Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 03

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 223

८५३
• अनुयोगद्वारसूत्रविर्मशः । તિન “'તે વુિં તે વિત્તવ્યવંધે ? વિત્તવવંધે વિદે 0UQી તે નહીં – (૧) વિંધે, (૨) અથર્વ, (૩) વિન્નરવંધે, (૪) વિપુરિસર્વધે, () મહોર વંદે, (૬) સમવંધે છે તે સવત્તવબવંધે” | (अनु.द्वा. सू.६२) इति अनुयोगद्वारसूत्रवचनमपि व्याख्यातम्,
कर्मप्रसूतत्वेन जीवाऽसमानजातीयेषु अश्व-गज-किन्नरादिषु जीवपर्यायेषु औदारिकादिवर्गणारचनाविशेषात्मकस्य स्कन्धाभिधानस्य पुद्गलपर्यायस्य समारोपेण ‘हयस्कन्धः, गजस्कन्धः' इत्यादिव्यवहारोपपत्तेः। आत्मपर्यायस्य पुद्गलपर्यायत्वेन ज्ञापनार्थं पर्याये तादात्म्यसम्बन्धेन पर्यायान्तरारोपो-श ऽत्र ज्ञेयः।
यश्च प्रकारान्तरेण ज्ञशरीर-भव्यशरीरव्यतिरिक्तकृत्स्नद्रव्यस्कन्धविधया जीव-तदधिष्ठितशरीराऽवयवलक्षणः समुदायः विशेषावश्यकभाष्ये दर्शितः सोऽपीहाऽनुसन्धेयः। तदुक्तं विशेषावश्यकभाष्यवृत्ती श्रीहेमचन्द्रसूरिभिः “यस्माद् अन्यो बृहत्तरः स्कन्धो नास्ति स कृत्स्नः = परिपूर्णः स्कन्धः = कृत्स्नस्कन्धः । का + ૨ (૧) ચન્દા , (૨) ના , (રૂ) નર : રૂલ્યાઃ (વિ.કી.મી. ૮૬૭ ) તિા
प्रकृतस्कन्धस्य पुद्गलपर्यायरूपता तु “अनन्तानन्तपरमाण्वारब्धोऽपि एकः स्कन्धो नाम पर्यायः” (ત્તે.) આનાથી અનુયોગદ્વારસૂત્રના સંદર્ભની પણ સ્પષ્ટતા થઈ જાય છે. ત્યાં જણાવેલ છે કે :
હમ સચિત્ત દ્રવ્યસ્કંધની વિચારણા હતી પ્રશ્ન :- “સચિત્તદ્રવ્યસ્કંધ કેટલા પ્રકારના છે ?'
ઉત્તર :- “સચિત્તદ્રવ્યસ્કંધ અનેક પ્રકારના કહેવાયેલા છે. તે આ રીતે - (૧) અશ્વસ્કંધ, (૨) હાથીસ્કંધ, (૩) કિન્નરસ્કંધ, (૪) ઝિંપુરુષસ્કંધ, (૫) મહોરગસ્કંધ, (૬) વૃષભસ્કંધ. આ સચિત્તદ્રવ્યસ્કંધ છે.”
| (કર્મ) અશ્વ, હાથી, કિન્નરદેવ વગેરે જીવના પર્યાય છે. તે કર્મજન્ય હોવાથી જીવના | અસમાનજાતીયપર્યાય છે. તથા ઔદારિક વગેરે વર્ગણાની વિશિષ્ટ રચના સ્વરૂપ સ્કંધ એ પુદ્ગલનો પર્યાય છે. અશ્વ વગેરે જીવઅસમાનજાતીય પર્યાયોમાં સ્કંધ નામના પુદ્ગલપર્યાયનો આરોપ કરવાથી “અશ્વસ્કંધ, હાથીસ્કંધ' ઈત્યાદિ વ્યવહાર સંભવે છે. આત્મપર્યાયને પુદ્ગલપર્યાયરૂપે જણાવવા પર્યાયમાં અન્ય પર્યાયનો અભેદસંબંધથી ઉપચાર કરવો તે પર્યાયમાં પર્યાયઉપચાર નામનો તૃતીય અસભૂત વ્યવહાર જાણવો. આ
& પરિપૂર્ણ દ્રવ્યસ્કંધની સમજણ # (ાશ્વ) બીજી રીતે નિરૂપણ કરવાના અવસરે વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં જ્ઞશરીર દ્રવ્યસ્કંધ અને ભવ્યશરીર દ્રવ્યસ્કંધ – આ બન્નેથી ભિન્ન પરિપૂર્ણ દ્રવ્યસ્કંધ તરીકે જીવ અને જીવઅધિષ્ઠિત શરીરના અવયવોસ્વરૂપ જે સમુદાય જણાવેલ છે તેનું પણ અહીં અનુસંધાન કરવું. વિશેષાવશ્યકભાષ્યવ્યાખ્યામાં શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે જેનાથી મોટો બીજો કોઈ સ્કંધ ન હોય તે પરિપૂર્ણ સ્કંધને કૃત્નસ્કંધ જાણવો. તે (૧) અશ્વસ્કંધ, (૨) હસ્તિસ્કંધ, (૩) નરસ્કંધ વગેરે સમજવા.”
(પ્ર.) “અનન્તાનન્ત પરમાણુથી બનેલો હોવા છતાં પણ જે એક હોય તે “સ્કંધ' નામનો પર્યાય 1. રથ : સ સપિત્તદ્રવ્યઃ ? સનિત્તદ્રવ્યન્યઃ સનેવિધ પ્રજ્ઞતા તથા - () દયા , (૨) મનસ્વઃ , (૩) વિસરન્યર, (૪) પુરુષન્ય, (૫) મદીરાસ્ટ્રન્યર, (૬) વૃષમ / સોડ્ય સચિત્તદ્રવ્ય /