________________
૧૨૬
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
સમાન, સ્ત્રીઓ ડાકિણીતુલ્ય અને સ્વજને પણ ભુજંગની જેમ મારા મનને જરા પણ સુખ ઉપજાવતા નહિ. આટલા દિવસ લોકેએ મોટા આગ્રહથી મહાકષ્ટ મને અટકાવી રાખે. હે નાથ ! જે તમે આવ્યા ન હોત, તે હું અત્યારે વિદેશમાં ચાલ્યું જાત, માટે આ શ્રેષ્ઠ ભવન, આ ધનભંડાર, આ અક અને આ સેવકવર્ગને હે નરેંદ્ર! આપ સ્વીકાર કરો.”
એ પ્રમાણે પ્રેમપૂર્ણ વચને બેલતા સમદરને મેં જણાવ્યું કે –“હે પ્રિય મિત્ર! આમ શેકાફૂલ કેમ બને છે? અથવા પિતાના ભવન, ધનાદિક મને શા માટે સેપે છે? શું એમ કરવાથી તારે અપૂર્વ પ્રેમ પ્રગટ થશે ? શું મારા કરતાં પણ અન્ય કેઈ તને પ્રાણવલ્લુભ છે? અથવા તારા દર્શન કરતાં પણ મારે અહીં આવવાનું અન્ય કાંઇ પ્રોજન છે? માટે ધીર થા. તારું સર્વસ્વ સમર્પણ તે દૂર રહો, પરંતુ તારૂં જીવિત પણ મને આધીન જ છે.” પછી તેણે મને સ્નાન, વિલેપન, ભોજન પ્રમુખ કરાવ્યું. ક્ષણેતરે મેં તેને પૂછયું કે
હે પ્રિયવયસ્ય! કહે અત્યારે શું કરવાનું છે?” સોમદત્ત બે –“હે. દેવ! શું કહું? એક મને મૂકીને બીજા બધા મંત્રી, સામંત વિજયસેનના ગાઢ પક્ષપાતી બન્યા છે. તમારું નામ લેવાને પણ તેઓ ઈચ્છતા નથી. વળી તેઓ એમ બેલે છે કે જે કદાચ તે આવશે, તેપણુ રાજ્ય તે એનું જ સમજવું, કારણકે એની મુગ્ધમતિ અમને અત્યંત આધીન છે અને એ અમારું અલ્પવચન પણ ઓળંગતો નથી. પરંતુ વિજયસેન તે તમારા વિરહમાં અત્યંત પિતાના શરીરે સંતપ્ત થાય છે અને કહે છે કે – જયેષ્ઠ ભ્રાતા આવે, તે રાજ્યની લગામ અવશ્ય તેને સંપું, કારણકે અમારે એ કળધર્મ છે કે જ્યેષ્ઠ કુમાર રાજ્ય ચલાવે.” આમ હોવાથી કંઈપણ યુક્તાયુકત જાણી શકાતું નથી, માટે નરેંદ્રાદિકનું મન મારા જાણવામાં બરાબર આવી જાય, તેટલા દિવસે કેઈ ન જાણે તેમ અહીં જ રહો.” ત્યારે મેં કહ્યું– ભલે એમ થાઓ.” પછી સોમદત્ત સામ, દંડ, ભેદ અને ઉપપ્રદાન પ્રમુખથી મંત્રી, સામંતાદિકને ભેદવા લાગ્યો, પરંતુ કઠિન વજાગાંઠની જેમ તેઓ કંઈપણ ઉપાયથી ભેદાયા નહિ. એટલું જ નહિ પણ મારા આવવાનો વ્યતિકર તેમના જાણવામાં આવી ગયે, જેથી દ્વારપાલેને તેમણે કહી દીધું કે “સોમદત્તને તમારે રાજભવનમાં આવવા ન દે.” વળી વિજયસેનને પણ કહ્યું કે
તમારે જ્યેષ્ઠ ભ્રાતા મરણ પામ્યો એમ સંભળાય છે.” એ પ્રમાણે સાંભળતાં તેને મહાશક થયે, અને તેણે મૃતકાર્યો કરાવ્યાં.
એ રીતે મને રાજ્ય પમાડવા નિમિત્તે તે નિપુણ જે જે ઉપાય લેતે તે તે નિષ્કરૂણ દેવ, પ્રતિકૂળની જેમ અસ્તવ્યસ્ત કરી મૂકતું.
એકદા ગાઢ વિષાદને વશ થતાં, પરમાર્થને જાણતા સેમદને મને કહ્યું
