Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 03
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
६/१४ धवला-जयधवलाद्यनुसारेण शब्दनयप्रज्ञापना ०
७९५ अस्य अर्थप्रतीत्यभ्युपगमाद् लिङ्ग-वचन-साधनोपग्रह-कालभेदाभिहितं वस्तु भिन्नमेव इच्छति” (सू.कृ.श्रु.स्क. ર/ક.૭/પૂ.૮૦/પૃ.૪૨૬) ફત્યાતિમ્ |
षट्खण्डागमधवलावृत्तौ वीरसेनाचार्येण “शब्दपृष्ठतः अर्थग्रहणप्रवणः शब्दनयः लिङ्ग-सङ्ख्या-काल કાર-પુરુષોપપ્રદર્થોમવારનિવૃત્તિપરવા” (પ.વ.નીવસ્થાન. પુસ્તક-9/9-9-9 પ..૮૭) રૂતિ વ્યારથતિમ્ तेनैव कषायप्राभृतस्य जयधवलावृत्तौ “शपति = अर्थम् आह्वयति = प्रत्याययति इति शब्दः। लिङ्ग म -સંધ્યા-ઋત્તિ-કારશ્ન-પુરુષોપગ્રહેમિવારનવૃત્તિપરીયં નયઃ” (વ.પ્ર.પુસ્તક-૧/T.9૪ ન.પ.પૂ.૨૦૩) રૂત્યુમ્!
यथोक्तं सर्वार्थसिद्धौ अपि “लिङ्ग-सङ्ख्या-साधनादिव्यभिचारनिवृत्तिपरः शब्दनयः” (त.सू.१/३३ स.सि.) इति। लघीयस्त्रयकारिकायामपि अकलङ्कस्वामिना “काल-कारक-लिङ्गानां भेदाच्छब्दोऽर्थभेदकृद्” (ल.त्र.. का.४४) इति दर्शितम् । तदुक्तं विद्यानन्दस्वामिना अपि तत्त्वार्थश्लोकवार्तिके नयविवरणे “कालादिभेदतोऽर्थस्य ॥ મેટું યઃ પ્રતિપવિયેત્ તોડત્ર શત્રુનઃ શધ્રપ્રધાનત્વદુહંતા(ત.શ્નો.વા.ન.વિ.પુ.૨૭૨) તિા , प्रमेयकमलमार्तण्डे प्रभाचन्द्राचार्येणाऽपि “काल-कारक-लिङ्ग-सङ्ख्या-साधनोपग्रहभेदाद् भिन्नम् अर्थं शपतीति સ્વીકાર કરે છે. તેથી (૧) લિંગ, (૨) વચન, (૩) સાધન, (૪) ઉપગ્રહ અને (૫) કાળ - આ પાંચમાંથી કોઈ એકનો પણ ભેદ થાય તો તેના દ્વારા જણાવેલ વસ્તુ જુદી જ હોય છે – આમ શબ્દનય માને છે.” અહીં લિંગાદિભેદથી અર્થભેદ તો પૂર્વે જણાવી જ ગયેલ છીએ. તેથી ફરીથી તેનું વિશ્લેષણ કરવામાં નથી આવતું. ફક્ત સાધનભેદ એટલે પ્રથમપુરુષ, દ્વિતીય પુરુષ અને તૃતીયપુરુષનો ભેદ સમજવો. નિ, , તિ પ્રત્યય બદલાય એટલે અર્થ બદલાય. આવું શબ્દનયનું તાત્પર્ય છે.
_) દિગંબરમત મુજબ શબ્દનયની પ્રજ્ઞાપના ). () દિગંબર સંપ્રદાયમાં પણ ઉપરોક્ત વાત શબ્દનય અંગે દર્શાવેલ છે. દિગંબરાચાર્ય વિરસેનજીએ પખંડાગમની ધવલા વ્યાખ્યામાં જણાવેલ છે કે “શબ્દને ગ્રહણ કર્યા પછી તદનુસાર અર્થને ગ્રહણ કરવામાં કુશળ શબ્દનાય છે. કારણ કે તે (૧) લિંગ, (૨) સંખ્યા, (૩) કાળ, (૪) કારક, (૫) છે પુરુષ, (૬) ઉપગ્રહ - આ છના વિસંવાદની નિવૃત્તિ કરવામાં પરાયણ છે.” મતલબ કે લિંગાદિના (1) ભેદથી અર્થભેદને શબ્દનય માને છે. કષાયપ્રાભૃતની જયધવલા વ્યાખ્યામાં પણ વિરસેનાચાર્યએ જ જણાવેલ છે કે “જે પદાર્થને બોલાવે = કહે = જણાવે તે શબ્દનાય છે. તે (૧) લિંગ, (૨) સંખ્યા, (૩) કાલ,(૪) કારક, (૫) પુરુષ અને (૬) ઉપગ્રહ - આ છ ના વ્યભિચારને = વિસંવાદને = ફેરફારને દૂર કરવામાં પરાયણ છે. આનો અર્થ પૂર્વવત સમજવો.
| (ચો.) દિગંબરીય સર્વાર્થસિદ્ધિ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “લિંગ, સંખ્યા, સાધન વગેરેના વ્યભિચારને રવાના કરવામાં શબ્દનય તત્પર છે.” વ્યભિચાર = ફેરફાર. મતલબ કે એક જ અર્થના વાચક એવા શબ્દના લિંગ વગેરેમાં થતો ફેરફાર શબ્દનયને માન્ય નથી. લઘીયલ્સયકારિકામાં પણ દિગંબર આચાર્ય અકલંકસ્વામીએ જણાવેલ છે કે “કાળ, કારક, લિંગના ભેદથી શબ્દનય અર્થમાં ભેદ કરે છે.” તત્ત્વાર્થશ્લોકવાર્તિકમાં નિયવિવરણ પ્રકરણમાં દિગંબર આચાર્ય વિદ્યાનંદસ્વામીએ જણાવેલ છે કે “કાળ વગેરેના ભેદથી અર્થના ભેદનું જે નય પ્રતિપાદન કરે તે નય અહીં શબ્દનય તરીકે કહેવાયેલ છે. કારણ કે તે નય શબ્દને મુખ્ય બનાવે છે.” પ્રમેયકમલમાર્તડ ગ્રંથમાં દિગંબરાચાર્ય પ્રભાચંદ્ર પણ જણાવે
