________________
પંચમ પ્રસ્તાવ-વિદ્યાસિદ્ધની પ્રતિજ્ઞા.
૫૧
એ જ વર આપે કે એ રમણીઓ સાથે તમારે સતત સ્નેહભાવ રાખો. એમ કરવાથી તમે મારૂં બધું વાંછિત કર્યું સમજજો. પરના ચિત્તને સંતોષ પમાડયા ઉપરાંત શું અન્ય કોઈ દાન છે? બલિ કે હરિચંદ્ર પ્રમુખ રાજાઓ પૂર્વે પિતાના જીવિતદાનથી પણ લોકોને ઉપકાર કરી ગયા છે. દુઃખસંતપ્ત પ્રાણીઓ પર જે ઉપકાર કરે એ જ ક્ષણ-નશ્વર અને દુઃખભાગી જીવિતનું ફળ છે.” ત્યારે વિદ્યાસિધે કહ્યું કે-“હે ભદ્ર! આમ શા માટે બોલે છે ? તમારા જેવા પાસે પણ શું વિપરીત વાત થઈ શકે ? નિદ્રાથી નેત્ર ઘુમ્યા છતાં સજન પુરૂષે જે વચન બોલે છે તે પિતાના જીવિત કરતાં પણ અધિક પાળે છે. મિથ્યાકારી અથવા મને મિથ્યા બોલનાર સાંભળતાં કાત્યાયની દેવી પણ લજજા પામે, તે અન્ય જનને માટે શું કહેવું? માટે હે ભદ્ર ! આ બાબતમાં મારા પ્રત્યેને અવિશ્વાસ તજી દે. અન્ય કોઈ વર માગી લે. મારા પ્રણયને ભંગ ન કર.” એમ સાંભળી ગભટ્ટે કહ્યું—“જો એમ હોય તે પરસ્ત્રીને પ્રસંગ તજી દે, કારણ કે પરસ્ત્રીગમન એ વૈરપરંપરાનું કારણ છે, અનથેંનું એ કુલભવન છે, નરક-નગરને એ માગે છે, દુર્વિનયને એ બાંધવ છે, પરિભવનું સ્થાન છે, અપકીર્તિની ખાણ છે, પિતાના કુળને મલિન કરવામાં એ મશીના કુચા સમાન છે, પાપ-પટલનું એ સ્થાન છે, ગુણ-સમૂહને મૂળથી નાશ કરનાર છે, ઉત્તરોત્તર અધર્મ-પરિણતિને ઉપજાવનાર છે અને વળી એનાથી જ જગતમાં વિખ્યાત છતાં, વૈરીઓનાં પ્રચંડ ભુજદંડનું ખંડન કરવામાં અસાધારણ શૂરવીર છતાં તથા અશેષ વિદ્યાના અતિશય વડે ભાયમાન છતાં લંકાધિપતિ રાવણ પ્રમુખ ઘણુ રાજાઓ વિનાશ પામ્યા તેમજ એનાથી જ પિતાના જીવિતને તૃણુ તુલ્ય ગણનાર અને યુક્તાયુક્ત કર્તવ્યથી અજ્ઞાત એવા પ્રાણીઓ તીક્ષ્ણ અગણિત દુઃખો પણ માથે હેરી લે છે; માટે માજર ને મૂષક-ઉંદરની જેમ, અગ્નિ ને ધૃતકુંભની જેમ, પ્રદીપ ને પતંગની જેમ, પંચાનન-સિંહને સારંગ-હરિણની જેમ સુખાભિલાષી કુશળ પુરૂષ પરદાર-સંગને દૂરથી જ તજી દે છે.” એમ સાંભળતાં ગાઢ પશ્ચાત્તાપ ઉત્પન્ન થવાથી મન વૈરાગ્ય-માર્ગે સંલગ્ન થતાં વિદ્યાસિદ્ધ કહેવા લાગ્યું કે“હે ગોભદ્ર ! બહુજ સારે ઉપદેશ કર્યો, અપાર પાપરૂપ સમુદ્રથી તમે મારે ઉદ્ધાર કર્યો. હવે સ્વદાર-પરિગ સિવાય આજન્મ મારે શેષ મહિલા સંગને ત્યાગ છે.” ગોભદ્ર બે – હે આર્ય ! હવે મને વાંછિતાર્થને લાભ થયે. હવે પછી સ્વજન-સંબંધીઓની કથામાં તમે મને યાદ કરજે.” એમ કહેતાં અંજલિ જેડી, બધાને પ્રણામ કરી, નેહ-વશ લોચનમાં અશ્રુપ્રવાહ
