________________
૩૩૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
ઉંદરે પ્રવર્તાવ્યા, તેમજ પર્વત સમાન ઉંચા તથા ઉછળતી સુંઢવડે ભીષણ એવા પ્રચંડ હાથીઓ પણ તરત પ્રગટાવ્યા. તેનાથી વિશેષ કદર્થના અને વિવિધ પીડા પામતાં પણ એક લેશમાત્ર પ્રભુ ધર્મ-ધ્યાનથી ચલિત ન થયા. એ રીતે હાથણીઓ તથા પિશાચે પ્રગટાવીને તે અધમ દેવ જિનને ક્ષોભ પમાડવા લાગ્યું, છતાં વિભુ ચલાયમાન ન થતાં, તેણે વિકરાલ દંતાગ્રરૂપ બાણથી ભીમ એ શાલ તરત જ જિન ઉપર વિકુ. તે પણ અતિતીર્ણ નખ અને દાઢવડે જ ગુરૂને અત્યંત પીડા પમાડી, પ્રભાતના દીપકની જેમ નિસ્તેજ બની ગયે. એમ સામાન્ય જનના જીવિતને મકાવનાર ઉપસર્ગો કર્યા છતાં પ્રભુને નિશ્ચલ જોઈને તે દેવ ખેદ કરવા લાગ્યું. પછી તેણે યથાસ્થિત સિદ્ધાર્થ રાજા અને ત્રિશલા રાણુને વિદુર્વતાં તેઓ કરૂણ-વિલાપપૂર્વક કહેવા લાગ્યા કે-“હે પુત્ર ! તે આ શું દુષ્કર આરંવ્યું છે ? તું દીક્ષા તજીને અમારું પરિપાલન કર. તારા વિરહે હે વત્સ ! અમે અશરણું અને અત્રાણ બન્યા છીએ.” એથી પણ જ્યારે તે ક્ષોભ પમાડવાને સમર્થ ન થયું ત્યારે તેના વિકુવી, તે જિનની તરફ છાવણી નાખી રહી. ત્યાં પત્થર ન મળતાં રસોયા, જિનના પગ પર વાસણ મૂકી, નીચે વજાનલની જવાળાથી રાંધવા લાગ્યા, એટલે સવિશેષ ધર્મધ્યાનરૂપ જળ-કલ્લોલ ઉછળતાં જાણે શાંત થઈ ગયેલ હોય તેમ નિષ્ફળતા મળતાં, તે દેવતાએ અનેક પક્ષીઓનાં પાંજરા પ્રભુના શ્રવણે, ભુજાએ, સ્કંધે અને જંઘામાં લટકાવ્યા. તેમાંથી બહાર નીકળતા પક્ષીઓ નખ તેમજ તીણ ચંચુ-પ્રહારથી જિન-શરીરને કરડવા લાગ્યા, છતાં પ્રભુ અક્ષુબ્ધ રહેતાં, પ્રતિસમયે વધતા કેપવડે તેણે કલ્પાંત કાલ સમાન રજકણોથી વ્યાપ્ત પ્રખર વાયુ પ્રગટાવ્યો. તેણે પણ કર્મ-તૃણને બાળવામાં સ્વામીને ધ્યાનાનલ અધિક જગાડ્યો, પરંતુ ચિત્તક્ષેભ ન પમાડ્યો. પછી તેણે ઉત્ક્રામક વાયુ રચે, તેથી જાણે ચકે વીંધાયા હોય કે સલિલાવર્સમાં પડ્યા હોય તેમ તેણે પ્રભુને દેહમાત્રથી ભમાવ્યા, પરંતુ માનસિક ભાવથી નહિ.
એ પ્રમાણે તીવ્ર ઉપસર્ગ કર્યા છતાં ભગવંતને નિશ્ચલ જોઈ ભારે કેપ પામતાં સંગમક ચિંતવવા લાગ્યું કે –“અહો ! આ તે વજશરીરી અનેક પ્રકારે ખલના પમાડ્યા છતાં ક્ષેમ ન પામે, તે હવે શું કરવું ઉચિત છે ? હવે જે એને તજી, પિતાની પ્રતિજ્ઞા ભાંગીને દેવલોકમાં જાઉં તે ઈદ્ર પ્રમુખ બધા દેવે જીવતાં સુધી મારી હાંસી કર્યા કરશે, અને વળી તેમ કરવા જતાં પિતાના હૃદયને પણ સંતોષ થાય તેમ નથી, કારણ કે
