________________
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
વર્ધન યુવરાજને જોઈ ભગવંતે કહ્યું કે–“હે બંધ ! શોકને ત્યાગ કરે, પર માર્થ ચિંતા, હવે શોક નિરર્થક છે; કારણ કે જેને સ્વચ્છેદ સંચાર અનિવાર્ય છે એ કૃતાંત પંચાનન-સિંહની જેમ દલલિત છે, સંગ-વિલાસ તે સ્વમની જેમ ક્ષણવારમાં દg-નષ્ટ થવાના છે, મુહૂર્તમાત્રને સુંદર પ્રેમ તે ' ઇન્દ્રજાળ તુલ્ય છે, ગુણયુકત કાર્યપરિણતિ પણ ધનુષ્યની જેમ કુટિલ છે, ધન તે સંધ્યાના રંગની જેમ અલ્પકાળ રહેવાનું છે, વિવિધ રંગ કે આતંક મહાભુજગોની જેમ દુનિવાર્ય છે, માટે આ સંસારમાં સર્વથા કંઈ પણ શાચનીય કે પ્રતિબંધનું પ્રબળ સ્થાન નથી. તમે એક વિવેકને અનુસર-ભેગપિશાચને ત્યાગ કરે, કર્તવ્ય બજા, કારણ કે આ બાબત તે સર્વસાધારણ છે. એ પ્રમાણે સાંભળતાં તેમને પ્રેમાનુબંધ ઓછો થયે અને શાકને વેગ. શિથિલ થયે.
પછી બીજે દિવસે જ્યોતિષ શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણવામાં વિચક્ષણ એવા નેમિત્તિકે બતાવેલ પ્રશસ્ત મુહુર્ત પ્રધાનજનોએ અનેક પ્રકારે વિનવ્યા છતાં
જ્યારે પ્રભુએ રાજ્યને સ્વીકાર ન કર્યો, એટલે સિદ્ધાર્થ રાજાના પદે તેમણે નંદિવર્ધનને અભિષિકત કર્યો. ત્યાં જ્ઞાત-ક્ષત્રિયવેગે તેને પ્રણામ કર્યા, નગરના મોટા મહાજને બહુમાન કર્યું, સામતેએ સેવી સ્વીકારી, સેવકજને પગે પડ્યા, તથા સીમાડાના રાજાઓએ તેની પૂજા કરી, એ પ્રમાણે નંદિવર્ધન મહારાજા થયા.
એવામાં એકદા સ્વજનવર્ગ સાથે બેઠેલા પિતાના સંબંધીઓને ભગવતે જણાવ્યું કે –“હે મહાનુભાવે ! પૂર્વે સ્વીકારેલ મારી પ્રતિજ્ઞા હવે પરિપૂર્ણ થઈ છે! બધું કર્તવ્ય બજાવી લીધું; માટે હવે મેહની ગાંઠને શિથિલિ કરે, ધર્મ સાધવામાં મારા સહાયક બને અને સર્વવિરતિ લેવાની મને અનુજ્ઞા આપે. એટલે વજા-પતન સમાન એ દુસ્સહ વચન સાંભળતાં તેમણે કહ્યું કે –“ કુમાર ! અદ્યાપિ મહારાજાને શેક તે ને તે જ ભાંગી ગયેલા શલ્ય-કાંટાની માફક અમારા હૃદયમાં ખટકી રહેલ છે, અને તેમાં વળી અકાળે તમારે વિચેગ તે ક્ષતપર ક્ષારક્ષેપ સમાન દુસહ થઈ પડશે અહે ! અમે મહામંદભાગી કે જેમના પર ઉત્તરોત્તર આવાં દુઃખે પડતાં જ રહે છે,” એમ કહી તેઓ રેવા લાગ્યા ત્યારે ભગવતે તેમને મધુર વચનથી શાંત કર્યા. પછી મહાકટે અશ્રુપ્રવાહ અટકાવી તથા તત્કાળ ચતુ. ગુણ બનેલ સંતાપ-વેગને રોકીને તેઓ કહેવા લાગ્યા કે – હે પરમેશ્વર ! તમે અમારા જીવિતપર દયા લાવે અને અત્યારે સર્વવિરતિની વાંછા તજી ઘો. એમ કરીને પણ તમારે તે પ્રાણીઓની રક્ષા કરવાની છે, તેમાં
