________________
૪૭૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર, હવે આ તરફ તેના માતા-પિતા પરેલેકમાં ગયા, અને નગરમાં વાર્તા પ્રસરી કે “વાસવદત્ત પણ સમુદ્રમાં વહાણ ભાંગવાથી વિનાશ પામે છે.” આ પ્રમાણે સાંભળી રાજાએ સ્વામી વિનાનું તે ઘર જાણે ધન અને સુવર્ણ વિગેરે સહિત તેનું ઘર લઈ લીધું. ત્યારપછી બ્રાતા રહિતપણાએ કરીને અને ધનના વિનાશથી ઉત્પન્ન થયેલા શેકે કરીને શરીરે પીડા પામતે તે વાસવદત્ત પણ મહાકષ્ટની કલ્પના કરીને એક વર્ષે પિતાના કનકખલ નામના નગરમાં આવ્યા અને ઘરમાં પ્રવેશ કરવા લાગ્યા. તેવામાં રાજાએ નીમેલા ઘરના રક્ષક પુરુષો ઊંચી લાકડીઓ કરીને દોડ્યા, અને કહેવા લાગ્યા કે-“હે ભીખારી ! ઘરના સ્વામીની જેમ નિયપણે કેમ આમાં પ્રવેશ કરે છે? શું આ રાજાનું ઘર છે એમ નથી જાણતું ?” તે સાંભળી તેણે કહ્યું “કેમ આ કુવલયચંદ્ર શેઠનું ઘર નથી?” તેઓએ કહ્યું-“હા, પહેલાં હતું. અત્યારે તે સ્વામી રહિત હેવાથી રાજાનું થયું છે.” ત્યારે તે બોલ્યા- “અરે! હું જીવતાં છતાં સ્વામી રહિત છે એમ કેમ કહે છે ? શું હું કુવલયચંદ્ર શેઠનો પુત્ર વાસવદત્ત તમે સાંભળ્યું નથી કે જે નથી?” આ પ્રમાણે તેણે કહ્યું ત્યારે “ અરે! પ્રલાપ કેમ કરે છે ?” એમ તેને તિરસ્કાર કરી, ગળે પકડવાપૂર્વક તેઓએ તેને ઘરમાંથી કાઢી મૂકો. ત્યારે તે પિતાના સ્વજનેની સમીપે ગયે. તેઓએ પણ “આ પ્રથમનું લેણું ન માગે ” એમ બે વિકલ્પ કરી ઓળખતાં છતાં પણ દષ્ટિમાત્રથી પણ તેની સંભાવના કરી નહીં. રાજાએ પણ ઘેલે છે એમ જાણી તેની ઉપેક્ષા કરી.
હવે ઘર, સ્વજન અને ધનના નાશ વિગેરેના દુઃખરૂપી અગ્નિની જવાળાથી બળે અને લાવણ્યને નાશ થવાથી દીન મુખવાળે તે વિચાર કરવા લાગ્યું કે-“પિતા, પિતામહાદિક પૂર્વે પુરુષની પરંપરાથી આવેલું અગણિત દ્રવ્ય ક્યાં ગયું? અથવા મારા ભુજબળથી ઉપાર્જન કરેલું અત્યંત-ઘણું ધન પણ ક્યાં ગયું? મારા મંદ ભાગ્યને લીધે તે સર્વ એકી સાથે જ કેમ નાશ પામ્યું ? હા ! હવે હું શું કરું? પ્રથમની જેમ મારે શી રીતે ધનની પ્રાપ્તિ થાય?” આ પ્રમાણે વિચિત્ર પ્રકારના વિકલ્પની કલ્પના કરવાથી તેના ચિત્તમાં વ્યામોહ ઉત્પન્ન થયે, તેથી નગરના માર્ગોમાં ભ્રમણ કરતે તે ઉન્મત્તપણાને પામે. ઘણું રોગ અને શેકથી તાપ પામતે અને ચિરકાળ સુધી આયુષ્યનું પાલન કરી આર્તધ્યાનને પામેલો તે મરીને તિર્યચપણું પામે. આ પ્રમાણે હે ગૌતમ! પરિગ્રહ અને આરંજાની વિરતિ વિનાના છને આપત્તિઓ આવી પડે છે, તેથી આ વ્રત ગ્રહણ કરવું ગુણકારક છે. (૫)
