________________
ચતુર્થ પ્રસ્તાવ–નરસિંહ રાજાની કથા.
૧૫
મહાકટે નિદ્રા આવી. એવામાં રાત્રિને પાછલે પહેર થતાં યામ-કરિઘટાપહેરેગીર માતંગોની જેમ ચિત્તાઓ આસપાસ બેસી ગયા, પ્રબોધ-જગાડવાના મંગલવાઘાની જેમ પુરાણ-વૃદ્ધ શીયાળીયાઓ શબ્દ કરવા લાગ્યા તથા શુકપક્ષીઓ માગધજનેની જેમ પઢવા લાગ્યા પછી ત્રિભુવનના દીપક સમાન દિવાકરને ઉદય થતાં, હું ઉઠ અને પ્રભાતિક કૃત્ય કરી, વૃક્ષ થકી નીચે ઉતરીને એક દિશા ભણી ચાલ્યો. ત્યાં ક્ષણેતરે કેમળ વૃક્ષની છાલથી કમ્મર કસી, હાથમાં ધનુષ્ય-બાણ ધારણ કરતે, પિતાની પ્રિયાથી અનુસરાતે, ગુંજાફળ-ચણાઠીની માળામાત્રથી વિભૂષિત, ભુજંગની કાંચળીવતી જેણે પિતાને કેશ કલાપ બાંધેલ છે, તથા તરતમાં તે લીધેલ મયૂરના પીછાથી જેણે કર્ણપૂર-કર્ણ ભૂષણ બનાવેલ છે એ એક ભીલ મારા જોવામાં આવ્યું. મેં તેને પૂછ્યું કેહે મહાભાગે! આ અટવી કઈ? અથવા પિતાના શિખરના અગ્રગાગથી સૂર્ય રથના અ“ના માર્ગને રોકનાર આ ગિરિરાજ કો? કે નગરભણી જતે માર્ગ ક?” એટલે તે ભીલ બે – અનામિકા નામે આ અટવી છે, સા નામે એ પર્વત છે અને આ માર્ગ કંચનપુર નગર ભણી જાય છે.” પછી હું તે પંથે પડે અને તાપસ કે તપસ્વીની જેમ કંદમૂળ અને ફળોથી પ્રાણવૃત્તિ કરતાં હું કેટલેક દિવસે કંચનપુરમાં પહોંચે. ત્યાં મુનિવરની જેમ અપ્રતિબદ્ધ અને વિતરાગની જેમ સર્વ–સંગરહિત એ હું કેટલાક દિવસ રહીને, પૂર્વ સ્થાને જોતાં, પ્રામાકર અવલેતાં, ધામિકજનેએ કરાવેલા ઉંચા અને સુંદર આકારના દેવાલ નીહાળો અને કાર્યટિકની જેમ દાનશાળાઓમાં પ્રાણવૃત્તિ, કરતે સતત પ્રયાણ કરતાં પોતાના રાજ્ય-સીમાડાના એક ગામમાં પહોંચે. ત્યાં પણ કેટલાક દિવસ વિશ્રાંતિ લઈ પુનઃ મારા નગર ભણી હું ચાલે, અને જતાં જતાં રસ્તામાં પિતાના ભાઈ વિજયસેન કે જે રાજ્યને માલીક બન્યું છે, તેના વિભવને વિસ્તાર સાંભળતાં હું વિચારવા લાગ્યા કે—“વિજયસેન રાજ્યને સ્વામી બન્યો છે, માટે મારે ત્યાં જવું એગ્ય નથી, કારણ કે પૂર્વકૃત ધર્મના પ્રભાવથી ચિંતામણિની જેમ રાજ્યલક્ષમી પામીને પિતાના વલ્લભજનને પણ આપવાને કણ વાંછે ? તથાપિ મિત્ર, મંત્રી સામતાદિકની વચન કળા તે જોઉં. વળી જે રાજ્ય નષ્ટ થયું તે તે હરણ-સમયે જ મેં જોઈ લીધું.” એમ ચિંતવતે હું અનુક્રમે શ્રીભવન નગરમાં પહોંચે. ત્યાં નગરજને કેઈ ન જુવે તેમ, સાથે ધૂલિ-ક્રીડા કરેલ એવા સોમદત્ત નામના મારા મિત્રના ઘરે ગયે, એટલે મને જોતાં તરતજ ઓળખી લઈને સહર્ષ મારા પગે પી તે અત્યંત રેયો અને કહેવા લાગ્યું કે–“હે નરવર! તારા વિશે મને એક દિવસ પણ વરસતુલ્ય થઈ પડશે, તેમજ હિમ, હાર, ચંદન કે ચંદ્રમા એ બધા મારા દેહને બહુ જ ગરમ ભાસતા હતા. ભવન તે મસાણ
