________________
૨૦૦
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
રક્ષક રહેતા. તેની પ્રાણપ્રિયા અને વિનીત શિવા નામની ભાર્યાના ઉત્તરથી મખ નામે પુત્ર જન્મ્યા. તે અનુક્રમે યૌવન પામ્યા. એકદા પિતાની સાથે તે સરાવર પર ગયા. ત્યાં સ્નાન કરીને તે તટ પર બેઠા. એવામાં અન્યાઅન્ય મનનાં અતિશય પ્રેમાનુબ ંધથી ર ંજિત તથા વિવિધ ક્રીડા કરતુ એવુ ચક્રવાકનુ યુગલ તેના જોવામાં આવ્યુ. કે જે ચ'ચુપુટથી છેદેલ નવ-નલિનના નાલલેશના સ'વિભાગથી પરસ્પર પ્રગટ પ્રેમ બતાવતું, સૂર્યાસ્તની શંકાથી પરસ્પર નિઅિહં આશ્લેષ કરતું, જળમાં પ્રતિષિ`ખિત થયેલ પેાતાના રૂપને જોતાં વિરહની શંકા પામતું અને અન્યોન્ય નિષ્કપટ પ્રેમાક્તિમાં મન લગાડતું એવું તે યુગલ જોતાં મંદ મંદ પગે ચાલી, પેાતાના આગમનને જણાવા ન દેતાં કૃતાંતની જેમ શિકારીએ આકણું ધનુષ્ય ખેંચીને તેની તરફ ખાણ છેાડ્યુ. દૈવયેાગે તે ચક્રવાકને લાગ્યું, એટલે તે માર્મિક ઘાતથી ઘાયલ થતાં જેટલામાં હજી તેણે પ્રાણ ન છોડ્યા તેટલામાં તેને મરણુતાલ જોઇ, ક્ષણવાર સકરૂણ કલકલાટ કરતી ચક્રવાકી મરણ પામી, એવામાં ચક્રવાક પણ મુહૂત્ત માત્ર જીવીને પચત્વ પામ્યા. એ પ્રમાણે તેના વ્યતિકર જોઈ, મખ મૂર્છાથી લાચન મી'ચાઇ જતાં ધરણીતલ પર પડી ગયા. ત્યારે ‘ અહા ! આ અણધાર્યું... શું થયું?’ એમ વિસ્મય પામતા કેશવે તેને જોયા. પછી શીતે પચારથી તેને આશ્વાસન પમાડતાં ક્ષણાંતરે તે સાવધાન થયા. એટલે કેશવે તેને પૂછ્યું કે- હે પુત્ર ! શુ' વાયુવિકાર થયા કે પ્રબલ પિત્તના દોષ છે ? અથવા નિખળતા કે અન્ય કાંઇ કારણ લાગે છે કે જેથી આમ અચાનક અશક્ત મની લાંબે વખત તું મૂર્છા પામ્યા ? હે વત્સ ! એના પરમાર્થ કહે, ' એમ પિતાનાં વચન સાંભળતાં, દીર્ઘ નિસાસા મૂકીને તેણે જણાયું કે- હું તાત ! આવા પ્રકારનું ચક્રવાક યુગલ જોઈ, મને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું કે હું... પૂર્વભવે માનસરાવરમાં એ રીતે ચક્રવાક-યુગલપણે વત્ત્તતા. એવામાં ભીલના ખાણુથી ઘાયલ થતાં, તરત વિરહથી હૃદય ફુટી જતાં ચક્રવાકીના મરણ પછી હું મરણ પામ્યા. ત્યાંથી મરણુ પામીને હું તમારા પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયા. અત્યારે લાંબા વખતની તે પ્રણયિની ચક્રવાકીના વિરહ સહન કરવાને હું અસમર્થ છું. ' કેશવે કહ્યું-‘ હે વત્સ ! ગતકાલનું દુઃખ યાદ કરવાથી શું? એ સમર્થ કૃતાંતના એવા સ્વભાવ છે કે પ્રિયસયાગથી સુખી થયેલા કાઇપણ પ્રાણીને લાંખો વખત જોઇને તે સહન કરતા નથી. વળી પેાતાની પ્રાણપ્રિયાના વિરહાગ્નિથી સ'તમ થયેલા દેવતાઓ પણ મદોન્મત્ત કે મૂર્ચ્છિતની જેમ મહાકષ્ટ પેાતાનુ જીવિત વ્યતીત કરે છે; તે હે પુત્ર ! જેમનું ચર્મથી મઢેલ અને સવ આપદાના સ્થાનરૂપ શરીર છે
