________________
૨૫૮
શ્રી
મહાવીરચરિત્ર.
શીવ્ર ગતિથી દડો કે સ્થાણુ-શુષ્ક થડ સાથે અથડાઈને પડતાં આડે આવેલ પિતાના કુહાડાવતી શિર છેદાઈ જતાં, જાણે અપમાન જેવાથી જ તેને જીવ તરત નીકળી ગયો. એટલે આધ્યાનથી મરણ પામતાં મૂછને લીધે તે જ વનખંડ ડમાં તે ભયંકર દષ્ટિવિષ સર્પ થયે. એવામાં તેના મરણને વ્યતિકર સાંભળતાં તે પૂર્વેના તાપસ તે વનખંડમાં આવીને રહેવા લાગ્યા. પછી એકદા પૂર્વના નેહાનુબંધથી તેને વનરક્ષાના પરિણામ ઉત્પન્ન થતાં, આમતેમ પરિભ્રમણ કરતાં તે તાપસ દષ્ટિવિષ સર્પના જોવામાં આવ્યા, જેથી રોષ સહિત સૂર્યબિંબને જોતાં અગ્નિવાળા પ્રગટાવીને તેણે સામે રહેલા તાપસને બાળી નાખ્યા અને બીજા તરફ પલાયન કરી ગયા. એમ તે ત્રિકાળ વનખંડમાં ચોતરફ ફરીને જે કંઈ પક્ષીને જે તેને પણ બાળી નાખતા, તેમજ તે માર્ગે જતાં કાર્પેટિક, ભિક્ષુક પ્રમુખ પથિકને પણ તે પૂર્ણ પરાંભવ પમાડતે, એથી તેના ભયને લીધે તે માર્ગ બંધ પડી ગયો. એ ચંડકૌશિક સર્ષની ઉત્પત્તિ કહી.
હવે ઉપવનમાં ભમતાં તે સર્વે, યક્ષમંદિરમાં પ્રતિમાઓ રહેલા વર્ધમાનસ્વામીને જોયા. એટલે કે પાગ્નિ જાગતાં, “અહો ! આ મારા સામર્થ્યને જાણતો નથી” એમ ધારી, રવિબિંબને જેવાથી ચારગણું વિષ નીકળતાં, મયૂરના પીંછા સમાન ચળકતા અક્ષિ-વિક્ષોભવડે ભારે દુઃસહ એવો તે સર્પ ભગવંતને બાળવાની ઈચ્છાથી વારંવાર જોવા લાગ્યું. ત્યારે દષ્ટિવિષની દૃષ્ટિ જિદ્રના અમૃત સમાન શીતલ શરીર પર પડતાં, તે અદ્ભુત પ્રભાવથકી તરત જ ઓલવાઈ ગઈ. જ્યારે પ્રભુના લેમ માત્રને બાળવા પણ તે દષ્ટિ અસમર્થ થઈ, એટલે શક્તિ પ્રતિહત થતાં તેણે પિતાની પ્રચંડ ફણ ફફડાવી અને વિષકણેથી મિશ્ર મેટા ફેંફાડા મારતાં ડસવાની ઈચ્છાથી વેગપૂર્વક તે ભગવંત ભણું દેડ, અને તીવ્ર વિષવડે પ્રચંડ દાઢાથી પ્રભુને ડસી, “ઉગ્ર વિષથી મરણું પામતાં એ મારા પર ન પડે.” એમ ધારી તેણે પાછા વળીને જોયું. ત્યાં ભગવંતને તેવી જ સ્થિતિમાં રહેલા જોઈ, ફરી ફરી ત્રણ વાર ડસી ક્રોધથી તે જેતે રહ્યો, પણ પ્રભુને તથાસ્થિત જોતાં, તેમની સીમ્યાકૃતિ જેવાથી તેને દુષ્ટ દષ્ટિવિષને વિકાર ઉપશાંત થતાં, ભગવંતે કરૂણાથી તેને બોલાવતાં કહ્યું કે- હે ચંડકૌશિક ! શાંત થા. હે મહાનુભાવ! ઉપશાંત થા. જે વ્યતિકર તે પોતે જ અનુભવ્યું તે શું યાદ નથી ? કે પૂર્વભવે શ્રમણ છતાં કેપથી સમસ્ત સંયમને વિરાધી, મરણ પામીને કુત્સિત તિષી દેવની લક્ષ્મી પામ્યો. ત્યાંથી આ વનખંડમાં
