________________
ષષ્ઠ પ્રસ્તાવ–વૈશ્યાયનની માતુશ્રીની વેશ્યા પાસેથી મુક્તિ.
પ
ઈચ્છું છું; માટે મને અનુજ્ઞા આપ. તુ જ અત્યારે પૂછવા લાયક છે. ' તેણે શું— અમ્મા ! એવા દુષ્ટ અધ્યવસાયને અવકાશ ન આપ. હવે હું વેશ્યાના હાથથી સૂકાવતાં તું તપ-નિયમેથી પેાતાના આર્ત્ત આત્માનું સાધન કર. અકાળે વિતના ત્યાગ કરવા એ બધા શાસ્ત્રોએ દૂષિત ખતાવેલ છે. ' એમ તેને શાંત કરી, અહુ દ્રવ્યદાનથી વેશ્યા પાસેથી છેાડાવી, પેાતાના ગામમાં લઈ જઈને જીવિતદાનપૂર્વક તેને ધર્મ-માર્ગમાં તેણે સ્થાપન કરી.
એકદા આ પ્રમાણે વૈરાગ્ય પામતાં તે વૈશ્યાયન ચિ ંતવવા લાગ્યું કે— ‘તીવ્ર અપવાદરૂપ જળસમૂહને લીધે દુધનીય, દૌત્ય, મૃત્યુરૂપ મગર અને મત્સ્યાથી જેના મધ્ય ભાગ ભયંકર છે એવા આ સ`સારરૂપ સાગરને જાણ્યા છતાં પ્રાણીએ પેાતાના ગૃહની જેમ તેમાં સુખે કેમ રહી શકતા હશે ? માહ-માહાત્મ્યથી પ્રધાન વિવેકરૂપ લેાચન આચ્છાદિત થતાં જે એટલુ પણુ જાણુતા . નથી કે આથી સુખ થશે કે દુઃખ ? આ ઉચિત છે કે અચેાગ્ય ? અથવા આ સેવનીય છે કે અસેવનીય ? અને વળી તે વખતે જનની સબધી સભાગની દુષ્ટ ચેષ્ટા જે ગાયે મને ન કહી હાત, તે એવું ગાઢ અકાર્ય ું કરી નાખત કે જેની શુદ્ધિ તીવ્ર અગ્નિથી પણ કદી થઇ ન શકત, આવી વિવિધ વિડંબનાનું મૂળ એક ભાગાભિલાષને જ હું સમજું છું, માટે દુગ છનીય એ ભાગથી હવે સર્યું. સર્વ ઉપાધિ રહિત એવા ધર્મને જ આદરૂ. ’ એ પ્રમાણે અનેક પ્રકારે નિશ્ચય કરી, ગાશખિકે જનનીને પ્રાણામા ( એક જૈનેતર દીક્ષા ) અપાવી અને પોતે પણ પ્રવ્રજ્યા ધારણ કરી. પછી તે વિશેષ તપ, પેાતાના ધર્મશાસ્ત્રના અભ્યાસ, પ્રાણીએની રક્ષા અને ગુરૂની ઉપાસના કરવા લાગ્યા. એમ પોતાના ધર્મ-માર્ગમાં તે પ્રવિણ થયા. એકદા પરિભ્રમણ કરતાં તે કુમારગામની બહાર આવી તાપના કરવા લાગ્યો. એ પ્રમાણે વૈશ્યાયનની ઉત્પત્તિ કહી.
હવે ત્યાં આતાપના લેતાં મધ્યાન્હે સૂર્યના તાપથી તપેલી ચૂકાજૂએ તેની જટામાંથી પૃથ્વી પર પડવા લાગી. એટલે દયાને લીધે તે ક્રૂ પડતાં જ઼ હાથમાં ઉપાડી પેાતાની જટામાં પાછી નાખતા. એવામાં તેની પાસે થઈને ભગવંતની સાથે જતા ગાશાળા તેને જોતાં, અનિષ્ટ સ્વભાવને લીધે જા નજીક આવી, મોટા અવાજે કહેવા લાગ્યા કે- અરે ! શું તમે પ્રસિદ્ધ મુનિ છે કે ચૂકાશય્યાતર છે ? અથવા સ્ત્રી કે પુરૂષ છે ? ખરાખર સમજાતુ નથી. અહા ! તારી ગભીરતા.' એમ તેના ખેલતાં ક્ષમાશીલ વૈશ્યાયન
