tvayeva nayanaspando nUnaM devaizca saMhataH // 40 // nakhakezamitAvasthA tavAviSkurute vibho / rasAdivilayaM dehe vizuddhasphaTikAmale // 41 // ityudArairguNairebhistvamananyatrabhAvibhiH / svayametya vRto nUnamadRSTazaraNAntaraiH // 42 // apyamI rUpasaundaryakAntidIptyAdayo guNAH / spRhaNIyAH surendrANAM tava heyAH kilAdbhutam // 43 // guNinaM tvAmupAsInA nirdhUtaguNabandhanAH / tvayA sArUpyamAyAnti svAmicchandaM nu zikSituH // 44 // ayaM mandAniloddhatacalacchAkhAkarotkaraiH / zrImAnazokavRkSaste nRtyatIvAttasammadaH // 45 // calatkSIrodavIthibhi: spardhAM kartumivAbhitaH / cAmaraughAH patanti tvAM marudbhirlIlayA dhutAH // 46 // muktAlambanavibhrAji bhrAjate vidhunirmalam / chatratrayaM tavonmuktaprArohamiva khAGgaNe // 47 // siMharUDhaM vibhAtIdaM tava viSTaramuccakaiH / ratnAMzubhirbhavatsparzAnmuktaharSAGkurairiva // 48 // dhvananti madhuradhvAnAH suradundubhikoTayaH / ghoSayatya ivApUrya rodasI tvajjayotsavam // 49 // tava divyadhvaniM dhIramanukartumivaudyatAH / dhvananti suratUryANAM koTyo 'rdhatrayodaza // 50 //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi surairiyaM nabhoraGgAt pauSpI vRSTivitanyate / tuSTyA svargalakSmyeva cauditaiH kalpazAkhibhiH // 51 // tava dehaprabhotsarpaH samAkrAmannabho'mitaH / zazvatprabhAtamAsthAnIjanAnAM janayatyalam // 52 // nakhAMzavastavAtAmrAH prasaranti dizAsvamI / tvadadhrikalpavRkSAgrAt prArohA iva niHsRtA // 53 // zirassu naH spRzatyete prasAdasyeva teM'zakAH / tvatpAdanakhazItAMzukarAH prAhlAditAkhilAH // 54 // tvatpAdAmburuhacchAyAsarasImavagAhate / divyazrI kalahaMsIyaM nakharocirpaNAlikAm // 55 // mohArirmadanAlagnazoNitAcchaTAmiva / talacchAyAmidaM dhatte tvatpAdAmburuhadvayam // 56 // tvatpAdanakhabhAbhArasarasi pratibimbitAH / surAGganAnanacchAyAstanvate paGkajazriyam // 57 // svayambhuve namastubhyamutpAdyAtmAnamAtmani / svAtmanaiva tathodbhUtavRttaye'cintyavRttaye // 58 // namaste jagatAM patye lakSmIbhatre namo'stu te / vidAMvara namastubhyaM namaste vadatAM vara // 59 // karmazatruhaNaM devamAmananti manISiNaH / tvAmAnamatsureNmaulibhAmAlAbhyarcitakramam // 60 // dhyAnadrughaNanirbhinnaghanaghAtimahAtaruH / anantabhavasantAnajayAdAsIdanantajit // 61 // trailokyanirjayAvAptadurdarpamatidurjayam / mRtyurAjaM vijityAsIjjina mRtyuJjayo bhavAn // 62 // vidhutAzeSasaMsArabandhano bhavyabAndhavaH / tripurAristvamIzAsi janmamRtyujarAntakRt // 63 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 trikAlaviSayAzeSatattvabhedAt tridhotthitam / kevalAkhyaM dadhaccakSustrinetro'si tvamIzitaH // 64 // tvAmandhakAntakaM prAhurmohAndhAsuramardanAt / ardhaM te nArayo yasmAdardhanArIzvaro'syataH // 65 // bRhad -nirgrantha-: zivaH zivapadAdhyAsAd duritAriharo haraH / zaGkaraH kRtazaM loke zambhavastvaM bhavansukhe // 66 // vRSabho'si jagajjyeSTha puruH puruguNodayaiH / nAbheyo nAbhisaMbhUterikSvAkukulanandanaH // 67 // tvamekaH puruSaskandhastvaM dve lokasya locane / tvaM tridhA buddhasanmArgastrijJastrijJAnadhArakaH // 68 // catuHzaraNamAGgalyamUrtistvaM caturasradhIH / paJcabrahmamayo deva pAvanastvaM punIhi mAm // 69 // svargAvataraNo tubhyaM sadyojAtAtmane namaH / janmAbhiSekavAmAya vAmadeva namo'stu te // 70 // sanniSkrAntAvaghorAya paraM prazamamIyuSe / kevalajJAnasaMsiddhAvIzAnAya namo'stu te // 71 // purastatpuruSatvena vimuktipadabhAgine / namastatpuruSAvasthAM bhAvinIM te'dya bibhrate // 72 // jJAnAvaraNanirhAsAnnamaste 'nantacakSuSe / darzanAvaraNocchedAnnamaste vizvadRzvane // 73 // namo darzanamohane kSAyikAmaladRSTaye / namazcAritramohane virAgAya mahaujase // 74 // namaste'nantavIryAya namo'nantasukhAtmane / namaste'nantalokAya lokAlokAvalokine // 75 // ya-stutimaNimaJjUSA namaste'nantadAnAya namaste'nantalabdhaye / namaste'nantabhogAya namo'nantopabhoga te // 76 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 167 namaH paramayogAya janastubhyamayonaye / namaH paramapUtAya namaste paramarSaye // 77 // namaH paramavidyAya namaH paramatacchide / namaH paramatattvAya namaste paramAtmane // 78 // namaH paramarUpAya namaH paramatejase / namaH paramamArgAya namaste parameSThine // 79 // paramaM bhejuSe dhAma paramajyotiSe namaH / namaH pAretamaH prAptadhAmne paratarAtmane // 80 // namaH kSINakalaGkAya kSINabandha namo'stu te / namaste kSINamohAya kSINadoSAya te namaH // 81 // namaH sugataye tubhyaM zobhanAM gatimIyuSe / namaste'tIndriyajJAnasukhAyAnindriyAtmane // 82 // kAyabandhananirmokSAdakAyAya namo'stu te / namastubhyamayogAya yoginAmadhiyogine // 83 // avedAya namastubhyamakaSAyAya te namaH / namaH paramayogendra vanditAGghridvayAya te // 84 // namaH paramavijJAna namaH paramasaMyama / namaH paramagdRSTaparamArthAya tAyine // 85 // namastubhyamalezyAya zuddhalezyAMzakaspRze / namo bhavyetarAvasthAvyatItAya vimokSiNe // 86 // saMjayasaMjJidvayAsthAvyatiriktAmalAtmane / namaste vItasaMjJAya namaH kSAyikadRSTaye // 87 // anAhArAya tRptAya namaH paramabhAjuSe / vyatItAzeSadoSAya bhavAbdheH pAramAyuSe // 88 // ajarAya namastubhyaM namaste stAdajanmane / amRtyave namastubhyamacalAyAkSarAtmane // 89 // alamAstAM guNastotramanantAstAvakA guNAH / tvAM nAmasmRtimAtreNa paryupAsisiSAmahe // 90 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA prasiddhASTasahasraddhalakSaNaM tvAM girAM patim / nAmnAmaSTasahasreNa toSTamo'bhISTasiddhaye // 91 // zrImAn svayaMbhUvRSabhaH zaMbhavaH zaMbhurAtmabhUH / svayaMprabhaH prabhurbhoktA vizvabhUrapunarbhavaH // 92 // vizvAtmA vizvalokezo vizvatazcakSurakSaraH / vizvavid vizvavidyezo vizvayoniranazvaraH // 93 // vizvadRzvA vibhurdhAtA vizvezo vizvalocanaH / vizvavyApI vidhirvedhAH zAzvato vizvatomukhaH // 94 // vizvakarmA jagajjyeSTho vizvamUrtirjinezvaraH / vizvadRgvizvabhUtezo vizvajyotiranIzvaraH // 95 // jino jiSNurameyAtmA vizvarIzo jagatpatiH / anantajidacintyAtmA bhavyabandhurabandhanaH // 96 // yugAdipuruSo brahma paJcabrahmamayaH zivaH / paraH parataraH sUkSmaH parameSThI sanAtanaH // 97 // svayaM jyotirajo'janmA brahmayonirayonijaH / mohArivijayI jetA dharmacakrI dayAdhvajaH // 98 // prazAntAriranantAtmA yogI yogIzvarArcitaH / brahmavid brahmatattvajJo brahmodyA vidyatIzvaraH // 99 // zuddho buddhaH prabuddhAtmA siddhArthaH siddhazAsanaH / siddhaH siddhAntaviddhayeyaH siddhasAdhyo jagaddhitaH // 100 // sahiSNuracyuto'nantaH prabhaviSNurbhavodbhavaH / prabhUSNurajaro'jaryo bhrAjiSNurthIzvaro'vyayaH // 101 // vibhAvasurasambhUSNuH svayambhUSNuH purAtanaH / paramAtmA paraM jyotistrijagatparamezvaraH // 102 // iti zrImadAdizatam / divyabhASApatidivyaH pUtavAkpUtazAsanaH / pUtAtmA paramajyotiH dharmAdhyakSo damIzvaraH // 103 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi zrIpatirbhagavAnarhannarajAvirajAH zuciH / tIrthakRt kevalIzAnaH pUjArhaH snAtako'malaH // 104 // anantadIptirjJAnAtmA svayambuddhaH prajApatiH / muktaH zakto nirAbAdho niSkalo bhuvanezvaraH // 105 // niraJjano jagajjyotirniraktoktiranAmayaH / acalasthitirakSobhyaH kUTasthaH sthANurakSayaH // 106 // agraNIrgrAmaNIrnetA praNetA nyAyazAstrakRt / zAstrA dharmapatirdharmya dharmAtmA dharmatIrthakRt // 107 // vRSadhvajo vRSAdhIzo vRSaketurvRSAyudhaH / vRSo vRSapatirbhartA vRSabhAGko vRSodbhavaH // 108 // hiraNyanAbhirbhUtAtmA bhUtabhRd bhUtabhAvanaH / prabhavo vibhavo bhAsvAn bhavo bhAvo bhavAntakaH // 109 // hiraNyagarbhaH zrIgarbhaH prabhUtavibhavo'bhavaH / svayamprabhuH prabhUtAtmA bhUtanAtho jagatpatiH // 110 // sarvAdiH sarvadik sArvaH sarvajJaH sarvadarzanaH / sarvAtmA sarvalokezaH sarvavit sarvalokajit // 111 // sugatiH suzrutaH suzrut suvAk sUrirbahuzrutaH / vizruto vizvataH pAdo vizvazIrSaH zucizravAH // 112 // sahastrazIrSaH kSetrajJaH sahasrAkSaH sahasrapAt / bhUtabhavyabhavadbhartA vizvavidyAmahezvaraH // 113 // sthaviSThaH sthaviro jyeSThaH praSThaH preSTho variSThadhIH / stheSTho gariSTho baMhiSThaH zreSTho'NiSTho gariSThagIH // 114 // vizvabhRd vizvasRD vizveT vizvabhug vizvanAyakaH / vizvAzIrvizvarUpAtmA vizvajid vijitAntakaH // 115 // vibhavo vibhayo vIro vizoko vijaro jaran / virAgo virato'saGgo vivikto vItamatsaraH // 116 // 169 iti divyAdizatam //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 bRhad -nirgrantha-stutimaNimaJjUSA vineyajanatAbandhurvilInAzeSakalmaSaH / viyogo yogavid vidvAn vidhAtA suvidhiH sudhIH // 117 // kSAntibhAk pRthivImUrtiH zAntibhAk salilAtmakaH / vAyumUrtirasaGgagAtmA vahnimUrtiradharmadhak // 118 // suyajvA yajamAnAtmA sutvA sutrAmapUjitaH / Rtvig yajJapatiryAjyo yajJAGgamamRtaM haviH // 119 // vyomamUrtiramUrtAtmA nirlepo nirmalo'calaH / somamUrtiH susaumyAtmA sUryamUrtirmahAprabhaH // 120 // mantravinmantrakRnmantrI mantramUrtiranantagaH / svatantrastantrakRt svantaH kRtAntAntaH kRtAntakRt // 121 // kRtI kRtArthaH satkRtyaH kRtakRtyaH kRtakratuH / nityo mRtyuMjayo'mRtyuramRtAtmA'mRtodbhavaH // 122 // brahmaniSThaH parabrahma brahmAtmA brahmasaMbhavaH / mahAbrahmapatirbrahmeD mahAbrahmapadezvaraH // 123 // suprasannaH prasannAtmA jJAnadharmapadaprabhuH / prazamAtmA prazAntAtmA purANupuruSottamaH // 124 // mahAzokadhvajo'zokaH kaH sraSTA padmaviSTaraH / padmezaH padmasaMbhUtiH padmanAbhiranuttaraH // 125 // padmayonirjagadyonirityaH stutyaH stutIzvaraH / stavanArho hRSIkezo jitajeyaH kRtakriyaH // 126 // gaNAdhipo gaNajyeSTha gaNyaH puNyo gaNAgraNI / guNAkaro guNAmbhodhirguNajJo guNanAyakaH // 127 // iti sthaviSThAdizatam / guNAda guNocchedI nirguNaH puNyagIrguNaH / zaraNyaH puNyavAkpUto vareNyaH puNyanAyakaH // 128 // agaNyaH puNyadhIrguNyaH puNyakRt puNyazAsanaH / dharmArAmo guNagrAmaH puNyApuNyanirodhakaH // 129 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 171 pApApeto vipApAtmA vipApmA vItakalmaSaH / nirdvandvo nirmadaH zAnto nirmoho nirupadravaH // 130 // nirnimeSo nirAhAro niSkriyo nirupaplavaH / niSkalaGko nirastainA nirdhUtAgA nirAsravaH // 131 // vizAlo vipulajyotiratulo'cintyavaibhavaH / susaMvRtaH suguptAtmA subhut sunayatattvavit // 132 // ekavidyo mahAvidyo muniH parivRDhaH patiH / dhIzo vidyAnidhiH sAkSI vinetA vihatAntakaH // 133 // pitA pitAmahaH pAtA pavitraH pAvano gatiH / trAtA bhiSagvaro varyo varadaH paramaH pumAn // 134 // kaviH purANapuruSo varSIyAn vRSabhaH puruH / pratiSThA prasavo hetarbhuvanaikapitAmahaH // 135 // iti mahAdizatam / zrIvRkSalakSaNaH zlakSNo lakSaNyaH zubhalakSaNaH / nirakSaH puNDarIkAkSaH puSkalaH puSkarekSaNaH // 136 // siddhidaH siddhasaMkalpaH siddhAtmA siddhasAdhanaH / buddhabodhyo mahAbodhirvardhamAno mahardhikaH // 137 // vedAGgo vedavid vedyo jAtarUpo vidAMvaraH / vedavedyaH svasaMvedyo vivedo vadatAM varaH // 138 // anAdinidhano vyakto vyaktavAg vyaktazAsanaH / yugAdikRd yugAdhAro yugAdirjagadAdijaH // 139 // atIndro'tIndriyo dhIndro mahendro'tIndriyArthadRk / anindriyo'hmindraayo mahendramahito mahAn // 140 // udbhavaH kAraNaM kartA pArago bhavatArakaH / agAhyo gahanaM guhyaM parArghyaH paramezvaraH // 141 // anantaddhirameyaddhiracintyaddhiH samagradhIH / prAyaH prAgraharo'bhyagraH pratyagro'gryo'grimo'grajaH // 142 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA mahAtapA mahAtejA mahodarko mahodayaH / mahAyazA mahAdhAmA mahAsattvo mahAdhRtiH // 143 // mahAdhairyo mahAvIryo mahAsaMpanmahAbalaH / mahAzaktimahAjyotirmahAbhUtirmahAdyutiH // 144 // mahAmatirmahAnItirmahAkSAntirmahAdayaH / mahAprAjJo mahAbhAgo mahAnando mahAkaviH // 145 // mahAmahA mahAkIrtirmahAkAntirmahAvapuH / mahAdAno mahAjJAno mahAyogo mahAguNaH // 146 // mahAmahapatiH prAptamahAkalyANapaJcakaH / mahAprabhurmahAprAtihAryAdhIzo mahezvaraH // 147 // iti zrIvRkSAdizatam / mahAmunirmahAmaunI mahAdhyAno mahAdamaH / mahAkSamo mahAzIlo mahAyajJo mahAmakhaH // 148 // mahAvratapatirmahyo mahAkAntidharo'dhipaH / mahAmaitrImayo'meyo mahopAyo mahomayaH // 149 // mahAkAruNiko mantA mahAmantrI mahAyatiH / mahAnAdo mahAghoSo mahejyo mahasAM patiH // 150 // mahAdhvaradharo dhuryo mahaudAryo mahiSThavAk / mahAtmA mahasAM dhAma maharSirmahitodayaH // 151 // mahAklezAGkazaH zUro mahAbhUtapatirguruH / mahAparAkramo'nanto mahAkrodharipurvazI // 152 // mahAbhavAbdhisantArI mahAmohAdrisUdanaH / mahAguNAkaraH kSAnto mahAyogIzvaraH zamI // 153 // mahAdhyAnapatirdhyAtamahAdharmA mahAvrataH / mahAkArihAtmajJo mahAdevo mahezitA // 154 // sarvaklezApahaH sAdhuH sarvadoSaharo haraH / asaGkhyeyo'prameyAtmA zamAtmA prazamAkaraH // 155 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi sarvayogIzvaro'cintyaH zrutAtmA viSTarazravAH / dAntAtmA damatIrthezo yogAtmA jJAnasarvagaH // 156 // pradhAnamAtmA prakRtiH paramaH paramodayaH / prakSINabandhaH kAmAriH kSemakRt kSemazAsanaH // 157 // praNavaH praNataH prANaH prANadaH prANatezvaraH / pramANaM praNidhidakSo dakSiNo'dhvaryuradhvaraH // 158 // Anando nandano nando vandyo'nindyo'bhinandanaH / kAmahA kAmadaH kAmyaH kAmadhenurariJjayaH // 159 // iti mahAmunyAdizatam / asaMskRtasusaMskAraH prAkRto vaikRtAntakRt / antakRt kAntaguH kAntazcintAmaNirabhISTadaH // 160 // ajito jitakAmAriramito'mitazAsanaH / jitakrodho jitAmitro jitaklezo jitAntakaH // 161 // jinendraH paramAnando munIndro dundubhisvanaH / mahendravandyo yogIndro yatIndro nAbhinandanaH // 162 // nAbheyo nAbhijo'jAtaH suvrato manuruttamaH / abhedyo'natyayo'nAzvAnadhiko'dhiguruH sudhIH // 163 // sumedhA vikramI svAmI durAdharSoM nirutsukaH / viziSTaH ziSTabhuk ziSTaH pratyayaH kAmano'naghaH // 164 // kSemI kSemaGkaro'kSayyaH kSemadharmapatiH kSamI / agrAhyo jJAnanigrAhyo dhyAnagamyo niruttaraH // 165 // sukRtI dhAturijyAhaH sunayazcaturAnanaH / zrInivAsazcaturvaktrazcaturAsyazcaturmukhaH // 166 // satyAtmA satyavijJAnaH satyavAk satyazAsanaH / satyAzIH satyasandhAnaH satyaH satyaparAyaNaH // 167 // stheyAn sthavIyAnnedIyAn davIyAn dUradarzanaH / aNoraNIyAnanaNurgururAdyo garIyasAm // 168 //
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA sadAyogaH sadAbhogaH sadAtRptaH sadAzivaH / sadAgatiH sadAsaukhyaH sadAvidyaH sadodayaH // 169 // sughoSaH sumukhaH saumyaH sukhadaH suhitaH suhRt / sugupto guptibhRd goptA lokAdhyakSo damIzvaraH // 170 // ___ iti asaMskRtAdizatam / bRhabRhaspatirvAgmIvAcaspatirudAradhIH / manISI dhiSaNo dhImAn zemuSIzo girAM patiH // 171 // naikarUpo nayottuGgo naikAtmA naikadharmakRt / avijJeyo'pratAtmA kRtajJaH kRtalakSaNaH // 172 // jJAnagarbho dayAgarbho ratnagarbhaH prabhAsvaraH / padmagarbho jagadgarbho hemagarbhaH sudarzanaH // 173 // lakSmIvAstridazAdhyakSo draDhIyAnina IzitA / manoharo manojJAGgo dhIro gambhIrazAsanaH // 174 // dharmayUpo dayAyAgo dharmanemirmunIzvaraH / dharmacakrAyudho devaH karmahA dharmaghoSaNaH // 175 // amoghavAgamoghAjJo nirmalo'moghazAsanaH / surUpaH subhagastyAgI samayajJaH samAhitaH // 176 // susthitaH svAsthyabhAk svastho nIrajasko niruddhavaH / alepo niSkalaGkAtmA vItarAgo gataspRhaH // 177 // vazyendriyo vimuktAtmA niHsapatno jitendriyaH / prazAnto'nantadhAmarSirmaGgalaM malahAnaghaH // 178 // anIdRgupamAbhUto diSTidaivamagocaraH / amUrto mUrtimAneko naikI nAnaikatattvadRk // 179 // adhyAtmagamyo gamyAtmA yogavid yogivanditaH / sarvatragaH sadAbhAvI trikAlaviSayArthadRk // 180 // zaGkaraH zaMvado dAnto damI kSAntiparAyaNaH / adhipaH paramAnandaH parAtmajJaH parAparaH // 181 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi 175 trijagadvallabho'bhyarcyastrijaganmaGgalodayaH / trijagatpatipUjyAdhistrilokAgrazikhAmaNiH // 182 // iti bRhadAdizatam / trikAladarzI lokezo lokadhAtA dRDhavrataH / sarvalokAtigaH pUjyaH sarvalokaikasArathiH // 183 // purANaH puruSaH pUrvaH kRtapUrvAGgavistaraH / AdidevaH purANAdyaH purudevo'dhidevatA // 184 // yugamukhyo yugajyeSTho yugAdisthitidezakaH / kalyANavarNaH kalyANaH kalyaH kalyANalakSaNaH // 185 // kalyANaprakRtirdIpraH kalyANAtmA vikalmaSaH / vikalaGkaH kalAtItaH kalilaghnaH kalAdharaH // 186 // devadevo jagannAtho jagabandhurjagadvibhuH / jagaddhitaiSI lokajJaH sarvago jagadagragaH // 187 // carAcaragururgopyo gUDhAtmA gUDhagocaraH / sadyojAtaH prakAzAtmA jvalajjvalanasaprabhaH // 188 // AdityavarNo marmAbhaH suprabhaH kanakaprabhaH / suvarNavarNo rukmAbhaH sUryakoTisamaprabhaH // 189 // tapanIyanibhastuGgo bAlArkAbho'nalaprabhaH / sandhyAbhrababhrukhaimAbhastaptacAmIkaracchaviH // 190 // niSTaplakanakacchAyaH kanatkAJcanasannibhaH / hiraNyavarNaH svarNAbhaH zAtakumbhanibhaprabhaH // 191 // dyumnAbho jAtarUpAbhastaptajAmbUnadadyutiH / sudhautakaladhautazrIH pradIpto hATakadyutiH // 192 // ziSTeSTaH puSTidaH puSTaH spaSTaH spaSTAkSaraH kSamaH / zatrughno'pratigho'moghaH prazAstA zAsitA svabhUH // 193 // zAntiniSTho munijyeSThaH zivatAtiH zivapradaH / zAntidaH zAntikRcchAnti kAntimAn kAmitapradaH // 194 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA zreyonidhiradhiSThAnamapratiSThaH pratiSThitaH / susthiraH sthAvaraH sthAsnuH prathIyAn prathitaH pRthuH // 195 // iti trikAladaryAdizatam / digvAsA vAtarazano nirgranthezo nirambaraH / / niSkiJcano nirAzaMso jJAnacakSuramomuhaH // 196 // tejorAziranantaujA jJAnAbdhiH zIlasAgaraH / tejomayo'mitajyotiryoMtimUrtistamopahaH // 197 // jagaccUDAmaNirdIptaH zaMvAn vighnavinAyakaH / kalighnaH karmazatruno lokAlokaprakAzakaH // 198 // anidrAluratandrAlurjAgarUkaH pramAmayaH / lakSmIpatirjagajyotirdharmarAjaH prajAhitaH // 199 // mumukSurbandhamokSajJo jitAkSo jitamanmathaH / prazAntarasazailUSo bhavyapeTakanAyakaH // 200 // mUlaka khilajyotirmalano mUlakAraNam / Apto vAgIzvaraH zreyAn zrAyasoktirniruktavAk // 201 // pravaktA vacasAmIzo mArajidvizvabhAvavit / sutanustanunirmuktaH sugato hatadurnayaH // 202 // zrIzaH zrIzritapAdAbjo vItabhIrabhayaGkaraH / utsannadoSo nirvino nizcalo lokavatsalaH // 203 // lokottaro lokapatirlokacakSurapAradhIH / dhIradhIrbuddhasanmArgaH zuddhaH sUnRtapUtavAk // 204 // prajJApAramitaH prAjJo yatiniyamitendriyaH / bhadanto bhadrakRdbhadraH kalpavRkSo varapradaH // 205 // samunmIlitakarmAriH karmakASThAzuzukSaNiH / karmaNyaH karmaThaH pAMzukhaiyAdeyavicakSaNaH // 206 // anantazaktiracchedyastripurArustrilocanaH / trinetrastryambakastryakSaH kevalajJAnavIkSaNaH // 207 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtabhASAnibaddhAni stuti stotrANi samantabhadraH zAntArirdharmAcAryo dayAnidhiH / sUkSmadarzI jitAnaGgaH kRpAlurdharmadezakaH // 208 // zubhaMyuH sukhasAdbhUtaH puNyarAziranAmayaH / dharmapAlo jagatpAlo dharmasAmrAjyanAyakaH // 209 // dhAnAM pate tavAmUni nAmanyAgamakovidaiH / samuccitAnyanudhyAyan pumAn pUtasmRtirbhavet // 210 // gocaro'pi girAmAsAM tvamavAggocaro mataH / stotA tathApyasandigdhaM tvatto'bhISTaphalaM bhajet // 211 // iti digvAsAdyaSTottarazatam / tvamato'si jagadbandhustvamato'si jagadbhiSak / tvamato'si jagaddhAtA tvamato'si jagaddhitaH // 212 // tvamekaM jagatAM jyotistvaM dvirUpopayogabhAk / tvaM trirUpaikamuktyaGgaH svotthAnantacatuSTayaH // 213 // tvaM paJcabrahmatattvAtmA paJcakalyANanAyakaH / SaDbhedabhAvatattvajJastvaM saptanayasaMgrahaH // 214 // divyASTaguNamUrtistvaM navakevalalabdhikaH / dazAvatAra nirdhAryo mAM pAhi paramezvara // 215 // yuSmannAmAvalIdRbdha-vilasatstotramAlayA / bhavantaM parivasyAmaH prasIdAnugRhANa naH // 216 // idaM stotramanusmRtya pUto bhavati bhAktikaH / yaH saMpAThaM paThatyenaM sa syAt kalyANabhAjanam // 217 // tataH sadedaM puNyArthI pumAn paThatu puNyadhIH / pauruhUtIM zriyaM prAptuM paramAmabhilASukaH // 298 // stutveti maghavA devaM carAcarajagadgurum / tatastIrthavihArasya vyadhAt prastAvanAmimAm // 219 // bhagavan bhavyasasyAnAM pApAvagrahazoSiNAm / dharmAmRtaprasekena tvamedhi zaraNaM vibho // 220 // 177
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA bhavyasArthAdhipaprodyaddayAdhvajavirAjita / dharmacakramidaM sajjaM tvajjayodyogasAdhanam // 221 // nirdhUya mohapRtanAM muktimArgoparodhinIm / tavopadeSTuM sanmArga kAlo'yaM samupasthitaH // 222 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMzabhASAnibaddhAni stuti-stotrANi
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavisvayambhUpraNItA apabhraMzabhASAnibaddhA zrIpaumacariya-aMtargatA maGgalarUpacaturviMzatijinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdha 825-835) (............ chandaH) paNaveppiNu Ai-bhaDArAho / saMsAra-samuhuttArAho // 1 // paNaveppiNu ajiya-jiNesaraho / dujjaya-kandappa-dappa-haraho // 2 // paNaveppiNu saMbhavasAmiyaho / tailokka-sihara-pura-gAmiyaho // 3 // paNaveppiNu ahiNandaNa-jiNaho / kammaTTha-duTTha-riu-NijjiNaho // 4 // paNavevi sumai-titthaGkaraho / vaya-paJca-mahAduddhara-dharaho // 5 // paNaveppiNu paumappaha-jiNaho / sohiya-bhava-lakkha-dukkha-riNaho // 6 // paNaveppiNu suravara-sArAho / jiNavaraho supAsa-bhaDArAho // 7 // paNaveppiNu candappaha-guruho / bhaviyAyaNa-sauNa-kappataruho // 8 // paNaveppiNu puSphayanta-muNihe / surabhavaNucchaliya-divva-jhuNihe // 9 // paNaveppiNu sIyala-puGgamaho / kallANa-jhANa-NANuggamaho // 10 // paNaveppiNu seyaMsAhivaho / accanta-mahanta-patta-sivaho // 11 // paNaveppiNu vAsupujja-muNihe / vipphuriya-NANa-cUDAmaNihe // 12 // paNaveppiNu vimala-mahArisihe / saMdarisiya-paramAgama-disihe // 13 // paNaveppiNu maGgalagArAho / sANantaho dhamma-bhaDArAho // 14 // paNaveppiNu santi-kunthu-araha~ / tiNNi mi tihuaNa-kulaharaho // 15 // paNaveppiNu malli-titthaGkaraho / tailokka-mahArisi-kulaharaho // 16 // paNaveppiNu muNisuvvaya-jiNaho / devAsura-diNNa-payAhiNaho // 17 // paNaveppiNu Nami-NemIsaraha~ / puNu pAsa-vIra-titthaGkaraha~ // 18 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) zrIpaumacariya-aMtargatA magadharAjazreNikena saMbodhitamahAvIrastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) (.............. chandaH) paramesaru pacchima-jiNavarindu / calaNaggeM cAliya-mahiharindu // 1 // NANujjalu cau-kalyANa-piNDu / cau-kamma-DahaNu kali-kAla-daNDu // 2 // cautIsAtisaya-visuddha-gattu / bhuvaNattaya-vallahu dhavala-chattu // 3 // paNNAraha-kamalAyatta-pAu / allAla-phulla-maNDava-sahAu // 4 // causaTThi-cAmaruddhaamANu / cau-suraNikAya-saMthuvvamANu // 5 // thiu viula-mahIhare vaddhamANu / samasaraNu vi jasu joyaNa-pamANu // 6 // pAyAra tiNNi cau gourAi~ / vAraha gaNa vAraha mandirAi~ // 7 // ubbhiya cau mANava-thambha jAma / turamANe keNa vi NareNa tAma // 8 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) zrIpaumacariya-aMtargatA vAsavoktaRSabhadevastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) (. ...... chandaH) jaya tihuaNa-guru NayaNANandaNa // 6 // jaya devAhideva paramappaya / jaya tiyasinda-vinda-vandiya-paya // 7 // jaya Naha-maNi-kiraNoha-pasAraNa / taruNa-taraNi-kara-Niyara-NivAraNa // 8 // jaya Namiehi Namiya paNavijjahi / aruhu vuttu puNu kaho uvamijjahi // 9 // ghattA jaga-guru puNNa-pavittu tihuaNaho maNoraha-gArA / bhave bhave amhahu~ dejja jiNa guNa-sampatti bhaDArA // 10 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) zrIpaumacariya-aMtargatA indrakRtA RSabhajinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdhAH pUrvArdham) (............ chandaH) sura-kari-khandhuttiNNaeNa vahu-romaJcubbhiNNaeNa / sapparivAre sundareNa thui ADhatta purandareNa // 1 // jaya ajarAmara-pura-paramesara / jaya jiNa Ai purANa mahesara // 2 // jaya daya-dhamma-rayaNa-rayaNAyara / jaya aNNANa-tamoha-divAyara // 3 // jaya sasi bhavva-kumuya-paDivohaNa / jaya kallANa-NANa-guNa-rohaNa // 4 // jaya suraguru tailokka-piyAmaha / jaya-saMsAra mahADai-huyavaha // 5 // jaya vammaha-NimmahaNa mahAusa / jaya kali-koha-huAsaNe pAusa // 6 // jaya kasAyaghaNa-palayasamIraNa / jaya mANairi-purandarapaharaNa // 7 // jaya indiya-gayaule paJcANaNa / jaya tihuaNa-siri-rAmAliGgaNa // 8 // jaya kammAri-maDapphara-bhaJjaNa / jaya Nikkala Niravekkha NiraJjaNa // 9 // ' ghattA tuha sAsaNu duha-NAsaNu evarhi uNNai caDiyau / jeM honteNa pahavanteNa jagu saMsAre Na paDiyau // 10 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) zrI paumacariya-aMtargatA siMhakUTajinabhavane rAmalakSmaNakRtA jinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) (............ chandaH) taM Nievi bhuvaNu bhuvaNesaraho / puNu kiu paNivAu jiNesaraho // 1 // jaya gaya-bhaya-rAya-rosa-vilaya / jaya mayaNa-mahaNa tihuvaNa-tilava // 2 // jaya khama-dama-tava-vaya-Niyama-karaNa / jaya kali-mala-koha-kasAya-haraNa // 3 // jaya kAma-koha-ari-dappa-dalaNa / jaya-jAi-jarA-maraNatti-haraNa // 4 // jaya jaya tava-sUra tiloya-hiya / jaya maNa-vicitta-aruNeM sahiya // 5 // jaya dhamma-mahAraha-vIDhe Thiya / jaya siddhi-varaGgaNa-raNNa-piya // 6 // jaya saMjama-giri-siharuggamiya / jaya inda-Narinda-canda-Namiya // 7 // jaya satta-mahAbhaya-haya-damaNa / jaya jiNa-ravi NANamvara-gamaNa // 8 // jaya dukkiya-kamma-kumuya-DahaNa / jaya cau-gai-rayaNi-timira-mahaNa // 9 // jaya indiya-duddama-daNu-dalaNa / jaya jakkha-mahoraga-thuya-calaNa // 10 // jaya kevala-kiraNujjoya-kara / jaya-bhaviya-ravindANandayara // 11 // jaya jaya bhuvaNekka-cakka-bhamiya / jaya-mokkha-mahIhare atyamiya // 12 // ghattA bhAve tihi mi jaNehi~ candaNa karevi jiNesaho / payahiNa devi tivAra puNu caliyai~ vaNa-vAsaho // 13 //
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) zrIpaumacariya-aMtargatA sahasrakUTajinAlaye rAmalakSmaNoccAritA viMzatijinendrastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdhAH pUrvArdham) (........... chandaH) jaM jaga-NAhu diThTha vala-sIya-lakkhaNehiM / tihi mi jaNehi vandio viviha-vandaNehiM // 1 // 'jaya risaha dusaha-parisaha-sahaNa / jaya ajiya ajiya-vammaha-mahaNa // 2 // jaya saMbhava saMbhava-NiddalaNa / jaya ahiNandaNa Nandiya-calaNa // 3 // jaya sumai-bhaDArA sumai-kara / paumappaha paumappaha-pavara // 4 // jaya sAmi supAsa su-pAsa-haNa / candampaha puNNa-canda-vayaNa // 5 // jaya jaya puSphayanta puSphacciya / jaya sIyala sIyala-suha-saMciya // 6 // jaya seyaGkara seyaMsa-jiNa / jaya vAsupujja pujjiya-calaNa // 7 // jaya vimala-bhaDArA vimala-muha / jaya sAmi aNanta aNanta-suha // 8 // jaya dhamma-jiNesara dhamma-dhara / jaya santi-bhaDArA santi-kara // 9 // jaya kunthu mahatthui-thua-calaNa / jaya ara-arahanta mahanta-guNa // 10 // jaya malli mahalla-malla-malaNa / muNi suvvaya su-vvaya suddha-maNa' // 11 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) zrIpaumacariya-aMtargatA sugrIvapraNItajinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) (.............. chandaH) 'jayaTTha-kamma-dAraNA / aNaGga-saGga-vAraNA // 3 // pasiddha-siddha-sAmaNA / tamoha-moha-NAsaNA // 4 // kasAya-mAya-vajjiyA / tiloya-loya-pujjiyA // 5 // mayaTTha-duTTha-maddaNA / tisalla-velli-chindaNA' // 6 // thuo ema NAho / vihUI - saNAho // 7 // mahAdeva - devo / Na tuGgo Na cheo // 8 // Na cheo Na mUlaM / Na cAvaM Na sUlaM // 9 // Na kaGkAla - mAlA / Na diTThI karAlA // 10 // Na gaurI Na gaGgA / Na cando Na NAgA // 11 // Na putto Na kantA / Na DAho Na cintA // 12 // Na kAmo Na koho / Na loho Na moho // 13 // Na mANaM Na mAyA / Na sAmaNNa - chAyA // 14 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpaumacariya-aMtargatA (prAyaH IsvI dazama zatAbdhAH pUrvArdham) (.............. chandaH) loyaggahA~ siva-sAsaya-sokkhaho / jahi~ muNivarahu~ koDi gaya mokkhaho // 1 // sA koDi-sila tehi~ pariaJciya / gandha-dhUva-vali-pupphehi~ aJciya // 2 // diNNa sa-saGkha paDaha kiu kalayalu / ghosiu cau-payAru jiNa-maGgalu // 3 // 'jasa dunduhi asou bhAmaNDalu / so arahantu deu tau maGgalu // 4 // je gaya tihuyaNaggu taM Nikkalu / te siddhavara dentu tau maGgalu // 5 // jehi~ aNaGgu bhaggu jiu kali-malu / te vara-sAhu dentu tau maGgalu // 6 // jo chajjIva-NikAyaha~ vacchalu / so daya-dhammu deu tau maGgalu' // 7 // ema su-maGgalu uccAreppiNu / siddhavarahu~ NavakAru kareppiNu // 8 // jaya-jaya-sadde sila saMcAliya / rAvaNa-riddhi NAI uddAliya // 9 // mukka paDIvI karayala-tADiya / dahamuha-hiyaya-gaNThi NaM phADiya // 10 // koDi-silae saMcAliyae dahamuha-jIviu saMcAli( ya) u / Nahe devehi~ mahiyale NareMhi~ ANanda-tUru apphAli( ya) u // (1) raha-vimANa-mAyaGga-turaGgama-vAhaNe / vijau ghuTu suggIvaho kerae sAhaNe // 1 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) zrIpaumacariya-aMtargatA nandIzvaradvIpe rAvaNoktajinazAntinAthastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) (............... chandaH ) laggu thuNehu~ payattha-vicittaM / NAya-NarANa surANa vicittaM // 1 // mokkhapurI-paripAliya-gattaM / santi-jiNaM sasi-Nimmala-vattaM // 2 // soma-suhaM paripuNNa-pavittaM / jassa ciraM cariyaM su-pavittaM // 3 // siddhi vahU-muha-dasaNa-pattaM / sIla-guNavvaya-saJjama-pattaM // 4 // bhAvalayAmara-cAmara-chattaM / dunduhi-divva-jhuNI-paha-vattaM // 5 // jassa bhavAhi-ulesu khagattaM / aTTha-sayaM ciya lakkhaNa-gattaM // 6 // canda-divAyara-saNNiha-chattaM / cAru-asoya-mahadruma-chattaM // 7 // daNDiya jeNa maNindiya-chattaM / Nomi jiNottamamambuja-NettaM // 8 // (dodhakaM) paraM paramapAraM / sivaM sayala-sAraM // 9 // jarA-maraNa-NAsaM / jaya ssiri-NivAsaM // 10 // NirAharaNa-sohaM / surAsura-vivohaM // 11 // ayANiya-pamANaM / guruM NiruvamANaM // 12 // mahA-kaluNa-bhAvaM / disAyaDa-sahAvaM // 13 // NirAuha-karaggaM / viNAsiya-kumaggaM // 14 // haraM huyavahaM vA / hariM caumuhaM vA // 15 // sasiM diNayaraM vA / purandara-varaM vA // 16 // mahApAva-bhIru pi ekkala-vIraM / kalA-bhAya-hINaM pi merUhi dhIraM // 17 // vimuttaM pi muttAvalI-saNNikAsaM / viNiggantha-maggaM pi ganthAvayAsaM // 18 // mahA-vIyarAyaM pi sIhAsaNatthaM / a-bhUbhaGgaratthaM pi NaTThAri-satthaM // 19 // samANaGgadhammaM pi devAhidevaM / jiIsA-vihINaM pi savbUDha-sevaM // 20 // aNAyappamANaM pi savva-ppasiddhaM / aNantaM pi santaM aNeyatta-viddhaM // 21 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 bRhad-nirgrantha-stutimaNimaJjUSA malulita-gattaM pi NiccAhiseyaM / ajaDDe pi loe NirANeya-NeyaM // 22 // surA-NAma-NAsaM pi NANA-suresaM / jaDA-jUDa-dhAraM pi dUrattha-kesaM // 23 // amAyA-virUvaM pi vikkhiNNa-sIsaM sayA-AgamillaM pi Nicca adIsaM // 24 // (bhujaMgaprayAtaM) mahA-guruM pi NibbharaM / aNiTThiyaM pi dummaraM // 25 // paraM pi savva-vacchalaM / varaM pi Nicca-kevalaM // 26 // pahuM pi NippariggahaM / haraM pi duTTha-NiggahaM // 27 // suhi pi suThu-dUrayaM / a-viggahaM pi sUrayaM // 28 // NirakkharaM pi vuddhayaM / amaccharaM pi kuddhayaM // 29 // mahesaraM pi NiddhaNaM / gayaM pi mukka-vandhaNaM // 30 // arUviyaM pi sundaraM / a-vaDDiyaM pi dIharaM // 31 // a-sAriyaM pi vitthayaM / thiraM pi Nicca-patthayaM // 32 // (NArAcaM) dhattA aggae thuNevi jiNindaho bhuvaNANandaho mahiyale jaNNu-jottu karevi / NAsaggANiya-loaNu aNimisa-joaNu thiu maNe acalu jhANu dharevi // 33 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) zrIpaumacariya-aMtargatA zAntinAtha jinAlaye rAmodbodhitA jinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyA: pUrvArdham ) (.. ....... chandaH ) o santi / yakkhAvarAho // 1 // hayANaGga-saGgo / pabhA-bhUsiGgo // 2 // dayA-mUla-dhammo / paNaTTha-kammo // 3 // tiloyagga-gAmI / suNAsIra - sAmI // 4 // mahA-deva-devo / pahANUDha - sevo // 5 // jarA - roga - NAso / asAmaNNa- bhAso // 6 // samuppaNa - NANo / kayaGgi-ppamANo // 7 // ti- seyAyavatto / mahA - riddhi - patto // 8 // aNanto mahanto / a-kanto a-cinto // 9 // a- DAho avAho / a-loho a-moho // 10 // a- koho aroho / a-joho a-moho // 11 // a- dukkho a- bhukkho / a-mANo samANo // 12 // a- jANo sajANo / a-NAho vi NAho // 13 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) zrIpaumacariya-aMtargatA zAntinAthajinAlaye rAmodbodhitA jinastutiH (prAyaH IsvI dazama zatAbdyAH pUrvArdham) 'jaya jaya jiNavarinda dharaNinda-Narinda-surinda-vandiyA jaya jaya canda-khanda-vara-vintara-vahu-vindAhiNandiyA // 1 // jaya jaya vambha-sambhu-maNa-bhaJjaya-mayaraddhaya-viNAsaNA / jaya jaya sayala-samagga-dubbheya-payAsiya-cAru-sAsaNA // 2 // jaya jaya suThu-puTTha-duTTha-kamma-diDha-vandha-toDaNA jaya jaya koha-loha-aNNANa-mANa-duma-panti-moDaNA // 3 // jaya jaya bhavva-jIva saMhAra-samuddaho turiu tAraNA jaya jaya haya-tisalla-jaya-jAi-jarA-maraNai~ nivAraNA // 4 // jaya jaya sayala-vimala-kevala-NANujjala-divva-loyaNA jaya jaya bhava-bhavantarAvajjiya-duriya-maloha-coyaNA // 5 // jaya jaya tijaya-kamala-vaya-daya-Naya-Niruvama-guNa-gaNAlayA jaya jaya visaya-vigaya jaya jaya dasa-viha-dhammANuvAlayA // 6 // tuhu~ savvaNhu savva-Niravekkhu NiraJjaNu Nikkalo paro / tuhu~ Niravayavu suhumu paramappau paramu lahu paraMparo // 7 // tuhu~ Nilleu a-guru paramANuu akkhau vIyarAyao / tuhu~ gai mai jaNeru sasa mAyari bhAyari suhi sahAyao // 8 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ A AkaragraMthanA saMpAdaka pro. madhusUdana DhAMkI saMzodhana-saMpAdana kSetranI eka virATa pratibhA che. temanA mATe prazaMsA nahi, paNa ahobhAva ane Adara vyakta karavA vadhu sahelA paDe. temanuM bahumukhI, bahu AyAmI saMzodhanakArya jIvananA aMtakALa sudhI cAlu rahyuM hatuM. 87 varSanI vaye ane asvastha zarIre paNa A prakAranA virATa graMtha, graMthamALAnuM Ayojana karI zakatA hoya to temanI skUrti, niSThA, medhA ane vyAsaMga kaI kakSAnA gaNavA e vAcaka svayaM vicArI le. vidyAdevInA upAsaka, svAdhyAyanA tapasvI, smRti ane prajJA bannemAM susthira evA A variSTha vidvAn potAnI pAse hovAnuM gaurava jaina saMgha sAdhikAra laI zake che. saha-saMpAdaka pro. jitendra bI. zAha vidyAprasAra ane zrutasevAmAM nirata, svAdhyAyazIla vidvAnuM che. pro. DhAMkIsAhebanA jamaNA hAtha hatA, te rIte ja temaNe prastuta graMthanA nirmANane zakya banAvyuM che. banne vidvAnonI zrutasevAnuM abhivAdana karuM chuM. - upAdhyAya bhuvanacaMdra
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira | navaraMgapurA, amadAvAda 380 009