________________
તૃતીય પ્રસ્તાવ-અઢાર
ભવ.
-નાર જાણે મેટું છત્ર ધારણ કર્યું હોય અને પાસે પડેલા જમીનદોસ્ત થયેલા પ્રધાનપુરૂષને લીધે જાણે રાજસભામાં બેઠા હોય એ અશ્વગ્રીવ તેમના જેવામાં આવ્યું, એટલે પૂર્વેકદિ ન જોયેલ અને અત્યંત તીણ દુઃખ પમાડનાર રાજની તેવી અવસ્થા જોઇને અંતઃપર આ પ્રમાણે આકંદ-વિલાપ કરવા લાગ્યું“ હા ! હા ! કૃતાંત ! નિર્દય ! તેં આવું પાપ કેમ આચર્યું ? હે હતાશ ! આવા નરેંદ્રનો પણ નાશ કરી નાખે. અરે ! આટલા બધા કરે: સુભટને મારતાં તેને તૃપ્તિ ન થઈ કે નિપુણ્ય ! આ રાજાને પણ મારી નાખે? હે. નિષ્કપ ચક્ર ! તેં પિતાના સ્વામીને વિનાશથી અપયશ કેમ હેરી લીધે ? હે યક્ષે ! તમે પણ દયાહીન થઈને આ ચક્રની ઉપેક્ષા કેમ કરી? શ્રેષ્ઠ વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલ હે કાલ! તારા પણ તે ગુણથી શું ? હા હા રક્ષામણિરત્ન તમે પણ વિશ્વાસીના વિનાશક નીવડયાં ! અરે ! અધમ પુરોહિત ! તેં ઘણું કાલ અગ્નિને તૃપ્તિ પમાય છે, માટે તે નિર્લજજ ! કહે કે અત્યારે આ શું અમંગળ-અશિવ થયું? કે આમ બધું અલિત થવા પામ્યું. હે અંગરક્ષકો ! તમે પણ અત્યારે કેમ પલાયન કરી ગયા ? હા ! હા! બધું એકી સાથે વિમુખ થઈ ગયું. હા પ્રાણનાથ ! લાખ શત્રુ સુભટને હણનાર તમે અત્યારે સ્વગે જતાં, કેની જયઢક્કા વાગશે ? હા રાજલક્ષમી! તું વૈધવ્યથી દૂષિત થતાં હવે શા માટે જીવે છે? નહિ તે કુનાથથી દુભાતી તું દુઃખ અનુભવીશ.” એ પ્રમાણે વિલાપ કરતી, અત્યંત છાતીને ફૂટતી, મુકતાહાને તેડતી, વૈધવ્ય દુઃખથી સંતાપ પામતી, વલય-કંકણેને દૂર ફેંકી દેતી અને નિરંતર અશ્રુપ્રવાહને મૂકતી એવી રાજરમણીઓએ એવી રીતે રૂદન કર્યું કે જે સાંભળતાં તે પ્રદેશના પક્ષીઓ પણ રેવા લાગ્યાં. પછી પોક મૂકીને રેતા સેવક–પરિજનેએ અશ્વગ્રીવનું મૃત શરીર, જવાળાયુક્ત અગ્નિમાં નાખ્યું.. - એવામાં રાજરમણીઓના વૈધવ્ય-દુઃખને જાણે સહન કરી શકતે નહાય, પ્રચંડ સંગ્રામ જેવાથી જાણે ભયભીત થયેલ હોય, તીક્ષણ તરવારથી ખંડિત થયેલા અના ધડ-કલેવર જોતાં જેના રથા જાણે ત્રાસ પામ્યા હોય, અને પવનથી ઉડેલ રૂધિરના બિંદુઓથી જાણે સંસિકત થયેલ હોય એ સહસ્ત્રકિરણ-સૂર્ય આલેહિત-રકત બની અતિ પામ્યું. એટલે જંગલી મહિષશૃંગના વલય સમાન શ્યામ તિમિર-પડલરૂપ પટથી આચ્છાદિત થયેલ, તારારૂપ લેશનથી પુરાયમાન, નિરંતર પડતા ઉલકાપાતના અગ્નિકણુ રૂપ ઉદ્દગારના મિષે જાણે ઈચ્છા ઉપરાંત સુભટનું રૂધિર પીવાથી કેગળ મૂકતી હોય, મહા રાક્ષસની જેમ ભય પમાડનાર એવી રાત્રિ પ્રસારવા લાગી, જેથી
