________________
પણ પ્રસ્તાવ-ગોશાળાની ઉત્પત્તિ.
ર૭૩
શકાય તેવી છે, ચાર ન કરી શકે તે એ ભંડોળ છે, નિત્ય દૂઝતી એ કામધેનુ છે, પાણી વિનાની એ ધાત્પત્તિ છે અને ક્લેશ વિનાનું એ મહાનિધાન છે; તે હવે હું ચિરકાલ જીવતો રહે કે આ પરમ ઉપાય હાથ લાગે.” એમ ધારી તે કંપની પાસે ગયે, તેની સેવા સ્વીકારી અને ગાયને શીખે. એવામાં પૂર્વભવની ભાર્યાના વિરહ-વાથી હદયમાં જર્જરિત થતાં પંખ પંચત્વ પામ્યું. એટલે પિતાને તત્ત્વજ્ઞ સમાન માનતે તે મેટા વિસ્તારથી બીજું ચિત્રફલક આળેખાવી પિતાને ઘરે આવ્યા અને પિતાની ગૃહિણને કહેવા લાગે કે- હે પ્રિયે! હવે સુધાના શિરે વજ માર. વિહાર-યાત્રા માટે તૈયાર થા.” તે બેલી-“હું તે આ તૈયાર છું. તમને ગમે ત્યાં ચાલે.” પછી ચિત્રફલક લઈ, સ્ત્રી સહિત તે નગરીથી ચાલી નીકળ્યું અને દેશાંતરમાં ભમવા લાગે. ત્યાંના લોકો પણ પૂર્વે જોયેલ ચિહ્નથી તેને આવેલ જેઈ “મંખ આવ્ય” એમ કહેવા લાગ્યા. એવી રીતે મંખે ચલાવેલ પાખંડના સંબંધથી મંખલીમંખ કહેવાય. એકદા પરિભ્રમણ કરતાં તે શરવણ સંનિવેશમાં ગયે અને ત્યાં ગબહુલ બ્રાહ્મણની ગૌશાળામાં રહ્યો. ત્યાં રહેતાં સુભદ્રાએ એક પુત્રને જન્મ આપે. યેગ્ય અવસરે તેનું શાલ એવું ગુણનિષ્પન્ન નામ રાખ્યું. તે અનુક્રમે વૃદ્ધિ પામતાં તરૂણ થયે. તે સ્વભાવે દુરશીલ અને અનેક અનર્થ કરતે, આજ્ઞા માનતે નહિ અને શિખામણ આપતાં શ્રેષ બતાવતે તેમજ સન્માન-દાન આપતાં પણ તે ક્ષણભર સરલતા ધરતે; પણ પછી કુતરાના પુરછની જેમ તરત કુટિલતા બતાવતે. વેતાલની જેમ મર્મવેધક અને ફૂડ-કપટયુક્ત પ્રસંગ વિના બેલનાર એવા તેને જોઈને કેણુ શંકા ન પામતું? એક વખતે તેને માતાએ ઠપકે આપતાં કહ્યું કે-“અરે પાપી! નવ માસ ગમાં ધર્યો, બહુ પ્રકારે પાળે અને અનેક વાર શિખામણ આપતાં તું એક વચનમાત્ર પણ માનીને વર્તતા નથી.” એટલે તેણે જવાબ આ કે–અમ્મા ! મારા ઉદરમાં પેસી જા, તે હું તને તે કરતાં બમણે વખત ધારણ કરીશ.” વળી જે દિવસે પિતાની સાથે પણ એ કલહ ન કરતે તે દિવસે તે પાપાત્માને બરાબર ભેજન પણ ભાવતું નહિ. સમસ્ત દેષ લઈને જ પ્રજાપતિએ તેને બનાવ્યું હશે, કારણ કે સર્વ જગમાં તે અન્ય કઈ દેખાતો ન હતો. તેણે પિતાની દુષ્ટતાથી લોકોને એવા તો વિમુખ બનાવી દીધા કે જેથી દુરશીલ જનોમાં તે એક પ્રથમ દષ્ટાંતરૂપ થઈ પડ્યો. એ પ્રમાણે પ્રથમાવસ્થામાં પણ વિષવૃક્ષ કે દષ્ટિ વિષની જેમ વર્તતાં
