________________
૨૩૪
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર.
લવિંગ, તિનિશ પ્રમુખ વૃક્ષવડે વ્યાસ, અતિમુક્તક, વાસંતિક, કદલીગૃહના સમૂહવડે રમણીય તથા તાપસોએ કરેલ તેમના ધૂમ્રથી મલિન થયેલ વૃક્ષશાખાઓ જ્યાં તેલથી જાણે આદ્ર બનાવેલ હોય તેવી શોભતી, તેમજ પવનથી કંપતા પલ્લવરૂપ હાથવડે જે આવતા જિનેશ્વરને જાણે નિવારતો હોય અને પક્ષીઓના કલકલ-રવવડે જાણે દષ્ટિવિષ સર્ષના ભયને કહેતે હોય એવા તે આશ્રમમાં આવી, ભગવંત ચંડકૌશિક સર્પને પ્રતિબંધ પમાડવા, યક્ષભવનના મંડપમાં કાસગે રહ્યા. હવે તે સર્ષ પૂર્વભવે કેણ હતું, તેને વૃત્તાંત આ પ્રમાણે છે.
અનેક ધન, ધાન્ય, કનકથી સમૃદ્ધ એવા કેવડે પરિપૂર્ણ, પાચકને ઉપદ્રવ જેણે જોયેલ નથી, સમુદ્રની જે ઘણા વેપારીઓ સહિત, પક્ષે ઘણા પાણીયુક્ત, મહાસરોવરની જેમ વિચિત્ર ચિત્ર, પત્ર (પાત્ર) પર્વ (પદ્માલક્ષમી) થી અધિષિત, રાશિ સમુદાયની જેમ મેષ–ગાડર, વિષ–વૈશ્ય-મિથુન પક્ષે યુગલ-જોડલાં અને કન્યાકુમારિકાઓ યુક્ત, આકાશ-પ્રદેશની જેમ રવિ, સોમ, ગુરૂ, બુધવડે અધિષિત, પક્ષે દેવ સમાન સુંદર ગુરૂ અને પંડિતવડે વિરાજિત એ કૌશિક નામે સંનિવેશ હતો. ત્યાં સમસ્ત દેશભાષા જાણવામાં વિચક્ષણ, જ્ઞાન, વિજ્ઞાન કે કૌતુહળમાં ચાલાક, છંદ, લક્ષણ,
તિષશાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણવામાં નિષ્ણાત અને ષટકર્મ કરવામાં તત્પર એ ગભદ્ર નામે એક બ્રાહ્મણ રહેતું હતું, કે જેણે પોતાની બુદ્ધિ, વિનય અને વિવિધ ઉપચારથી એક લક્ષ્મી સિવાય બધા ગ્રામ્યજનેને સંપૂર્ણ સંતુષ્ટ કરી દીધા હતા. અથવા તે એવો કઈ ગુણ નથી કે જે તે દ્વિજવરમાં વિદ્યમાન ન હોય, પરંતુ તેજ ન હતું કે જેનું ભજન કરતાં દિવસ વ્યતીત થાય. એ પ્રમાણે ધન ન હોવા છતાં અચળ ચિત્તથી જરા પણ દીનતા બતાવ્યા શિવાય પિતાના પરિગ્રહમાત્રથી જ સંતેષ પામતાં તે ચિંતવવા લાગ્યો કે-“અહો ! આ મહાનુભાવ ધનિકે લક્ષમીને વશ થતાં ભાગ લેનાર વંશજેવડે પીડાય છે, રાજાવડે લુંટાય છે, તસ્કરેવડે પરાભવ પામે છે, યાચકે તેમને વારંવાર માગતાં સતાવે છે અને વિવિધ આપદાઓ અનુભવે છે, સ્વચ્છેદપણે તેઓ એક પગલું પણ ફરી શકતા નથી. વળી તુચ્છ અને અપથ્ય ભેજન લેતાં તેઓ વ્યાધિથી ગ્રસ્ત થાય છે. પરંતુ હું એમને એકે પરાભવ-અનર્થ પામતે નથી.' એમ ચિંતવતાં તેના દિવસો વ્યતીત થતા હતા.
એવામાં એકદા તેની શિવભદ્રા ભાર્યાએ કહ્યું કે-હે આર્યપુત્ર! અત્યારે હું સગર્ભા છું, તેથી પ્રસવકાળે મને ઔષધાદિક વિશેષની અવશ્ય જરૂર