Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
यमोऽपरिवेषणे णिचि च ४।२।२९॥
બિન્દ્ર પ્રત્યય થયો હોય કે ન પણ થયો હોય-એ બન્ને અવસ્થામાં જિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા પરિવેષણ [પીરસવ અર્થને છોડીને અન્ય અર્થના વાચક યમ્ ધાતુના સ્વરને -હસ્વ આદેશ થાય છે; અને ત્રિ-મ્િપ- પ્રત્યય પરમાં હોય તો, તે હસ્વ સ્વરને વિકલ્પથી દીર્ઘ આદેશ થાય છે. યક્ ધાતુને ‘ગુરદ્દિ - ૩-૪-૧૭’ થી નિદ્ [] પ્રત્યય. અથવા ‘પ્રયો ૩-૪-૨૦” થી |િ પ્રત્યય. ળિતિ ૪-૩-૫૦ થી ઉપાજ્ય ને વૃદ્ધિ આ આદેશ. એને આ સૂત્રથી હસ્વ ૩ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી યતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-નિગ્રહ કરે છે અથવા નિગ્રહ કરાવે છે. ન ધાતુને કર્મમાં અદ્યતનીનો ત પ્રત્યય. ત પ્રત્યયની પૂર્વે ત્રિર્ પ્રત્યય અને ત નો લોપ. આ સૂત્રથી મિ ધાતુના મ ને દીર્ધ આ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી મથામ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી દીર્ઘ આદેશાત્મક કાર્ય ન થાય ત્યારે મમ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-નિગ્રહ કરાયો અથવા નિગ્રહ કરાવાયો. આવી જ રીતે ય િધાતુને હમ્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ન ધાતુના ૩ ને દીર્ઘ મા આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી યામંથાનમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી દીર્ઘ આ આદેશ ન થાય ત્યારે મંયમન્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-વારંવાર નિગ્રહ કરીને અથવા વારંવાર નિગ્રહ કરાવીને. [પ્રક્રિયા માટે જુઓ સૂ. નં. ૪-૨-૨૪] પરિવેષ રૂતિ વિમ્? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ બિન્ પ્રત્યય થાય કે ન પણ થાય-એ બંન્ને અવસ્થામાં બિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા અપરિવેષણાર્થક જ યમ્ ધાતુના સ્વરને હસ્વ આદેશ થાય છે; અને ત્રિ-મ્ પરક ળિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તે હસ્વ સ્વરને
૨૫
